ФБ-да ахъайнавай «почти интеллектуальный клуб»дин кимел Мансур Куьревидини Пакизат Гьуьсейновади са шумуд йис я зи «к1арабар жакьваз», зи вири к1валахриз тегьнеяр ягъиз, закай авачир гафарни кваз акъудиз, яъни таб-фитне ийиз. Абурун и яларини алахъунри къалурзава хьи, абур лезги литературадин, культурадин гара туш авайди; абурун ният Ф.Нагъиев русвагьун я. Анжах гьакъикъат чириз к1анзавай к1елзавайбур паталди за жувал гьалчзавай тахсирриз куьрелди жавабар гуда. (Винидихъ т1вар кьурбуруз за гьар жуьреда жавабар гайиди я, амма абуруз герекзавайди жавабар туш, къал я).
I. 2018–ЙИСАН КТАБДА ЕТИМ ЭМИНАН ШИИРАР Ч1УРУНИКАЙ
Мансур Куьревидини Пакизат Гьуьсейновади лугьузва: Ст1ал Сулейман вине туна, Етим Эмин агъузарун паталди, Ф.Нагъиева Эминан шиирар ч1урнава; Эминан патахъай бейтер кхьенва; Эминан бязи шиирар стха Меликан к1вачихъ ягънава. Ихьтин ва са кьадар маса буьгьтанриз за «Лезги газетда» (2019й.: 10-янв.; 18-янв.) А.Исмаиловаз гайи жавабда галай-галайвал кхьенва.
Эгер зак тахсирар кутазвай ксари, Етим Эминан шиирар авай вири ктабар вилик эцигна, а ктабра авай гьар са шиир чеб чпив гекъигнайт1а, абуруз аквадай ва чир жедай: 1) Эминан шииррик вири ктабра гьар жуьре кимивилер ква. И кардин себебни ам я хьи, эминан гъилелди кхьенвай са шиирни чал агакьнавач. Вири шиирар идан-адан сиверай кхьейбур тирвиляй, абурук гьа кхьей ксарин ч1аларин гъалат1арни акатна.
2) Эминан патахъай за шиирар кхьена лугьун гьахъ туш. Шаирдин «Гуьзел Тамум» гъезелдин (ктабра шиир кьуд гьижадин ц1араралди ганват1ани, ам 16 гьижадин гъезел я) иридлагьай жуьт (яъни шаирдин нисба авай эхиримжи кьве ц1ар) квахьнаваз акуна, шиирдай авахьна къвезвай Эминан фикирдив кьадайвал за жуван кьве ц1ар теклифнай. Литературада ихьтин теклифар (конъектураяр) жезвайди я: шиир к1алубдиз хкун паталди, адан мана-метлеб акьалт1арун паталди.
Эгер Эминан гъилелди кхьенвай шиир тирт1а, гьелбетда, са хкуьрунни герек къведачир. Амма сиверай к1ват1навай шииррик квай, пешекарриз аквазвай гъалат1ар, Эмин хьтин устаддин магьирвилив такьазвай кимивилер са шакни алачиз туьхк1уьрун герек я (лугьун хьи, шиирда ахъа хьанвай, гьар кьуд гьижадилай тикрар жезвай бязи рифмаярни чкадал за хканва).
Амма Етим Эминан ктабра масадбурун теснифар гьикьван гзаф гьатнват1а и бажиткарриз чизват1а яраб? (Са кьадарбурукай за 2002-йисан ктабда кхьенай).
Е.Эминан шииррин 1995 - йисан ктабда: «Вил вегьейла и дуьнйадиз» (131 ч), «Гьажимурад Эфендидиз» (1995, 169 ч) «Кесибвал кьий» (1995,147 ч), «Шеда зун» (и т1вар алай кьве шиир ава:1995, 133; 224 чч.) ва мсб.… Гъалиб Садыкъидин шиирар я; гьа и ктабда Мегьемед Садикьавай кхьей шиирар саки садни Эминан хат1ариз мукьва туш… Чарабурун теснифар ктабра мадни ава. Абуру Эминан сан кьакьанарзавач. Эминан шиират абурукай михьи авун, мецерай к1ват1ай эсерар Эминан устадвилив кьадай дережадиз пешекарри хкун тавуна бес ни хкида? Гьарай-вургьай гвайбуру? Бажагьат.
Далдамдин критикай гвайбур гзаф ават1ани, Эминан шииратдикай гъавурда аваз рахаз жедайбур кьит я. Шаирдикай галай-галайвал сабурлу ихтилатар анжах Гъалиб Садыкъидихъ, Ибрагьим Гьуьсейновахъ (рагьметар хьуй чпиз) галаз жедай. Исятда пешекарвилелди Эминан шииратдин сирерикай, адан поэтикадикай анжах Арбен Къардаш хабардар я.
