Атам хар джерде айтхан сагъатында эсерлерин тюрлендириб айтханы бек кёб болуучан эди, аны ючюн джазыб алгъан адамлада тюрлениуле боладыла. Былагъа башха къол тийгенди деб сагъыш этилмесин. Бютеу джазмалары да алайдыла. Аны ючюн хар табылгъан тюрлюсюн былайгъа сала барама.
/биринчи тюрлюсю/
АЛАМ БЛА АДАМ
1
Эй, Аллахны соруучула, тинтиучюле,
"Барды - джокъду" айтыулагъа кириучюле,
Дин тутханнга аяусузча тийиучюле,
Эсеблениб бар болдугъуз, Дуния ючюн.
2.
Эй, джулдузлу кечелени алдыр нюрю,
Бу, кюнайыкъ кюндюзлени джашнар гюрю,
Да джелпели тенгизлени учсуз хюрю-
Эсеблениб джаратылды Дуния ючюн.
3.
Адам алай, кеси аллына туумагъанды,
Ырнык болуб, къан эмгенден болмагъанды,
Аны ичи хайуан ёз бла толмагъанды-
Эсеблениб джаратылды Дуния ючюн.
4.
Ай дегенинг, кеси аллына къурулмады,
Джерге джарыкъ берир ючюн салынмады,
Аны сыры, алкъын бизге ачылмады.-
Эсеблениб джаратылды, Дуния ючюн.
5.
Кюн дегенинг - ёртен джыгъын, ышырылгъан,
Тохдаусузлай, тотур уруб, джандырылгъан,
Андан келген джарыкъ бла джашатылгъан-
Эсеблениб джаратылды, Дуния ючюн.
6.
Чолпан джулдуз, танга джуукъ, джарыкъ атар,
Ёлген джулдуз, ыз чизгенлей, кесин тартар,
Алам чакъда биз билмеген, турур-джатар-
Барысы да эсебленди, Дуния ючюн.
7.
Эй, Адамдан алгъа кёбле джаратылды,
Аллах берген буйрукъ бла орнатылды,
Барына да иши-кючю англатылды-
Эсеблениб, ишлесин -деб, Дуния ючюн.
8.
Адам деген бютюн бардан ёргедеди,
Аны ангы, джаратхандан бёлюммеди,
Тёнгек эсе - Джер топракъдан иленмеди -
Эсеблениб джаратылды, Дуния ючюн.
9.
Джер дегенинг джансыз топракъ саналмасын,
Битим деген омакълыкълай англанмасын,
Таулагъа да, бекчиле-деб къаралмасын-
Барысы да эсебленди, Дуния ючюн.
10.
Аллах алгъа кёб тюрлюню джаратханды,
Джашар этиб сейирине къарагъанды,
Аны барын кёб заманны сынагъанды-
Эм игисин айыргъанды, Дуния ючюн.
11.
Дуния деген бек багъалы къаланмады,
Магъанасы - Аллах тутхан аламдады,
Ханлыгъы да, сежде этилген, Адамдады-
Эсеблениб джаратылды, Адам ючюн.
12.
Адам деген, джер топракъдан маяланды,
Аны ангы бичимленди, къаймаланды,
Аны джаны тин бла бирге оймаланды-
Эсеблениб джаратылды, Дуния ючюн.
13.
Адам болуу - джаратханга тырмашыуду,
Джумлей чакъ бла мамыр джол бла, джарашыуду,
Джан-тин бла адамлыкъны джашатыуду-
Была бары эсебленди, Дуния ючюн.
14.
Бир барлыкъгъа огъарыдан къарам атма,
Менден сыйсызды - деб, анга садакъ тартма,
Бютюн барлыкъ - бир сынджырды, сен унутма,
Барысы да эсебленди, Дуния ючюн.
15.
Сен булутну ишлеуюне бир къарачы,
Ичиндеги сууу аурун бир саначы,
Шыбыланы ёз къыйымын бир сыначы,
Барысы да эсебленди, Дуния ючюн.
16.
Джел дегенинг Адам сюйген, айланмады,
Ишлеую да алам бла байланмады,
Хар урууу, уллу Аллахдан, ойлатмады-
Эсеблениб джаратылды, Дуния ючюн.
17.
Кёкде болгъан, джулдуз тюлдю, тутурукъду,
Джерни джолда тутар ючюн, къорундукъду,
Джер, Аллахдан илму тартхан бир турукъду-
Эсеблениб джаратылды, Адам ючюн.
18.
