;умъа ;УДДУС
;ОМ; ВА НАВО;
(ША;РИ ФАЗИЛАТ)
(драмаи таърих;)
Душанбе - 2021
Иштирокчиён:
1. Султон.
2. Алишер Наво;.
3. Абдура;мони ;ом;.
4. Вазири 1.
5. Вазири 2.
6. Хо;а Ширин.
7. Малика.
Дар на;ш;ои фаръ;:
Ходими хос.
Сиистон;
;авон.
Ра;;оса.
Дар на;ш;ои умум; - ходимон, фарзандони султон, хал;.
ПРОЛОГ.
Абдура;мони ;ом; меояд. Наво; исти;бол мекунад.
Алишер Наво;.
Оташин лаъле, ки то;и хусравонро зевар аст,
Ахгаре ба;ри хаёли хом пухтан дар сар аст.
З-илтифоти хотират ин нуктаи ширин марост,
;амчунон к-аз партави хуршед найро шаккар аст.
Абдура;мони ;ом; (посух меди;ад).
Ба тахсис он ;авонмарде, к-аш аз дер
Насаб чун ном бошад, шер бар шер.
Ни;ад з-ин шеъри мушкин доми дил;о,
Ди;ад з-ин шеъри мушкин коми дил;о.
Пантомима.
Са;на пур аз мардуми за;маткаш. Султон шамшер мекашад.
Султон. Барои ман шамшер кашед! Манам ша;зода, вориси арзанда.
Кишоварзону косибон олоти ме;натро партофта, ба даст сило; мегиранд. Дар чанд г;ша гуру;;о шамшер;оро ;илва меди;анд. Гуру;е ба сари султон шамшер мекашанд. ; фирор мекунад. Шамшеркашии т;да байни худ идома меёбад. Султон аз ;ойи дигар шамшер мекашад.
Султон. Маро ;амро;; кунед. Манам вориси арзанда, манам ша;зодаи ягона. Агар пир;з шавам, ;амаро мукофот ди;амам, чунон адолат кунам, ки гургу барра аз як чашма об х;ранд.
Боз гуру; ба сари султон меояд, ; фирор мекунад. Т;да давом меди;ад.
Султон аз ;ойи дигар омада шамшер мекашад
Султон. Маро ;амро;; кунед. Агар пир;з шавам, кишвари фазилат, кишвари бахт месозам!
;ама шамшерзаниро бас карда бо таа;;уб ба ; менигаранд.
Вазири 1. Худо о;и туро шунид: султони ;ирот ;алок шудааст.
Султон. Ман бо ; набард накардам.
Вазири 1. Каси дигар кушт. Инак, хутбаро ба номи ту мехонанд.
Султон. Рост. ;анг тамом шуд. Меравем ба ;ирот.
Азонхон;. Т;да ;айрон монда, ба султон таъзим мекунанд, султон низ ;айрон, аввалин касони пешомадаро навозиш мекунад, меб;сад, сипас каси ба сараш шамшеркашидаро ба ёд оварда, пеш мекашад ва лагадк;б мекунад, вале афв мекунад.
Идомаи шамшерзан;. Матои сурх - нишони хунро алвон; меди;анд.
Вазири 1. Истед. ;анг тамом...дигар шамшеркаш; бе фоида.
Султон. Ило;и ин дар дасти Мавлоно ;ом; ва Алишер Навоист.
Султон назди ;ом; ва Наво; меояд. Масли;ат мекунанд.
;ом;.
Шамъ шав, шамъ, ки худро с;з;,
То ба он базми касон афр;з;.
Бо баду нек нак;кор; варз,
Шеваи ёрию ;амхор; варз,
Абр шав, то ки борон рез;.
Бар гулу хас ;ама яксон рез;.
Т;да бо ;айрат ба ;ам нигариста аз шамшерзан; мемонад.
;ом;.
Гав;ар чу тавон зи кон гирифтан,
Суст; бувад аз дукон гирифтан.
;ом аз кафи дасти хеш кардан,
Об аз нами ;;йи хеш х;рдан…
Бе; з-он, ки х;р; ба косаи зар
Аз ;авзаи со;иёни дигар.
;ама. ;ом аз кафи дасти хеш кардан,
Об аз нами ;;йи хеш х;рдан…
Т;да бо ;айрат шамшер;о ба наём мегузорад.
;ом;. Паёмбар дилро бо зикри худо пок менамуд ва бо даст кор мекард. Шайх Мавлоно Яъ;уби Чарх; дар со;или р;ди Кофарни;он бо дасти худ мадрасаву бо;и азиме бунёд кардаанд. “Дил ба ёру даст ба кор”!
;ама. Дил ба ёру даст ба кор!
Наво;. Дар ;алби инсон аз ибтидо то инти;ои олам ;ой мегирад ва худованд замоне маъво гирад, ки чашми дил во гардад.
;ама. А;лу дилу ;уш ба ёру даст ба кор.
;ом;. Дарвеширо худованд нафармудааст, бофтаи мардум аст. Талаб аз с;фиёни ша;ри фазилат чист? - «Он чи дар сар дор;, - биди;;, он чи бар каф дор; – бини;;, он ч; бар ту ояд, на;а;;».
Вазири 1. Инаш ба ман писанд нест.
Вазири 2. Ин дастур барои ман нест.
;ом;. Хо;;, ки ба с;фигар; аз худ бира;;,
Бояд ба ;авову ;авас аз сар бини;;
В-он чиз, ки дор; ба каф, аз даст биди;;,
Сад захми бало х;рию аз ;о на;а;;.
;ама. Он чи дар сар дор; – бини;;, он ч; бар каф дор; – биди;;.
Наво;. Шарти фазилат чист? - Нек;, хайру сахо. Шиори мо чист? - Бик;ш ба нек;, бин;ш об аз за;мати худ. Сило;и мо - китобу аржанг.
;ама. К;ш ба нек;! Н;ш аз за;мати худ. Сило;и мо – китобу аржанг!
;ом;.
;ар к; нон аз амали хеш х(в)арад,
Миннат аз ;отами Той; набарад.
;ама такрор мекунанд. Т;да ;ангафзорро бо китобу олоти ме;нат бадал мекунанд.
Намоиши 1.
Т;да гирди тахт чанд найза мезанад. Дарбори султон мешавад.
Вазири 1 ва 2 аз ;айб;о зар гирифта, рехтан мехо;анд. Малика меояд.
Малика. Ин ч; ш;рест?! Ин ч; амалест?!
Вазири1. Фармони со;иб;ирон аст, талаби ша;ри фазилат аст.
Малика. Ч; гуна ша;р? Кадом фазилат?
Вазири 2. Султон гуфтанд: “;амсоя;о улуси моро “кишвари ;о;илон, ша;ри ;ангиён” меноманд. Бояд ин там;а бардошта шавад. Мавлоно ;ом; гуфт, ки Мовароунна;ру Хуросон кишвари фазилат буд, аммо дар дусад соли ;анг ;ама с;хт. Мебояд ша;ри фазилатро э;ё кунем.
Вазири 1. Со;иб;ирон гуфтанд, ки дар сари ;ангии мо ;айри куштану с;хтану кандан чизи дигар нест. Ч; тавр ;ро дигар кунем?
Вазири 2. Алишер Наво; гуфт: Фазилат а;лу ;уш равшан кунад. Ва Султон фармуд, ки ;ар ч; зарур аст, аз хазина бигир, ша;ри фазилат соз.
Малика. Шарт;ои фазилат ч; будааст:
Вазири 1. Нек;, покдил;, хайру сахо. Шиори он - Бик;ш ба нек;, бин;ш об аз за;мати худ. Сило;и он - китобу аржангу ;алам...
Малика. Ягон каси о;ил пайдо нашуд, ки султонро ба ;уш орад?
Вазири 1. Гуфтем, вале Наво; ош;би Балхро бо панди додан ба мардум ва ;азои раисон хом;ш карду обр;яш дар назди султон зиёд шуд.
Вазири 2. Ду раиси ;азодида дастнишондаи ман буд.
Вазири 1. Дуи дигараш аз ман. Аз дасти ин шоир бекафан мондем.
Малика. Кофист. Ин шиори авом аст. Шиори мо чунин аст: “К;ш ба то;у тахт, зару мол, куш душманро! Китоби мо - камину камону каманд”!
