ХХ - г1а б1ешеран доьзткъе уьтталг1ачу шерашкахь журналистикехь къахьега волавелла Борхаджиев Хожбауди. Ша болх бечу газетан корреспондента т1ера д1аволавелла, коьртачу редакторан дарже кхаччалц болх беш, кхиамаш бина цуо йоццучу хенахь. Цу хенахь дуьйна, таханалерачу денна т1е схьакхаччалц, цу газетана коьртехь волуш, схьавог1уш ву иза. Хожбаудис хаддаза, доггах хьоьгучу къине хьаьжжина, тоьллачех ду аьлла билгал даьккхина ду «Гумс» газета. Цу газетана делла дуккха а совг1аташ а ду. Иштта цуо чу садиллина къахьегаре терра, журналистикехь Хожбаудин вовзар мелла алсам журналистан санна ду. Х1унда аьлча, журналисташна леринчу къийсадаларшкахь а дукхазза хьалхара меттигаш яьхна цуо ша а. Амма журналист хилла 1аш вац Хожбауди - иза яздархо, поэт, гочдархо, публицист ву. 2006 – чу шарахь «Нохчийн республикин хьакъволу культуран белхало» аьлла ц1е а елла цунна. Иза х1умма ларамаза дацара. Кхин д1а охьа х1ара статья йоьшуш цунна теш хир ду шу шаьш а.
2007 - чу шарахь Нохчийн республикин журналистин бартан куьйгалхо а х1оттаво иза.
Иштта 2008 - чу шарахь «Нохчийн республикин хьакъволу журналист» аьлла кхин цхьа ц1е а т1ело цунна.
2007 шарахь дуьйна, 2012 шарна т1екхаччалц, пхе шарахь Нохчийн республикин журналистин бартан куьгалхо волуш, болх бо цуо журналистикехь. Тахана а катоьхна цу хьаьрмахь къахьоьгуш схьавог1уш а ву иза. Вай лакхахь ма - аллара, кхоллараллин цхьана некъах тоамбина 1аш вац иза.
Х1окхо ца язъеш жанр йисинай - те аьлла, дуккха жанрашкахь шен ницкъаш теллина ву иза. «На виражах времени», «Селхана а, тахана а (хаьржинарш)» стихаш, дийцарш, повесть, гочдарш, статьяш» …книгийн автор а ву. Цу книгаш т1ехь йоцуш жанр ян а яц цуьнан! Кхин а ю цуьнан араевлла книгаш. Цуо шен ницкъаш моссо жанрехь теллина. Тахана а хаддаза къахьоьгуш а ву журналистикица цхьана литературехь. Билгала даккха дог1у, вай лакхахь хьахийна «гочдархо» аьлла долуш долу пох1ма, къаьсттина цу т1ехь Хожбаудис беш болу болх хьахо а лаьа.
Вайна англи евза, Франци евза, иштта 1америка, Росси а, церан 1ар - дахар а, культура а. Ткъа вай ца девза леташ санна бен. Цундела, кхечу къаьмнийн говзарш вайн матте йохучул а масийттаза дукха, вайн говзарш кхечу матте яхар тоьлуш дара, вайна ца хилча йиш а йоцуш, пайдехь х1ума а дара иза, х1унда аьлча, вай акхарой йоций хаийта, кхидолу адамаш санна, даха а лууш, 1ан а луш, муьлххачу адамин болу синхаамаш болуш, хьекъал а, кхетам а болуш адамаш хилар нахана д1агайтархьамма. Масала, вай махках даьхна, динна къам Сибрех д1адигначу хенахь вай муха дийцина хаьа вайна бухахь болчу бахархошка «Уьш боьха нах бу шуна, цаьра адамаш дуу шуна», - бохуш. Тахана - м ишттачу х1уманна бакъ - харц къасто – х1ун ду - дац хьажа хала дац, амма информаци маситта тайпана хила тарло, цу х1ора информацино шен-шен т1е1аткъам ца беш а ца буьту. Иза кху вайн турпалхочунна мелла а дика хуур ду. Вай д1адуьгучу хенахь дуьнен чохь ца хиллехь а, и дийцарш суначул уллера хазаза а, цу махкахь адамо хьегначу халонех соьл дика кхетаза а вац иза. Хожбуди ша а ву 1956 шарахь чиллан (февраль) баттахь Карагандахь (Казахстанехь) дуьнент1еваьлла.
Кхин х1ума ца хилча а вайн махкахь хиллачу кху т1емийн теш ву иза, вайх йолу информаци шена ган а гуш, хаза а хезаш, цуьнан тидамбеш 1ан а 1ийна.
И вай лакхахь хьахийнарг дагахь делахь а, я и дагахь долуш санна нисделлехь а, цу декхаран цхьа доккха дукъ Хожбаудис шена т1елаьцна – гочдар. Кхечу къаьмнийн байташ вайн матте гочйина ца 1аш, иштта, къаьсттина Хожабаудис дечу гочдаршкахь алсам хаало вайн байташ кхечу матте яхарехь хьоьгуш долу къа а. Нисса аьлча, вайна кхин къаьмнаш а, церан культура а йовзуьйтуш, уггаре коьртаниг – вайн къам а, вайн культура а нахана йовзуьйтуш воллу иза.
