Абадзиндахо. драма

Джума Куддус
АБАДЗИНДАХО
драма

Дар асоси таърихи Дивизияи 20 – уми к;хии тирандози савораи То;икистон, ки аз сокинони То;икистон бо унвони полкхои савораи Сталинобод, ;;р;онтеппа К;лоб, Бал;увон, Хисор ва ;айра таъсис ёфта, фарзандони тамоми минта;ахои То;икистонро дар бар мегирифт, рохи ;ангиаш аз мудофиаи шахрхои Москва, Сталинград о;оз ёфта, дар озодкунии шахрхои Россия, Белоруссия, Полша, Германия идома ёфтааст.   


Иштироккунандагон: 

Анвар Салимзода – Бобои Анвар
Капитан – Ров;
Фатхулло Азизов
Тухора (Тухфа Хамсариева)
Хайдар ;осимов
Фриц
Изабелл
Филипп

Аскарони дивизияи 20-уми савораи То;икистон.
Аскарони немис.

Хар аскар на;ши асос; – на;ши мухими замони ;анг аст.

Ёддоштхои махсус барои ахли тахия:
Хамдастии театр бо осорхона, ш;рои ветеранхои вилоят зарур аст, хама ветеранхои ;БВ аз шахру вилоят ба намоиш даъват мешаванд.
Ороиш аз даромадгохи театр о;оз мешавад. Аз дарбон то директори театр либоси низомию силох доранд, ё либоси дех;онони солхои ;анг. 
Дар фойэ ва дасти тамошобинон сурати ;ахрамонхои И;ШС ва соби;адорони ;анги Бузурги Ватан; аз шахру вилоят.
Рохнамо – навишта;от аз фойэ ба сахна рохнамо; ишора мекунад: ;;р;онтеппа – Сталинобод – Сталинград – Москва – Киев – Минск – Рига –  Варшава – Берлин  – Париж…













Пролог.
Парда п;шида. Ров; ветеранхоро ба сахна ва толор даъват мекунад.

Ров;. Фидоиёни озодии башар, иди зафар – иди шумост. Боло гузаред. Бобои Анвар Сализодаро ба сахна даъват мекунем. Мархамат…
Анвар. Хуб, писарам. (Пири ришсафед ба сахна мебарояд).
Ров;. Бобои Анвар яке аз хазорхо нафар аст, ки аз хамин ;о бо аспи худ дар хайати Полки 222-юми савораи ;;р;онтеппаи Дивизияи 20-уми савораи То;икистон ба химояи Маскав рафт.
Анвар. Соли чилу якум фашиста аз хамин;а зада-зада то Маскав бурдем, баъд то Сталинград, баъд зада-зада то Берлин бурдем!
Ров;. Бобои Анвар, фашист дар  ин ;о набуд…
Анвар. Ин;а «Мур, фашист» гуфта шамшерзаниро маш; мекардем!
Ров;. Немис бо танку самолёт омад, шумо бо аспу шамшер задед?
Анвар. Танкашам задем, т;пу самолёташам. Хар шамшере мезадем, танкаи немис як тараф мепарид, самолёт як тараф. Ман авлодан полвон, якташа аз тефаш бардошта задам, дуташа ба халук…
Ров;. Гап дар бораи ;анг меравад, на г;штингир;, Бобои Анвар...
Анвар. Не, чорташа халук печондам, пан;таша ба мушт.
Ров;. Офарин, Бобои Анвар. Пеши ;анга худат гирифт;-да?
Анвар. Хо, то аз ;ур;ан бо аспам рафтам, ки немис ними дунёро гирифт. Дар болои Москва очаша нишон додем. Э, касе бовар накунад…
Ров;. Майлаш. Фа;ат аз оча нагиред. Биёед, ба ;анг баргардем.
Анвар. Ман холо хам хаёлан дар ;ангам… Ана, Маскав, ана немис, ана мо. Немис ба дузд; омад, тарс дошт. Ба мо хар хасу хори ватан ёр; медод. Хонаи ;анг;;й с;зад, фашист басо харобкорихо кард….
Муси;ии «Священная война». Садои таркиши тиру т;п.
Анвар шинелу шамшер, Ров; автомату дурбин мегиранд.
Парда кушода мешавад.

Намоиши 1.
Сахнахои  рамз; ба услуби Соундрама. Дар девор харитаи ;ахон.