Адам деген, сыйлы джанды- багъасызды,
Акъыл, оюм, джаны-тини- шагъатсызды,
Джаратханга уллу борчу, амалсызды,
Ол эсебли джаратылды, Дуния ючюн.
19.
Эй, Адамгъа, хайыуанча, къарагъанла,
Ибилисни хар ишине джарагъанла,
Аллах берген кераматны къаралтханла-
Джуаб берир заман келир, аны ючюн.
20.
Адам болуу, сыйлы борчду, уллулукъду,
Джюмлей баргъа баш болурлай, толулукъду,
Да джуабы махшар кюнде соруллукъду-
Адам айтыр не этгенин, Аллах ючюн.
21.
Тотур бла топракъ элеб, тёнгек къуруб,
Ол тёнгекге ёзюн салыб, джан урдуруб,
Джан бла тинни бирбирине тыкъ сууруб,
Уллу Аллах Адам этди, Дуния ючюн.
22.
Эй, магъана соруучула, тинтиучюле,
"Барды-джокъду" айтыулагъа кириучюле,
Хар зат ёзден къыйылгъанын кёрмеучюле-
Бир тамчыдан бар болгъансыз, Дуния ючюн.
23.
Урху уруб, джилтин чагъыб, ёз тутулду,
Ёзде, боллукъ хар бир затха кеп урулду,
Ол кеп бла, болгъан бары, туру болду-
Алай бла джаратылды, Алам деген.
24.
Хар бир затда урху барды, ёлче бла,
Агъач, топракъ, таш да тенгди, ёзю бла,
Джангыз Адам, барындан баш, тини бла,
Эсеблениб джаратылды, Дуния ючюн.
25.
Эй, Адам ул, тайма джарны къыйырына,
Хар кюнюнгю ётдюр Аллах хайырына,
Тыйыншлы бол бу энчилик къадарынга-
Эсеблениб джаратылдынг, Дуния ючюн.
1980. Октябрь. Терезе. КЧР.
СЁЗЛЮГЮ
ЭСЕБ-программа, план, предварительный чертёж.
ТЁНГЕК-имеет два значения: 1. брусок, пень. 2. Тело человека.
УРХУ-дуновение. Здесь в значении "дуновение от Творца".
ХЮР- простор, свобода. ТЕНГИЗНИ ХЮРЮ-простор моря.
ЭРКИНЛИК-независимость.
ГЮР-кёб тюрлю тауушну бирлешгени. Смешение множества звуков.
ЁЗ-молекулярное строение, самая ось, серцевина, суть.
ЫРНЫК-дикий.
АЛДЫР-притягательный.
АЛАМ СЫР-тайна вселенной.
АЛАМ ЧАКЪ-вселенная.
БЁЛЮММЕ-выделенная часть.
ИЛЕНМЕ-замешанность. Например: "иленмеси джетмегенди"-недостаточно замешано.
БЕКЧИ-в старину-сторож крепостной стены, сторож.
КЪАЛАНМА-нагромождение.
СЕЖДЕ ЭТИЛГЕН АДАМ-имеется ввиду хадис, в котором говорится о том, что после создания Богом Адама, все ангелы ему поклонились лобным поклоном, за его божественную душу.
ЁЗ КЪЫЙЫМЫ-строение, крой сердцевины, оси, сути.
АЙЛАНМА-гулёна, путешественник. В зависимости от значения других слов, смысл тянется от шуточного "гулёна" до существительного "путешественник", что свойственно старо-тюркскому стилю.
БАЙЛАНМА-повязка, связка,прицеплённость к чему-либо.
ОЙЛЯМА-обдумывание, обдуманное решение.
КЪОРУНДУКЪ-защищающие стены, заборы, перила, кольцо телохранителей. Здесь всё сущее во вселеннолй представляется телохранителем Земли,предначертанным Создателем.
ТОТУР-энергия. Например, текст из мифологии: "Тейри, онгартхын,
Тейри ангартхын,
Саусузну чархын ойнатхын.
Тотурдан-урху,
Адамда-бурху...
Бурхунгу бери атхын,
Чархына тартхын,
Тартыб а къала-къалдыргъын,
Джашаудан джанын талдыргъын".
ЧАРХ- имеет два значения: 1.колесо. 2.слияние души, тела и божественной сути "Ёз".
ТЁНГЕК КЪУРУБ-построив тело.
ТЫКЪ СУУРУБ-сплетя плотно.
ЁЗДЕН КЪЫЙЫЛГЪАН-вывереннй, выточенный с самой оси.
ЁЗ ТУТУЛГЪАН-заложенная суть, основа, первооснова.
ТУРУР-ДЖАТАР - имеется ввиду и стоящее, и лежащее множество всего сущего во вселенной.
