Милаъ

«МИЛАЪ»
(Отрывок из романа "Машар – Лица")


Сентябрин вазлиъ 2019-пи йисандин, СуФиРа…-йин уьмрариъ гизаф тазавалар арайиз гъафну. Дурар кудухну, диришну, дурхну, хъудну, арайиз хуз сабанпну хьидар.

Му ихь бик1урайи ихтилатнан кьат1наъ вари СуФиРа…-йикан улхидархьа.
Фи… чан гъайгъушнариъ гъитдихьа.
Су…-йик сабан ктукьидархьа.
Ра…-йихъди гъабхьи саб гьядисайикан ктибтидихьа.

…
– Гъач, Ра–Шид-халу, – чан гьарганси, узу «Ра» -ригъдизна «Шид» штуз жара дап1ну, аьхю гьюрматлувализ «халура» хъибт1ну теклиф гъап1зуз Су…-йи чахъди «Милаз». – Ухьуз Гусейнов Мягьямадди дих ап1ура.
– Хъа узу Аэропортовское шоссейиъ сарин хуларин машар общивать ап1ураза, аьхир…
– Фикир ап1узра ва гьязур хьузра сабан вахт амивуз. Сяаьт сабари ккебгъра. Уву ЦУМ-дихъинди йиц1икьюбаризди гъач, дилинтина сат1иди гъягъидихьа.
– Дици вуш, хулайидарихъди дап1ну мясляаьт, зенг ап1идизавуз. Нагагь, гъюрубси гъабшиш, фу хуза?
– Яв адат1найи китабар…
–…

…

Телефондихъан:
– Наанди хьава, Сувайнат? Узу ЦУМ-дихъна гъафунза. Машин  университетдин общежитарин улихь площадкайиин ализ.
– ЦУМ-дин улихьинди гъач!

Буувввввв!
Хъап1ну гъушза.
– Хайрар ишри, Сувайнат?
– Хайрар ишри, жан Ра-Шид-халу!
– Гьамус гьап1ру ухьу?
– Лисундин вахтра ву, магьа гъурхьу чямяхйирра гъадагъназа… – гъавриъ гъахьири узу йиз зурна иливза:
– Чямяхйир харжи обед дар, хъа ухьу кючейиъ дийигъну, ЦУМ-диъ уч1вру-удуч1вурайи адмийириз ленгюш ап1ури, кьюбиб хилари чямяхийин му к1ул-тму к1улхъан хъич1ихну, гаш’ин алиганси алархьну, шярх-шярх ит1ури гъафшиш, фици рябкъюр!? Гьатцира уву вари дагъустанлуйириз машгьур дишагьли, жиниди смартфондикна кадабгъну интернетдиъ ипиш гьап1дива?
– Я жан, Ра-Шид-халу, зарафатар вуйиз к1ури фйирушра к1уруб дар! Хъа ухьу гьаци ит1урайин-хъа?
– Чямяхйир хъа сарун фици ит1рудар ву? Гьаци, шярх-шярх, ит1дарш, дурариъ айи кьукь гьадму дарин!
– Увура, байк1а…
– Ухьу гьамци ап1идихьа. Ихь чямяхйирра хьади саб кафейиз гъягъидихьа. Вахт амихьуз аьхир?
– Вахтнан гуч1 адар…
– Гьадушваъ, ухьуз ккунибси дип1ну-дубхъну, Кюрейин ихлитик кайиси, «ибшриячв абайиз…», дупну, удуч1вну гъягъидихьа. Мушвайишвар увуз ужуйи аьгъявуз, фунуб кафейизди хъап1за машин?
– Минди, хъебехъ! Кафейиз ухьу, ихь милаъ иштирак хьплан кьяляхъ, Мягьямад-халура гъадагъну, гъягъидихьа.
– Мидиз хъана рази вуза! Му саб адмивалра ву! Жвувахъ хъайиб хъидипну, сарун пиян гъахьишра баладар… Ухьухъди ихь Фи…-ра хъайиш, хуб ужу шуйи?
– Думу гъи адар, Хрижвна, чпин Дадаш абин хирччвар урччуз душна. Музейиз тувуз гьязур ап1уз! Хъап1 ихь Телевышкайихъинди!
…