Тахти фи;они умум, Фриц бо дастони хунолуд меояд, бо штик-ножи автомат дар харита якчанд давлати бо харфхои калон навиштаи Европаро мебурад, ;удо карда оташ мезанад. Гурухи фашистон ба таври рамз; хамаро сар мебуранд, занхоро та;овуз мекунад. Фриц рохнамои дорои навишта;оти «Гроссдойчленд»-ро устувор мекунад.
Фриц (бо телефон). ;аноби фелд-маршал, то Маскав 18 километр монд. Пагох конякро  дар Кремл мен;шем. Ха-ха-ха! (Меравад). 
Садои пайвастаи тири т;п, самолётхо.
Гурухи дивизияи савори 20-уми То;икистон меояд. Капитан сари харита кор мекунад. Бо телефон дар тамос мешавад.
Капитан. Рафи; полковник, талафот калон: беш аз сад нафар халок шуданд. Мо дар доираи биниши душман. И;озат дихед, ба ;афои немисхо дарунтари ;ангал дароем…  Ташаккур.
Анвар. Командир, пан; р;з шуд, ки ху;уми фашистонро нигох медорем. Кай ёр; меояд? Ё мо даркор нестем, ё моро фаром;ш карданд! 
Капитан. Бисёр рафи;онро аз даст додему, вазифаро и;ро кардем. Аз чор тараф ихота шудем, вале дарунтари ;ангал пеш меравем.
Анвар. На;з. Майдон васеъ шуд. Ба чор тараф задан мегирем!
Капитан. Эскадрон, ба пеш!
Анвар. «Чандал-чандал, бандаг;; Банди почам кандаг;»…
Капитан. Анвар, суруди ;анг; хон, ки р;хияамон баланд шаванд.
Анвар. Ч; хелаша хонам?
Капитан. Хон: «Даст агар аз тан бияфтад, ;анг бо дандон кунем»..
Анвар. Ду дандони ман шикастаг;. Бехтараш, ин хел мехонам:
«Чандал-чандал, бандаг;; Калай немис кандаг;…
Капитан. Майлаш. Эххе, камонат ку;ост?
Анвар. Дар сари зин мондам.
Капитан. Аскари бекамонро ч; меноманд?
Анвар. Командир меноманд.
Капитан. Уф… Дар ;анг аз душман дида, бадтар чист?
Анвар. Аблах, командир.
Капитан. Дуруст. Барои вайрон кардани низомнома ва барои аблах; ба ту огохии ;атъ; медихам.
Анвар. Фармонбардорам, рафи; командир. Хозир ислох мекунам!
Капитан. Бо дах нафар аз дарёи Вазаза гузар.
Анвар. Ин дарёи ч;? Ман ду бор гузашта, ба аспам алаф додам.
Капитан. Эхтиёт шудан даркор. Т;пхои вазнинро гузаронед.   
Анвар. Т;пхои франсузии соли 1909! Парронад хам, фоида нест.
Капитан. Вазифаи мо душманро нигох доштан. Сими телефонро ба миёнат баста мегузар;. Немис бошад, сим мезан;. Сим канда шавад, ч;?
Анвар. Мехонам: «Чундул-чундул, бандаг;; Калай немис кандаг;».
Капитан. Хм… Танкхо бошанд, ч;?
Анвар. Салоти ;аноза мехонам. Овозам баланд, мерасад.
Капитан. Бе овоз т;про гузарондан даркор.
Анвар. Пойи аспхоро бо латта мебандам. Бо китфам тела медихам.
Капитан. Аз пешат немис барояд – ч;?
Анвар. Ду мушт дар пешониш мезанаму кор тамом.
Капитан. Бисёр; бошад, ч;?
Анвар. Салом дода, рафтан мегирам.
Капитан. Рафтан намонда, миёнгират кунанд-ч;?
Анвар. А бача, ту ;;раи ман;, ё ;;раи немис?
Капитан. Хуб. Бе зарурат оташ накушо. Ма;сад - мав;еъ гирифтан барои гузаштани дивизия. Шом ба рох бароед. (Ба харита менигарад)
Анвар. Итоат. (Рохнаморо дида мехонад). Эх, дивизияи «Германияи бузург» будааст. (Ба навишта илова карда мехонад). Не, акнун «Клайн дойчланд». Зеро ки очата фалон кардем!
Аскархо ба навишта;от нигариста механданд.
Капитан. Ч; шуд? Чаро механдед? (Навиштаро дида, мехонад). Хм… «Очата…». Ин кори к;? (Хама хом;ш). И;рор шавед.
Анвар. Ман… Узр, дигар такрор намешавад.
Капитан. Полк, смирно! Аз номи рохбарияти олии харб; ба Анвар Салимзода барои бе рухсат навиштани суханхои ;абех ва бо ин восита ба лашкари ш;рав;…  бахшидани р;хи болида миннатдор; баён мекунам! ;азои дигар барои Анвар – хар р;з ду латифаи нав гуфтан! Очаи фрицро ба чашмаш нишон медихем, бачахо! Эскадрон, ба пеш!
Хама. Урра… (Мераванд).
Дар торик; нурхо ;ангро ифода мекунанд. Шихаи аспон, садои шамешерзан;, тирпаррон; аз т;пу автомат.


Намоиши 3.
Чаро; р;и Фрицро равшан мекунад. ; бо телефон хисобот медихад. 

Фриц. ;аноби фелд-маршал, то Маскав хамаг; 18 километр монд. Вале се мох боз пеш рафта наметавонем. Армияи савора дарди сари мо гашт. Ногох пайдо мешаванд, гох аз пеш мебароянд гохо аз чапу рост, гох аз ;афо! Барои танку мошин, мотоциклхои мо рохи хамвор даркор. Вале барои асп ;ангалу замини лой - майдони парвоз аст. Танкхо дар лой дармондаанд, самолёт фиристед. Пагох шаробро дар Маскав мен;шем…

