ШИРК1ВАР АЛИ БАЙ
(Саб актнакан вуйи трагикамедия)
Гейнар – пенсионер, 60 йис.
Сейсат – Гейнарин хпир, 50 йис.
Байпир – пенсионер, 60 йис.
Руснат – Байпирин хпир, 50 йис.
Шуйвар – Гейнарин багахьлу, 50 йис.
Вейлат – Шуйварин хпир, 45 йис.
Тикбар – Шуйварин бай, 14 йис.
Сибсар – Тикбарин дуст, Байпирин хтул, 14 йис.
Табасарандин аьдати гъуларикан вуйи саб гъулаъ гъябгъюрайи аьдати уьмур. К1архьа думу гъулазра Лягь’я.
Раццар ву: биши руг, к1ик1влар, маларин п1алт1ар, цаликкди деъру хамхрар, гъирагъдихънаси – лат. Малариз шид убхъру ваъ гьа, хъа – гвар абц1ру. Яваш-явашди ккивра ахсрар. Раццазди машар айи хуларин улдар ц1ииигъ дап1ну арццу. Хулаъ шулайи гафар-ч1алар му раццарихъинди ерхьурайи.
ГЕЙНАР: Баркаван гьир! Ахсрар хъудургну гъяра! Йигъ гъюра! (Жан адабшвура касди ушвар арццри, хилар гьач1арккури, ликар ач1арккури ва учв вари крифури). Накдинигъ хуб ужуб дайин! Гашди айи жандиз вуйда дарман! Гьай-гьайди «бугъйирин» «ширк1варикк» дучврурхьди гъузунзу гьа! Яв кьудрат, Рабби! Гъи шлин нубатук1ана яраб раццарихъ «гадар» уркуз! К1ирихъ! Шлинук1ана ччуму сан дарфиб, сиягь? Сппар айи жанаврарра амдар му дерейиъ, сиягьдихьан гьадатуз! Буркьуси ахьузра а, жарадарин гъюрхишвариъ убч1вбу! Накара, йиз дурзнайишвариъ ччирин шил ади ибшри, узу дидкан ап1руб айиз! Узу дидиз ужудар жанаврар ккагдиза! Шил жилиин гъидрибтрудар! Шарк1варра, к1арчарра кмиди чпин йишварихь ттершврудар! Жанаврарин ушвар йит1ру маллайиз лигидиза узу, йиз «жанаврарин» ушвар думу фалчибегу фици йирт1уруш?! Алабхьайин валжагъ, кюрхри халкьдик, гумихь жиларин арайиъ, жилир вуза к1ури, деъруриз! Чвикки, бахтаври, к1анариъ, къуткканра ибт1айин шулу гьа, нагагь, Байпири, хамхрилан улт1уккну, гъарзариин, мич1ли, деъруси, гъабшиш! Малллла, маларигъди духьну ккунир ву, адмийиригъди – ваъ, хат1а-балайикк халкь ккадрабхъуз, к1ирихъ! Милихан – ип1ин! Ип1ин – милихан! Хам к1ирихъ дарди думу сарун фуж ву хъа, гурбагур хьуз ужур! «Аку хяд» газтин редактор, Ц1удхъарин Пашайи гьаваи бадали гъапиб дайи гьа:
«Рягьматлуйи: – маллайиз гъапну к1ур,
– Дюзди йип, фу пуз шулвухьан жил’ин гъабши яв уьмрикан? – хъа маллайи дюз жавабра тувнийи:
– Узузра куч1лар гъап1ну, узура – гъап1унза.
– Фунуб ужу ву: увуз куч1лар ап1уб, дарш – уву?
– Гьелбетда, узуз… Дарш узхьанра хьибдайи»*.
–––––––––––––
* Литературайин Табасаран, № 1, 2021, Паша Магомедов, 56-пи маш.
–––––––––––––
Йишв алабхъишвахь, кяфирариз, куч1ал ап1уз к1ваъланра гьархру гьа! Вушра, чпин маллавализ дилигди, дишди к1урудар ккунир вуза! Аст1ларин Сулейманди, кентхудйирин рижв билжвни ***ир, дурариз дафтрин кьял’ан гъапнийишт1ан! Му ***ирихьан, жанаврин ушв йибт1уз шули, йиз бистниъ удрубч1вуз, ччуму к1ирхъин ушв гьаз йибт1уз шулдар, я чви!? Гьаму адмийир чпи ахмакъ духьнайк1ан, даршиш, гьарди чпин йишв ккадап1урайидар вуйк1ан!? Мурарин иблис т1улариин, мурар чпи, мюгьтал духьна! Ва, вари сат1иди, чпин гъап1убдиъ к1улихъди арснура ада! Узуз, уву кьадарсуз гъанихур вува, к1урира шулу! Фу чара а дархьуз, уларикк гьаччсиб к1ирихъ ккабхъруган! Учву гьаци к1уру к1ури узу йиз тямягь наанди ап1уза! Узу, хъюлиан, мугъ’инна, тугъ’инна гьюжум ап1уру к1ури, хиял мап1анай, узуз ич гъуландар ккундар к1ури! Ккунра дап1ну гьап1рухъа, му кьюкьюб маш гъиврайидарикан! Маллайигъ гъяйидар кьюб вуйиб дишла рябкъюраш, йизуб кьюбди рябкъюрадарчвуз аьхир! Аваллллагь, йиз к1ваъ уч1виш, душваъ, дибрихъруб хьибдар, гьаму тямягьналан гъадабгъуб, тааап, инсан биябур ап1уваларихьна! Биябур дап1ну гъибтуйишра баладайи гьа, хъасин, хъялхъри, рихшанд дап1айинна дитра – мут1ан сарун усалвал шулин! Рябкъюрайиси, раццарихъ «гадар урчуз» йиз нубат дуфнайиси…
СЕЙСАТ: Фу гьарай вуяв, я бюлбюл, гвач1ин ухди, адмийир ицци нивк1уъ айиган, арабгъну?!
ГЕЙНАР: Йиз гафар ерхьурайин, хпир?
СЕЙСАТ: Яв бурбрар ч1яаьну, ахниккан ккудуч1вуз даккнириз! (Улдаригъ гъяйи жилир, хулазди кьяляхъ илдицуру. Ва дишла чан айибси, раццарихъинди лигури гъаши.) Душну, лиж алдап1айиз, ихь марччар ут1уркк! (Жилири к1ул хъап1ру). Сан дарфи ихь к1ирихъ абг! (Жилир мюгьтал шулу.) Жарадарин бистниъ убч1внади аш, рябкъяйиз, душну адап1, даршиш, якьин, рудрар идирчурихь дидин! (Рихшандвал кадиси жилири к1улра хъап1у.) Зейнаб Ханлароваси, «Халиде-Халиде» йивури, ц1иб гъидиц хуларигъян! (К1улик т1уб кивну, авдал духьна к1уру лишанси ибицуру.) Ч1ук1ар, микровалновккайи лемчейиъ а, ч1ирув кавхьрувук! (Мици гъапиган,жилири улар идирчу.) Кьамкьар иццури, гъудужвуз кьан гъап1ну к1ури, тгъан узукди ап1урайи люкьнариз лигайчва, ушв хътрубдин! (Жилир русвагь шулу.) Увустари, чпин хпар ахникк ккамиди, ккудубзну хюни, дап1ну панзар, шив к’куси уьрхюра, уьрхну, лицурайир, к1анариъ! (Жилири кьяляхъинди хил дап1ну чан к1анарик кучу.) Чей ткнан пчриин ал, швургъан ккабхьнайи таза чей вуйиз! (Улар ктирчу.) Мани дарап1ишра, чки-чкиди уьлюбгъну гъарах! Исткан, ч1ири штар айи хюндин бедрейикк сан ккабхъуб, кадабгъ! (Жилири хявишан улупу.) Ичв кьяляхъди гъабар жик1ури узхьан хъуркьуз шули амдарзухьан! Сац1иб йизра язухъ ап1инай, т1ягънар! (Шаф зап1ру.)
ГЕЙНАР: Я хпир, уву шликди улхувара? Узукдина яв бурццулёздикди? (Рихшанд ап1ури.) «Ичв», «ап1инай», пуз, узу, сарт1ан вуян, ихь хулаъ айир?