Вазири 1. Шоир мег;яд, ки агар як гуру; аз ин панд дур монад, ;ама кор барбод равад - як ;ал;а ;удо шавад, силсила канда шавад.
Малика. Мо, а;ли дарбор, со;иби хал;аем. Намонем канда шавад.
Султон меояд. Бо ишораи ; вазирон мераванд.
Султон. О-ва;, садои пои ёр, садои дафу ной, ма;фили ме;р мерасад.
Иш;ни манъ этсалар шав;им ;ти айлар ситез,
Шуъла янгли;ким, нафас таъсири айлар они тез.
Эй фиро;ингдин к;зумнинг ёшу ;он т;кмак фани,
Ким, эрур ;ам лаълнинг кони, ;ам инжу махзани.
Малика. ;м… гумонам, 40 сол пеш - замоне, ки барои на;от аз ;а;ри амуят – падарам ;имоят мекардам, ме;ри шумо тамом шуд...
Султон. ;оло ;ам чун он замон, ки алай;и падарат ош;б кардаму дар к;;у дара пин;он мегаштам, туро сахт ёд мекунам.
;ажринг ;ти жисми зорим ;илди кул, эй ёр, бил,
Гар бино ;илсанг мазорим, тар;ин ул кул бирла ;ил,
О; ким, ;ижрон ;тидин куйди жоним ;зга навъ,
;ртади офо;ни ;тлу; фи;оним ;зга навъ»,
Малика. Мехо;ам бовар кунам.
Султон. То;ат надорам, ки ран;ур бинамат. Ин чашмони зеби ;а;он барои ;ам нест, бояд мудом аз шод; мунаввар бошад!
Малика. Ба як ;авон чил сол пеш бовар кардам, вале афс;с…
Наргис олмас ердин ул фаттон к;зунг олида к;з,
О;зинг олида тутулмиш ;унчанинг о;зида с;з».
Султон. Бале, бале.
О; ким, ;ижрон ;тидин куйди жоним ;зга навъ,
;ртади офо;ни ;тлу; фи;оним ;зга навъ…
Аз сипо;иёни алай;и ман фиристодаи падарат фирор мекардаму ту умеди на;отам буд;. Дастаи 25-нафараи ман ба 300 нафар расид. Умеди дидори ин наргиси афсонав; ба пир;з; расонд. Ханда кун, эй бахти ман! Барои як табассум тамоми ;а;онро мебахшам.
Малика. Вале илти;о мекунам.
Султон. На, илти;о - талаб бикун.
Малика. Ин тахтро шумо бо шамшер гирифтед. Мани к;чак хазинаи вилояти падарро додам. Вале чаро Наво; онро ба шоиронаш меди;ад?
Султон. Харо;оти ша;ри фазилат, барои осоиши кишвар аст…
Малика. Талаб хо;ед, талаб, тавалло хо;ед, тавалло мекунам: ману фарзандонро аз ин шиори дарвешона маъзул доред. Ба Наво; г;ед, ки мероси падари худро ба бод ди;ад!
Султон. Боре суол кард;, ки ч; тавр тамоми Хуросон ба дастаи 25- нафараи ман тасхир шуд. Ман кишварро на бо шамшер, балки бо сухан бо ваъдаи он гирифтам, ки ба зодго;ам сул;у сало;, ме;ру му;аббат меорам, там;аи улуси ;анг;;ёни ;о;илро тоза карда, кишвари маърифат, ша;ри фазилат месозам. ;амин аст, ки халои; тарафдори ман шуд.
Малика. Ин шиори зебо, барои китоб аст, барои авом аст.
Султон. Бо ин шиор мардум шамшерро гузошта, ба за;мат дил баст.
Малика. Олоти за;мати дарбор дигар аст. Ба ша;у ша;зода тахту зар гурзу шамшер зарур, бо шеъру чакома ;амаро зуд барбод ди;ад. Аз ;адим шиори а;ли дарбор ин аст: «К;ш ба тахт, бикуш душманро! Эминии тахту бахти мо – камину камону каманди мост!
Султон. Дар назди сухани ту ;амеша лол мемонам.
Малика. Наво; аз бо ба;онаи сохтмон ;ама зари хазинаро бурд! Вале аз чор тараф душман бо лашкари гарон маврид мепояд, ки аз шиори шумо ;амаро хоби ;афлат барад. Бо хазинаи хол;, лашкари бе маошу шамшери зангзада на тан;о тахт, балки хонумонатонро аз даст меди;ед.
Султон (каф к;фта). Навоиро ба дарбор хонед.
Вазири 1 (пайдо шуда). Чашм. (Мераванд).
Султон. Ором шав, азизам. Ту нури фазл, гарави тахту бахти мо;!
Малика. Писарам Бадеъуззамон ва набераамро ёд кардам. Аз ша;ри дури Астробод оварда ;окими Балх таъин кунед, ки зуд-зуд бинамаш.
Султон. Хуб. Вале Астробод ша;ри му;ими сар;адист...
Малика. Писари хурдиро ба он ;о фиристед.
Султон. Хуб, ;онакам. (Муси;;).
Эй танат симу бару соиду бозу ;ама сим,
Чун зар аз муфлис; аз сими туам дил ба ду ним.
;они султон ба лабат майли таби; дорад,
Ба шакарханда даро, то кунад онро таслим.
Мераванд.
Намоиши 2.
Т;да ;ои найза;о гулбуна мегузорад. Манзили ;ом; мешавад. ;озизодаи Сиистон; меояд. Ба исти;боли ; ;ом; мебарояд.
Сиистон;. Дар ин би;ишт ман ;ам мисли ;омию Наво; шоири ном; мешудам. Ин пир бо;бон аст. (Ба ;ом;). ;азрати махдум; ;астанд?
;ом;. ;оло ;амин ;о буданд.
Сиистон;. Биг;, нодиртарини даврон, булбули ш;ридаи ирфон ;озизодаи Сиистон; ;адам ран;а кардааст.
;ом; (бо табассум). Хуб…
Сиистон;. Суб;оналло;, дар мулозимати азизон ч; мардуманд? Эй ма;бут, ч; шавад, ки рав; ба махдум; арза дор;, ки шоир омадааст».
;ом;. Хуб. Шумо ;амонед, ки ба Мавлоно Нав;; посух навиштаед?
Сиистон;. Бале, ана ;амон шоири оташсухан, ки бо даму нафаси шуълабораш душманро аз беху бунёдаш с;хта хокистар мекунад, манам!
;ом;. Шеъри шумо бе;тар, ё аз Мавлоно На;в;?
Сиистон;. Аз ман. Гуфтаи На;в; рост аст: «Афтодаам ба хиттаи вайронае, ки ;аст; Бодаш самуми оташию хоки он намак». Гуфтаи ман дур;;: «Гар айби хоки поки Сиистон кунад касе; Дарё палид менашавад аз да;они саг». Вале г;янд, ки «дур;;тарини шеър бе;тарини он аст».
;ом; (бо табассум). Хуш гуфт;.
Гур;;е бо Наво; меоянд. Дертар Ширин низ меоянд.
Наво;. Ид муборак, устоди азиз!
Ахтари ; ;утби тари;ат шумор,
Кошифи асрори ха;и;ат шумор.
Мадрасаи ;удс бувад масканаш,
Хона;а;и ;удс бувад маъманаш…
;ом;.
Ид шуд, ;ар кас зи ёре идие дорад ;авас,
Иди мову идии мо - дидани р;и ту бас.
Иди мардум дидани ма;, иди мо - дидори ту,
;амчу иди мо муборак нест иди ;еч кас.
Наво;. Ч; хуш гуфтед, устод. Идии маро бипазиред:
Лалову гул аз та;аллии ту ба хуб;
;умрию булбул зи шавки ту ба алоло
Дар рухи р;з аз рухи ту борикаи мехр,
Дар дили шаб аз ;ами ту мояи савдо.
;ом;. Асли ин дубайтиро ба турк; гуфта;. Он ;ам хушсадост.
Наво;.
Ул лалою гуллар бари ;уснинг ила куркам,
;ам ;умрию булбулга етиб шав;и алоло.
Тонг че;расининг равшани офтоби юзингдан,
Тун к;ксида ул дарду ;аминг — мояйи савдо.
;ом;. Хеле зебо гуфта;.
Ширин. Маншури султонро расонам… Э, аввал шикам ;;р гирад…
Сиистон;. ;азрати махдумиро касе хабар накардааст?