Вайн къам Нохчийчу ц1адоьрзучу хенахь, Гуьмсе ц1абирзина церан доьзал. Гуьмсехь номер 2 йолчу юккъерчу школе вахана к1ант. И чекхъяккхинчул т1ехьа Нохч - Г1алг1айн пачхьалкхан университете филологин факультете деша вахана.
Школехь дуьйна схьа язъеш вара Хожбаудди. Амма литературехь цунна зеделлачунна г1о - накъосталла динарг «Шовда» олуш долу литературин цхьанакхетаралла дара. И цхьанакхетаралла «Гумс» газетехь хуьлуш дара. Цу цхьанакхетараллера пайда оьцуш, литературин юкъабаьхкина дуккха яздархой, поэташ бу. Хожбауди ву царех.
Хожбауди тахана хиллаваьлла говзанча ву, шена дуккха зеделларш а долуш, махкахь шуьйрра йоьвзуш шен ц1е а йолуш. Муьлхха а ца кхочу цу лакхене. Цу лакхене кхача дукха г1улчаш яха еза. Лакхене («сийлалле») кхача хила езаш яц хьан ойла, хьайгахь цхьа х1ума лозуш хила везаш ву хьо, цуо ца вуьтуш, цуо хьийзош.
Хожбаудин говзаршкахь а го иштта цхьа суй. – яханчу хенаша цуьнан кийрахь хьалалетабо суй. Цу суйнаша багош хетало цуьнан кийра, юха цу хенашка шаьшка бен д1а а байалур боцуш.
Го вайн турпалхочунна мел хьоме бу шен бераллин мур, цуо цуьнга туьйса са а го цхьацца йолчу цуьнан байташкахь. Газетана аьлла, х1ара статья айса кечъеш хиларе терра, вайн маттахь ерш ю ас кху балхана юкъа йохуьйтуш йолу говзарш. Иштта говзарш поэзехь а, прозехь мелла алсам хаало Хожабаудин кхоллараллехь оьрсин маттахь а. Масала, схьаоьцур вай цуьнан «Жималла» аьлла йолчу байтан юкъара цхьа ши айт (строфа):
Жималла туьйранехь йиси…
Ду иза цхьа хаза г1ан.
Селхана со хилар ирсе,
Лаьар - кха юха и ган.
Геналлехь йисинчу хенан
Хетало исбаьхьа бос.
Ткъа дахар 1ехалац г1енех –
Сихделла, шех хилла х1оз.
Поэто хаза х1оттийначу суьртал а ч1ог1а, шайгахь дагах хьакхадалар ду цу мог1анашкахь ешархочунна, цхьа хан д1аяьлла, шен бераллех къаьстинчунна - м муххале а. Хьайн бераллина къелга воху хьо цу мог1анша. Шайн жималлин хам байта масалла хир ду аьлла а хета кегийчарна кху мог1анашкахь.
Иштта, шен безамна язйинчу кхечу цхьана байтехь а дага лоьцу Хожабауддис яхана хан:
Вай цхьана дац. Ма хаза яра хан,
Ас хьуна довха дешнаш язъеш хийла.
Тешара со ойланех ц1еначу хьан,
Ца тешаш дог, уьш хир ю аьлча шийла…
Безамах дош алаза вац вайн турпалхо. И безаман тема гуттар а дика нисло - кх кхуьнан аьлла а хетало. Цуьнна тешалладеш, х1ара мог1анаш далон лаьа:
Вайшинан кхолламан
декъазчу орамо
б1аьстенца ца дити
сендала дитт.
Тахана серло лац
Безаман ч1урамо,
Ойланаш г1ел а еш,
Д1аяйна милт.
Футболан т1ийра д1аволавелла, да-нана, Даймохк, мотт, 1алам…дукха теманаш ю Хожбаудин тиматикин юкъа йог1уш. Ерриге цуьнан и шуьйра тематика д1айиллина вер а вац. Кху гуьйренан суьйранна Хожбаудин дахарх а, кхоллараллех а сайна хуург а, хетарг аьлла, х1ара дерзош, х1ара мог1анаш далон лаьа суна цуьнан кхоллараллин юкъара:
Д1аели аьхкенан йовхо,
Ойланах сан хилла даш.
Гуьйренан суьйренца мохо
Сан даг т1е 1енадо г1аш.
Аьхке д1аяьллехь а, гуьйрено г1аш даг т1е 1енадахь а, адмалла д1ацаяьлла вайн турпалхочуьнан даг т1ийра.
Адмах шех лаьцна дийца ца оьшу, иза дуьхьалволчу меттехь - м муххале а, цуьнан кхоллараллех шена хетарг аьлчахьана волу, боху кхетам бу сан коьртехь гуттаренна а. Амма кхузахь ала дог1у Хожбаудех: Хожабауди юьхьдуьхьал суна воьвзина итт шо сов хан ю, дуьххьара цуьнан газете сайн байт эцна вахчахьана, ч1аг1ъелира сан литературица йолу уьйр. Суна цуо сайн байт зорбане яккхарал мехала яра цуьнгахь йолу адмалла. Цо сайца лелина г1иллакх. Хьуна эшахь, ца эшахь, хьехарш дан г1ертар, шегара лекхара кхетам гайтаг1ертар дацара цуьнан амалехь. Уггаре коьртаниг – иза хала стаг ца хилар дара, «дара» аьлча а х1инца суна Хожабауддехь мехала хетарг ду иза.
"Нийсо" газета. 2019 шеран 3 номер