II. БЕГЬЕМСУЗ ШИИРРИКАЙНИ УСАЛ ДИССЕРТАЦИЯДИКАЙ
Са шумуд чкадал Мансур Куьревиди ва Пакизат Гьуьсейновади зи шииратдикай, илимдин к1валахрикай, докторвилин диссертациядикай, тегьнеяр ягъиз, рахазва. П.Гьуьсейновади гьатта а диссертация вичи к1елайди я, ана зат1 авайди туш лугьузни, таб ийизва. (Заз чидайвал, за жува к1елиз вугайбурулайни зи оппонентрилай гъейри, а диссертация к1елай кас авач. К1андайбуруз ам Москвадин Ленинан т1варунихъ галай библиотекадай жагъида, анай заказ гуз жеда).
Омар Хайяман машгьур таржумачи, лезги ч1алан зурба устад, литературадин бажарагълу пешакар тир Мансуран гафарай, Ф.Нагъиевахъ бегьем шиирар авач, авайди анжах «больше достижений по количеству стихотворных единиц» я (ингье Мансура шиирар алцумдай ц1ийи гафни арадал гъана, – ихтияр ава касдиз!) Ахпа вич масадбуру ц1ийи гафар туьк1уьруниз акси я.
Адет яз, са девирдикай, са вакъиадикай, гьар жуьре инсанрикай – абурун рахунрикай, къилихрикай кхьизвай эсерра гьар са иштаракзавайдан меце вичин ч1ал жеда. Гьар са кхьинарзавайдазни вичин ч1ал, хат1 ава. Лезги писателрин эсерра ц1ийи, куьгьне, нугъватдин, маса халкьарин гафар гзаф гьалзава. Месла, шаир Азиз Алема шииррин са жерге к1алубар арадал гъана ва абурал жуьрба-жуьр т1варар эцигна, саки вишелай виниз ц1ийи гафар арадал гъана. Ибрагьим Гьуьсейнова «шарга» т1вар алай к1алуб арадал гъана.
III. АЛБАНИСТИКАДИН ИНСТИТУТДИКАЙ.
Мансуран дестеди мадни арадал татай «Албанистикадин институт» заз къехуьнарзава. Ам куьмекдаррихъ галаз меслятна авур кар тир. За жуваллай крар вири тамамарна: лазим чарар гьазурун, институт тестикьарун ва мсб. Анжах, куьмекдарар амукь тавуниз килигна, институт агална. Амма мансуррин къехуьнарунар акьалт1завач.
IV. ЕТИМ ЭМИНАН ШИИРДА КИРАМ ГАФ авани?..
Мансур Куьревидизни Пакизат Гьуьсейновадиз за мад ва мад тикрарзава: «кирам» гаф Етим Эминан шиирдик Фейзудин Нагъиева кутурди туш. Кирам гаф 2017-йисуз Ариф Рустамова, Ичинрин хуьруьн фекьиди, акъудай «Етим Эминан. Диндин шиирар (малум тушир диндин шиирар)» т1вар алай ктабда «Силсила» шиирдин эхирда ава: «Назми силсила авлия кирам / Мугьамад Эмин ал-Йалцугъари». (Килиг, т1вар кьур ктабдин 11–15 чинар).
V. ЯРАБ МАСАДАКАЙ КЬАЦ1АЙ ГАФАР, ФИТНЕЯРДАЙ КАСДИ ХЪВАЙИДИ ЛЕЗГИ ДИДЕДИН НЕК ТУШ ЖАЛ?
И мукьвара Мансур Куьревиди «Синдром наглеца или кто следующим будет себе выклянчивать"звание"?» т1вар алаз, кьиляй-кьилди буьгьтанрайни фитнейрай ац1анвай перпиц1 кхьенва. Касдин къене ргазвай туькьуьл ужугъ гьа т1варц1яй аквазва.
Жув 70 йисахъ агакьзават1ани, зун т1алабиз вердиш кас туширди, вири к1валахар анжах жуван зегьметдалди къачуз алахъзавай кас тирди, гзафбуруз чида. Амма уьмуьрда мидяярни захъ т1имил хьанач, гьатта жува хъсанвал авурбурукайни хкатна.