;ангал. Хандаи Анвар ва хамшираи шаф;ат Тухфа Хамсариева.
Анвар. Э, хазорсола шав;. Гумон кардам, ки рус хаст; ё украин. Як соат з;р зада, рус; гап задам. Барва;ттар намег;;, ки то;ик хаст;!
Тухора. Ту хам бо ин чашми кабуду м;йи малла ба русхо монанд. Шинос мешавем. Тухора – Тухфа Хамсариева.
 Анвар. Номат машхур. Аскархо бо навозиш Тухора мег;янд. А;иб садо медихад. Дил жув-жув мекунад.
Тухора. Ба эхсос дода нашавед. Аз назорати тибб; гузаред.
Анвар. Итоат. Фа;ат як чиза пурсам, шумо оиладор хастед?
Тухора. Ана оилаам - тамоми дивизия бародарони ман!
Анвар. Шодам, ки хамин хел хохар дорам!
Тухора. Хама як-як ба ;исми санитар;  дароед.
Анвар. Итоат. (Мераванд).
Капитан дар сари харита кор мекунад. Анвар меояд.
Анвар. Исуни чорбо;а хуштак мекашум, усуни чорбо;а хуштак...
Капитан. Аскари ;атор; Анвар, ба хом;ш; риоя кунед.
Анвар. Итоат. Вале чорбо; маън; дорад, и;озат дихед, арз кунам.
Капитан. Мархамат.
Анвар. Дар ;ангал хама дараххо барфп;ш, вале ин чорбо; бе барф.
Капитан. Шояд аз таркиши снаряд бошад.
Анвар. Вале ин бо; калон. Рухсат дихед, сан;ем.
Капитан. Чор нафар равед. Чизе дид;, сигнал дех. 
Анвар. Ягон ч; бошад, салот мехонам.
Капитан. Хуб. Эхтиёт шавед.
Анвар. Бори хар сабук шавад, шатта мепартояд: немис ба танку  самолёт шинад, танбал мешавад, сари шамшер кардан осон аст.
Капитан. Худсарона амал накунед.Мо хама омодаи ху;ум хастем. 
Анвар. Итоат.
Меравад.  Пас аз лахзае овози ; «Салоти ;анозаи немисро дарёб»!
Капитан. Эскадрони чорум, ба пеш! Шуморо миномётхо ва ду батареяи т;пхо химоя мекунанд. Ба пеш!
Ху;ум. Садои пойк;бии асп, шамшер задан, тирпарронии автомат.
Чаро; р;йи полковники немис Фрицро равшан мекунад.
Фриц. ;аноби фелд-маршал, самолётхои моро партизанхо ошкор намуда, хама лётчикхоро ;ир карданд! … Не, ин кори партизанхо нест. Ин армияи савора аст, камони зиддитанк; дорад. Итоат. Бо тамоми ;увва ба армияи савора зарба мезанем! Ахтунг! Ахтунг…   
Мав;еи Ш;рав;. Таркиши тири т;пу танк.
Капитан. Хама шинак гиред, ба мудофиа мегузарем!
Аскарон шинак гирифта, аз пулемёту автомат мепарронанд. Тухора касони захмиро аз майдон мебарорад. Ба дасти капитан тир мерасад.
Капитан. Хамшира, ба дастам тир расид.
Тухора. Биёед, шуморо ба лазарет барам.
Капитан. Не, не… Тасмаи тирро ба пулемёт гузаронед. Метавонед?
Тухора. Албатта. (Тасмаи тирро ба пулемёт мепайвандад).
Капитан. Хам шавед. (Тир мепарронад).
Чанде халок мешаванд. Баъди таркиш Анвар аз хуш меравад. Тухора ;ро ба плащ-палатка кашола карда меорад. Анвар ба хуш меояд.
Анвар. Тухора, ту;? Ман ба бихишт афтодам?
Тухора. Холо барва;т. Ватанро химоя кардан даркор. 
Анвар. Автомати ман ку;ост? Аскари бе автомат аскар нест.
Тухора. Автомат дар барат. Вале гап назан. Хун бисёртар меравад.
Аз наздик; ду аскари фашист пайдо мешавад.
Фашист. Хенде хох!
Тухора. Хозир!
Аз сумкааш граната гирифта мепартояд. Садои таркиш. Фашистхо бо фи;он ;ахида меафтанд.
Анвар. Офарин, Тухора!  (Аз автомат тир хол; мекунад).
Тухора. Рохи лазарет баста. Автоматро дех.
Автоматро гирифта, тир мепарронад.
Чаро; р;и Фрицро равшан мекунад.
Фриц. ;аноби фелд-маршал, гурухи зарбазани мо шикаст ёфт. Гур;хи савораи рус аз ихота баромада, ба лашкари асос; пайваст… Итоат. Ба самти Сталинград меравем. 
Тирпаррон; кам мешавад. Капитан бо телефон гап мезанад.
Капитан. Аз номи Сарфармондехи ол; барои ;асорату диловар; дар мухорибаи назди Маскав ба хама миннатдор; баён мекунам. Фашистон дар назди Сталинград ;амъ омадаанд. Ин хадди охирин аст. Ватан моро ба мудофиаи Сталинград равона мекунад.
Хама равон мешаванд.

Аз радио: Таърих гувох аст: Набарди полкхои савораи ;;р;онтеппа, Бал;увон, К;лоб, Хисор, Сталинобод дар хайати дивизияи 20-уми савораи То;икистон дар атрофи шахри Москва о;оз ёфт. Онхо 5 январи соли 1943 аз садди дарёи Вазуза гузашта, ба а;ибгохи душман даромада, дивизияи 78-уми пиёдаи немис, ;исмхои дивизияи СС – «Каллаи мурда» ва Германияи бузург»-ро шикаст дода, 8 самолет, 40 танк, 46 т;п, 300 мошин, 7 анбор, 1 поезди зирехп;ш, 80 ;атора, 4000 аскару афсари душманро нобуд кард. Дар мухорибаи Москва дивизияи 20-уми савораи То;икистон ба пахлухо ва а;ибгохи лашкари фашистон зарба зада, хатхои ало;а, расидани силох ва маводи дигарро пешгир; мекарданд, бо амалиёти ;асуронаашон душманро ба дахшат меоварданд. Пас аз ин дивизияи 20-уми савораи То;икистон барои химояи шахри Сталинград фиристода шуд. Баробари мардон 32 хазор занхои то;ик ватанро химоя карданд. Номи Ойгул Мухаммад;онова, Инъом ;урбонова, Саодат Алибоева, ;аннат Рахимова, Тухфа Хамсариева ва дигарон вирди забони хамагон гашт.

Намоиши 4.
;ангали назди Сталинград. Хатти пеши фронт. Садохои хоси ;анг.
Генерал Фриц бо телефон о;изона хисобот медихад.   

