(Ж. Мях1яммадовла «Дяхъибти вавни» бик1уси жузличила пикруми)
Тамашала адамти саби поэтуни: чила-дигара биаб дец1 урк1иличи бурцути, чила-дигара диаб анц1кьи чула бек1лизир лукьути, чучила дарданазив чилра х1ейалра, саби лебтачила шишимбик1ути. Тяп илдигъунтазивад сай Поэт адамтала янашав (Ж. Мях1яммадовра: урк1игьаргси, гьариллис г1ях1деш барес ахъи х1ебак1алра, лебтасалра ил булгуси, шантачи, гъамтачи, араг1ебли ванзалантачи урк1и изуси, гъайла къант1а, «дунъала дарданазивси».
«Дунъала дарданазив» илгъуна рубрикаличил бех1бирх1ули саби Ж. Мях1яммадовла «Дяхъибти вавни» бик1уси халаси ах1енси жуз. Илкьяйда х1ебиэсра х1ебири, сенк1ун гьарли-марси поэтла пикруми сай ак1убти мер-мусаличи кадурцути ах1ен. Илини гьарахъли чебиу, сай ахъанайличи ац1ибсиван дунъя чедибирхъу, г1ямрула караматдеш аргъес мурталра гьуц1си махлукьатличила пикрума вирц1ур:
Ну г1ядатла г1ямрула
Г1узрарта г1янч1ик1улра –
Умц1ес, жалик1ес, ургъес
Ванзаличи вак1илра.
Нуни ну хъумкартурли,
Ц1ала дайла айц1ира,
Ну урх1ла дец1-ц1умлизив
Гъургъашинван виц1ира.
Адамти-ургар узидешла, урк1ец1ила, дигила къилликъуни чедиух1ели, г1ях1яй гьунгела лугух1ели вишт1асилаван, поэтла урк1ира пархбулхъули саби.
Х1ялалдешлис, г1яхдешлис
Ну улгира, ургъира,
Илди гьанни гьигьик1ес
Х1едегъуб иштях1, гъира.
«Дунъала дарданазив» назмула лирический геройла бег1лара халаси давлали кавлули сари адамдешра, х1яяла умцантира. Лирический геройли иргъули сай илдани миц1ирх1елира, вебк1или г1ергъира сунела у умули бих1ниличила.
Х1****ас мурт-биалра
Иргъул дила ч1яр, гъаза,
Яра кьяркьси кьисматли
Дяг1лирбалтал жаназа.
Сен-биалра, балули
Балк1ли ганз ках1ец1ира.
Я г1ур урузх1ебирар
Дила рух1ла дях1ц1ира.
Жузла к1иибил бут1а нешлис багъишладарибти назмуртазибад цалабикили саби, сай авторли буруливан, «Миц1ирх1ели сунела кьадри-кьимат х1едагьурси, шаласи дунъяличирад шалг1еррухъи г1ергъи г1ядаб ахъес х1ейруси нешлис.
Ашкарлигу, гьар инсан нешла чеблалиув кавлуси сай. Амма цацабех1та ил чеблаличила хъумкарту. Къаршибиркули бирар нешлис дец1игахъутира, х1ятта пулан неш сунела неш риъни багьандан урузк1утира. Ж. Мях1яммадовла лирический геройла урк1и нешличирти дигили зимбулхъхъули саби.
Кьанни черсаргъибти карц1деш рурц1ули,
Гьанна ну игулра няг1нала ц1али.
Агь, мех1ур, багьуррав итх1ели нуни
Ну някъбачив вихни х1ела берх1или.
Се сабри итх1ели х1ела насих1ят
«Къабулдан» пикрумар бек1бяхъ хъяшас наб!
Х1ела даимдешла бярг1яйчи сяг1ят,
Кьяркьси х1екьдеш нуни багьши чинаб?
(«Нешлис». Бях1 75)
«Анкъи» бик1уси назмула лирический геройли лиг1матуна биц1ибси «алжаналичибра» нешличил дарх дурх1ядеш шалг1ердухъунси мискин хъа г1ямзи дурхъали ва ах1ерли чебиули сай.
Нешла анкъи нешла дях1личил наби
Жибик1и вана ва шалабик1ули,
Ишаб наб зурх1ябла кьяли кабилзи,
Раг-рангла гимазиб жагабик1ули.