РГВК-йизди уч1врушвахъ автоматар хьади эскер-гъаравлар дийигъна ва учхьан паспортар ккун ап1ура.
– У нас паспартов нет! Я часто бываю здесь... – пайизра аьхюнур эскер Су…-йихьинди «СУ– 17» истребилихьиндиси гъилигу:
– Ааа, я Вас узнал: Табасаранская поэтесса! Проходите!
Сувайнатдиз мици гъапиган узура дугъан кьяляхъди гъягъюз хъюгъза.
– А вы ккуда, дедуля! А ну-ка, убирайтесь!
Мурари «дедуля» гъапибси, йиз кьяляхъ дицир наънан гъашик1ан к1ури, ликар улихьинди алдагъурамиди кьяляхъинди гъилигза. Фужк1а хътар.
– Кому говорю!? Стой! – автоматдихъан хъч1ихуз хъюгъю.
– Он тоже со мной! Пропустите! – т1алаб гъап1у поэтессайи.
– А он кто такой!?
– Вы его ещё не знаете. Он директор табасаранского народа! Пишущий гений! Он про вас ещё что-нибудь напишет, а потом…
– А потом что? Что у него в сумке? Что за запах?
– Книги и…
Сувайнатри к1урамиди кулёкдиъди шубуб к1ул чямяхира адагъза.
– Початки кукурузы!
– А может что спрятано внутри них…
– Книги для – РГВК-а, а початки, специально для вас куплены нашей красавицей! Кар раз и вы трое, каждому по одному…
– Как трогательно! Некогда не забудем такой поступок настоящей табасаранки! Спасибо! Проходите! А то мы подумали…
– Это – творчество! Госпада солдаты!
…

– Гьап1нийи ухьу, табасаранская поэтесса?!
– Пагь «дедуля»! Уву хъайишвахъ саб дархьиди гъубздар! Заан гъап1ваки ихь табасаран!
– Заълан лигрурин гьунар ву гьа!
– Мидкан микидибтан гьич саризра, дарш ухь’ин аьлхъиди!
– ЦУМ-дин умбрариъ дийигъну «шярх-шярх» чямяхйир ит1урайидариин?
– Увура, жан Ра-Шид-халу зарафатариз к1ури, фу-вушра…
– Хриччви хирччвар урччурайи Фи–Розайихъдина, ЦУМ-дин умбрариин чямяхи ип1урайи Сувайнатдихъди зарафатар шлуб вуйин! Истограммдиъ ачва кьюридра гьаци гьа!
– Я, байк1а, жарадариз ебхьузкьан…
– Гуч1 мап1анай, учву дярякъюз Истограммдиз лигури ап1идарза!
…

…
– Му уччву риш фуж вук1ана?
– Му ихь Магомеддин, гьамшваъ, монтажницади лихурайи риш ву – Галимат!
– Бахтаврар!
– Фици?
– Сарун кнопкйириз илзигубт1ан рягьти ляхин шулин!
– Валлагь, Рашид-халу, ***из-мегьт1ан дабт1найиз! Ич адашдин гьюрмат дайиш, мушваъ сад йигъан гъузрур дайза!
– Адашдихъ йирфар хъирчну… Хъа хал-хизан?
– Сабан жигьилди имиза.
– Биц1идариз чпин дада жигьилурди ккунду! Кьанди швуваз душну биц1ир гъахьиган, жигьил дадайихъ швушв хуз хъуркьнайи бай гъяркъган, гагь-гагьнак т1уб’ин кьац1ар алахьбакк ккуркьру. Иллагьки, т1улбнарра хътарди т1убар гъяц1алдайиган!
– Гьаз гъушундарва Шамилиз? Магьа ич гъунши духьнахьидийвукан!
– К1ваин маалаан, к1ваин алдрудар!
– Ухьу гьялак дар к1ури йигъ гъябгъюра ихь йирфариин чан ликар иливури! Ришвну ккунду ухьура, дидихъди гъягъруси улихьна!
– Гъач, гъач, Ра-Шид-халу, ухьуз дих ап1ура, уву ич1игна к1ури жигьил шураъ, шурахьди кнопкйириин ялхъвнар ап1уз гъит!
– Ялхъвниъ узузра арагъуз ккун гъабхьнийзуз…
– Гьамус студияйиъ арагъидива…
…