Фриц. ;аноби фелд-маршал, ч; асрор аст, ки дивизияи Герман Гот бо 150 танк дар назди аспхо о;из монд! Се баталйони руминхо нобуд гашт, нисфи шахрхои гирифтаамон аз даст рафт… Танк шамшери бурро, вале аспсавор мисли хан;ар рост ба дил зарба мезанад… Ба Сталинград бо сардории генерал Монштейн аз дарёи Аксай ху;уми нав мекунем!
Гурухи савора омада, мав;еи ;ангии худро иш;ол мекунад.
Капитан. Рафи;он аскархо, мувофи;и таъинот полк ба Сталинград  расидем. Холо ду хабар. Якум, ба фармони №  227-уми Сарфармондехи Ол; Сталин г;ш дихед: Мохияти он чунин аст: Дигар як ;адам ба ;афо гаштан – хиёнат дониста мешавад! Дигар ;ойи ;афо гаштан нест! Каси фирор карда ё вохимач; дар ;ояш парронда мешавад.
Анвар. Ба пеш ч;? Ба пеш рафтан мумкин, рафи; майор?
Капитан. Ба пеш рафта, душманро махв кардан ;ахрамон; аст.
Анвар. Ташаккур. Ман фа;ат ба пеш меравам..
Капитан. Хабари дуюм. Дар бораи лётчикдухтари то;ик Ойгул Мухаммад;онова ма;ола чоп шудааст. Дар як ;анг ду самолёти немисро нест кардааст, 93 парвози ;анг; дорад, ордени Ленин доданд».
Анвар. ;андаша занад, Ойгул! Ба шарафи ин зани ;ахрамони то;ик  ду танки немисро нобуд мекунам! Номаша гиру г;шаша каш.   
Овози ;урриши танкхо аз чап, баъд аз рост.
Капитан (бо телефон). Рафи; генерал, Аз чап ва рост танкхои немис. Итоат… Эскандрон, ;ойи ;афогард; нест. Ша;олхоро бо усули «хан;ар» пешвоз мегирем. Монед, наздик оянд. Моро артиллерия ва танкхо химоя мекунанд. (Ба Анвар). Ч; шуд? Аз хунук; меларз;, ё аз тарс?
Анвар. На аз хунук;, на аз тарс. Аз шодии он, ки хозир немисро бо танку т;паш ба д;зах мефиристем! 
Капитан. На;з. Вале хаво дар ха;и;ат, сард. Ягон гапи гарм г;й.
Анвар. Ба Фриц аскари зердасташ мег;яд: - Мо ба каждум монанд шудем.  – Фриц мепурсад: - Ч;, суп-сурх шудем? – Не, - мег;яд аскар, - мо аз дасти дивизияи бистуми То;икистон ;афонок; рох гашта, мегурезем. 
Капитан. Боз илова кун: - Ба шарофати ш;хихои Анвар Салим;.
Анвар. Аз Ганс мепурсанд:  - Чаро разведка суст кор мекунад!? – Ин айби Анвар Салим;, - мег;яд Ганс. – Пеш русхо як фармон медоданд: «Ба пеш! Ба чап. Ху;ум». Вале гапхои Анвара дар лу;ат ёфта наметавонам: «Оча;ара аз тефаш зан! Немис кунак мезанад! Сари ар;ан кунаш!
Капитан. На;з. Ягонта наваш нест?   
Анвар. Во;еаи имр;за: Лётчики немис аз ситод мепурсад: Самолёти маро Ойгул Мухаммад;онова зад, ч; кор кунам? Танзимгар мег;яд: Ойгул, ки зада бошад, мурд;. Калимата гардону аз худо омурзиш бихох! 
Капитан. Офарин ба ту ва Ойгул Мухаммад;онова! Эскадрон, бо ху;уми ногахон; аз чапу росту ;афо пеши танкхоро мегирем. Ба пеш! 
Мераванд. ;урриши танкхо, пойк;бии аспхо. Дар торик; нурхо ;араёни ;ангро ифода мекунанд. Таркиши танкхо. Урра г;ии аскархо.
Дар торик; чаро; р;йи Фрицро равшан мекунад.
Фриц. ;аноби фелд-маршал,  русхо бо фармони 227-уми Сталин «Як ;адам ба ;афо гаштан хиёнат», аз ;ой наме;унбанд! Онхоро бо т;пу танку самолёт нобуд мекунем, вале г;ё мурдаашон рост истода, му;овимат мекунад!.. Итоат! Ба ман танку самолёти нав фиристед! 
Овози дахшатноки самолёт ва танкхои немис. Аскарони то;ик бепарво ;ойхои худро иш;ол мекунанд.
Капитан. Эскадрон, акнун ба мудофиа мегузарем.
Анвар. ;ойи на;зро интихоб кардем. Танкхо дар кафи дастамон.
Фатхулло. «Ша;олхо» аз ;афо меоянд.   
Капитан. Бало занад! Т;про ба ;афо гардон.
Анвар. Дар ;афои мо к;ли об. Немисхо тоб х;рда, аз р;бар;и мо якнима шуда мегузаранд. Ана он ва;т мисли сайд мезанем.
Капитан. Дуруст. Омода бошед.
Фатхулло. Артиллерия омода аст. 
Анвар. Камони танкзан хам.
;урриши танкхои немис наздик мешавад.
Капитан. Оташ! (Худаш низ граната хаво медихад).
Таркиши т;п, камони танкзан ва таркиши танкхо.
Капитан. Офарин.
Анвар. Якташа  зад… дута… чорта. Дигархо ;афо гаштанд. 
Капитан. Эхтиёт шавед, дутааш ба ин тараф гашт…
Анвар. Маро бо граната химоя кунед.
Меравад. Шихаи асп.
Капитан. Ист! Бо асп ба танк ху;ум мекун;?! Тавба… ;ахида болои танк баромад. Офарин! Танк истод, дар ;ояш чарх зада мек;шад, ки Анварро аз болояш партояд… Гранатаро болои баки с;зишвор; партофт! Офарин Акнун худатро парто, Анвар! Офарин.
Анвар парида пеш меояд. Садои таркиши танк.
Анвар. Хе, очата! Фурсат ёфтам. Ахма; бо Анвар сарбасар мешавад!
Овози самолётхои ;иркунандаи немис ва тирпаррониву таркиш.
Фатхулло. Калхотхо аз осмон!
Хама ба заминхоб карда, аз автомат самолётхоро мепарронанд.
Капитан. Агар як тупи зидди самолёт мебуд…
Анвар. Камони зидди танк ч;? Самолётхо паст парвоз мекунанд.
Фатхулло. Хозир месан;ем. Ана он чархи аробаро биёр.
Анвар. Фахмидам. Ба дарахт бандем.
Капитан. «Шикорчии палангхо» ягон кор мекунад.
Фатхулло. Онхо ша;оланд!
Харду чархи аробаро ба дарахт баста, камони танкзанро ба он устувор мекунанд, самолётро ба нишон гирифта мепарронад.
Анвар. Чандал-чандал зиндаг;; ;афои «Паланг» кандаг;…
Чандал-чандал зиндаг;; Каллаи немис кандаг;…
Капитан. Офарин, Фатхулло! Офарин, Анвар!
Анвар. Ана хамин тавр, фриц. Капут шуд;!
Идомаи ;анг.  Капитан захм; мешавад.
Капитан. Анвар… ба ;ойи ман… ту командир.
Анвар. Не, не, рафи; командир… Хамрох ;алабаро ;ашн мегирем!
Капитан. Алвидоъ… (Мемирад).
Анвар. Ох, фашисти лаънат;! Бехтарин ;авонмардро кушт;! Эскадрон, барои ;асоси командирро гирифтан, ба пеш!!! 
Мухориба бо харакати нур, садои таркиш, суруди «Священная война».
Дар торик; р;и генерал Фриц равшан мегардад.
Фриц. ;аноби фелд-маршал, шикастани мудофиаи дивизияи савора дар садди дарёи О;сой номумкин гашт. Аспсаворон пеши 150 танки моро гирифтанд. То имр;з ;анг - зафар, ордену ;анимати ;анг;, асиру канизак буд, вале фронти шар;; барои мо марги р;ёр;й, гашт. 600 хазор аскарони мову иттифо;чиён халок шуданд! Агар ;аханнам бошад – мисли мухорибаи Сталинград аст! Ило; надорам! Ман ;афо мешинам. Ч;!? Фелдмаршал Паулюс таслим шуд?! ;анги садди дарёи Аксай бо армияи савора о;ози ин;ирози Рейхи сеюм гашта, орзухои Гитлерро барои сохтани салтанати ;ахон; ба замин г;р кард»!
Манзарахои гуногуни ;анг бо нур ифода мегардад.