СЕЙСАТ: Увухъди, сарихъди, узхьан хъуркьуз шуладарзухьан! «Ичвна, ап1инай», дарпуз, сарун узуз фу чара а?! Гъарах! Удуч1в, гьаму имбу жиларси раццарихъна! Гъурт1ин али кьут1кьут1! Даршулайи узухьди гъудужвуз гъит! Гьатму яв, цух али хни, ккибтуз! Йиз мухрарин ч1улар кьяляхъинди кахь! (Гьатму, гьап1руру гьатцир к1уруганси жилири чан маш дебкку. Хъасин душну хпирин бюстгальтер кахьу.) Тук угуда, ночник кут1убшв, кут1уршвриву!
ГЕЙНАР: (Хъжагъуриси.) Т1ягьратра ап1инип узуз! (Хъа, ккарцури.) Жарариз гъягъюз ккашалва гьа, шив!? (Жилир, ишарат дарди, раццарихъинди удуч1вуру).
СЕЙСАТ: Айву гъюдубч1вриву! Тгъак кайи гафаризла, нач адру маш! (Хпириз хабар дар жилир сарун худаъ имдруб.) Лич1арихъ хъайи чав узуз фу к1ураш, лигайчва! Чухрайин лич1ан дюбгъну фукьан вахт вуйиз, мегьел, сачрин улт1укъу хьайир хъитуз дубхьнадарзухьан, гьадмукьана кадап1ну чв’ан уьдюдюбгъди! Хъажабгъну убгъ увуз Байпирихъан! К1юлгъюнайи яс камбинация ча! Кьяц1алди гьамус узу удуч1вурадарза!
ГЕЙНАР: (Мици гъеебхьу жилир, гъуму ахмакъ удуч1вузра удуч1вур к1ури, саб дупну диликъну, гьяракатниинди хулаъ архьу.)
СЕЙСАТ: Навшияв?
ГЕЙНАР: Магьа, жан, магьа, магьи, хураза, муудуч1ван! Халкьдиз гъяркъиш аьйиб ап1урвукан!
СЕЙСАТ: Йиз аьйиб яв хилар хьтрувалсибкьан дариз!
ГЕЙНАР: Дици дар гьа, хпир? Яв физианомия гъябкъюриз гуч1 шул к1ури гуч1урзуз!
СЕЙСАТ: Айву гъюдубч1вриву! Увура гъитну, жарариз пуз канукхъа, ч1ар али бябуш!
ГЕЙНАР: Бябуш вуйиган лич1ар кч1игуру узук!?
СЕЙСАТ: Айву гъюдубч1вриву! Хъайву шлиз гьясппи кка, гар али гардамай! (Хпир улхурамиди, жилир хъана раццарихъна хабарсузди удуч1вуру.) Баяр-швушвар вари ут1урккну, тгъан ап1урайи т1улариз, жарадарси, ахниккан гъудужвну, гьелебелесен, чав чей дубхьну дебккра! Лисуккнат1ан ахниккан к1ул ккадазабгрурикан хулан эйси шулин! Душну шёчик хъип! Ткарихъ хъайир гъафиш… Наши гьаму…
Гъулан мал-марччлин лижар хъаъну гъярайи сесер гьяракатар, улхбар.
Гейнар, душну уф дап1ну раццарихъ хамхриин деъру ва адабгъну гарк1ал, хилиъ айи маргъликан урч1влар ктаури хъюгъру.
Наънан вуш саб терефнаан, яман люкьнарин дихар ерхьури сес гъати хьуз хъюбгъю. Иц кабхъну раццарихъинди гъюрайир Байпир вуйи. Мугъан хилиъ, шубуб цирклин, сабнуб циркил кудубшвнайи рукьан кьюрш айи. Хиял ап1ин мугъаз му, дягьзаманйирианмина, чан тухмин гъубзнайи саб гьаму ирст1ан дар. Ликариин – чав армияйиан гъюруган али, дач1арк1ну, гъахмйир гъимдарди лахъ-лахъар ап1урайи, наан уршвлиин мугъаз мурар гъидихъдар вуш, гьялнаан душнайи батинкйир хъч1юхюри алйи. К1ул’ин – саб иб кибирхнайи, советарин салдтарин гьял кимдру, хьаднура-кьюрднура, сумчриъра-ахниккра зат улт1ут1убк1ру ук1у бачук1 алйи. Гъюнарихъ, зазаригъ гъярсну дяч1аргънайиганси йирсивалиан гьадахьнайишвариан вахтнаан, папрус зигрурин т1убарин ранг йивнайи бамбгар ит1игънайи. Маш – сакъал вуйин, даршиш, рукьан щётка вуйин, к1ару-к1ару шюкьстар зазарси дазаргнайи ч1арари алабц1найи. Касдин яшназ гъилигган, маш лизиди ади ккунду, хъа мугъануб, зат кьаби даршлу жигьилинси, даккуннуз саб лизи ч1аркьан кади. Гъюнар дут1урчвну, хъидипну бафайка хамхриин Гейнарин гъалахъинди дипу ва учвра дид’ин мурмрар ап1ури деу. Магьа дугъан мурмрар:
БАЙПИР: Мууур-мууур ибшрияв!!! Яв гьили муур ибшрияв!! Гъип1у-гъип1ур ич1ирияв!! Яв хулаъ шарк1 алиб дарибшрияв!
ГЕЙНАР: (Дугъан багхьан ц1иб тинаси шули.) Гьап1нияв, Байпир? Гьир агьарилан ккимилгъан!
БАЙПИР: (Жандиъ айи хъял вари удубзну, гьамус халис амийиси) Чагу саб хьаш!
ГЕЙНАР: Увхьан чак1арза к1ури мич кади айза, увура агьар хьади дуфнава!
БАЙПИР: Агьар дарап1ди фици гъузур, я чви, му гъулаъ, массан бай к1уз ужурарин! Сан, дурзнайидар вари батмиш гъап1низ, убч1вну, шлин-вуш к1ари мал, мал духьну к1ару хьуз ужурин! Мал ахъиз гъафиган, деебт1ри шлуб вуйин!? Мал ахъиз дарфиган, дарабгди шлуб вуйин!? Гьамрариз фу гьава йивна? Гъилигган, ригъарра, мархьарра, дифиза к1уру баркаванра чпин имбуганси ами, хъа адмийирихь саб жара гьава гьубч1вна! Гьавазур хьуз ужударихь! Хъа саб ч1уф ап1руб шлихьан бисуру ухьу, Гейнар?
ГЕЙНАР: Гьаму кьюрш хиларигъ гьаз гъяяв?
БАЙПИР: Эгена думу узуз алабхънийиш, узу дидин рудрар идидирчди гъитрийин! Му узухьинди фу бала алабхънаш аьгъдарзуз, сачра ццира вари гъурздар саб ап1ури! Жардар хъайи хни убч1нийиш, ччицикьан дит1рибшрийи, бейгъуш хьуз ужуб! Ликар к1ирхъинстару, мурдал ибшривучв!
ГЕЙНАР: Гьа, бизар дарап1ди душну ухьуз тембекюкьана абкъин, мина сарун гъюрур адар!
БАЙПИР: Гъюргъюхъан эрццривучв! Узухь хьайиган вари арфарси илт1ишуру аьхир, хъа жвуваз ккун гъабхьиган, къякъясикьана бихъури ккундарин!
ГЕЙНАР: Сабан раццарихъна удуч1вуз ухди ву, хъа кьанди варишв хъабц1ди, деърушвкьана бихъидарвуз! Му кьюрш революционерарихьан тадабгъуб вуйиз к1урийна?
БАЙПИР: Увура йиз гъубгушв’ин кьил маалабхьана, Гейнар! Душну саб п1ап1рус (хът1ерццури) Шуйвардихьанкьана ухьуз абкъинеле!
ГЕЙНАР: Думу, накь гъушур шагьриан мегьел дуфнадар!
БАЙПИР: Гъюзра дарифривучв, халкьдин ифи учвубхурайи ху!
ГЕЙНАР: Гьаз дицикьан?
БАЙПИР: Чаз аьрхюндиз! Тмигъари хут1ил хътабкуз цруц тувунза, дюбгъну хил, хьади дуфну, ч1алкьан дарпиди, урч1арихъ дипну гъушну, мильянариинна мильянар уч ап1урайи гьярамзадайи! Хъа гьаддихьан чаз саб цруц гъадабгъуз удудубкьрайин? Яв гъип1у-гъип1ур…
ГЕЙНАР: Мак1анаваааа!
