Шонкалымаш
О й;ратыме поэт, салам!..
Толын шуо шерге пайремет…
А.Букетов-Сайн
Ошкылам мый Чавайн бульвар дене. Поэтын т;рлеман тувыржо вигак шинчашкем логале. Пуйто тудо мыланем ойла: «Поро эр! Мый Букетов Выльыпым пеш сай паленам».
– Кушеч палет?– йодам.
Шке илыш корныжо нерген каласкалаш т;;але.
–Изи Корамас ялеш 1888 ий октябрь тылзыште шочынам. Ачам – Кргори. Ты жапыште фамилийым ачан л;м дене пуэныт. Ялыште мыйым Кргори Сергуш маныт ыле. Чавай кугезе е;ым шке кочамлан шотлем, садлан сылнымутыштем Чавайн шолыпл;мым кучылтынам. Йоча годсо илышем пеш йорлын эртен. Кочкашат лийын огыл. Ачам дене пырля п;нч; ден кож пуше;гыла гыч кишым лукташ коштынам.
– Выльып кочамат киш заводышто ачажлан полышкален, – мутемым умбакыже шуем.
Сергей Григорьевич ойла:
– Вылып кочатым пеш сайын паленам. Тудо Э;ер;мбал Шале гыч. Мемнан ялнаже м;ндырнак огыл верланен. Филипп Афанасьевич мый дечем латшым ийлан кугырак лийын.
Ик кечын кок туныктышо вашлийна. Мый 1904 ийыште Оза; оласе туныктышо-влакым ямдылыме семинарийыш тунемаш пурышым. Тысе семинарийыште Филипп Букетов 1902 ийыште экзаменым экстернын сдатлен да туныктышо л;мым налын.
– Сергуш кочай, «Ото» почеламутда икымше марий почеламутлан шотлалтеш. Лиеш, мый туд гоым кугу пайремет л;меш йо;галтарем?
Ик тымык ото уло мемнан элыште,
Шога тудо ото кугу ер серыште…
(Сергей Чавайн)
– 1905 ийыште «Ото» почеламутемым йолташ-влаклан лудын пуышым. «У вий» да «Марла календарь» журналым лукташ Выльыпат полшен. Тудат марий интеллигенций коклашке революцийонный ш;лыш дене илен. Черкыште ыштымыжлан к;ра Сайн эрге Сайгелде шолыпл;м дене «Кабан ер» поэмыжым 1913 ийыште «Марла календареш» печатлышна. Шоналтет гын, ме ик радамыште шогенна. Мыйын «Ото» почеламутем лу корнан гын, йолташемын – коло нылытан. Тиде – марий поэме, икымше!
– Молан тыге шотлет?
– Уныкам, мыйын семынак поэмыжым т;;алтыш гычак ныжылге йылме дене возымыж гыч Филипп Афанасьевичын шочмо йылмылан ш;ман улмыжо раш коеш, калык й;лам, историйым келгын палымыжым ончыкта. Колышт:
О Кабан ер, Кабан ер!
Ала улат марий ер?
Тошто марий илышет
Таче марте шарныктет!..
(Филипп Букетов)
Оза; ола покшелне шинчыше тиде ер олмышто ала-кунам олык улмаш. Марий-влак тыште шудым соленыт. Кечывал каныш годым икте омым ужын. Пуйто кугу й;р т;;алын, каванан олык мучко в;д налын. Тыге Кабан ер лийын… «Элнет» романым лудынат дыр?
– Сергуш кочай, кузе лудде кодаш лиеш? Шкетан л;меш Марий драмтеатрын шындыме спектакльжымат онченам. Выльып кочамат эпизод рольыш пуртенат! – кугешнен пелештышым.
– Кузе палышыч? Филипп Афанасьевич – янда заводын озаже Хохряковын приказчикше. Теле кечын рогозан терыште тулупан приказчик шинчен. Тыгерак возенам: «Филипп Афанасьевич делянкыште пырням руашлан, вискален, шотлен возыш. Кажне пырнян кужытшым онча… Изиш подылтет гын, Филипп Афанасьевич весе лиеш, ойла, воштылеш, тыгыде зияным огеш уж…» Тудын койышыжо илышыште тыгай лийын.
– Те коктынат марий сылнымутлан кушкашыже чот тыршенда. Руш литературын й;лаже семынак т;; негызлан фольклорым пыштенда. Могай сылнын возымо строка-влак:
Чевер кечым пыл авырыш.
Й;р чыпчаш т;;але…»
(Сергей Чавайн)
Сергей Григорьевич, каваш ончалмыла, мыланем тыге умылтарыш:
– Тыгай жап лийын. Коктынат шочмо верш;рнам чот й;ратенна, п;рт;сын с;раллыкшым ужын моштенна. Мыланна кугезе мландына эн лишыл. Садлан верчын с;ралын возенна, – мане.
Сергей Григорьевичын мутшо ушешем кодо. Марий йылмына, сылнымут аршаш пашашт ынышт йом. Тек возымышт тукым гыч тукымыш аралалт кодшо.
– Тендан курымашлык пашада ший дене иктак, – вуемым савем Чавайнлан чапк; ончылан.
17.07.2023
«МАРИЙ ЭЛ», 03.10.2023
Прозо номинацийыште 2верым налын