Ров;. Таърих гувох аст: Дар мухорибаи Сталинград ба дивизияи савораи То;икистон намояндагони хама минта;ахо – Хатлон, Рашт, Хисор, Бадахшон ва хал;хои гуногуни кишвар то;икон, ;зекхо, русхо ва дигарон ворид шуданд. Командири дивизия А.Ставенков шуд, ки дар мухорибаи назди Москва ширкат намудаст. Дивизия бо хайати шахсии иборат аз 8600 нафар 21 октябри соли 1942 ба Сталинград расида, ба хайати корпуси савораи генерал-лейтенант Т.Т.Шапкин дохил шуд. Дивизияи савораи То;икистон бо мухосираи шахри Абганерово, рохи таъминоти фашистонро бурид.
Генерал Попов ба нахустин набарди то;икон бахои баланд дода, тайёрии харб; ва ;асорати шахсии то;иконро ситоиш намудааст.
 Генералхои немис - Паулюс, Ганс Дёрр, Раус, Герман Гот, Меллетин ва дигарон баъди ;анг аз ;асорату диловарии дивизияи савора ёдовар шуданд.
Хафт хазор нафар То;икистониён сазовори медали «Барои мудофиаи Сталниград» шуданд.
Дар мудофиаи шахр бисёр фиристодагони То;икистон дар хайати дигар намудхои артиш хидмат намуданд. Аз ;умла, Ахмад;он Турдиев барои дифои хонаи машхури Павлов бо унвони олии ;ахрамони Иттиходи Ш;рав; ;адр карда шуд.
Пас аз мухорибаи Сталинград дивизияи 20-уми савораи То;икистон бо дигар гуруххо пурра шуда, унвони дивизияи 17-уми савораро гирифт ва дар озодкунии Белорусия иштирок кард.Беш аз хафт хазор нафар то;икистониён бо медали барои мудофиаи Сталинград мукофотонида шуданд. 
Имр;з номи яке аз к;чахои шахри Волгоград То;икон аст.


Намоиши 6.
;ангалзори Белоруссия. Наздикии Брянск.
Субхдам. Гурухи ;анг; бо рохбарии Анвар дарёро мегузарад. Анвар дар унвони лейтенанант, бо дурбин атрофро назора мекунад. 

Анвар. Хама ;амъ шуд! Талафот нест. Ин дарё дар пеши Вахши мо – дарёча. Вазифаи мо мав;еъ гирифтан дар сохил барои гузаштани дивизия. Ху;ум барои озод кардани Брянск ан;ом меёбад. Вале ба фикрам, разведка хато кард. Дар поён, дуртар аз сохил рохи охан. ;атораи поездро мебинам. Фриц хам балошудааст. Зарбаи артиллерияи мо фашистони траншеяхои назди сохилро нобуд кардааст, вале истехкоми немисхо хеле дарунтар аст. Дивизия хадафи тири немис мешавад. Хайдар, ту ин ;о монда, ба сарфармондех вазъиятро фахмон. ;ойи исти немисхо поёнтар аст. Ман бо ду нафар поён рафта, поездро метарконем. Вазъиятро дида, амал мекунем.  (Меравад).
Хайдар. Итоат. (Бо телефон вазъиятро паст – паст мефахмонад). Дар квадрати 20-24 поезди немис…  (Бо дурбин назора мекунад). Офарин, Анвар, локомотив таркид. (Садои таркиш, овози немисхо). Вале инхо аз ку;о пайдо шуданд? Немисхо гурухро ихота мекунанд! Пас, ин дом будааст. Бачахо, оташ!.. Анвар граната мепартояд. Таркиши мина дар наздикии ;! Эскадрон, ба пеш! Ба ёрии гурух меравем!   
Хама тир парронда мераванд.


Намоиши 7.
;ангал. Анвари дастбастаи сараш докапечро  назди Фриц меоранд.