БАЙПИР: Дарпиди фици гъузру ягъадаш, улихьнаси бай ткандиз, хялижв дуфну, пеълиз гьаунза, гьац1 меркк хьади дуфна! Даккуннуз, шубуб килайикан варж грамкьана кч1вубкьруб кади! Хъаяв гъип1у-гъип1ур…
ГЕЙНАР: Мак1аа…
БАЙПИР: «Мак1анава! Мап1анава!» Ичв гьацдари гьаму дюнья гьаци дап1на! Яв «мак1анавайи» уз’инна дубхнайи гьялназ лиг уву! Яв «мап1анавайи» дугъахъ дараматарра, хярар-хут1ларра, малар-марччарин лижарра, айибкьан вари техникара ва вари гьюкумра хъибшуз гъитна! Хъа узканна йиз хулкан фуж кадаъна? Лук1! Лук1у!! Лук1лук1у!!! Уву, Гейнар, паршин йивурашра яв багахьлу ву к1ури, уву ахмакъ адми вува!
ГЕЙНАР: Узу гьаз? Гьам увусиб пайнанур узура дарин?!
БАЙПИР: Ари гьаддиз к1урайир вуза! Яв багахьлура вуди, вуш дугъахъкьан увухъ гьаз хътарвухъ? Мушваъ ляхин багахьлувалиъ адар!
ГЕЙНАР: Хъа фтиъ а?
БАЙПИР: Инсанар сар-сариз даккнивалиъ! Уву узуз зиълан, йиз багахьлу ккундузуз гъапну к1ури, ув’ин пайгъамбрин палтар алшра хъугъдарзавухъ! Яв к1ваъ айиб, гьаму явси йизра гьа, жараб вуяв!
ГЕЙНАР: Сарун фу жараб хьибди к1ваъ?
БАЙПИР: Узу, гьаму гъулаъ варит1ан ранг алдрури, дарпиш, аьгъдаруз, дарин?
ГЕЙНАР: Валллаагь агьдариз! Магьа, аьгъдариз дупну, хура!
БАЙПИР: Ичв ***рра учвустар вуячв! Дин, дииин ап1урии… – динди ккидипу дюнья! Хъа вуш ичв гъап1у ***ир сабанкьана гьаз курк1дарчвук? Дарш кьулгьу улухайин «васалам-вакалам» ап1рушвар айчвуз!? Минди хъебехъ, ихь совхоздик варихалкьдин пай кайин?
ГЕЙНАР: Кайи.
БАЙПИР: Хъа учву т1араш ап1руган, дидкан швнуриз пай ккубкьну?
ГЕЙНАР: Чпин, улихь-к1улихь хьайидари, чпигъ пай гъап1ну сарун!
БАЙПИР: Чпигъ пай гъап1нин? Чпигъ? Дарин? Чпигъ?
ГЕЙНАР: Хъа увузра ваучер тувундайин?
БАЙПИР: Ваучееер! Маллайи жанаврин ушв йибт1уз гъап1у к1аж?! Набши дюзвал? Набши инсан ккунивал? Гъи учву узуз намуснакан гафар мап1анай! Ча, хал ккададабхърияв, саб ч1уф ап1руб!!!
ГЕЙНАР: Думгьа, учуз к1ури, яв жандиъра, тямягь ич1ибгну!
БАЙПИР: Хъа узу к1урайиб гьадму дарин! Узу – марццир, учву – кац1найидар, вучва, дарза к1урайир! Йиз к1ваъ айибра зиин ализ, хъа ичв гьаз дици даричв? Уву к1уру гафназ дилигну узу лик алдабгъураза: демократия, справедливость! Хъа ичв айит1 айибдиз дилигну закунар адагъначва: т1арашчи – девлету шлудар! Хъа, чан пай чахьна дурубкьдар – имбубт1ан касиб шлудар! Учву тувру падачккйириз ккилигури халкь дерккначва! Мурар мицдар гьюкмар шулин! Учвуз лайикь вуйи аллагьра учву учвкан учвуз дюзмиш дап1начва! Хъа му ***ин бай ***и, йиз бистниъ фук1а удрубчвуз к1аж гьаз ап1дар, Шуйварин бугъа дирип1уз жанаврин ушв йибт1руган?! Шли мяшат ап1ура маллйирин аллагьза к1уруриз мурарин дюдерна тямягьяр йирт1руси к1ажар дарап1уз!? Йиз ушв хътабшвуз мигъитан! Узу ужур дарза! Узу ургуз мигъитан! Узу ц1а кабхърур вуза! Йиз багърумди, (Алдабгъу чан бачук1 чан улихь, чахьан гъюрубси биширугдиъ жиликан йивуру.) Сейсат жилирихъ мягьрум ап1рубси мап1ан!
ГЕЙНАР: Яваш, яваш! Яв багърумдиз багъри йихь! Хилиъ кьюрш айирихъди зарафат даршул! Гьаммус хивдиза зигруб! (Дупну гъудужвайизра, саб гьарай ут1убччву. Шуйвари чан бай Тикбар т1уликкан ап1ури, кьусмарихьди сусугси илбигъури, «Ззиггидина! Ззиггидина!!» к1ури, раццазди улихь гьитнайи.)Яяяя, я Шуйваар! Гьап1начвуз! Гъи фу дубхьначвуз! Гьаз урччвурава бай!?
ШУЙВАР: Гъи дурурччвиш, закур дугъкан адми шлуб дар! Гъии! Мааа! Гъии!! Маааа!!! (Чахьан шлуси, гугмишв духьну жилиин дахънайи баликк кьусмар ккусру, хъирифну т1улра йивурайиган, улихь гьархьну Гейнари думу хътау.)
Гьаму арайиъ, сесер-дихар деерхьну, шид багьна дап1ну, гварра кьял’ин, Сейсатра, латаккинди гъафи. Му гъяркъю Шуйвари, гьяракатниинди Сейсатдихьан тадабгъну гвар, душну чан бал’ин улубзуру, хъа гвараъ шид адайи. Латакк ккивуз Сейсат сабан хъуркьнадайи. Шид гвар’ан удудубзруган, гвар учв, деебтну бализ йивуру. Му арайиъ Байпирра кьюрш хлиъди гъюру ва Шуйвариъ к1ак1ар ут1укьну, гьитну улихь, дурхну чан бафайккайиин дитру.
БАЙПИР: Гьамдиин деъ! Миришван! Узуъ увуът1ан ижми хъял азуъ!! Фу вуяв набалугъдихъди?
Шуйвар гафкьан дарап1ди, адабгъну папрус кабхьу ва айт1анзина гъурдлар ац1ну иззиггу.
БАЙПИР: Ай массан, хъа гьамусдиз уву наан айва, йиз багърум! Челе саб ч1уфну узура йиз хъял айи илжжар кумру ац1за!
Шуйвари пачкана зажигалка туву. Байпириз дюньяйиъ сарун учвт1ан бахтлур адруси гьибгъу. Мугъан, пачкайиан папрус адабгъурайи уьлюрхнайивал, мугъан му папрус к1вант1аригъна кьюбиб т1убаригъди гъабхурайи утканвал ва зажигалка кабхьну папрусихьна гъабхурайи саягъ рябкъюз ккундийи, сарун фу к1узачвуз! Гьадму арайиъ, Тирбарин дуст, сар жинжал т1улар кайи бали, кьялхъян жиниди, Шуйварик карсну деънайи Байпирин папрусихьна гъабхурайи зажигалкайин ц1а, шприцдиан, ц1ирт1 дап1ну ут1убччву штухьди, кт1убшву. Гьадму арайиъ Шуйварийин к1вант1аригъ гъяйи папрусикра кубк1ну, сабпну гуч1 гъабхьирин гъядябхъну, жилиин дипнайи бафайкайин лугриан ит1ибгънайи бамбгиин дабхъу.
Хабар шликан, хабар уьлюрхнайи Байпирикан. Гьамус-хъа, папрусикан кефер ктагъидиза к1ури сюгьрин дюньяйиъ ахънайи Байпир, му арайиъ фу гъабхьнин гъавриъ ахъундайи. Дугъан хиял вуйи заълан жакьвли чаинна уьлюрхнук1ан к1ури. Завузди к1улра за дап1ну гъилигнийи, хъасин чан хиларигъян гъядяхьну дахьнайи папрусизна зажигалкайиз к1ул ис дап1ну жилиинди гъилигнийи, ва, чпихьан гьут1урччвну жаргъурайи живан дугъан уларикк ккархьу.
БАЙПИР: Агь т1ягъюн! Дисай душман!! Гьатму вуйишт1ан йиз бистин батмиш гъап1ур!