Ширин. ;азрат он, ки дар кафшго; нишаста…
Сиистон;. Ва;, р;ям сия;! (Хеста фирор мекунад).
;ом;. Ин ;авони некдилро ниго; доред. Билло;илазим, ки дар умри худ ;аргиз аз ихтилоти ;е; кас ин ;адар хушдил нашуда будем.
;озизодаро бо э;тиром бармегардонанд.
Сиистон;. ;азрати махдум;, ал ;арибу к-ал-аъмо. Мусофир дар ша;ри бегона мисли к;р. Аз гуно;ам даргузаред.
;ом;. ;и;ог;и маш;ур ;озизодаи Сиистон;. Тавфи; рафи;ат бод.
Наво;. Хуб аст, ки адибони ;ама ша;ру вилоят гирд омадаанд. Му;аммади Бадахширо низ мебинем. ;амаро аз ;исоби ман дар хобго;и мадрасаи ;удс ;о кунед. Шумо воизони ша;ри фазилат мешавед.
;ама. Тасадду;, ташаккур.
;ом;. Ният кард;, ки “Хамса”- ро ба турк; навис;, то ;ам;авмон аз хиради ;а;он ого; шаванд.
Наво;. Вале мег;янд, ки турк; шеваи фармон аст, на лутфу шеър.
;ом;. Забони ;е; хал;е дурушту да;ал нест. Шоир - биёбоннаварди регзори сухан, бо забон заргар; мекунад, дурр суфта, ган;и маън; меёбад.
Ширин. Дар турк; вожа;ои “тир, камон, сипар, зар ;анг, хун, ;азаб, те;у хан;ар” авлост. Бо ин вожа;о шеър мешавад?
Сиистон;. Бале, Мавлоно гуфтаанд:
Осудадило, ;оли дили зор ч; дон;?
Хунхории ушшо;и ;игархор ч; дон;?
;аргиз нахалида ба кафи пои ту хоре,
Озурдагии синаи афгор ч; дон;?
;ама. Ё валло;!
Наво;. Би;амдулло;, дилпур шудам. «Хамса»-ро ба турк; нависам.
;ом;. Тавфи; рафи;ат бод!
Ширин. Б;и к;фта а;аб хуш аст, вале су;бати удабо дер кашид. Агар шикам чаронам, аз вазифа ма;рум шавам… Мир, хабари хуш дорам.
Наво;. Валло;, аз ту ягон хабари нек интизор нестам. Биг;.
Ширин. Султони ;а;он шуморо ба су;бат мехонанд.
Наво;. Ин ;адар о;ил? Да охирин су;бати со;иб;ирон ки;о буданд?
Ширин. Вазирон… Сипас малика…
Наво;. Устод, ма;филро давом ди;ед, имр;з ман барнамегардам.
Гуфтам: фалакам ба ;ар тараф рондааст,
Саргаштаг; орандаву гирёндааст.
Ма;зун меравад. ;ама ;ро гусел карда мераванд.
Намоиши 3.
Сипо;, бари гулбуна;о найза мезананд, дарбор мешавад.
Султону вазирон дар базми шароб. Наво; меояд.
Наво;. Салом бар касе, ки рост; ва ро;и ростро пайрав; мекунад.
Султон. Биг;, чаро шайх Лу;монро ;азо фармуд;? ; 20 сол мутавалл; буд, соле 150 ;азор танга мунсифона масраф мекард.
Наво;. Вале чун садр шуд, ба манфиати худ сарф кард. Ин аст санад.
Султон. Минбаъд ;ар фармонро, дар он му;ри давлат; ;ам бошад, мебояд нахуст Вазири аввал «аз ин во;ифам» гуфта имзо кунад.
Наво;. ;укм аз шумост.
Султон. Минбаъд дар ;ама сафар;о маро ;амро;; мекун;.
Наво;. Ташаккур, султони ;а;он.
Вазири 1 (ба ;ам). Як сухани як шоирак иродаи султонро шикаст...
Султон. Чаро ша;ри фазилат таъсир надорад?
Наво;. Искандар барои дафъи яъ;у;у маъ;у; садди баланде аз о;ану санг сохт. Вале он;о дар ;иёфаи одам; ба ша;р ворид гаштанд. Садди мо - фазилат аст, вале як гуру; аз он дур монад, ;ал;а канда шавад.
Султон. Ишорат ба а;ли дарбор аст?
Наво;. Вазирону кабирон бояд аввал шуда ба илму ;илм гароянд, вале он;о пайваста дар базми шаробанд…
Султон. Вале он;о ;он дар кафи даст бо душман ме;анганд. Руму араб, к;чиёни турку му;ул ба мо кин гирифтаанд. Ба мо лашкар лозим.
Наво;. Дар асл, пир;з; аз хал; аст.
Султон. Пир;з; аз шамшери шо; аст. Хабар омад, ки барои мадраса зари зиёд масраф шудааст. Ин та;;и; металабад. Хост; дар тан;о; фа;ат навис;. То ан;оми та;;и; дар “узлатго;и хосони” дарбор бош.
Наво;. Яъне, ба ма;бас?
Султон. ;амин ки ба дилат зад, хабарам де;.
Наво;.
;ар дам расад зи олами боло мадад маро,
Бар сар бас аст сояи он сарв;ад маро.
Му;то; нестам, чу Сикандар, ба то;и зар,
Оинаам, бас аст куло;и намад маро.
(Меравад).
Султон. Дар Хуросон чил вазир аст, ки ;ар кадом аз Алишер болост.
;ама. Тасадду;! Салламно!
Султон. Навоиро мо ба само бардоштем. Шоир; ;ам тавонем:
Да;анат гул, че;раат гул, ;адат тубо, хатат сабз,
Худовандо, наояд боди хазон бар ;усни ту ;аргиз!
;ама. Офарин! Аз ;ама бе;тар! Ол;!
Вазири 1. Султоно, со;иб;ироно, аз фазли раббонии шумо ;ама доно шавад. ;ар сухани шумо дурру гав;ари суфта аст, султонам.
Султон. Маддо;; накунед. Бе;тараш панд г;ед. (Хом;ш;). О;, поям...
Вазири 1. Султоно, барои табобат ;авзи шарбат омода. Лутф кунед.
Султон (шароб мен;шад). Хуб аст. Вазъи Астрабод ч; гуна аст?
Вазири 2. Со;иб;ирон, мебояд, ки ва;ти шифо аз кор фори; бошед.
Султон. Ша;ри фазилат бунёд шавад, бо як тир чанд фохтак занем.
Вазири 1. Дуруст. Сайёд бо як тир пойи ;изолро ба г;шаш д;хтааст!
Ханда. Ширин зиёд механдад. Султон назди ; меояд, ; хом;ш мешавад.
Султон. А;иб. Ин ч; тавр мешудааст?
Ширин. Пою г;шашро ба як тир зада д;хтааст-да. ;и-;... ;изи; - да.
Султон. Чорпо ист. Вазир, ку, бо як тир пояшро ба г;шаш д;з.
Вазири 1. Ин номумкин аст, султонам.
Султон. Худат гуфт;...
Вазири 1. Барои хуррамии дили со;иб;ирон ;азл кардам...
Султон. Дур;; гуфт;? ;азои фиребгар чист?
Хо;а Ширин. Барои дур;;г; - чил дарра!
Вазири 1 (ба Ширин). Дамата гир, абла;...
Хо;а Ширин. Узр, ;алолатпано;, инро Наво; ;икоят карда буд.
Султон. Наво; дур;; намег;яд. Ин кор ч; тавр шудааст, дарёб.
Вазири 1. Му;лат мехо;ам, со;иб;ироно.
Султон. Да; да;и;а. Наёфтед, ;;ша-;уша сари тир мешавед.
Бо масли;ат Хо;а Ширин меравад.
Вазири 2 назди меояд.
Вазири 2 (ба вазири 1). ;алолатмаоб, шумо назди со;иб;ирон ;а;;о доред. Хидмати маро дар му;осираи Марв ба султон ёдрас кунед...
Вазири 1. Буз дар ;ами ;ону.. аз ч; ;анги Марв ба ёдатон расид?
Вазири 2. ;ойи Наво; хол; шуд, набояд дубора ба дарбор ояд.
Вазири 1. ;ойи ; илму адаб буд, аз мадрасаи ; ба ту ч; нафъе?