Ж. Мях1яммадовла «Чинаврира итх1ели?» бик1уси назмулизиб дурх1ялис нешла агриличиб дек1си агри х1ебирни марбирули сай.
Гьанна, кьанни х1екьси кьадри аргъили,
Мурхьси гьанк1лизивад зянк1ухъунсинра.
Агь, вег1ебш, ч1янк1ли неш ребк1или г1ергъи
Ак1убли, аргъайчи ну вак1ибсирав?
(Чинаврира итх1ели? Бях1 74)
Жузла х1ябъибил бут1а «Чинабри дила чат1а?» салх1унти дигайла тугъазибад цалабикили саби.
Агь, дила дигай, х1ебла
Ц1уэрли х1едяхъибти
Чиллала чячмунани
Гулвавниван дяхъибти.
(Агь, дила дигай. Бях1 85)
Асарбареси саби жузла х1ябъибил бут1ализибси «Салман ва Саят» бик1уси баллада. Жузла авторли дебали жагали сипатдарили сай г1яшикьти Салманна ва Саятла урк1ила х1ялани ва кьисматуни.
Чуйна бураллира, бархьси саби «Дургъба уршби х1ебиркьу, баркьибтира кьяриу» ибси. Чумра игит г1ях1гъабза кьяраиб гьанагарти дургъбани. Афганиста балагьла дургъбани арухиб балладала герой Салманра.
Улкала югла дазу
Далтахъули х1уливан,
Чихъси чеблалис марси
Алхири ургъан Салман.
Жагьси урши алхун. Кахси саби ил агри сай варкьибси нешлисра, тухумлисра, шантасра. Амма гьат1ира дек1ли саби ил дигули калунси гелешмешлис.
Хъах1ериубси гамъа
Ц1ударлири дях1ц1иван,
Дях1личирад ирт1улри
Азир х1ял г1янц1ти ц1умван.
Авал тугъличил аргъахъили сай авторли Саятла кьисматла кьут1кьудеш. «Азир х1ял г1янц1ти ц1умван» – илди ц1уманазир сари х1ярибирхьуси талих1ла г1ядабра, ах1ек1убти бишт1атала дец1ра, гьанбикуназир сагадик1ути дяхъурбала изалара, сунела талих1 буунтачи буршуси ляг1натра.
Илис ах1ену гьат1и хъилизи ризурси рурси рухъначи шуррухъунси?
Хапли ц1ирк1си ц1уэри
Чедиберхур, ламбухъи,
Ц1удара к1анала дуб
Лап1арбахъун, батбухъи.
Шах-сирисли буцибси
Гьаргбиуб бек1лизиб мар,
Х1улбази барцбикибси
Баргбердиб урк1ила ч1яр.
(Салман ва Саят. Бях1 103)
Сагадешуначила гъайдик1ах1елли, камли ах1ен илди Ж. Мях1яммадовла жузлизир. Х1ера, сегъунти жагати эпитетуни ва мешубуцуни чердик1илил поэтли дурх1ядешла манзил сипатбарес багьандан.
Шин-кьар дахъал сагназиб
Сабемц1урси мукьарла
Хъап1-хъап1ван цайкьяшмарти
Дурх1ядешла бикьулра.
(Дургъар набзир к1идех1 жан. Бях1 15)
Яра гьести г1ямруличила илини белк1унсиличи х1еръая:
Гъярбердибси гъагулван
Т1ут1ути пикрумазир,
Аркьули сари г1ямру
Дец1анала ц1ализир.
(Ну судья ветарулра. Бях1 19)
Сецад х1ейгеси биалра, жузлизир нукьсандешунира къаршидиркули сари: дугьби гъарац1дирни (Х1ела зярх1ти ляжбачир») – ляжубачир. Г1иркъмачир ибси диалектла девли рифма х1ебулъи. Яра («Г1яшдурцу… к1унт1би») – к1унт1уби ва ц.
Вавни дахъал диубцад, ургуба жагали бирар. Пагьмучебти поэтуни бахъал биубцад, халкьла культурара ахъли бирар. Даргала литературализи, халкьла культурализи лайикьси пай кабирхьибси Жамбулатла пагьму буч1антачи бааб ва ил халкьлис дигусили калаб!