Фриц. Ту аз кадом ;исми харб;? Росташа г;;, намекушам.
Анвар. Муаллимам мегуфт, ки ба сарат тир борад хам, росташа г;й.
Фриц. Дар ин ;о туро аспсавор доштанд. Вазифаат чист?
Анвар. Хе; чиз. Гохе мехонам: Салооти ;аноза. Хама гул мешавад.
Фриц. Ту аз ку;ои Россия?
Анвар. Аз хе; ;ояш. Ман аз То;икистон - назди Бухоро, Самар;анд.
Фриц. Гут, гут. Самарканду Бухоро ба ман медих;?
Анвар. Хофиз ду шахра барои холи сохтаи як бева дода буд. Гирифтан гир.  Аз ;збекхо пурс, якуним миллионаш омадааст.
Фриц. То;икистон ч; ;адар аскар дод?
Анвар. Хе;. 280 хазор. Боз 45 хазор дар заводхои Россия кор карданд, баъд онхо хам ба ;анг рафтанд. Буду шуд 300 хазорак.
Фриц. То;икистон ч; ;адар одам дорад?
Анвар. Буду шуд якним миллион.
Фриц. Шумо, то;икон, дар ин ;анги зидди русхо ч; кор мекунед?
Анвар. Хе; чиз. Аспсавор;…
Фриц. Бар зидди танкхои мо бо асп ;ангидед?
Анвар. У;а не: камакак дар назди Маскав, камакак дар Сталинград, баъд, дар ;арби Россия, Белорусия, ана ба Брянск расидем. 
Фриц. Ватани ту ;айри аскар ба фронт ч; дод?
Анвар. Хе; чиз. Буду шуд 1 миллиард рубл, ба тилло - 225 тонна, 150 вагон либос, 19 000 асп, парашут, тир, се хазор мошин, сад хазор трактор. 
Фриц. Хе; чиз набудааст. Танку самолёт ч;?
Анвар. Хайр, аз пули хайрияи мардум дастаи «Танку самолётхои То;икистон» сохтанд. Боз камакак граната тир… Хайр, дар Ромиту Такоб барои дурбин ва техника флюорит, молибдену волфрам мегиранд.
Фриц. Хамватанхои ту фа;ат дар дивизияи савора хизмат мекунанд? Фа;ат шамшерро медонанд?
Анвар. Не. Дар дигар ;исмхои харб; хам хастанд. Т;пч; дорем, дорем, бахрч; дорем, хатто чанд духтари то;ик лётчик хастанд.
Фриц. Занхои то;ик хам ба ;анг омадаанд?
Анвар. У;ае не – сиву ду хазорак. Лекин ;айсар. Ана, яктааш Ойгул Мухмаммад;онова, аз парвоз бе задани самолёти душман барнамегардад.
Фриц. Холо вай дар ку;о?
Анвар. Вай яке меояд: дид;, ки дар осмон як сафед; пайдо шуду, линги чанд мошину танку аз хаво омад, дон, ки Ойгул Мухаммад;онова аз болои шумо гузашт. Тухфа Хамсариева, хамшираи шаф;ат, немиса дид, бо мушт мезанад, ё бо граната. Саодат Саидова мисли вай. Иномова…
Фриц. Кифоя. Худат аз кадом шахр;?
Анвар. Аз худи ;ур;он-теппа-;он.
Фриц. Барои нест кардани шахри ту чанд бомба даркор аст?
Анвар. Валло, ки барои бомбапарто; шахри Берлин хуб аст.
Фриц. Хо, бало. Бо хамин асп ч; хел омад;?
Анвар. На;з. Асп ;оду дорад: як хез занад, аз Берлин мебарояд. 
Фриц. Дар атрофи Маскав дивизияи ман - «Германияи бузург» ва элитаи  СС – «Каллаи марг» ме;ангид. Аз аспакихо ;имоб будем.
Анвар. Ха, аспам дар ;ангал туриду ба чап гашт. Бинам, бачахои шумо. Шамшера бардоштам, ки танкхоро партофта гурехтанд.
Фриц. Ма;сади шумо ч; буд? 
Анвар. Шуморо пеши Паулюс ба Сталинград рафтан намондем.
Фриц. Рост. Гуфтахоят маълумоти моро тасди; мекунад. Дар Сталинград бехтарин дивизияхои вермахт ме;ангид. Вале аз ху;умхои ногахонии аспакихо ало;а бурида мегашт, аслиха дур мемонд, рухи мо шикаст ёфт, орзухои мо дар оби дарёчаи О;сой ;ар; шуд.
Анвар. Дур;;г;й душмани худо. Акнун ;авоб те, ;ур;ан равам.
Фриц. Хест;, ки хоб;. Туро ба ;атлгохи Освенцим мефиристам.
Анвар. Фриц-ака, хамин ;о хам бад не.
Фриц. Ин ;о д;зах, он ;о оташхонаи ;аханнам. Дасто ба пушт! Ба мошини мо савор шав. Баред.
Анвар. Афс;с. (Меравад).
Садои мошин. Овози Анвар: «Салооти ;анозаи немисро дарёб»!
Овози самолёт ва т;пи «Катюша».
Фриц. Ин ч; бало? Мо нав ;ойи худро иваз кардем! Ин самолёти номаш ч; буд? – Ойгул. Ох, ин то;икбача сигнал дода, русхоро аз ;ойи мо огох намуд! Доред ;ро! Дар ;ояш парронед!
Давида мебарояд. Дуд сахнаро фаро мегирад.

Ров;. Таърих гувох аст: То;икону то;икистониён ба хайати бисёр ;узъу томхои дигари лашкари ш;рав; низ ворид гашта, ;асорату ;ахрамонии шахс; зохир намуданд. Барои шу;оат ва далер; дар набардхои ;анги Бузурги Ватан; 54 нафар фиристодагони То;икистон сазовори унвони олии Ватан - ;ахрамони Иттиходи Ш;рав; шуданд. Амирали Саидбеков, Исмоил Хамзаалиев, Т;йч; Эрйигитов - барои озод кардани шахрхои Россия; Ахма;он ;урбонов, Ход;  Кен;аев Хайдар ;осимов, Бо;ир Давлатов - барои озод кардани шахрхои Белоруссия;  Домулло Азизов, Исмат Шарифов,  Саид;ул Турдиев, ;рунбек Ёкубов - барои озод кардани шахрхои Украина; Сафар Амиршоев, Ч;так ;розов - барои озод кардани шахрхои Латвия ;ахрамони Иттиходи Ш;рав; гардиданд.


Намоиши 8.
Чорбо; дар дехаи Рюэли назди Париж. Анвар ва Изабелл.