Вазири 2. Осудагии улуси Ча;атой. Мо ;ам дил дорем.
Вазири 1. Дили ;ама дил аст, аз шумо - ;и;илдон.
Вазири 2 (зар меди;ад). Ин на;дина зеби хонадони шумо.
Вазири 1. Кам...
Вазири 2. Ду канизаки рум;...
Вазири 1. Кам...
Вазири 2. Барои як мактабу мадраса?
Вазири 1. Шумо дурбинед, ;азрати Хан;ар: пан;о; работ, сад чо;и оби Наво; доми заррин аст барои ;орати корвон;о дар биёбони кишвар.
Вазири 2. Мор дар зери замин ;унбад, ого; мешавед. Ч; мефармоед?
Вазири 1. ;е;... (паст, омирона) ;арч; ёфтем, ;амро; мебинем.
Вазири2. Мушкил, вале ризоям ;окими Астробод бошам.
Вазири 1. Бо ин балог; чаро аз султон талаб намекун;?
Вазири 2. Гапдонии шумо ба ман намерасад: “Мо худ ба гарди домани мард; намерасем, шояд ки гарди домани марде ба мо расад”.
Вазири 1. Хуб. Ба султон вазири о;илу доно зарур. ;оло хо;а Ширин аз Наво; посух меорад. ;авоби суолро ту биг;.
Вазири 2. Миннатдорам, хо;а Шамшер.
Вазири 1. Бик;ш, то Наво; дигар ;аргиз ба дарбор наояд.
Вазири 2. Инро чун вазифаи ;онии худ кабул кардам.
Хо;а Ширин омада ба ;арду г;шак; мекунад.
Султон. Му;лат тамом шуд. Ёфтед? На? ;аллод! ;амаро...
Вазири 2. Бале: Тир ва;те расид, ки ;изол бо пой г;ш мехорид.
Султон. Манти; ;аст. Аммо чаро ба зуд; нагуфт;?
Вазири 1. Султоно, со;иб;ироно, ;ашамати шумо ба ;аддест, ки дар ;узури шумо ;атто номамонро фарм;ш мекунем.
Султон. Маддо;; накун. Ба ту к; гуфт? Рост биг;.
Вазири 1. Бо ;амоли камоли шумо дар назарам падид омад.
Султон. ;аллод...
Вазири 2. Худоё, ;амааш аз даст рафт.
Ширин. Рости рости рости росташ – Мир Алишер гуфт.
Султон. Афс;с, ки ;ойи фозилро ;о;ил бигирад.
Вазири 1. Мо ;ама барои бунёди ша;ри фазилат талош дорем.
Султон. Х;ш, дар кадом паск;чаи ша;ри фазилат дармондед?
Ширин. Дар о;;ши ;: Фазилатро хеле кофта, аз де;аи дур ёфтаму зуд ба нико;ам даровардам, ки дигарон кашида нагиранд. Ана, бинед.
Ханда. Ра;;осае меорад. Муси;;. ; мера;сад.
Султон. Мир Алишер ;афт сол ша;ри фазилатро кофту наёфт, вале ту дар як ;афта аз ;ойи ;онаш ёфт;. Аммо талаби фазилатро ;атъ накунед. Бояд бадномии «;ангии ;о;ил» аз улуси ча;атой; бардошта шавад.
;ама. Ба чашм.
Вазири 1. Со;иб;ироно, Хо;аи бузург барои кишвари фазл тасмим дорад. шояд барои бе;будии вазъи Астробод фиристед.
Султон. Ин ша;ри сар;адист. Марде со;ибном ва хушзабон зарур.
Вазири 1. ; чунин аст.
Султон. Андеша мебояд.
Ходими хос меояд. Бо ишораи султон вазирон мераванд.
Ходим. Со;иб;ирон, мабла;и хазина дуруст масраф шудааст. Мир Алишер Наво; дар Хуросон 50 работ, 20 ;авзи санг; дар ;ироту атрофаш 10 ;аммом, 15 пул сохтааст. Ин барои рушди ти;орат фоидаи калон дод.
Султон. Масрафот барои мадраса низ мунсифона аст?
Ходим. Овозаи ша;ри илму адаб, мадрасаи ;удс дар ;а;он маш;ур аст. ;омию Наво; хосаи худро низ сарф карда, бо дасту пойи худ лою гил ш;ридаанд. Аз ;исоби Наво; шаш ;азор ;авони ;ирот ва дигар ша;р;о та;сили илм кардаанд.
Султон. Даромади он;о аз чист?
Ходим. Аз замин;ои мерос;, дахли Наво; соле 75 ;азор динор, аз Мавлоно ;ом; бештар аст, замин;ои ; ба мадраса ва;ф шудааст.
Султон (бо ;айрат). Хуб... Мадрасаи ман дар ч; ;ол?
Ходим. Сохтмон давом дорад. Чор манора нури хуршедро дар тул;ъ ва ;уруб акс мекунанд.
Султон. Хуб. Навоиро озод бикун ва назди мо бихон.
Ходим. Чашм. (Меравад).
Султон (тан;о). Аммо чаро хазина хол;? Мабла; ку;о меравад?
Вазирон пеш меоянд.
Вазири 1. Мо ;ама барои бунёди ша;ри фазилат талош дорем.
Вазири 2. Со;иб;ирон ч; мефармоянд?
Султон. ;амаро маъзул доред. Собит гашт, ки ба Наво; ту;мат кардед. Тафтиш идома дорад, гуна;горон ;азои сахт мегиранд.
Ходим меояд. Номаро меди;ад.
Ходим. Султонам, Наво; мег;яд, ки ба ; ма;бас маъ;ул аст.
Султон (мехонад). “Одам; гарчи аз нафси ;исмон; дар ;ояти касофат аст, аммо ба ;асби р;;оният дар ни;ояти латофат аст, ба ;арч; р;й орад, ;укми он гирад ва ба ;арч; тава;;;; кунад, ранги он пазирад:
Гар дар дили ту гул гузарад, гул бош;,
В-ар булбули бе;арор – булбул бош;.
Хирадманд агар ;о ба зиндон кунад,
Зи табъи хуш онро гулистон кунад.
Вазири 2. Зару мансаб ваъда ди;ед, давида меояд.
Султон. Ширин. Да; сол дар як ;у;раи ма;бас бо Наво; бинишин.
Ширин. Султоно! Ра;м кунед, зани ;авонам ч; мешавад? (Мебаранд).
Султон. Ку бинем, чанд муддат то;ат мекунад?
Пантомима
Вазирони ;ариси ;аттоли ;аддор ноило; ;омаи вазирии худро бадар мекашанд. ;атто бурути худро мекананд,охир куло;ро ба замин мегузоранд, ба одами одд; бадал мешаванд ва бо ;омеа як мешаванд, мисли масхарабозон хотирпарешон мегарданд,ба болояшон савор мешаванд, мисли хар савор шуда, кор мефармоянд.
Ду одами одд; (;унарпешагони аввала) аз ;омеа баромада, аввал куло; меп;шанд, бурут мемонанд, ;ома;ои хосро меп;шанд. Бо ;ам барои ;уруру ффармонде;; маш;;о мекунанд ва ба мансабдори ;ариси ;аттоли ;аддор монанд мешаванд. Ба ;ам даст дода, дар хидмат меистанд.
Намоиши 3.
Ма;бас. Торик;. Хом;ш;. Наво; шамъ меафр;зад.
Наво;. Инак, ман дар ма;баси торикам. Дур аз д;стони ;он;...
Зи узлат дар барои р;и хал; бастам, то ч; пеш ояд,
Ба хилват аз ;ама фори; нишастам, то ч; пеш ояд.
Кунам номи туро такрор ;ар;о ;ал;аи зикр аст,
Миёни ;а;парастон бутпарастам, то ч; ояд.
Шеърхонии ;ом; пеши назари Наво; меояд..
;ом;.
Хирадманд агар ;о ба зиндон кунад,
Зи табъи хуш онро гулистон кунад.
Наво;. О, ва;! Аз шеъри ;азрати махдум; дилам равшан гашт.
Сафои а;ли покфар;ом; –
Покфар;ом, покфар ;ом;.
;амеша пушту пано;и ман аст,
;иблаву устоду пири ман аст.
;ом;.