ГЕЙНАР: (Гъяаьлхъю.)
БАЙПИР: Фтиин аьлхъюрава?! Дарш алаъну гьаънайир вуйнив?
ГЕЙНАР: Шарк1ар али бай?
БАЙПИР: ***ин бал’ин шарк1вар – ваъ, шейт1нин бакка алдар гъапишра хътругъарза! Дисай, т1ягъюн, дисай!! (Гъудужвну, хъч1юхюри чан батинкйир, кьюршра ккудубкьури балихъ хъергнайир, кьюршлин сабнуб циркил дяч1ябгъну хъч1юбхюрайи клёш шалврин чиркнаъ абсну, хъарсну, алдакуру, ва, кьюрш к1анакк, учв гъал’инди, жиликан йивуру. Тирбар ккарцури илт1ишнайидар, гьамус Байпириз кюмекназ жаргъуру.)
Вари Байпириин илт1ишну, думу ликт1ин ап1уз чалашмиш’валар ап1урамиди, «шарк1ар али бай» Тирбарихьна гъюру ва думу за дап1ну, йивну чан чвиз бач1арра, мавай учвуз, гьамушв’ан ип1инай к1уруганси, раццариан кьюредра гьергру. Сейсатри, дурарин кьяляхъди, лат’ин шид убгъру кружкайиан шидра гат1абхьуру. Дугъан му лишан «бахтлу ишричву» к1уруб вуйи.
СЕЙСАТ: Айчву марцц ишричву! (Шид кубзну хъипу гьерграйи баярихъди).
ГЕЙНАР: Тму шлин гъанаъ ада! Чкиди шад абкъин, Байпир чан аьмалназ гъюрадар! Кьан мап1ан!
СЕЙСАТ: Кьан ап1уз узу папрус кабхьри дуснайир дарза гьа! Гвараъди?
ГЕЙНАР: Гьайву шарк1арикк ккахъруву! Гьяракат ап1ин! Гурушкка ч1яаьну!
Шуйвари, дибисну кружка, убзну шид чан ушвниъ, пурх дап1ну Байпирин машназ гъеебчу. Саб дигиш’валра дархьиган, кружкайиъ имбуб вари хъивирхьну машнягъ гъюбзу. Байпир ришвуз ттуч1ву. К1ул гъут1убччву, машнягъян хил гъядату.
БАЙПИР: Фууу гъабхьнийиии бааай?
ШУЙВАР: Фук1арааа! Фургъниъди гъярайир адахъунваааа!
БАЙПИР: Даршууул!
ГЕЙНАР: Наана гъярайва, Байпир, гьаци гьялакди?
БАЙПИР: Узу рихшанд мап1анай! Уз’ин нивк1 алабхъуншул гьа!
СЕЙСАТ: Гьаму рякъюн кьялаъ?
БАЙПИР: Наши думу!? Набши думу Сибсарза к1уруб?
ГЕЙНАР: Аьлу, аьаьлллууу! Байпир! Яв амрихъ хъайва?
БАЙПИР: Хъа ваъ! Амрарин амрихъ хъаза!
СЕЙСАТ: Гьаваллу духьнашул гьаму ихь Байпирими гьа!
БАЙПИР: Фу к1ури илт1ишначва узлан!? Дургинихьай!
ШУЙВАР: Байк1а, Байпир, му али клёшдин чиркаркьана кидирхну гьаз адарив?
БАЙПИР: Гьаму учвуз нач ибшри дупну! Гьамцибишвахъна халкь хъап1найиган, му йиз учвуз вуйи протест вуйиз!
ГЕЙНАР: (Чан хпириз ибахъна, явашдиси) Му гьаваллу духьнадар! Гьаваллуйир ухьу ву!
ШУЙВАР: Гьаддиз гьаму ч1урубдиъна к1арубдиъ уч1внава?
БАЙПИР: Келле, келлле! (Шуйварин к1улик кьюбан хъади-хъади чан т1уб гъиву.)
СЕЙСАТ: Байпир, хъа Сибсар фу к1уру гаф ву?
БАЙПИР: Хъа Сейсат фу к1уру гаф ву?
СЕЙСАТ: Фук1а ч1уруб кубк1айиз, йиз муч1муч1ин эйвал… (Чан ушвниин хил иливу.)
Хъа вушра, фук1а дарпиди, аьгь ап1уз дархьи, мурарихьан чан гварахьна латаккинди гъярайи Сейсатди идипу.
СЕЙСАТ: Хавхавди ччвурар улурччвнайи ***ир!
БАЙПИР: Хавхавди ччвурариъ урччвнайи ***ир!
ГЕЙНАР: Гъитава, байк1а, Байпир, гьам ражари яв унт1аз мак ап1уз!
БАЙПИР: Яв хпирин мани хурагнахьан хьуз ккундайвуз? Лиг, кьяляхъ илдицну думу увуз фициб жюрейиинди ккилигураш!
ШУЙВАР: Хпирихьан гуч1 хьайивалра – му саб аьхю аьламат ву гьа!
БАЙПИР: Гуч1 дархьуз варит1ан иццибдин аьхювал хилиъ а гьа! Дишагьли увуз дишди мярякъян! Дугъан гъурдаъ ихь настроения а!
ГЕЙНАР: Узу аьламат мап1ан, я Байпир! Узу уву гьюкмаринна динаринт1ан гъавриъ айи дар к1ури гьисаб дап1найзавуки. Вуйишт1ан, уву уччвубдинна, иццибдинна гъавриъ айир!
БАЙПИР: Азад фикирна, ачухъ юк1в айир, варибдин зиин алир ву!
ШУЙВАР: Хьузра вушул. Гъач, Байпир, душну ихь йишварихькьана деъдихьа. Сарун думу т1ягънар дисуз шлудар дар.
Му гафарин кьяляхъ, Байпир, Шуйваринна Гейнарин улихь рябкъюр-рябкъюри заан гъахьи. Дурарин дугъахьна вуйи гьюрмат артухъ гъабхьи. Сар, Байпирин саб гъвалахъ, тмунур тмунуб гъвалахъ дийигъу ва хъуршларихъан дибисну чан бафайкайиинна гъахи, ва чпи кьюредра Байпирин гъваларихъ деу.
ШУЙВАР: Гьамускьана архаинди сасаб зигидихьа. Фици к1урва, Байпир?
Мици гъапиган, гъвалахъ хамхрик кубснайи чан кьюршлилансина гъабхури хилра, учв деънайи хамхриин али бафайкайилансина улчвухури, жилиин али лугриин деу. Ликар улихьинди ярхи гъап1у.
ГЕЙНАР: Гьаз мици, Байпир?
БАЙПИР: Шуйварихьан гьерх.
ГЕЙНАР: Гъавриъ ахъдарзу.
БАЙПИР: Ахъдира дарва!
ШУЙВАР: Кабхьну тувзавуз, Байпир?
БАЙПИР: Мушвлансина сарун узхьан исина хьуз шули имдар. Узухьди жилиъ уч1вуз мигъитан Шуйвар! Аман-миннат!
ШУЙВАР: Дюз гъапиш му зегьримнихьна йизра тямягь гъудубгиз. Му, жилири ап1ру пише дар!
БАЙПИР: Жилири ап1ру пише дар! (Шуйварихъан хът1ерццури.) Жилири ап1ру пише дар! Жилири…
Гвар зап1ну, хулаз гъягъюз к1ури Сейсатди гъюнихъ хъиврайи вахтна, Байпири дугъаз дих гъап1у.
БАЙПИР: Сейрааат, я Сейсат!
СЕЙСАТ: Гьай, жан Байпир!
БАЙПИР: Гейнарихьан увуз гуч1 кашра, гьеле минаси гъач!
СЕЙСАТ: Магьаза! (Дуфну Байпирин гьач1арккнайи ликарин улихь дийигъу.)
БАЙПИР: «Магьаза» дарпишра рякъюрайиз! Жилири ап1ру пише дар му зегьриман, тув Шуйвар, кабхьну Сейсатдиз! Жилирин дарш, хпирин пише вуди ккунду аьхир, думу!
Ва гьадму сяаьт, «бяц» к1ури алишвлан Байпир гъедергу. Бафайкайин луграъ, Шуйварин, гуч1 гъабхьиган, тадабхъу папрусин уьбгъри убгурайи ц1а, дугъан к1анарик ктабгънийи. Дидихъди сабси, дидиз дилигди, Байпири чав рихшанд дап1найиб дябкъну, Сейсатди, чан кьял’ин али гвар хъивирхьну, гъудужвурайи дугъан к1уллансина улубзу. Бец ап1убна, шид улубзуб, сабси гъахьнийи.