Анвар. Сабзак лаби ;у, ёраки на;зак лаби ;у,
Хайдама бите, отат тура додай шу.
Изабелл. Ануа, наъли аспам ка; шудаст, дар устохона соз кун…
Анвар. Соз шудаст: ;азои духтари капиталист хамин. Вале ба зан не гуфта наметавонам. (Бо дасташ рост мекунад).
Изабелл. Бо дастат? Офарин. Мехохам аспдавониро маш; кунам. Дар барам бош, ки нохост асп наафтонад. 
Анвар. Афтондан гирад. Як капиталист кам мешавад. 
Изабелл.  Хах.. Ферма аз мо, вале ихтиёраш дар дасти Фриц. Туро оварданд, ки ба армияи немис хизат кун;. Пас, кадоми мо фашисттарем?
Анвар. Мани аблах.
Изабелл. Барои хамин, ба ман ;ошу ;аво; накун.
Анвар. Майлаш, ту даводав; кардан гир, ман аз ин;о мебинам.
Изабелл. Да;ал. (Меравад).
Анвар. Бо капиталист хамин хел гап мезанам… Лекин созак будааст.
Чандул – чандул зиндаг;; Беваи франсуз, ;андак;.
Аскари немис (омада эътироз менамояд). Швайген…
Изабелл. Ман дар хонаи худам! Бо кассе хохам, гап мезанам.
Анвар (худ ба худ). На;з. Хардуятон ча;-ча; кардан гиред. Ана ин борро дар назди дарвоза бурда мемонам. 
Халтаи нимаи вазнинро, ки мина дорад, мебарад.
Аскари немис автоматашро монда, ба Изабелл дармеафтад.
Изабелл. Гум шав! Анвар! Халосам бикун…
Анвар хам шуда, меояд. Аз дидани манзара гаранг мешавад.
Анвар. Эхха… Ба ман дахолат кардан мумкин не…
Аскари немис кашокаш мекунад, куртаи занро медарронад.
Изабелл. Анвар. Ёр; дех…
Анвар то;ат накарда, автомати немисро гирифта, бо ;ундо;и он ба сараш мезанад. Немис меафтад.
Анвар. Ана ба ту.
Изабелл. Ташаккур. Ту ;ро кушт;?
Анвар. Ту ба хонаатон рав
Филипп меояд.
Филипп. Ч; шуд?! Ха… Маълум. На;з кард;. 
Анвар. Тамоми олам бар зидди Гитлер хестааст.
Филипп. Офарин. ;ияни маро на;от дод;.
Анвар. Ва;ти омадани комендант расид.
Филипп. Бале. Овози мошин. Шинед.
Мурватеро тоб медихад. Аз дур садои таркиш.
Анвар. Мошин оташ гирифт.
Изабелл. Ин чист?
Филипп. Армияи Му;овимати Франция – ;езистанс ба ху;уми ;атъ; гузашт! Дар Франция гардиши чархи замон дигар шуд! Минаро ана хамин йигит монд.
Изабелл. Пас, шумо барва;т шинос шудед.
Филипп. Бале. Аз таххона тиру силохро бароред. Рафи;он интизор. (Аскари немисро мебарад.)
Изабел. Мавсими ;ам тамом шуд, амак;он.
Анвар тири т;п меорад, Филипп ароба оварда, ба он бор мекунанд.
Филипп. Ту сохиби духтарчаи мисли худат хушр;й мешав;. Ба вай г;й, ки падараш Анвару амакаш Филипп соли чилу чорум Францияро озод карданд! Ба хотири ;алабаи мо ба духтарат Виктория ном гузор.
Изабел. Хуб. Мег;янд, ки амрикоихо ба Париж паздик шудаанд.
Филипп. Париж бе онхо ;ариб озод шуд.
Изабел. Шумо аз байни фашистон гузашта меравед?
Филипп. ;ин занад, ба карнавал намеравем! Намедон; кадом к;ча дар дасти к;. Бо ин бозичахо хамаашонро дафъ мекунем.
Аз наздик садои тирпаррон;.
Изабел. Худоё, тирпаррон; дар Рюэл?! Онхо боз пайдо шудаанд?
Филипп. Маълум, ки барои анбори тирхояшон омаданд. Пинхон шав, Изабел. Ту аробаро аз ин ;о бар, Анвар. Ман андаки дигар онхоро нигох медорам. Тиру т;про бачахои мо интизоранд.
Анвар. Хуб. Зуд бармегардам. (Аробаро кашола карда мебарад.)
Филипп. Лаънатихо! Ана, шумо дар ку;о!
Садои тирпаррон;. Филипп оташ мекушояд. Тир х;рда меафтад. Анвар бармегардад. ;ро дида ба ёр; мешитобад.
Анвар. Филипп! Ба шумо ч; шуд? Тир расидааст.
Филипп. Ин аст орденхои ман… Афс;с, ки Парижи озодро дида натавонистам. Тирхоро ба д;стони мо расон… Р;зи ;алаба аз ;ониби ман хам салют паррон. Изабелро эхтиёт бикун… Алвидоъ. (Мемирад.)
Анвар. Не, амаки Филипп! Мо хамрох то ;алаба мерасем!
Тир мепарронад. Изабелл хам ба даст автомат мегирад.
Муси;ии зафар.
Хабар аз радио. Армияи Резистанс - Му;овимати Франция пурра ба ху;ум гузашта, Парижро аз фашистон озод кард. Дар сафи армияи Му;овимат намояндагони бисёор хал;хои дигар хастанд. Онхо пир;з; ва саодати мардуми Франсияро таъмин намуданд!
Боз дар як ну;таи глобус оташ хом;ш мешавад.

Ров;. Таърих гувох аст: То;икон дар мухорибахои шадид барои озод кардани шахрхои Европаи Шар;; низ корнамо; карданд. То;икони далеру шу;оъ дар хайати Армияи Му;овимати Франсия низ, ки иттифо;чии боэътимоди Иттиходи Ш;рав; дар набарди зидди фашистон буд, ;ангиданд ва барои зудтар ба озод; расидани хал;хои Франсия мусоидат намуданд.
Фарзандони ;асури то;ик Рахим Азимов, Фатхулло Ахмадов,  Т;йчи Назаров, Олим Хакимов, Ра;имбой Ра;матов  барои  озод кардани Полша;  Эргаш Шарипов - барои озод кардани шахрхои Чехословакия  сзовори унвони олии ;ахрамони Иттиходи Ш;рав; шуданд.

Эълони ;алаба.
Аз радио Овози Левитан. «Внимание, Москва! Великая Отечественная война, которую вел советский народ против немецко-фашистских захватчиков, победоносно завершилась!
Германия полностью разгромлена!" 


Намоиши 9.
Берлин. Савти ;алаба. Хама шод. Анвар меояд, Хайдарро мебинад.