Шамъ шав, шамъ, ки худро с;з;,
То бад он базми касон афр;з;.
Наво;. Ин бесомони камбизоат ба ин шеъри ол; ч; посух биг;ям? ;азрати махдум;, масли;ат ди;ед дар ин ;оле, ки ман дорам, ч; кунам?
;ом;.
Ма;; афсонаи дард аз диле, к-аз ;ам нашуд рахна,
Нафири чу;д кай аз хонаи обод мехезад?!
;азалро аз ;ами иш;и бутон де; чошн;, ;ом;,
Суруди дарднок аз синаи ношод мехезад…
Наво;. Ё валло;, бо ёди шумо, кулли достон пеши назар омад.
;ом;. Дар кун;и зиндон бо килку давот давои ;а;он би;;. Ин аст рисолати ту. Ширину Фар;од интизорат.
Наво;. Ташаккур, устод. ;амаро мебинам – ;а;онро, дир;зу имр;зу фардоро, Ширину Фар;одро, Хусрави айёрро...
;алам, к-; ра;наварде ;аст чолок,
Бувад манзил мар ;ро фав;улафлок.
Зи сели ашк дар чашмаш асар;о,
Зи дуди о; дар дам;о хабар;о.
Хо;а Ширин меояд. Манзара хира, муси;; но;;р мегардад. Наво; ба ; а;амият надода, менависад. Хо;а Ширин бо овоз халал мерасонад.
Ширин. Барои ба хидмат нарафтани ту маро назди ту партофтанд!
Наво;.
Малак гуфта зи с;зи дард ого;.
Миёни а;ли иш; афтода бас ;;ш,
Дар оташ г;ё зодаш Сиёвуш...
Ширин. О;, мемурам. Ба додам бирас.
Наво; назди симо;о меояд, вале он;о дар торик; ;айб мезанад.
Наво;. ;ама рафтанд. Ману санги сарди ма;баси торик мондем.
Эй шаби ;ам, чанд дур аз р;и ёрам мекуш;?
Зинда медорам туро, ба;ри ч; корам мекуш;?
Ширин. Алишер, хаста;онам, нотавонам, афгорам.
Наво;. Ммм…(бо ишора ба хом;ш; ишорат мекунад).
Ширин (паст, ба як тараф). О;, бечора, тамоман девона шудааст…
Наво;.
Бифармуданд дар ин нотавон;о,
Ба к;;и дарду ме;нат хаста;он;о...
Ширин (ба як тараф). Бо деву ;ин;о гап мезанад? Бечора...
Наво;.
Ба Хусрав ;амчу абри навба;орон,
Зи тири о; карда тирборон…
Ширин. Бе;тараш, маро тирборон кунед!
Наво; дилашро дошта навиштанро бе сухан давом меди;ад.
Овози наво;.
Занед оташ зи аф;он кишварашро!
Бис;зонед то;у асфарашро!..
Ширин. Ч; ;амдами ;ариб? Ч; балои азим?
Наво;.
Басе хун х;рда; дар ;амдами;о,
Басо ;ам дида; дар ма;рами;о.
Ба ман з-он дам ки гардид; ту ;амдам,
Гирифтори бало кардиву мотам…
Ширин. Оооо, кош лу;мае мебуд, ки гуруснаам.
Наво;. Ммм… (хом;шона пешаш нон мегузорад).
Ширин. О;, кош инро бо мусаллас мех;рдам!
Наво;. Ором нишин, илти;о мекунам. Охири ;исса аст...
Ширин. Охири ;иссаи ман – марг дар зи;; … Баланд хон…
Наво; (мек;шад ба ; а;амият нади;ад, мег;яд ва менависад)
Биде; со;;, ба ман як ;оми ;отил.
Намуда лаб ба лаб за;ри ;ало;ил,
Ширин. Ба ман ;ам ;ом де;. Шароб де;..
Наво; (ба хом;ш; ишора карда, баландтар гуфта, менависад).
Шудам дар иш; чун Фар;одваш ман.
Шавам з-он ;ом Фар;одкуш ;ам!
Ширин. ;оми шаробам биде;, ай со;;!
Наво; (дилашро дошта, баз;р менависад).
Наво;, шав фано, хо;; агар ком,
Ки гаштанд инчунин Фар;оду Ба;ром.
Агар созад маро ин ;ом пайваст,
Чу он;о низ бар хоки фано паст…
Ширин. Ба ман ;ам шароб де;... (Наво; об меди;ад). Ташаккур.
Наво;. О;... Дарво;еъ, сангинтар аз ;ама чиз су;бати ;о;ил будааст.
Ко;аз;ояшро ;амъ карда, мебарояд.
НАМОИШИ 4.
Вазири 1 ва Вазири 2 меоянд.
Вазири 1. Боз шоир пешгузар шуд.
Вазири 2. Султон ба ; ихлос дорад.
Вазири 1. Як ;ила ;аст. (Г;шак; карда). Зуд биёраш.
Вазири 2. Ба;ои хидмати мо ч; мешавад?
Вазири 1. Ба ;ои Алишер туро ба вазир; пешбар; мекунам.
Вазири 2. Хуб. (Зар меди;ад). Ин ту;фаи мо. (Меравад).
Вазири 1 Султонро оварда, ;амро; пин;он; назора мекунанд.
Малика наздашон меояд. Султон ишора мекунад, ки биравад.
Малика. О;илан омадам.
Султон. Бирав, ин ;о кори му;име ;аст...
Малика. Писарам Музаффарро ;окими Астробод таъин кунед.
Султон. Хуб. Баъд...
Малика. ;озир. (Санадро меди;ад).
Султон. О;... (ноило; имзо мекунад, бо нигин му;р мегузорад.
Малика. Ташаккур. (Меравад).
Наво; ва ;авоне меоянд.
;авон. Илти;о дорам, Ба ман кор ди;ед. Ин сад танга хидматона.
Наво;. Ба ин мабла; як либоси сипо;она ва шамшер бихар, дар сари бозор ист, ;ар ;авони хушлибос, ки дид;, аз остинаш гиру биг;: туро пеши Миршаб мебарам. Он;о зор; мекунанд, ки ;ар ч; дорам, бигир. Ту ;омаашро гирифта сар де;у ба 100 танга фур;ш. ;ар р;з пан; касро нига; дор;, со;иби пан;сад танга мешав;.
;авон (;айрон). Ташаккур…
Мераванд. Султону Вазири 1 аз пано;го; мебароянд.
Султон. Нагирифт. Ин кист, ки ;атто аз номаш мардум ба та;лука аст? ;ро луччак карда, аз дарвозаи ша;р берун кунед! Навоиро бихон.
Вазири 1. Самъан ва тоатан.
Меравад. ;амро;и Наво; меояд.
Наво;. Салом бар касе, ки рост; ва ро;и ростро пайрав; мекунад.
Султон. Чаро табъи латифат шикаста аст?
Наво;. На, шодам. ;оло дидам, ки камтарин ходими султон чунон ;ашамат дорад, ки шо; Кайковус ё Хисрави Парвез надоштанд: ясавулон мардумро аз ро; ронданд ва дар тахти равони бо дурдона;о мурассаъ Пири Баковул омад. Шуку;аш аз шо;и Чин боло.
Пантомима
Мансабдор дар тахти равон дар китфи ;авонон савор, мардумро тела дода мегузарад, ба сари он;о ;амчин мекашад ва дашном;о меди;ад. ;ама тит шуда, дашном меди;анд, вале аз ;айбати о;изона як тараф меистанд.
Султон. Уф... Пирхари Баковулро луб-луччак карда дар банд кашед!
Вазири 1. Ба чашм. (Меравад).
Султон. Алишер, барои ;анг бо к;чиён, вол; аз де;;онони вилоят 50 ;азор ;амъ кард, 50 ;азори дигарро ту аз фу;арои ша;р биситон.
Наво;. Муносиби давлати со;иб;ирон намебинам, ки ин ва;ти но;улай пул ба раият бор карда шавад. Онро аз хосаи худ биди;ам.
Султон. Ч; ;адар валинеъмат;. Аммо туро мумсик ме;исобанд. Базами тараб фармудаам.
Наво;. Устод беморанд. Ба дидори устод равонаам.
Султон. Ин зар ба устод расон ;и;ати табобат.
Су;баткунон мераванд. Вазирон дар изтироб.