Дагъустандин писателрин Союздин Лезги секцияди (16 кас – ч1ехи пай членар алаз) «Халкьдин шаир» т1варц1из зун 2013- йисуз къалурайди я (17 октябрдин протоколдай акъудай выпискадал Заседанидин председатель Абдуселим Исмаилован ва секретарь Мегьамед Ибрагьимован къулар ала; чарарни Дагъ.писателрин Союздин кьиле авай Мегьемед Агьмедова вичин къулуналди ва печатдалди тестикьарнава). Секциядал зи шииратдиз тарифдин къимет гайи литературовед Гьажи Гашарован, писатель Къурбан Акимован, шаир Зулфикъар Къафланован, критик Гьажи Ильясован келимаяр протоколда ава.
Бес гьинай акуна Низами Абдулгьамидоваз Фейзудин Нагъиева «Халкьдин шаир» т1вар «выклянчивать» ийизвайди?! Мансур Куьревиди закай кхьизвай «обходит и обзванивает всех членов лезгинской секции Союза писателей» гафарни акьалт1ай ягьсуз тапарар я. Де гьа зенгер авурт1ани, им нин кьилин т1ал я: Мансур гьинай, лезги писателар гьинай?
Т1варариз лайихбур ва туширбур Мансурани Пакизата мусалай гьялзава?! Гьелбетда, гьа Мансур Куьревидин ниятар гвайбур лезги секциядани кими туш: им сада сад нез вердиш чка я. Вични чарабуру гьут1 гуналди. 2014-йисуз культурадин министерстводиз гайи зи документар «хийир к1андай» сада, вичин къулни к1умп алат1ани, зенг авуна акъвазариз туна. 2017-йисуз элкъуьрна писателрин союздиз рахкурай а докумантар заз ахкунач, я ана авай «дустари» вахтунда заз хабарнач (анжах и 2019-йисан сентябрдиз заз хатадай чир хьана).
Гила, документар ц1ийиз к1ват1 хъувурла, бязи «жуванбурук» вучиз ят1ани къал акатнава. Кьулухъай фитнеяр акъудзава, кьац1ай макъалаяр тешкилзава. Аллагьдиз шукур, гъенеллайди 37-йис туширди. Тахьайт1а низ чидай, мус ва гьина…
Писателрин союзда жезвай вири крарикай, вучиз ят1ани, гьасятда Мансураз хабар жезва. Ик1 тирди К.Мусаеваз «Халкьдин шаир» т1вар гуникай Мансур Куьревиди Эждер Курбаналиеваз гайи жавабдай аквазва: «… я проверял: ни в одной бумаге нет подписи Владика Батманова. Звание присвоено на основе подложного протокола не состоявшегося заседания Союза писателей Дагестана, подписанного его председателем» (авторди кхьейвал хвенва).
Зи документрик герек тир вири чарар, лезги районрай ходатайствояр кват1ани, пуд вацран къене писателрин союздин кьилевайда къул эциг тийиз хьана, гила эсиллагь зун къерех авун паталди ихьтин акси к1ерет1ар тешкилзавайди лап экуьдаказ аквазва. Членриз зенгер ийиз, абур заз аксиз акъвазарзавайди гена гьа к1ерет1дин активдин к1валахар я.
Чи зайиф хесетар чаз акси яз элкъуьриз маса миллетрикай тир ч1ехибуруз фадлай чир хьанва: кьиле вичин шеледа зат1 авачир са зайифди эцигин, ахпа гьадан гъилералди чпин ч1уру ниятар кьилиз акъудин. Ихьтин «жуванбур» себеб яз тушни бес Алибег Фатахов, сурни малум тушиз, чавай квадарайди? Низ чида ихьтин «жуванбурув» Гьажибег Гьажибегалай, Нажмудин Самурскийдилай, Абдулла Вагьабовалай талба кхьиз туначт1а? Бес 60-80 -йисарин лезги литературадин лап хъсан векилар хьайи Алирза Саидов, Межид Гьажиев, Ибрагьим Гьуьсейнов, Расим Гьажи гьич са грамота, са т1вар авачиз уьмуьрдай хъфинин себебни «жуванбурун гьунарар тушни?! Амма накь атайбуруз грамотаярни гузва, шиирарни мектебрин программайрик кутазва. Аламат я, ихьтин крар гьахъ к1андай я Мансураз, я Пакизатаз, я Ханбичедиз такун!
Са бязи халкьари, вири уюнар, мумкинвилер гъилик ийиз, агатна чпин милли месэлаяр гьялзава. Амма чун, чи виликни гзаф месэлаяр акъвазнават1ани, вичи вичин тум туькьуьнзавай гъуьлягъ хьиз, жуван милливал кьинал машгъул я.