СЕЙСАТ: Магь увуз «бяц», рихшандчи!
Сейсатдиз, дугъаз дугъридан бец ап1бакан хабаркьан адайи. Дугъан хиял гъабхьнийи, чаин шид улубзруб аьгъю дубхьну ккут1урччвурайир вушул дупну. Гьадму арайиъ чан хтул агури, дихар ап1ури: «я Сибсаар, гурбагур хьуз ужур, я Сибсааар!» к1ури раццарихъна удуч1внайи Байпирин хпир Руснатдиз Сейсатди чан жилириин шид улубзури дяркъну, фу фтикна вуш хабар адру дишагьли, тмунуриинна алжагъу. К1улихъ хъайи ягълухъ хъюч1юбгъну кушар дисуз к1урайир, жилиин дипнайи чан жилирин кьюршлихъ хъарсну алдакурайириин Сейсат алархьу, ва думура, ягълухъ хъюч1юбгъну, кушар дисури кч1игу. Чпихьан кушар дисуз даршлуган булушккйирихъан хъч1иху ва кьюридра маларин к1емназди биширугдиан идиргъури ахъу. Гьадму арайиъ Шуйвари кьюрш гъадабгъну, саринра хиликк ккадрабхъруси гъирагъдизди гат1абхьу. Гат1абхьу кьюршлин сппар, жилириз дих ап1ури раццарихъна гъюрайи Вейлатдик курк1у. Мугъан хиял гъабхьну чаз кьюрш тму дишагьлийири гъивуб ву к1ури ва думура дуфну, дишагьлийирин гъябгъюрайи гъярмягъяришдигъ гъярхьу.
ВЕЙЛАТ: Узу йивну гъядауз ккун гъабхьунчвуз, качар! Узу учву кьюридра саркьиз гьязур ап1арзачву, намус дудубгнайи кьяппаханйир!
Мурар жара ап1урза к1ури гъюч1ву Гейнарин машнягъ сари гъадабц1ну бишируг гъябхьу ва фук1а дярябкъди каркар йивури элегнайидаригъян гъюдуч1вурайирин хил Вейлатдик кубк1у ва му дишагьлийира: «Жара жилирин хил узук гьаз кубк1ди!» к1ури шафникк ккубсну гъурд, хъипну лик, жилиин, ккит1ирк1ну диту. Мугъахъ хъарсу хпар чпира илдигъуз хъюгъю. Мурар илдигънамиди Вейлатди кьюрид хпарин кушарихъан гъидису ва дурарин к1улар чиб-чпикан йивидиза к1урамиди гуж гъап1урин хилиъ дурарилан алдахьу парикар гъузу. Дурариин, кут1уркъну, хярт1ахънат1ан дяргъюри, жикъидит1ан куш алдайи. Жикъи-лизи кушар али чиб-чпихьан нач гъабхьи дишагьлийир, хиларикк ккахьу, шлин фуну-вуш аьгъдарди гьяракатниинди ягълухъар алахьуз хъюгъю.
РУСНАТ: Ча, я риши, гьадуму яснувуяс!
ГЕЙНАР: Мураригъ инсан гъядряхъри! (Думу, улар, маш марцц ап1ури душну Шуйварин багахь хамхриин деу.)
ШУЙВАР: (Аьлхъюри.) Хуб пакьар кч1вукьра, Гейнар!
ГЕЙНАР: Тму хпир вуйиз к1ури, хулаъ ипну фу уьбхюрава, я чви! Ихь Байпир нашдив?
ШУЙВАР: Яв хпири кьяши гъап1у палтар гъюдюхюз душна.
ГЕЙНАР: Узу к1урадарин, мициб аьламат гъябкъюр дарза! Гвач1инган хул’ан удуч1врури гъапнира вуза гьа, шлин нубат вук1ана к1ури раццаъ гадар урчуз! Йиз гаф фалдиъ абхъганси, магьа гьадму уз’ин улубкьузра улубкьну!
СЕЙСАТ: (Кт1урччвури чан палтар, дюз ап1ури к1ул чан жилирин гъвалахъна дуфну деъру.) Рабгру кьяркъри чан к1ул’инна бала хуру к1уруганси, уву яв к1ул’инна гъабч гъапиб думу гьаз гъибдар-хъа! Магьа гъафнира вуяв!
ГЕЙНАР: Узу гъабч гъапнин-хъа дидиз?!
ШУЙВАР: Мушвахь Байпир хьайиш ужуб жаваб тувдийвуз!
ВЕЙЛАТ: Мурарин Байпир фуж ву гьацир! (Парикар ккат1ахьну гьарсарин чан чахьинди, Вейлат крахури чан жилирикансина, тинди гъвалахъинди, деу.)
РУСНАТ: Фужк1а даршра, дугъу мегьел усалди учв улупундар! (Чан жилирихъан хъюгъри Руснатра, дурарихьан ц1иб ярхлаъси, чан дюч1юбгънайи юруш дюз алап1ури деу.)
ШУЙВАР: Улупундарин? Дугъ’ин али гьял фу ву?! Алабхьуз ужуб адарди аьжуз духьнайинхъа думу, гьаммишан гъяргъяриъ уч1вну хьуз!?
РУСНАТ: Дугъхьан уву, Шуйвар, дидин гьякьнаан гьамусдиз гьедрехди гъузундаршалва, ва дугъу чавра увуз жаваб тутрувди гъибтундаршул.
ВЕЙЛАТ: Шивра чан жилирин хъюхъниан ут1урччвурсир вуда!
ШУЙВАР: Ккебяхъ, хпир, увуз биябур духьну ккундарш. Байпир гъюрайибси ву – дихар а.
Вари ккебяхъю, хиял ап1ин трибунайихъна Андропов гъюра. Дугъан гъюрайи саягъ гъябкъган, фу к1уза, я аьлхъюб гъюрдар, я – мюгьтал, я гуч1 шлубсиб дар, я – ишуб, я инч1 ккидипрубсиб дар, я – хъял, гьациб, аьжаин жюрейин саягънаъ жан дебккрубсиб ву. Гьамус мугъахъ хъайиб, бафайкайин ерина йирси шинел ву, клёшдин ерина – милица шалвар, кибирху иб бачк1ин ерина к1ару шляпа ал к1ул’ин, ликариин к1уруш йирси крассовкйир. Кьюршлин ерина мугъан хиларигъ гьадму набалугъ живанар гъя: мялимдиси, арччурну т1убаригъ чан хтул Сибсарин иб гъя, гагулну т1убаригъ Шуйварин бай Тикбарин иб гъя. Мугъу мурар, кьюреддин ибарихъан дидисну, ккюрхнуси, хамхриин деънайидарин улихьна раццариинна хура. Байпирин хиликк ибхъан дибисну чан бай гъяркъган Вейлат рат1ит1ри гъахьи ва кархьуз гъудужвурайир чан жилир Шуйвари деркку.
Шубар штуккна, мурариз лигури, нач’вал улупури, к1ик1йир ап1ури гъяри-гъюрайи.
ШУЙВАР: Вейлат, гъизгъин машан! Гъит! Яв бай ит1идар! Я учв чвурхьидар!
ВЕЙЛАТ: Гьадмукьан велед даккни гага шулин?! Узу вуйинннааа…
ГЕЙНАР: Яявааааш! «Узу вуйиннааа…» (Хътерццуру.) Сабан мушвахь жилар хьами!
ВЕЙЛАТ: Учвуу, жилаар?!
СЕЙСАТ: Между пручим, йиз жилир… (Гейнарикан карк ктатуру.)
ВЕЙЛАТ: Сидиии!
ГЕЙНАР: (Вейлатдихьинди маш илбицну) Хуб ужу гъабхьну увуз яв бай чан гагайи т1уликкан ап1ури дярябкъюб! Гъяркънийиш гьап1рийк1ан уву дугъкан?!
Гейнари гъапиб аннамиш дарап1ди Вейлатди (мугъаз чан бай гъурччвунза к1урубси гъеебхьнийи), дишла гьерху.
ВЕЙЛАТ: Йиз бай гъурччвунна?
Мушвахь хьайидар вари гъяаьлхъю.
ВЕЙЛАТ: Фтиин аьлхъюрачва, адабхънайин дарш?!