/экинчи тюрлюсю/
1
Эй, Аллахны соруучула, тинтиучюле,
"Барды - джокъду" айтыулагъа кириучюле,
Дин тутханнга аяусузча тийиучюле,
Эсеблениб бар болдугъуз, Дуния ючюн.
2
Бу джулдузлу кечелени алдыр нюрю,
Бу кюнайыкъ кюндюзлени джашнар гюрю,
Бу толкъунлу тенгизлени учсуз хюрю,
Эсеблениб джаратылды, Дуния ючюн.
3
Адам, алай, кеси аллына туумагъанды,
Ырнык болуб, къан эмгенден болмагъанды,
Аны ичи хайуан ёз бла толмагъанды,
Эсеблениб ишленнгенди, Дуния ючюн.
4
Ай дегенинг, кеси аллына къурулмады,
Джерге джарыкъ берир ючюн салынмады,
Аны сыры, алкъын, бизге ачылмады,
Эсеблениб джаратылды, Дуния ючюн.
5
Кюн дегенинг - ёртен джыгъын, ышырылгъан,
Тохдаусузлай тотур уруб джандырылгъан,
Андан келген джарыкъ бла джашатылгъан,
Эсеблениб джаратылды, Дуния ючюн.
6
Чолпан джулдуз танга джуукъ джарыкъ атар,
Ёлген джулдуз, ыз чизгенлей, кесин тартар,
Алам чакъда биз билмеген, турур-джатар,
Барысы да эсебленди, Дуния ючюн.
7
Джер дегенинг джансыз топракъ саналмасын,
Битим деген джасаммача ойланмасын,
Таугъа, суугъа бош кёз бла къаралмасын,
Барысы да эсебленди, Дуния ючюн.
8
Аллах алгъа кёб тюрлюню джаратханды,
Джашар этиб сейирине къарагъанды,
Аны барын кёб заманны сынагъанды,
Эм игисин айыргъанды, Дуния ючюн.
9
Сен булутну ишлеуюне бир къарачы,
Ичиндеги сууу аурун бир саначы,
Шыбыланы ёз къыйымын бир сыначы,
Барысы да эсебленди, Дуния ючюн.
10
Джел дегенинг хауа сюрген айланмады,
Ишлеую да Алам бла байланмады,
Хар урууу Хакъ-тотурну ойлатмады,
Эсеблениб джаратылды, Дуния ючюн.
11
Кёкде болгъан, джулдуз тюлдю, тутурукъду,
Кенг Аламны тутар ючюн, къорундукъду,
Алам деген Аллах къургъан бир турукъду,
Барысы да эсебленди, Дуния ючюн.
12
Бир бюртюкде боллукъ затны ёзюн къуруб,
Ол ёзге да тотуру бла, джан урдуруб,
Джан бла тинни бир-бирине тыкъ сууруб,
Уллу Аллах Адам этди, Дуния ючюн.
13
Хар бир затда тотур барды, ёлче бла,
Агъач, топракъ, таш да тенгди ёзю бла,
Джангыз Адам, барындан баш, тини бла,
Эсеблениб джаратылды, Дуния ючюн.
14
Джер дегенинг бек багъалы къаланмады,
Магъанасы-Аллах тутхан Аламдады,
Джер-ханлыгъы Адам улу Адамдады,
Ол эсебли джаратылды, Дуния ючюн.
15
Адам деген бютюн бардан ёргедеди,
Аны ангы Джаратхандан бёлюммеди,
Тёнгек эсе-Джер топракъдан иленмеди,
Эсеблениб джаратылды, Дуния ючюн.
16
Адам болуу-джаратханга тырмашыуду,
Джумлей чакъ бла мамыр халда джарашыуду,
Джан, тин бла адамлыкъны джашатыуду,
Была бары эсебленди, Дуния ючюн.
17
Адам болуу сыйлы борчду, уллулукъду,
Джюмлей баргъа баш болурлай, толулукъду,
Джуабы да махшар кюнде соруллукъду,
Адам айтыр не этгенин, Дуния ючюн.
18
Эй, Адамгъа хайыуаннгача къарагъанла,
Ибилисни хар ишине джарагъанла,
Аллах берген кераматны къаралтханла,
Джуаб берир заман келир, Дуния ючюн.
19
Эй, Аллахны соруучула, тинтиучюле,
"Барды - джокъду" айтыулагъа кириучюле,
Дин тутханнга аяусузча тийиучюле,
Эсеблениб бар болдугъуз, Дуния ючюн.
1961. Октябрь. КЧР.