О дюльбер ве янъгъыравукъ Амударья адлы буюк ве номай сувлы дерья башында догъулды.
Саильде оськен, уджунда къаверенкли къадифеге ошагъан узун шишиги олгъан, къою ешиль къамышнынъ сабагъына къап-къач япышкъан уфакъ бир хавьяр данечигинден дюньягъа кельди. Мында, сайда, башкъа ерге бакъкъанда, тынч эди.
Салкъын тазе сувнынъ фышкъынлары янъы догъулгъан бебейни назик-назик охшай эдилер.
Ондан эвель догъулгъан агъа ве таталары анъкъавчыкъны энди эследилер ве шенъ сюрюнен оны сарып алдылар. «Тез! Тез! - ашыкътырдылар олар. - Тездже буюк ол: тезден буюк кок денъизге ёл алмакъ керек олур!» Мыйыкълы балычыкъ янларында абдалджасына шапылдата бере ве этрафтаки алемден устюне ташкъан бир талай хаберлерден нелер олгъаныны анълап оламай эди.
Ялынъыз пытакълы буюк кутюк тюбюнден сабалыкъ кезинтиге чыкъкъан акъыллы къарт сом балыгъы тасдикълайыджы тавурнен деди: «Баланы тынч къоюнъыз. Барсын, текаран орталыкъкъа бакъсын ве азачыкъ алышсын. Сонъ сиз онъа эр шейни анълатырсыз». Балычыкълар къулакъ астылар ве къардашчыкъларыны озь башына къалдырып, къуйручыкъларыны бургъалап, саильден гъайып олдылар.
Къарт сом балыгъы, янларында шаматалы сюрю олмагъанындан файдаланып, тонъкачыкъны огретип башлады. Узакътан алып, насиат берди; «Акъылынъда тут, кичкенем, бу дерья — сенинъ эвинъдир: мында сенинъ къартбаба ве битанъ, ана ве бабанъ, агъа ве къардашларынъ дюньягъа кельдилер. Олар кок денъизге ялдап кетселер да, янъы несильге омюр бермек ичюн даима кене бу ерге къайтып келе эдилер. Даа бир вакъыт бир кимсе ят иллерде къалып кетмеди, тек къаза-белягъа огърамаса. Мына сен да чалттан эр кезнен ялдап кетерсинъ, амма, ишанам ки, бираздан сен кене мында къайтып келирсинъ. Эсинъде тут, балам, сени буюк къыйынлыкълар беклей. Ёлда санъа чешит телюкели аллар раст кельмеси мумкюн. Йыртыджы балыкълардан эм де сени къавий авларгъа тутып олгъан адамлардан сакът ол. Эгер сен дикъкъатлы, мукъайт олсанъ, турна балыкънынъ тишлери арасына я да балыкъчынынъ авына тюшмезсинъ. Санъа буюк олмагъа, кучь-такъат топламагъа ве мында, догъгъан саильге, къайтып кельмекни тилейим. Огъурлы ёллар!». Ве къарт сом балыгъы, сабалыкъ кезинтисини девам этерек, ялдап кетти.
Бираз вакъыт кечкен сонъ, балычыкъ агъа ве таталарынен бирге Амударья этегине, чал Аралгъа, ялдады. Бундан эвель исе, о сай ерлерде джыллы кунешчикнинъ охшайыджы шавлелеринде эркеленип ятты, тапып олгъан адий ашларны ашады, акъранларынен ойнакълап, энди таныгъан, огренген йыртыджылардан сакъланып юрьди. Ниает, балычыкъ, тувгъан саильнен сагълыкълашып, кок денъизге ялдап кетеджек куню да кельди.
«Вай, мен догъулгъан дерья не буюк экен, - деп тюшюнди мыйыкълы балычыкъ, - насыл да дюльбер! Не къадар чокъ сувы ве аджайип саиллери бар экен!». Оны эр шей сукъландыра эди. Амма бунъа бакъмадан, ёлда оны бир чокъ хавфлы маниалар беклей эди, лякин о оларны енъип олды ве кунешли айдын бир куню кок денъизге ялдап етти. Балычыкъ шашып къалды: онынъ тувгъан дерьясына бакъкъанда денъизде бинълердже чокъча сув бар эди. Денъиз ешилли зумрут тюсте ве беяз къатмер далгъалы, олар мыйыкълы балычыкъны тутып, кениш узакъларгъа алып кеттилер. Саиль корюнмеген сонъ, балычыкъны къоркъу сарып алды: орталыкъ тем-тегиз сув, ялынъыз чивит тюсте кок, буюк терен сини киби, оны уфукъкъадже къаплай. Мыйыкълы балычыкъ артына ялдап кетти ве къуйручыгъынен онъайтсыз урып, бир тамчы денъиз сувы ютты: сувнынъ дамы аджджы ве тузлу, лякин пек леззетли эди! Не олса да, балычыкъ, кичкене ялдавучларыны тез-тез къыбырдатып, саильге таба ялдап кетти.