…
– Фтикан улхуру ухьу, Магомед? Узу гьич фтихьнакьан гьязур духьнадарза.
– Яв гьязур духьну гьаз вуяв?! Хъадабшвидива яв йирхьц1ур йис айи шишал ва дид’ан адахьидихьа ухьуз кьабулди вуйи гьядисйир!
– Гьадмура дюз вуяв. Хъа сабдин дюз дарва.
– Фтин? Фици?
– Уву йиз кьял’ин йирхьц1ур йис айи шишал ал к1урава. Ваъ, дуст кас, йиз кьял’ин алиб 545600 сяаьт айи харал вуйиз.
– Швейцарские часы? – пну гьерху Студияйиъ, видеокамерйирин объективар дюз алаурайи режиссёри.
– Бик1урашалва, гьа оператор?
– Сабан дарза, ккабалгураза, съемкйириз!
– Швейцарьский сяътар вуйиш узу паччагь дайин-хъа, чве! Дердеринна шадваларин сяътар вуйиз!
– Саб сяаьткьана пешкеш ап1идина учуз? – пну гьерху ведущий Гусейнов Магомедди.
– Гьац1 сяаьт ап1идизачвуз! Хъа имбунуб гьац1 – хъарин передачайиъ!
– Хъа уву, Рашид, мюгьтал духьнава, фу пидик1ан к1ури. Яв сяътарикан саб миллион «Милар» гьязур ап1уз шулу! Му ухьуз наънан гъядябхъю бахт ву!
…

– Ихь студия гъязур ву, Магомед. Сесра суратра бик1ру аппаратура сяаьтси либхура.
– Харалиъ айи сяаьтси! – зарафат деебту Сувайнатди.
…
– Ассаламалейкум, ихь «Мил» передачайиз лигурайи гьюрматлу тамашачйир! Гъи ихь студияйиз хялар духьна, варидюньяйиз машгьур духьнайи ихь шаир-риш, союз писателарин секцияйин аьхюр – Сувайнат Кюребегова, «Дагъустан дишагьлийин» редактор – Сувайнат Исрафилова ва варидюньяйиз табасаран машгьур гъап1у писатель-габан – Рашид Азизов. Сувайнатдиз ухьу мина дих дап1нахьа, Расул Гамзатовдин «Белые журавли» машквракан ктибтуз. Рашиддиз дих дап1нахьа, думу чан юбилейихъди тебрик ап1уз. Сифте гаф, ихь итальянкайиз тувдихьа…
– Сифте гаф узуз гьаз туврава, Магомед? Ихь табасаран гьамус дишагьлийирихъ хъабхънайин дарш? Наши жилар! Жилар имдарин дарш!?
– Жилар ами! – дупну ккебгъу юбиляри. – Дурар чпин йишварихьан гъиришвундар! Гьубкьушварихь гъванар адагъури зийнар дап1ну а, хут1лар ч1урариз илт1ик1ну гьац1ар жилар вягьши духьна!
– Фици вягьши? – реплика гъабхьи ведушийин.
– Табасарандиан адагъу гъванарихъ бисру вари пул садари чпин жибдиъ ивра. Хиял ап1ин жилариъ айи гъванар дурари чпи гъап1дар ву! Мидиз вягьшивал дарк1урин?
– К1ур. Ухьу жиларикан улхурайхьа, Рашид, хъа уву…
– Хъа узу фтикан улхура? Жиларикан вуйиз к1урайиб!
– Фундар жиларикан? Ихь передачайиз лигрудар гъавриъ ахъруси йип!
– Сарун гьамкьан ачухъди дупнайибдинра гъавриъ ахъдарш, фужар вердиш дап1начва ичв «Милаз» лигрудар?

Главный видеокамерайихьинди лигури Мягьямадди гъапи:
– Гьюрматлу дустар, ихь писателин учву гъавриъ ахъидарчва. Дугъу ихь гьюкуматдиз чухсагъул к1ура, гьамциб аку йигъахъна ухьу гъахи. Гьаци дарин, Исрафилова?
– Ичв гьял ап1уз даршлу суал арайиз гъюбси, дишла дишагьлийир к1ваин шулчвуз! Жилар имдарин дарш табасарандиъ?
– Жилар фици гъузру, – давам гъап1у Азизовди, – вари мистариъ жин духьнайиган! Дурариъ улар имдар гьякьвалар рякъру! Дурариъ фикир имдар намус аьгъю ап1ру! Фицики дурариз жин шлушвар, халкьдинуб гьит1ибк1ну, тикмиш гъап1ну! Алдарди ушв т1арап1бан бадали!