ШУЙВАР: (Хъял дюбгъну, хпириз ч1уруди) Гейнаринна яв, узуз аьгъдру жинивалар аничв дарш?
Хъана варди гьягья гъиву.
ВЕЙЛАТ: Гьамрариз фу дубхьана! Фтиин аьлхъюрачва? (Вейлат мегьел чав гъапибдин гъавриъ духьнадайи. Ва чан жилириз хът1урччвури) Яв фу вуяв узукди? Гьап1ру жинивалар!?
Му гафариинра вари гъяаьлхъю.
ВЕЙЛАТ: (Ургъну жилириъ, гъудужвну Байпирихьинди гъушу.) Мина гъач йиз бай дадайихьинди! (Байпирин т1убаригъян Тикбар гъюч1югъну чахъди хъади дурхну Шуйварихьан ц1иб тинаси деу ва байра чан гъвалахъ диту.)
РУСНАТ: Вейлатдинуригъян жаради, хъа йизур, кечел кайир вуйин! (Руснатра душну, тмунурихъан хъерццурайиси, Вейлатдиси, Байпирин т1убаригъян чан хтулра гъюч1югъю. Ва хъади дуфну, живанар чиб-чпихьна шлуси, хъади, хамхриин деу.)
Байпир, деънайи гьарсарин улихьна душну, дурарин, гьарурин машариз, ч1имриан лишниз йивруганси, дилигну, хъана кьяляхъ хъадакну, деънайидарикан гьац1 кьялаъ денайирихьна дуфну, дугъхьантина раццан кьялазди ургуб лик алдагъури гьисаб дап1ну, ургубпи лик дивушв’ин ккидиржну ликар, гьап1раш к1ури чахьинди дикъатди лигурайидарин къаншариъ, биширугдиин деу.
РУСНАТ: Гьап1райир вува, ахмакъ, гьамусди яв ап1урайи т1уларикан дулхнамича, ма, гьамукьана яв чвикк ккип! (Чан хиларигъ гъяйи парик туву.)
Руснатди мици ап1ури дябкъну Сейсатдира, чан хиларигъ гъяйиб, гъудужвуз гъитну, чан жилирин, Гейнарин, к1анакк ккипу. Хъа Вейлат, чанурихьинди ч1уруди гъилигу.
БАЙПИР: Гьамус ухьу шлихъан хъюгъди диван ап1уз?
ВЕЙЛАТ: Уву фуж вува ич диван ап1уз!
БАЙПИР: Сарпирди, уву миннат ап1идива узкан, жан дишагьли! Гьаддиз, йиз, дишлади, гьерхунзачвухьан!
Гьамус Шуйвар чан хпирихьинди ч1уруди гъилигу. Хпири мелз адап1у.
ШУЙВАР: Гьаммус кьабариан уч1юбгъидизияв!
БАЙПИР: Адмийирин улихь элегру хпирна жилир чпин хулаъ фици шулуш ухьуз аьгъяхьуз! Ичв ккунивалин лишнар ич улихь муулупанай! Урухьнайидаруча! Узу гъавриъ ахъиганси, Вейлатдиз чан бай шли гъурччвнуш аьгъяди ккундар! Узу сарун йиз гъягъидиза, ширк1вар али бали ккидипу йиз бистан таза алап1уз. (Алишвлан гъудужвуз чалишмиш гъаши.)
ВЕЙЛАТ: Фу к1урийва, Байпирими, фу к1уйва? (Гъедергну, жаргъну дуфну, гъудужвурайи Байпирин кьюбиб гъюнариз илзигури, думу чан алишв’ин диту.) Йиз тувру суалар амиди милан гъудужвуз гъитидарзавухьди!
БАЙПИР: Миннат вунив, дарш буйругъ?
БЕЙЛАТ: Миннааат, миннаат, Байпирими!
БАЙПИР: Душну яв хьайишвахь дат1!
ВЕЙЛАТ: Дат1арза-дат1арза, Байпирими!
ГЕЙНАР: Назар дарап1ди, Байпир, гьа йип яв к1уруб! Учу аьсси мап1ан, к1ару шляпа!
БАЙПИР: Узу, Андрупув дарза! Я – хасид!
ШУЙВАР: (Ц1иб уфалугъдиси) Хасид фу ву, бай, Тикбар!
ТИКБАР: Фарисей жугьуд!
Вейлатди чан балин к1уллан, фурс кадиси, бализ – чухсагъул, хъа имбудариз «ппяя» к1уру хил алдату.
ГЕЙНАР: Хъа «фарисей» фуж ву, бай, Сибсар?
СИБСАР: Законарик чаканра «законар» кит1ру мялим!
Варидари, чпиз аьгъдруб аьгъю гъабхьунчуз к1ури, мюгьтавалиан к1улар хъау.
Ва Руснатдира, Вейлатдиси, чан хтулин к1уллан карк алдату.
БАЙПИР: Дюз жавабариз дилигну, гъи учвуз гьадабт1ру жаза гъюдлиб хьибди.
Мерккар йивнайи баярин машар хъиту.
БАЙПИР: Тикбар! Нярс! Минаси гъач гьеле! Узухьинди ис алахъ! (Адабгъну шинелин жибдиан, алдап1ну шкалат) Ушв абц1! (балин ушвнизди ипу. Хъа, гъяфат гъядябгъю к1аж) Ма, му к1аж ичв гагиз тув!
Гейнарихьинди лигури вари гъяаьлхъю.
БАЙПИР: Сибсар! Ширк1вар али бай! Тарсаринна нярсарин тапанчи! Увура минаси гъач! Ис алахъ! Абцц ушв! (Тмунуб жибдиан адабгъну ирис, алдап1ну чан хтулин ушвниъ ипу.) Ч1вубх! Му касиб, чан ч’ччухьан, дадайин нана гизаф ккубкьур дар! Дургинихь йиз улариккан! Навши йиз кьюрш! Ичв бавахьинди!
Хъана вари гъяаьлхъю.
ВЕЙЛАТ: Узу мушваъ саб шул к1ури ккилигураза гьа! Набшдияв, Байпирими, хъял, ич диван ап1ру? Мицир дайва аьхир?
БАЙПИР: Жан Вейлат бажи, гъи яв Тикбари яв жилир закъумрикан ктаъну, сарун мут1ан аьхюб фу дубхьну ккундувуз?
ВЕЙЛАТ: Хъа яв хтулиз жаза гьаз гьадабт1ундарва?
БАЙПИР: Я жан Вейлат бажи, дугъу узура папрусикан ктаунзу! Тму терефнаан, гьаму гьюкми ап1урайи ирис ч1вубхуб жаза дарди, сарун жаза фициб шул? Дарш явра тямягь хъанив? Ма саб «кискис» увузра!
Хъана раццарихъ аьлхъюб хъабхъу.
ГЕЙНАР: (аьлхъюри) Хъа узуз?
БАЙПИР: Гьялак махьан, Гейнар, увузра яв рубкьру «пешкеш» тувдихьа. Хъа сабан цурцар уьргърудариз: к1ури шулу, варж марчч хъайирихьан чахьна гъафи хялижвиваз, чандарикан кам шулиз к1ури, душну, гуж рубкьуриз к1ури, чан гъуншдин, ччил кайи, айи-адру, гьадму саб чарва ча дупну, гъубккнийи к1ур. Гьаму деврин гьюкумра гьаци дебккна: девлетлуйирин кам хьибди к1ури, кьиматар заъри, налукарна штрафар илирчури, касибарин айибра, тадабгъура. Фици узу к1арубдиъ удруч1вуза?! Фици узу палат дяч1ябгъну, к1ул’ин рюкъ алабхьну, биширугдиъ дедреъза?! (Шляпа за дап1ну рюкъдиан дап1найи чан к1ул улупу.)
Тикбар чпин адаш Шуйварихьинди ккилигу. Дугъан му лигбу фу фтикна вуш вари ачухъ ап1урайи. Ч1ал-ч1укь имдайи. Варидари к1улар эрху. Му гьял гъябкъю Байпири мяъли ккебгъу.
Чюнгрин мугъаметдин яваши сес гъюри гъабши.
Риццарихъишван, диф улубч1вганси, муч1ушин гъибикъю акв, кьитт1ан кьит шулайи.
Кьюбпи бенд ккебгъруган акв хъана гужал хьуз хъюбгъю.
БАЙПИР:
Таза уьмриз ккивнайи ахсрар хъудургну гъяра,
Амма аку йигъ улубкьбан лишнар рякъюрадар.