Вазири 1. Афс;с, риз;расони мо- Пири Баковулро сарк;б кард.
Вазири 2. Дар ;айби мо ба ;ои зар фа;ат шамол сайр мекунад.
Вазири 1. Масли;ат ;аст. (Г;шак; мекунад).
Вазири 2. Тири мо боз хок х;рад.
Вазири1 (китобро мегирад). Ин тир ба нишон мерасад. (Мераванд).
;амро;и Султон бармегардад.
Султон. Х;ш…
Вазири1. Султоно, Наво; дар китобаш султонро бадном мекунад, ;ом; низ шеър;ои тунд гуфтааст. Ин боиси ош;б мегардад.
Ин ч; шо;ию мамлакатдорист,
Дар дили хал; тухми ;амкорист?
Даст аз адлу дод дошта;,
Золимон бар ;а;он гумошта;!
Чашм бикшо чу о;ибатбинон,
Бинигар ;оли зори мискинон.
Султон. ;а, аз ;ад гузаштааст.
Ваири 1. Ба ин нигаред: - «Офияти бесадои осоиши андак бе; аз табли пир;з; дар ;анги осон»? «Султоно, дарёб, ки туро додситон Худост. Адл пеша бикун, ки фардо золиму мазлум баробар шаванд. ;азододаи ту мукофот гирад, ту ;азо». Он ки ;азояш дод;, фардо би;ишт равад, ту ба ;а;аннам. Зеро ки бо амри худо султон шуд;, вале хал;и худоро азият дод;. Мебояд, ки имр;з тавба кун; ва барои р;згори абад; аз гуно; дур шав;… Мисли хуршед кишварро мунаввар соз, дили раият равшан бикун, му;аббат афзун намо ва дар ;ифозати офаридгори пир;з ;арор бигир!
Патомима
Ин гуфта;о дар са;наи муд;иш и;ро мешавад.
Торик; ва нур. Дар ;афопарда навишта;от: Би;ишт, ;а;аннам.
;отил як мардро бо хан;ар мекушад. ;арду ба ;афо мегузаранд. ;отил далерона ;ониби би;ишт меравад, ма;тулро ;ониби д;зах ;ой меди;ад аммо ;отил ба ;а;ннам меафтад, ма;тул ба би;ишт.
Султон. Аммо ин аз таърихи шо;они форс аст…
Вазири 1. Инаш ч;, ишора бар суи;асд нест? – «Хусрави Парвиз, ки зулм пеша кард, аз дасти писари худ Шир;я кушта шуд».
Султон.
Пано; аз нори хору нори гул, оташи булбул.
Кунун зам шуд бар он;о оташи ёрам.
Ба худ мепечам аз ин се навъи оташ.
Чу бин; – ;ар яке нори ;а;аннам.
Вазири 2 меояд.
Вазири 1. Узр, султони ;а;он. Хабари нохуш: дар Астаробод ош;б. Фармони шуморо ла;в намуда, ;окими навро ;абул накарданд.
Султон. Ман ризо набудам, малика чунин хост.
Вазири 1. Равему ;ама ош;бгарон аз дами те; гузаронем?
Султон. Ту ч; мефармо;, Алишер?
Наво;. Дар амр хато рафтааст. Бо сухани нек мардум ором шавад.
Хона;о вайрон зи оби дидаи мо мешавад.
Баски аз мав;и сиришк ин чашма дарё мешавад.
Шуд ;а;он бо ин фарох; танг аз тангии зарф,
Вусъати машраб чу бошад, хона са;ро мешавад.
Султон. Дуруст.
Наво;. Султоно, илти;о мекунам, маро аз хидмати дарбор маъзул доред, то чанд муддати худо амонат додаро ба навиштан масраф кунам.
Султон. Хуб. Дарборро нахо;;, ба Астробот мерав;. ;амчун хоким.
Наво;. Султоно, ин бадар;а аст. ман аз му;ити адабии ;ирот дур мешавам, чун мо;ии аз об беруншуда азият мекашам.
Султон. Ба а;ли Астробод одобу фазилат ом;з ва шеъратро навиштан гир. Ман бо а;ли дарбор худам ;исобамро меёбам.
(Мераванд).
Намоиши 5.
Канори майдон. Абдура;мони ;ом; ва дигарон ба гусели Наво; меоянд.
;ом;.
Ёри мо азми сафар карду худо ёраш бод,
В-аз хатар;ои сафар ;умла нига;дораш бод!
;имати су;бати ; на;ди ду олам карданд,
;они покон ба ;амин нарх харидораш бод!
Хал;.
Ё раб, ул ша;ду шакар, ё лабдурур?
Ё магар ша;ду шакар ё лабдурур?
;онима пайваста новак от;ади
;амза ;;ин ;ошига ёлабдурур.
;ом;. Бахти шоир он, ки шеъраш чакомаи мардум шавад..
Наво;.
Лаълидин ;онимга ;тлар ё;илур,
;оши ;аддимни ;афодин ё ;илур.
Мен вафоси ваъдасидин шодмен,
Ул ;афо, билманки ;илмас, ё ;илур.
Хал; такрор мекунад. Навоиро гусел мекунанд.
Вазири 2 омада, бо ;ом; ба;с мекунад.
Вазири 2. Мавлоно, шумо аз боиси чанд ё;;, ба гирд овардани андоз монеъ шудед. Ана, он алдар-к;са аз се м;за ба яктоаш андоз надодааст. Ба ;ойи наси;ат, ;а;;и андози ;ро худи шумо додед?
;ом;. ; як бечора аст.
Вазири 2. Чаро ба ма;фили шумо шиамаз;абон низ меояд?
;ом;. Худой як аст. Ба ма;фили адаб; я;удиву насоро ;ам меоянд.
Вазири 2. Ин хатост. Султон замин дод, бино дод, аз андоз озод кард.
;ом;. Замини мерос; буд, биноро худ сохтем. Андози ушронаро меди;ем. Замин ба мас;иду мадраса ва;ф шудааст.
Санги озор мазан бар дили арбоби сафо,
К-омад осон шикани шишаву мушкил пайванд!
Вазири 2. Пас, барои ;а;;и акбар ба шумо фулусе нест.
;ом;. Харо;оти ;а; барои ;амро;онам аз ;исоби ман аст.
Вазири 2. Метавонам аз султон хо;иш кунам, ки мабла;е ди;ад...
;ом;. ;аргиз! (мехонад, хал; ;ар сатрро такрор мекунад).
Ба дандон рахна дар ф;лод кандан,
Ба нохун ро; дар хоро буридан,
Фур; рафтан ба оташдон нагунсор,
Ба пилки дида оташпора чидан,
Ба фар;и сар ни;одан сад шутур бор,
Зи Ма;риб ;ониби Машри; давидан.
Басе бар ;ом; осонтар намояд
Зи бори миннати дунон кашидан.
Меравад.
Вазири 2 хом;ш, ба зону менишинад. Вазири 1 меояд.
Вазири 1. Ту медон; бо к; сарбасар шуд;?
Вазири 2. Дар назар як марди оддист, вале пиндоштам, ки бонг аз осмон омад, раъду бар; маро с;хт. ;ама хал; пано;и ;ст.
Вазири 1. ; худ пано;и хал; аст. Султон аз он э;тиром дорад, ки хал;ро ором кард. Султон аз ин ого; шавад, ;азо мегир;.
Вазири 2. Аз инаш андеша накардам...
Вазири 1. Андешаи пур кардани киса;о мебояд...
Пантомима: Вазири 2 ба Вазири 1 ;омаашро кашида меди;ад. Сипас ба султон нома меди;ад, Султон онро ба Вазири 1 меди;ад. Вазири 2 гирди вазири 1 мечархад, зар меди;ад, либосашро меди;ад, чорпо меистад. Вазири 1 болои ; савор мешавад.
Вазири 2. Ба султон биг;, ;ойи Алишерро ба ман ди;ад.
Вазири 1. Ин кори осон, вале зар металабад.
Вазири 2. Ин ;омаи зарин ва ин бадраи зар та;дим ба шумо.
Вазири 1. Кам… Их… (Мераванд).
Намоиши 6.