Анвар. Хайдааар!
Хайдар. Анваар! Ту;!? Зинда;?! (О;;ш мекунанд).
Анвар. Зафар муборак! 
О;;ш мекунанд. Савту суруди хал;;.
Анвар. Бачахо ч; хеланд?
Хайдар. Эх, Анвар…
Анвар. Тухора дар ку;ост?
Хайдар. Посбони абадият шуд. Ва;ти бурдани аскари захм; ба ихота меафтад. Гранатаашро тарконда, бо худ ду фашистро нобуд кард.
Анвар. Худо рахматаш кунад. Ал;, Махмад, Тилло…
Хайдар. Бисёриашон халок шуданд. 
Анвар. Афс;с. Ту хам захм; шуд;…
Хайдар. Ту хам… Ту аз ку;о пайдо шуд;?
Анвар. Мо, иштирокчиёни армияи Му;овимати Франция ба хайати ;ушунхои ш;рав; баргаштем. 
Хайдар. Офарин. Биё, ба назди хамсафон равем.
Анвар. Хайдар, имр;з як гап шунидам, рост аст? – Мег;янд, ки хар касе асир афтодааст, хиёнаткор мехисобанд. Маро хам?
Хайдар. Афс;с, ки рост. Харчанд гуфтем, ки ило; надошт;, барои нест кардани эшелони фашист; худро ба даруни фашистхо зад;, ;ахрамон; кард;, аз таркиши мина бехуш шуд;, вале фармон фармон аст. Унвону мукофотхоятро бекор карданд. Зану фарзанди франсуз доштанат туро аз хама имтиёзхо махрум мекунад.
Анвар. Гуфтанд, ки дигар ба дидори зану фарзандат ху;у; надор;.
Хайдар. Афс;с, ки хамин хел аст…
Анвар. Афс;с. Кош дар сохили дарё, дар назди Брянск мемурдам…
Хайдар. Не, навмед нашав. Мухимаш зинда хаст;. Мард буд;, мард бош. Холо гармии кор аст, баъд албатта, ха; ба ха;дор мерасад. Афс;си он, ки бисёр хамсафони мо ба р;зи Зафар расида натавонистанд.
Анвар. Онхо посбонхои абадият шуданд, зиндаву ;овиданд.
Мераванд.

Ров;. Дивизияи овозадори «Германияи бузург» 25-уми апрели соли 1945 дар ;ойи таъсисёфтааш - Германияи фашист; аз ;ониби артиши ш;рав; пурра торумор карда шуд. Танхо ба 800 нафар афсарони он муяссар шуд, ки ба воситаи бахр худро аз майдони ;анг берун кунанд, вале ноило; монда, ба неруи титтифо;чиён таслим шуданд.
Полкхои савораи То;икистон дар хайати дивизияи 17-уми савора 25 апрели соли 1945 ба ;ануби шар;ии Берлин даромаданд, барои озодкунии Полша ва Германия сазовори орденхои Александр Невский ва Суворов гардиданд, 3-юми май дарёи Элбаро гузашта, Зафарро исти;бол намуданд.
То;икписарони ;асур дар хама ;абхахои ;анги дуюми ;ахон; ;асорату корнамо; зохир намуданд.   Амирали Саидбеков, Исмоил Хамзаалиев, Т;йч; Эрйигитов - барои озод кардани шахрхои Россия; Ахма;он ;урбонов, Ход;  Кен;аев Хайдар ;осимов, Бо;ир Давлатов - барои озод кардани шахрхои Белоруссия;  Домулло Азизов, Исмат Шарифов,  Саид;ул Турдиев, ;рунбек Ёкубов - барои озод кардани шахрхои Украина; Сафар Амиршоев, Ч;так ;розов - барои озод кардани шахрхои Латвия ;ахрамони Иттиходи Ш;рав; гардиданд.


ЭПИЛОГ
Анвар ба сахна баргашта ришашро мечаспонад, назди ров; меистад.

Ров;. Хукумати То;икистон дар замони исти;лолияти давлат; тамоми ху;у; ва имтиёзхои соби;адори ;анги Бузурги Ватаниро барои аъзои полки савораи 222-юми ;;р;онтеппа Анвар Салимзода бар;арор кард. Ба ин мунсоибат, тухфаи хукумати вилояти Хатлонро ;абул кунед.
Анвар. Ташаккур.
Духтарон гулдаста ва тухфахои ;иматбахо меоранд.
Ров;. Азизон, ;ахрамонхои ;анг намемирад. ;омати расо, корхои неки онхо пеши чашми мо ;илвагар аст! Онхо фа;ат сухан намег;янд, вале корномаи ;овидонаашон мисли оханги зиндаг;, достони мардонаг; дар ;ахон гул;ула меандозад. Шахидони ватан абадзиндаанд. Корномаашон моро ба бунёдкорихо даъват мекунанд.
Анвар. Полки абадзиндахо, саф кашед!
Хама иштирокчиёни намоиш саф мекашанд.
Ров;. Модаро, гиря макун, гиря макун!
Хан;ари ёди гарон бар дили афсурда мазан!
Ки дар ин хоки азизи падарон
Нест гумном ;игарг;шаи ту.
Бо хама г;шаи сарсабзи Ватан
;овидон сабз бувад х;шаи ту...
Шарт навбад, ки бигиранд дигар номи маро,
Ки Ватан акс кунад номи азизони диёр.
Зиндаю мурдаи мо аз Ватан аст.
Зиндаю мурдаи мардони диёр.
Мам хам он сон ба Ватам як шудаам,
Ки дар овози вай овози май аст,
Боли мур;они диёр боли парвози ман аст
Шеваи барги дарахтони диёр
лахни ман, рози ман аст.
(шеъри Мухаммад ;оиб)
Анвар. Хохиш мекунам, хама шахидони ватанро ном гиред. Зикри хайр зинда кунад номро. Сурати посбонхои абадиятро боло бардоред.
Дар сахна сурати ;ахрамонхои Иттифо;и Совет; аз То;икистон ва аъзои полкхои савораи хатлониро мебардоранд.
Ров; (номи шахидони ;ангро мехонад). Парчамбардори дивизияи 20-уми савораи То;икистон Абдурахмон Пиров…
Номхо аз осорхонаи шахр оварда мешаванд.
Ахли толор ному суратхоро илова мекунад.
Иштирокчиёни намоиш ба сахна мебароянд.
Сафи абадзиндахо бешумор аст.