Абйирин ккуву Раббийин марцци диб дабгъура.
Амма юк1в убгру му дердерин аьхир гъюрадар.
Фикир мап1анайки мидин аьхир хьибдар к1ури!
Аьгъяйчвуз ухьу Шлин фукьан ккуни веледар вуш?!
Адашди чан бализ ккунивалиан йивруси,
Гъит кади ибшри Дугъан т1амгъа узукра фтилан вуш!
Дахаргназу. Накьдинуб фукьан ужуб йигъ дайин!
Сагъди вуйзу. Гашди айи жандиз вуйда дарман!
Яв биц1ирра йизси шуйзуз. К1ваъ йишв варидиз айи.
Нашива дуст, Гейнар, увухъ либцурайиз эрзиман!
Мяълидиъ Гейнарин ччвурна гвач1инган гъапи гафар айиган вари фикир гьадгъуинди гъубшу, ва, яваш-явашди сягьнайин иштракчйир адаршвуз хъюгъю.
ШУЙВАР: Кдисурадайва, Гейнар! Магьа, учу вари душмнар духьну, уву сар Байпири чаз дустди ктагъунву! Гьамус ац1 увуз!
Гейнар уьлюрхю. Сейсатди дугъан кьамкьарилан, ктаршра, т1убар йивури ч1юрхяр илдичу, магьа гьацир вуйиз к1уруганси чан жилир.
ГЕЙНАР: Узуси, гвач1ин ухди гъудужвну, ичв айи-адрубдиз учвура лигруб вуйи! (Варидариз кади варик1ваан чан ад дап1ну, тягьнара деебту.)
Гейнарин гьаму гафарихъди ушвниан ут1убччвганси, сягьнайиин диф арайиз гъафи.
БАЙПИР: К1ирихъ! К1ирихъ бай Гейнар! Сан яв ахъиъ адру яв к1ирхъин ширк1вар йиз хтулиин алахьбаз увуз аьхю чухсагъул!
ГЕЙНАР: Йиз вуйинхъа гьиринган йиз уларикк ккабхьу к1ирихъ? (Мюгьтал гъахьи.)
СЕЙСАТ: Ваъ, жжвюкъю жвиван! (Жилириз хът1урччву.)
ШУЙВАР: Сан диди ич бистинра дит1ибшнайиси айи.
ГЕЙНАР: Саб к1ирхъи сад йишвандин арайиъ швнурин бистнар гъит1иршну я чви?!
БАЙПИР: Чазавайди! Саб цух али агълижи вари лиж фици абшуруш гьаци чви!
СЕЙСАТ: Увузра чазавайди, Байпир! Ич к1ирихъ лижягъ шлувич!
БАЙПИР: Лавландихъан гьац1ишваризкьан гумихъна уч шлу кьант1йиригъди?
ВЕЙЛАТ: Уву к1уруганси йиз «кьант1а» кюмпьютерихъан чан хул’анкьана удуч1врур дариз! Яв хтулу думу «кьант1йирин» к1ак1начи! Йиз аькьюллу бай (карк кдатури) уву биябур мап1ан!
Байпири чан т1убахьди жилиин биширугдик фу вуш бик1ури к1ул ис гъап1у.
БАЙПИР: Шуйвар, Тикбар яв бай даруган т1улихьди гъурччвир вуйнив?
РУСНАТ: Астар ккади суалар михъирчан, жви!
БАЙПИР: Хъа фици хъирчза, шив?
РУСНАТ: Тахсир ктарди, Вейлат, яв жилири яв бай гъурччвнийин, йип! Даршишсана: гьаз гъурччвнийва яв бай Шуйвар, дупну прямуй суал тув!
БАЙПИР: Хъа узура гьаци гъапундайи?
РУСНАТ: Ваъ, уву инсандин юк1в гъян’ан ут1убччвруганси гьерхрава! «…яв бай, даруган…» хъа шлинуру думу Шуйварин дарди? Касиб Вейлатдин гъян давди гьаз убгурава, фарисей!? Яв хлиз гьюкум тувиш, уву му инсанарикан гьап1уйк1ан яраб!?
ВЕЙЛАТ: Жан чиии! (Дуфну Руснат чан хабаъ т1ау. Ва, душну, Байпирин к1анккан ккюч1юбгъну парик дубхну дугъан к1ул’ин дюз ап1ури улубк1у ва гъюнариинди кушарра деетну утканди ягълухъ алабхьу.) Жигьилгандин уччву к1ул! (Машназ макра дап1ну, чан йишвахь душну деу.)
Гьадму арайиъ, мюгьлет ккабхъу Тирбарра, Сибсарра раццарихъан гъудургу. Деърайи Вейлатдиз, чан заан гьиссарихьан бай хьимдруб аьгъюкьан гъабхьундайи.
РУСНАТ: Наши му гюлле! Саб биц1иди мурарилан ул алдабгъара… аьсина-зигар дап1назуки тят1илариз сакьюдар йигъаризди дуфнайи гьаму к1ирхъи! (Чан гъвалхъан гъудургур агури хъергу.)
Мици гъеебхьу Вейлатра чан аьдативализ гъафи. Бай гъвалахъ хъимдруб дябкъну, хъап1ну хил, дуфну чан жилирин гъюч1ккан дидисну карсну деу.
БАЙПИР: Рябкъюрайчвуз, чаз пайиз, чан шарк1ар али хтул бай багьана дап1ну, йиз жавабнахьан фици гьергну гъушнуш! Узу йиз к1уруб пидиза, жиларикк ккашра ебхьидивуз: сав тумги изу шибув къюр йихудаза!
Сягьнайихъан Руснатдин гьарай адабхъу.
РУСНАТ: Фундар вуйк1ан яраб, думу яв саб тюфенги йивну йихру шубуб гъюр?
БАЙПИР: Дург гьадлин, гъари! Уву хулаъра, Пскуфдиз журналистарси, дат1найиз! Ув’ин пурга уьлюбхяйиз! Гьелебелесен дубхну тху йиз улихь саб исткан чей дивра! Гьиринган ушвкьан гьибтур дара, жилир, дупну!
РУСНАТ: Думгьа латра – увура! Душну алахъну убгъ! Вуш яв ахниккинара хивдиза! Хъа дуфну убгъ! Биц1и байси к1ул’ин рюкъяр алахьну, биширугариъ ликъунди мугъузан! Увура, жарадариси, минди гъулган ап1ури, тинди т1араш ап1ийва, гьадмукьан жандиз дердер тувайиз!
БАЙПИР: Яни, имбударси йихь к1урава сарун узузра?
РУСНАТ: Ав! Гьич саб астар ккадарди – ав!! (Гьарай гъап1у.)
БАЙПИР: Агни-гунай гьайвууус! Гизаф дарабхди, душну ихь ч1ал убч1!
РУСНАТ: Уч1ударза!
БАЙПИР: Увч1идива!!
РУСНАТ: …!!
БАЙПИР: …!!! Гатдин балиси!
РУСНАТ: …!!!
БАЙПИР: …!!! Вейлатри иччви сусу каранура фи ккундувус!?
Байпири чан хпир рихшад ап1урайиб аьгъю гъабхьиган, вари гъяаьлхъю.
К1ваин ап1ухьа: Руснат рякъюрайир дар. Думу сягьнайин кьялхъян улхурайир ву.
РУСНАТ: Сейсатдиканра, вуш, уччву швушв дуфну ктауза!
БАЙПИР: (Руснатдин гъюрайи сеснахьинди кьюбиб хиларин гагьарра гьивну гьаррай ап1уру.) Мягъян, мягъян минди, душман!!
Мугъан мидин хъа аьхюди аьлхъюб гъап1у.
Руснатди гъапибдин хъа гъавриъ ахъу Гейнарин сес ут1убччву.
ГЕЙНАР: Узу гъавриъ адарза, му мици фици шула, Вейлатдин ушвниан аьгъдарди, чан балин гага, жарар вуйиз к1ури адабхъган, гьамус мушваъ, йиз хпирикан «уччву швушв» Байпириз духьнайин дарш?! Агь душман, агь гьярамзада, гьякьвалин ккурттар алахьну, кьяппавалин юк1в ивну либцурайи кач! «Нашива дуст, Гейнар, увухъ либцурайиз эрзиман!» чан мяълидиъ гъапиган мугъу узу, авдал, шадну кудут1найда узуз к1урак1ана к1ури! Вуйишт1ан мугъан мидиъ айир: (рихшад ап1урайиси) «Нашива Сейсат, увухъ либцурайиз эрзиман!» вуди! Узу уву, бит1ран мелз ивнайи, луфран хасият хъивнайи иблис, яв шинелдигъ гъимиди дюч1юркьну гъухар, гьамшвахь дипарзаву, сач йивну гъабч1ибси… (Байпириин алархьуз чарйир ап1урайи. Дугъу, чав хътауз фужк1а гъюрайк1ан к1ури улра йивурайи.)