Дар чап Астробод, ;у;раи Наво;, дар рост ;ирот, бо;и ;ом;. Ба ;ам нома навишта, мехонанд
Наво;. Шодам, ки Астробод ором шуд, ;окимони Мозандарону ;уз;он ба ифо;а омаданд. Иро;у Озарбой;он а;ди д;ст; бастанд. ;ама ба шумо ихлоси тамом доранд. Дар ша;р мадраса;о сохтам. Вале дилам гирифтааст, су;бати шумову ;авои хушу азизони ;иротро пазмон шудам.
Эй бод, дилам бишуд дигар ;ониби ёр,
;он ;ам бибару ба пойи ; боз нисор!
В-он га; ;адаре зи хоки пояш бардор,
Ба;ри ивази ;они мани дилшуда ор!
;ом;.
Эй бод, чу омад; зи сарманзили ёр,
Омад ба дилам з-омаданат сабру ;арор.
Н-омад ба ;арор аз ин ;адар ;он зин;ор,
;ро бибару бад-он ки дон;, биспор.
Дар сурати дидани ;ар хате ;аззе р;й намуд ва аз акси ;ар ;арфе фара;е партав андохт. Аз шавкати шиква ;унча;ои шукру сано дамонад ва аз хори гила гул;ои ситоиши дуо шукуфонад.
Гар лутфи ту бигзарад ба хористон;о,
Хористон;о шавад ба;ористон;о.
Ман ин ;о бо ;ама азизонам. Аммо су;бати шумо дигар аст.
Хоса, ки бо;; ошно;
Бар шохи вафо бувад Наво;.
Яъне, ки навои лутф созад,
Дил;ои шикастаро навозад,
Коре набувад ба ;ои ин кор,
Ёрони ;а;он фидои ин ёр!
Наво;. Офтобе, ки бо раъйи оламорояш ба ин замона ифтихор ва ба а;ли ин замона шарафи беинти;о муяссар аст ва бо табъи гу;арзояш ;айби ин даврон аз гу;ар ва ба;алу домони а;ли даврон аз ;аво;ир пур гардидааст, ;азрати махдуми шайхулислом; Мавлоно Нуриддин Абдура;мони ;ом; мебошанд, ки то ;а;он ;аст, натои;и хотири маъруфтарин аз а;ли ;а;он ва то сипе;р гардон аст, фавоиди дили кушодашон аз халои;и даврон кам мабод… ;азрати махдум;, шумо чун ;амеша ;а; будед. Достон;ои аввалини «Хамса» ба ;ам;авмонам писанд афтод. Азизони ;ам;авми ман асли нер;и забони туркиро фа;миданд ва аз ;у;ум;ои та;;иромези дигарон нисбат ба забони турк; озод шуданд.
Маънии ширину рангинам ба турк; бе;ад аст,
Форс; ;ам лаълу дурр;ои симин, чун бингар;,
Г;иё дар раста бозори сухан бикшодаам,
Як тараф д;кони ;аннодию як с; заргар;.
;ом;. Аз мутолиаи достон;ои ";айрат ул-аброр", "Фар;од ва Ширин" ;ама шод гаштем. Дар он ;ама хал;;о баробаранд, Фар;оди сангтарош на бо ;анг, балки бо ме;нат ба ;адаф мерасад.
Муборак бар ша;у аркони давлат
;азанфар;айбатони шерсавлат.
Ба тахсис он ;авонмарде, к-аш аз дер
Насаб чун ном бошад, шер бар шер.
Зи бас дар шеваи мард; далер аст,
Зи мардони ;а;он номаш ду шер аст.
Наво;. Барои хатми достон му;ити ;ироту су;бати шумо зарур аст. Дар Астработ ан;ом додани достон мушкил. Пайваста борон меборад ва ба азми мо халал мерасонад. Тарсам, ки орзу дар дилам бимонад.
Ин нома на нома, дофеъи дарди ман аст,
Ороми даруни ран;парвардаи ман аст.
Таскини дили гарму дами сарди ман аст,
Яъне хабар аз мо;и ;а;онгарди ман аст.
;ом;. Афсурдаг; ;алокаш кунад. Ба султон расонам. (Менависад).
Бале, дар борго;и одамият
;уз ; кам ёфт ро;и одамият.
Чунон дил бо худои оламаш бод,
Ки н-ояд аз атои оламаш ёд!
Намоиши 7.
Дарбор. Султон номаро мехонад.
Султон. ;ойи Наво; холист. Аз дарбори мо хирад дур карда шуд! ;ойи онро макру фитна гирифт. Барои Наво; вазифаи нав месозам: «му;арраб-ул-;азрат». Бо масли;ате чигили кор;о кушояд.
Ходими хос меояд.
Ходим. Султоно, а;ли Астробод ором шуд. Аммо дар Балх нотин;;: Шиори ;окими Балх чунин шудааст: “К;ш ба то;у тахт! Куш мухолифро. Вазифаи мо - кандан, бурдан, ;орат. Китоби мо - камину камону каманд.
Султон. Барои давлат зарур: душман та;дидгар аст. Ч; мехо;ад?
Ходим. Мехо;ад Астарободро ба писари ; ди;ед.
Султон. Наво; ба ;ирот ояд ва бо ин ё;; худаш гуфтуг; кунад.
Ходим. Чашм. (Меравад).
Вазирон меоянд.
Вазири 1. Барои ба;ои давлат ;анг мебояд!
Султон. ;а. Барои ;анг сад ;азор танга биёред.
Вазири 1. Хокам ба да;ан, хазина холист.
Султон (ба вазири 2). Туро вазири аввал таъин мекунам.
;арду. Лаббай?! Тасадду;….
Султон. Мабла;ро пайдо кунед. (Меравад).
Вазири 2. Ба чашм.
Вазири 2 мера;сад, Вазири 1 либосу м;заашро меди;ад, чорпо мешавад.
Вазири 2 болояш савор шуда, халач;б зада меронад.
Вазири 1 (ба худ). Ту аз ман вазифа гирифт;, ман аз ту ;он ситонам. Писари султон норизост, ки ба ;ои писари ; бародараш ;оким гашт. Менависам, ки ин кор бо масли;ати ин вазир шуд. (Ба вазири 2). Бишнав, ё, зарпараст! Писари султон ;арорго;ро и;ота кардааст!
Вазири 2. ;ро ч; ;аддест? Султон бо як зарба пора-порааш кунад.
Вазири 1. Дар масофго;и писар ше;аи аспон, ;а;-;а;и мардум, дар ;ониби падар - хом;ш;. Яъне ч;? ;ино;и писар ;олиб шавад.
Вазири 2. ;а-ю… ба ман ч;?
Вазири 1. Миршабро ту бо ; дарситез кард;. Аз ту ;асос гирад.
Вазири 2. А;ал бар с;и ман метозад!? Ч; кор кунам?
Вазири 1. Гаронтарин чиз – аёлу фарзандон бигиру пин;он шав.
Вазири 2. Гаронтарин чизи ман - як халта дурр, да; халта зар, да; халта сим, ду ароба дастго;олоти заррин. Биё, дар хонаи ту пин;он кунем.
Вазири 1. Ба ман ;ам хатар та;дидгар аст.
Вазири 2. Масли;ате де;. Умре ;уломат мешавам.
Вазири 1. Фарзандону ходимонат бо ;ома;ои ку;на фа;ат зару симу олат;ои заринро бардошта, тан;о - тан;о назди бо;бони ман бираванд. ; дар бо; тавре пин;он кунад, ки ;е; кас наёбад.
Вазири 2. Ташаккур. Умре ;уломат мешавам.
Шитобон меравад, халта;ои пурро мебарад.
Вазири 1. Соз гуфт;: «Гав;арро бе; бувад аз вазир зада гирифтан».
Султон ва Наво; меоянд.
Султон. Наво;, ;ама ;о шеър, вале дар Балх ош;б.
Наво;. Устоди ;окими Балх дигар аст. Р; ба р; су;бат кунам.
Вазири 1. ; хашм гирифтааст. Туро бикушад ва ош;б ав; гирад.
Наво;. Сарнавишти мо дар дасти ;ст. Ош;бро пешгир; мебояд.
Султон. Бирав. Биг;, ки омада, пеши пойи ман сар монад.
Наво; (о; мекашад). Оташро бо об хом;ш мекунанд, на бо оташ.
Султон. Ман шо;ам, ;укм дорам. Амр мекунам!
Наво;. Хуб.
Вазири 2 меояд.
Вазири 2. Султоно, хабари нохуш, Мавлоно ;ом; бандаг; карданд.