Саильде, о ялдап кельген сувгъа якъын, къарт балыкъчынынъ къамыштан ясалгъан кичкене эвчиги тура эди. Лякин балыкъчы къартайды ве къайыкънен денъизге балыкъ тутмагъа башкъа чыкъмай эди. Энди о сыкъ-сыкъ ялы боюнда къумда отура, сыджакъ кунеште къартлыкътан сызлагъан кемиклерини къыздыра. Мына шимди да о, къолуна бир кесек пите алып, сув янында отура. Онынъ огюнде беяз фарфор чайник ве орьнекли пиала. Къарт чай иче ве тюшюнджели узакъларгъа бакъа, анда, кумюш нурларынен парылдап тургъан, буюк Арал денъизи яшай. Мыйыкълы балычыкъ биринджи кере бойле якъын адамны коре. Не ичюндир о къоркъмады ве ялыгъа якъын ялдап кельди. Къарт балыкъчы оны шу арада абайлады, онынъ бурюшикли бети муляйим тебессюмнен ярыкъланды, о тюшюнди: «Чокъусы мени унуткъанлар. Бир кимсе энди ал-хатыр сорап кельмей. Амма балыкълар унутмадылар: бир талайынен дост эдим, хусусан авгъа тюшкен бойле кичкене будалачыкъларнен, мен оларны аджый эдим пек ве, буюсинлер ве кучь-къувет топласынлар деп, кок денъизге йибере эдим. О питенинъ кенарындан бир кесечик къопарып, зорнен къыбырдагъан пармакъларынен уфатты ве балычыкъкъа атты. Балычыкъ адам онъа достлукъ теклиф эткенини анълады. Башта мукъайтлыкънен якъынджа ялдап кельди, сонъра яваш-яваш отьмек уфакъларыны тутып башлады. «Пек леззетли емек!», - тюшюнди балычыкъ ве къарт балыкъчынынъ эви янына эр кунь келип башлады. Къарт оны, муляйим ве шенъ къаршылап: «Кене кельдинъ, Юсупка, селям алейкум!»: деп айта. Ве эвден бир авуч леззетли отьмек уфакълары алып чыкъа.
Бутюн яз бойле девам этти. Бу вакъыт ичинде мыйыкълы балычыкъ кучьлю олды, денъизге узакъкъа ялдап кельди, онынъ дюньясынен ве янъы достларнен таныш олды. Анджакъ эписинден зияде о къарт балыкъчыгъа алышты. Къарт да мыйыкълы балычыкъсыз бир кунь яшап олмам, - деп тюшюне эди. «Не ичюндир Юсупка бугунь кельмеди», - дей о ве дикъкъатнен ешиль тыныкъ сувгъа бакъып тура. Бу арада яваштан шувулты эшитиле эди ве балыкъчы, энди етип кельген мыйыкълычыкъны корип, кулюмсирей ве отьмек уфакълары алмакъ ичюн эвге кирип кете.
Август кельди ве сом балыкълары эвлерине, Амударья ирмакъларына къайтып башладылар.
Балычыкъ да башкъаларнен берабер къайтмагъа азырланды. Къарт балыкъчынынъ эвчиги янына сонъки сефер ялдап кельди.
Ихтияр энди беклеп тура эди. «Сагълыкънен бар, Юсупка! - деди о. Къайтып кель ве билип ал, мен сени эр вакъыт беклейим». Къаршылыкъ оларакъ, миннетдарлы балычыкъ дюльбер кучьлю къуйругъынен сувгъа бир къач кере шапылдатып урды.
Бир йылдан балычыкъ, корюмли дюльбер тюзгюн эндамлы балыкъкъа чевирилип, къарт балыкъчынынъ эвчиги тургъан ерге кене ялдап кельгенде, оны танымады: денъиз ондан баягъы месафеге узакълашкъан. Затен къарт, санки достунынъ мевджутлыгъыны сезген киби, энди ревматизм къыйыштыргъан, агъыргъан аякъларыны зорнен сюйреклеп, къавратыджы кунештен къызгъан сыджакъ къумдан сувгъа адымлай эди. Селям алейкум, Юсупка!»— деди о ве, баштаки киби, сувгъа къуру отьмек уфакъларыны септи. Ве эвель япкъан дайын, мыйыкълы балычыкъ кене янъы, лякин энди таныш олгъан ерге келип башлады.
Лякин эр вакъыт къарт балыкъчыны о ерде раст кетирмей эди: бутюн ерге сепильген, тузнен къарышкъан къумда онъа юрьмеге къыйын олды.
Аякълары къум ичине батып кете эди.Бу сефер мыйыкълы балычыкъ догъмуш дерьянынъ ирмакъларына къарт балыкъчынен сагълыкълашмайып ялдап кетти, балыкъчы керек вакътында саильге келип етиштирмеди.
Бир къач айдан яш мыйыкълы балычыкъ, дюльбер балыкъ олып, достуны корьмек ичюн ялдап кельгенде, бир вакъытлары олар корюшкен ерни танымады.
Денъиз саильден даа бетер узакълашкъан ве энди тек узакъта, эр ерге сепильген юксек кочебе къум обаларына чевирильген, сыджакъ къумлар артында, къарт балыкъчы эвчигининъ тек дамыны корьмек мумкюн эди. О къыйышкъан , ве ана-мына йыкъылыйым деп тура...
Бир кимсе, селям берип, яш мыйыкълы балыкънынъ къаршына чыкъмады, эски досту эшитсин ве корюшювге чыкъсын деп, о чокъ вакъыт ялдап юрьди ве къуйругъынен сувгъа урды. Досту охшайыджы ве мерхаметликнен айткъан дайын: «Селям алейкум, Юсупка!», - энди бир кимсе айтып олмаз.
Ильк кере "Вести Каракалпакстана" ("Къаракъалпакъстан хаберлери") газетасында 25 августта 1993 с. басылды).
Перевод на крымскотатарский язык выполнила Айше Аблямитовна Джемилева, кандидат филологических наук, доцент кафедры крымскотатарской филологии Института филологии Крымского федерального университета им. В.И. Вернадского
Текст на русском языке см. здесь : http://proza.ru/2012/03/13/204