Ведуший гьиидардиси ккиришву ва хъана тамашачйирихьинди ил1ик1у:
– Аьзиз, табасаран халкь! Ихь машгьур Чабнин, ту-астафирулла, писателин гъавриъ ахъуз учвуз читинди алабхъурайибдин гъавриъ ади, ухьу дугъаз жараси ихь суалар тувдихьа. Йип, гьеле, Рашид, уву гьакьан гизаф китабар гъидик1ур вува. Йирхьц1ур йисандин арайиъ увуз суткайиъ айи 24 сяаьт фици гьубк1ри гъабхьунвуз?
– Му, ушвниъ айи уьлин кьац1 уьч1юбгъюрайи заманайиъ 24 сяаьт – ваъ, 104 сяаьт гъилихишра яшамиш хьуз гъитрадар! «Жилар» к1урава, Сувайнат, гьап1дихъа жиларира гардандиъ фури т1ап1ну дурарин гъюнаригъ динагьлийирна гьюкумдрар уьлюрхюри дуснайиган!

– Гьюрматлу, тамашачйир, зарафатар адарди ихь эфир шлуб дар. Ихь юбиляр, учвуз аьгъюганси аьхю зарафатчира ву. Дугъан ихтилатар аьлхъюб ктарди урхуз шлудар дар! Уву Кюребегова, му касдин творчествайихъди лап багахьди таниш вува. Мугъу гъи ухьуз ихь эфириъ ап1урайи зарафатар фици кьабул ап1урава?
– Ра–Шид-халуйин хасият гьич саринубдизра ухшар даруб ву. Жилар гьацдар духьну ккундира ву!
– Увуз пуз ккунди авуз, жилир сар Рашиддт1ан адар к1ури?
– Ваъ, йиз уччвуйи гъавриъ йихь, жилир гьацир духьну ккунду к1урайир вуза!
– Учву кьюредди саб гаф дап1ну мина дуфнайчва дарш? Дарш ичв уьмриъра учву гьацдар вуйчва?
– Му, к1уч1ли дибиржнайи заманайиъ, гьацдар вуча гъапну к1ури учухъ фуж хъугъур? Ап1урайи ляхнариинди аьгъю ап1руб ву Жилир фуж вуш, Дишагьли – фуж вуш!
…

– Гьюрматлу дустар, гъи ихь эфир аьхирихъна гъюра. Ихь передачайиз улупнайи гьац1 сяаьт ухьу гъи кьюб ражари жикъи ап1урахьа. Эгер учву мидиз рази гъахьиш, ихь юбилярин кьял’ин али харалиъ айи гьац1 миллион сяаьтнакан кьюб миллион «Мил» передачйир гъахуз шулухьхьан. Гьаддиз му хайирлу починдиз ваъ к1уру жилар табасарандиъ адар!
– Хъа я Магомед, – гъапи, кьат1 ап1ури, ургц1урпи йис гъябгъюрайи габни, – фила гъябкъюнвуз мил ккудудубк1ди, милаз гъафидар алдагъури?
– Уву, Рашид, дюз вува, ухьу алдагъурадархьа, хъа ушв гьибтуз хътакурахьа. Гъвалар ккац1ну гъафидари давам ап1идихьа!
– Шли кьяляхъ зигур милаъ эргнайидариз уьлин кьац1 гьивуз!?
…

– Кут1уршв бай, режиссёр, яв камерйир, учу ич передача ккудубк1унча.
– Гьамкьан ухди!
– Варидаригъна беябур хьайиз рякъюн кьял’ан хътакиш ужу шул! Дарш йиз гъюрайи гьаму уьлин кьац1ра хътабт1уз ккунди айвуз!?
…

…
– Фициб гъабхьи, Мягьямад-халу гъийин ихь передача?
Т1убар сат1лан уч дап1ну, чан к1вант1ариин иливну, Гусейновди «п1уааагь!» гъап1у.
– Милин-тлин увуз гаф гъибдарин? – гъапи, чвулин палат али, майин ригъ айи Сувайнатдин юрушну.
– Ихь «Габнихъди» таниш хьурухъанмина сарун сабдихьанра гуч1 кимдарзуз!
– Дици, вуйиган, ихь табасарандиз сарсана жилир арайиз гъюб жибк1уз узухъди – габнихъди, ресторандиз гъидичва. Кюгьне ихь абйирин «МИЦИР–БАЙ» к1ури гьамцибган тебрик ап1ру машквар ади гъабхьну. Ухьу думу гъи тазабашт1ан гъурмиш ап1идихьа! Хъа ихь багахьлуйир вуйи жугьдари думу машквар «БАР–МИЦВА» к1ури гьамусра тебрик ап1ури ими!
Жилар хьуз ккунидариз «Мицир-бай» машкврак ктикьуз теклиф вуйич!
Гъачай!