Шуйвар алишвлан гъиришву.
ШУЙВАР: Гьамус узура узуз узу аьквлин камирси гьигъразуз. Руснатди к1урайи «астар ккайи» гафарин гьамус гъавриъ шулаза гьа, ахмакъ! Му намусузди йиз хпириз «увузра саб «кискис» тувзавуз» гъапундайин! Гьаммус узу увуз ужуб «кискис» ап1арзавуз, адмийирин улихь учв уччвурна марццирси улупурайи, гъут1у юк1в ивну либцурайи малла! (Гьаци к1ури яваш явашди Байпирин багахьна гъюз хъюгъю.)
Думу гъафиган, Байпирин гардандихъан кьюбиб хилариинди къухар хъюч1юкьну йик1урза к1урайи Гейнари дюдер деету ва Шуйвариз йишв улупу. Учв кьяляхъ гъахьи. Шуйварира чан кьюбиб хулар дугъан гардандиъ арсу.
ГЕЙНАР: Ав, астар ккайи гафар ап1ури, халкьар чиб-чпигъ гъяърайи, кач! Му гьют1юбхну ил йик1уб ц1иб ву! Навши, мидин чан хиларигъ гъяйи кьюрш! Му убччвну фуниъ йик1урза. Мицирин дюнья дар му! Гюзееллл ватааан!!
Шли вуш, залиан: «дидик саб циркил ктар, фниъ убч1видар!» гъапи.
Мугъан му гафари Шуйвариз «кискис» ап1урайи. Му, мушварихь кьюрш хьтрубра аьгъяди, я, чав гьаци ап1уз ккадрубра фикриъ дибисну, жарарин хилариинди чан метлебар арайиз адагъурайирси, рякъюйи.
Вейлатра, жаргъну дуфну жилириз кюмек ап1ури, Байпирин гардандиин алархьу. Дугъу чан кьюбиб хиларра, жилирин хиларин зиълан, ч1юркьюз чалишмиш шули, гуж ап1баан сппар илч1игури, иливу.
ВЕЙЛАТ: Душ-мааан! Му бигъмиш дарап1ди ухьуз айи уж’вал адар!
Байпири, деънамиди ликар йирчуз, хъюхяр ап1уз хюгъю.
Икибашт1ан, Сейсат хилар униъ ивну нивк1 ап1ури к1улар хъаъри деънадайи. Думура гъерергу ва Байпириинна диш гъаши. Мура гъухар хъч1юкьюри алархьу.
СЕЙСАТ: Футнакааар! Жям’аьтдин ара бикьурайи, бирк!
ГЕЙНАР: (Хътицури, илдицури.) Гьавай! Гьавааай! Сац1ибт1ан амдар бугъмиш хьуз, гар али шинель!
Шуйвариз мугъу учв рихшанд ап1урайиси гьюгъубжву, ва кьувват адап1ну Байпирин гарднилан чан хилар гъирагъаризди ккат1архьу. Мугъан мициб гьяракатнахъди Вейлатна Сейсатра кьял-кьяляхъди алдаку. Кьяляхъди алдакурайи Вейлат Гейнарин ликарихъинди хъахъу.
ШУЙВАР: Узу гьап1райи?! «Астар ккайи гафар!», «Астар ккайи гафар!» Фу «астар» вуш аьгъю дарап1ди гьап1райи узу, шлихъ-вуш хъебехъну!! Хъа йиз улариз рябкъюрайибдихъ фици хътругъди гъуздивахъа. Йиз балин гага уву ву к1урайикииии!
Шуйвар гьамус Гейнариинна диш гъаши. Чан хилари дугъан дют1 гъибису.
ШУЙВАР: Байпириин узу алау кафтааар!
Шуйвариин Сейсат алархьу гъухар хъч1юкьюри. Гъухар хъч1юкьюри Сейсатдиин Вейлат арахьу. Мурари шли шлиз фицдар агьрар-люкьнар ап1ураш аьгъю ап1уз шуладайи гьарди чпи ап1урайи хъюхярихьан. Байпир гъудужвну, кьамкьлихъ кьамкь хъипну ва кьамкьариинди, чан шинелин канч1 дибисну хъап1ну илипну, мурариз лигури хамхриин деу.
Саб арайиланси минди Сибсарна Тикбар гъафи. Дурар Байпирин сар му гъвалахъ сар тму гъвалахъ, ап1ури люкьнар чиб-чпин гарднар дидиснайидариз тамаша ап1ури деу.
ТИКБАР: (Элегнайидариз ебхьруси, зил дихниинди, гъудужвну) Пягьливнар дуфнааа!
Элегнайидар ккебяхъю, дийигъу, чиб-чпин гарднар деету. «Наши, наши», к1ури рат1ит1ри хьуз хъюгъю.
СИБСАР: (Гъудужву ва аьшкьюсузди) Кандидатар дуфна чпи кадагъай к1ури!
Мици гъеебхьган, элегнайидари хъана, бацакк ккахъурин чиб-чпин гарднар гъидису, гьарай-суза, хъюхяр идирчу.
СИБСАР: (Гьамус аьхю дихниинди) Гьарди, чахъан сес тувруриз арагъйирна мак1армар тувурча к1урайи!
Кич1ихнайидар, ток гъивганси гъич1иргу, ва гьадму гагьди, аннамиш дап1ну, гьарди чан алдахьдар, тадахьдар гьяракатниинди гъадагъну, мик1арси сягьнайилан гъит1ирху. Дурариз агьяйи Лягь’я гъулан кантрарин улихь гьадрар туври зиълан улупнайи кандидатари чпиз сесер уч ап1руб!
Байпири, живанар сар му гъюч1акк, сар тмуну гъюч1акк ккаъну айи, ва шубридра аьлхъюрайи.
БАЙПИР: Халкьдиз, жан баяр, тамаша ап1уз пягьливнарна, фун абц1уз уьл хьурухъанмина, дюн’я ккебгъишра, ккадабхъишра вижна ктар!
ТИКБАР: Маймникан гъахьидар, Байпирими, гьаци духьну ккуниб дарин?
БАЙПИР: Дюз вува, Тикбар, дурари чпин теория гьякь вуйиб улупура, ухьу дурарикан аьйиб дап1ну ккундар!
СИБСАР: Хъа я аба, уьмрин мяна фу ву?
БАЙПИР: Ужубдизра харжибдизра чухсагъул пуб! Чухсагъули Инсан сагъ ап1уру! Ухьу Уьрхрурин ният тамам шулу!
Гьаму арайиъ, Вейлат кьяляхъ хъадакну, чан бай Байпирихьан гьюч1югъну гъахуру.
ВЕЙЛАТ: Набалугъар тярс ап1урайи нярс! (Ч1уруди, дап1ну маш к1ару, ккилигу Байпирихьинди.) Гъач жан ухьуз кьюб пай рукьиди! (Мугъан му, кандидатари туврубдиз к1урайиб вуйи).
Хъасин Руснат гъафи ва дугъура Вейлатдиси гъап1у.
РУСНАТ: Жямяаьтдин улиъ айи заз! Гъач йиз бай бабахъди. Уву гъахуз узу яв абйир-бабариз гъач пидиза! Мидин хликк гъитиш, варидариз даккун хьидива!
Байпир кьаназ сарна сарди раццарихъ гъузу. Хъа зав’ан думу аку нурари кау. Чаз думу акв гьибгърадайи!
БАЙПИР: Чухсагъул йиз гъуландариз! Ужуб дарс кивунзуз. Кайишт1ан узук кфир нукьсанвалар!
Гьадму аквнаккди Байпир гъудужву ва чпин хулазди гьадму аквнаъди гъяри рягъ гъибису. Раццар ич1и гъаши, аквра – кьит.
Рубзурайи штун дих гъюрайи.
Сягьнайихь гьебхрайи пердейихъди гим, хъана гъулан жямяаьтдин, мал-къарайин сесри абц1у. Хъасин чюнгрин мукьам ккебгъу ва Байпири гъап1у мяъли текрар гъабши.
Гарчлар!
---------------