Наво;. О;… Сутуни ;алби орифон, ;утби дин афтод.
Султон. Худоё, ;ояшон ;аннат шавад. Алло; акбар. ;ама меравем.
Муси;ии мотам. Мераванд.
Пантомима
Т;да ;айрон. Писари султон ва писари писари султон ба даст шамшер мегиранд. Т;да гулу олоти ме;натро партофта, ба даст шамшер мегирад.
Намоиши 8
Дарбор. Султон ва Наво;.
Султон. Боз ятим шудем. Поси хотири Мавлоно – неруи дил, осоиши мусулмонон аст. Бинобар ин ма;барае мувофи; ба эътибори утод ;ом; ороста кунед.
Наво;. Ба чашм. Обидаи рамзиро аллакай фармудам.
Султон. Вале, хобе дидам, ки дар таъбири он о;изам: ош;б, сурхии хун дар дохили дарбор, дар ягон г;шаи кишвар парчами мо ва ситораи мо натофт, ба мазори ниёгон са;да кардан хостам, к;;и оташ дидам. Бо тарс бедор шудам. Ба оянда назар бикун, биг;, ин чист?
Наво; (андеша карда). Ла;оми кор;о дар дасти бандагон нест…
Султон. Ин башорати осмон аст. Таъбир биг;, ки тадбир кунам.
Наво; (муро;аба). Сурхии дарбор – хуни шо;зодаест; парчами бегона он, ки султонзода;о ба душмани беруна тоб наоваранд, к;;и оташ дар мазор, шояд… турбати мо – хор шудани на;обат;о ва ниёгон бошад.
Султон. О;ибаташ бахайр бошад. Шуморо чун шогирди ;азрати махдум; мардум д;ст медорад, ин рисолати устодро давом ди;ед.
Наво; (бо анд;;). ;арч; тавонам, барои осоиши мардум бикунам. Аммо тарбиятро ба ;ама ;ишр;ои мардум давом бояд дод.
Султон. Бале.
Тухми зулми шо; нофармонии мардум аст,
;ав чу кор;, ;осили он кишта кай гандум бувад?
Навошумо худ о;ил ;астед.
Султон. мухоифати писарро бояд бартараф шавад, ки о;ибаташ трику ма;;ул аст. Бирав, ба муломат; бифармо, созиш кунем.
Наво;. Ин ;арори султон са;е; аст. (Меравад).
Вазири 1. Базми тараб омода.
Базми шароб. Мутрибону ра;;оса;о. Султонро хоб мебарад.
Ходими хос меояд. Вазир бо ишора монеъи су;бат мешавад.
Ходим. Ба со;иб;ирон расонед, ки фардо суб; набераашон ба хидмат меояд. (Меравад).
Вазири 1. Хуб. (Ба вазири 2). Наво; ба сари мо бало овард.
Вазири 2. Бало зад… Як фикр ба сарам омад.
Вазири 1. Аз сари шумо як фикри солим барояд, поятонро б;сам.
Вазири 2. ;оло он;о берун аз ша;р гуфтуг; доранд. Ба миршаб аз номи султон мег;ем, ки дарвозаи Балхро баста, ;окимро ба ша;р ро; нади;ад. Писар ба ;а;р ояд ва зидди падар ош;бро давом ди;ад. Ва боз бу;ули амирони ;анг хар хезад. Нашуд?
Вазири 1. Ман пойб;си шумо! Зуд ба миршаб намоянда фиристед.
Вазири 2. Ба чашм. (Номаро бо сарбоз мефиристад).
Ширин меояд.
Ширин. Ош;бгар бо нияти сул; ба су;бати султон рухсат мехо;ад.
Вазири 2. Ч; хубе.
Вазири 1. На. Сирри ту фош гардад ва султон туро ба дор кашад.
Вазири 2. Пас, ч; бояд кард?
Вазири 1. Сари мор к;фта бе;.
Вазири 2. Ё валло;…
Султон бедор мешавад. Аз маст; баз;р ;аракат мекунад.
Вазири 1. Шароби ноби Марв марди асил мехо;ад.
Султон. Хуб аст. (Ба Ширин). Ч; гап;ои нав дор;?
Ширин. Шиори нави мо: Н;ш лаби Н;шин! К;ш ба иш;и нозанин!
Ханда. Дар берун ;ав;о.
Султон. Ин ч; савдост?
Вазири 1. Хокам ба да;ан… писари писари шумо ош;б кард.
Султон. ;ро к; аз ро; зад?
Вазири 2. Султонам, ман доим дар хидмати шумоям.
Султон. Чил сол ша;ри фазилат сохтам, вале хонаам оташ гирифт.
Захми тир андар танам бин, х;ша – х;ша
Х;ша;о бишмор аз шумори захми тир. (Мен;шад).
Вазири1. Бо ош;бгарон Наво; гуфтуг; кард. Вале корагар нашуд. ; дар назди ;арорго; аст, шуморо дидан мехо;ад.
Султон. Ч; бояд кард? (Шароб мен;шад).
Вазири 2 ба Вазири 1 менигарад. ; ишораи ;атл меди;ад.
Вазири 2. Машоих гуфтаанд: сари мор к;фта бе;.
Султон (маст). Сарк;б кунед!
Вазири 2. Ба чашм. (ба санад имзо Султонро гирифта меравад).
Садо;ои ш;ру ;иём. Куштори набераи султон. Нолаи малика.
Малика. Беинсоф! ;отил! Теша бар решаи худ зад;!
Султон. Ин ш;ру ма;ал барои чист?
Малика. Бо амри шумо набераи шуморо ;атл карданд!
Султон. Оооо;! Хок бар сарам! Ин кори кист?
Малика. Ин амри ту будааст! Теша бар решаи худ зад;!
Султон. Дар маст; гуфтам! К; тавсия дод?
Вазири 1 (бо ишора). Вазири кабир…
Вазири 2. Султоно…
Султон. О;, наво; рост гуфта буд…
Захми тир андар танам бин, х;ша – х;ша
Х;ша;о бишмор аз шумори захми тир.
Вазири 2. … Со;иб;ироно…
Султон. Хом;ш! Вазиру писаронашро зинда ба зинда п;ст канед! Дар п;сташон ко; андозед ва дар майдони ша;р овезед!
Ш;ру фи;он.
Пантомима: п;ст кандани Вазири 2 ва писаронаш.
Султон.
Че;ра зард зи хун баста ;игар та; ба та;ам,
Сурхр;; ба ;уз ин нест зи бахти сия;ам.
;;и хун гирди ман аз дида даромад, ч; кунам?
;уввати пой надорам, ки аз ин ;; би;а;ам.
Наво;.
Ману хирману яъсу ран;, ме;нат чун бувад гирдат
;исор аз сангу сур аз р;ю дар з-о;ан, калид аз зар.
Ба фикру нут;у шеъру хутту боли худ шуд; ;ом;,
Ти;; кун дил, фур; хур дам, шикан хома, фиган дафтар…
Шамшеркашии писари султон. Кишоварзону косибон гул;о ва олоти ме;натии дасташонро партофта, ба даст сило; мегиранд.
Шамшеркашии душмани хори;; бо парчами бегона ва фирори писари султон. Т;да бе сарвар монда, ;амаро вайрон мекунад.
Дор;о мефароянд. К;;и оташ дар маъбад.
Наво но;;р, сурат чун навори синамо с;хта, ;аракату садо;о якбора ;атъ мегарданд.
Эпилог
Як-як ;ом;, Наво;, султон ;усайн Бой;ро ва дигарон меоянд
Пай;амбарони маън; равшангарони фикранд,
Дар ;ар ку;о тапад дил, бошад ;а;они ;ом;.
Бархост боди шав;е аз ;ониби Самар;анд,
К-аз б;и мушкбезаш шуд зинда ;они ;ом;.
Аз ;азна то Бухоро в-аз Вахш то ;ирот аст
;ам ;илваго;и ;ом;, ;ам ошёни ;ом;.
Та;лили ин бузургон таъзими илму фазл аст,
Фархунда бод ин ;ашн бар пайравони ;ом;!
(Халилулло;и Халил;)
Поэт любимый мой, ты средь поэтов – хан,
Твой стих – родник живой, твой стих – стихов султан.
Слова твоих стихов средь слов произнесенных,
Как светлый луч, во мгле пронзающий туман.
(Бобур бар Алишер Наво;)