Гьуьсена юкьван школа кьиблепатан Дагъустанда дагъдин хуьре к1елна куьтягьнай. Ахпа ам чкадин университетдик экеч1на. Унивеситетда экономистдин диплом къачур Гьуьсен, к1валахиз Москвадиз рекье гьатна. А йикъар гьукуматдин четин йикъар тир: гагь сана, гагь масана терактар жезвай. Гзаф дуьшуьшра тахсиркарбурун жергейрай кавказвияр гьатзавай. И к1валах себеб хьана, са бязи СМИ – ри вири кавказвияр террористар хьиз къалурзавай. Гьайиф хьи, абуру гуьгъуьнлай хьайи «Норд –ост»-дин мусибатдин вакъиани инсанрин фикир гьа и кардал желб авун патал ишлемишна.
Гьа йисан зулун йикъарикай са юкъуз Гьуьсен вичин дустунихъ галаз гуьруьш хьун меслятнавай. Дустуниз вичин гъвеч1и бизнесдай расчетар ийиз куьмек герек хьанвай. Гуьруьш «Чистые пруды» т1вар алай метродин патав гвай А.С. Грибоедован памятникдин къвалав тайинарнавай. Гьуьсеназ метро са пара к1андачир, гьаниз килигна ам автобусда акьахна фидайвал хьанвай. Гьяддин югъ, гьавани серин тир. Гьуьсен, спортивный костюмдин винелай куртка алук1на, вичин рюкзакни къачуна, экуьнахъ автобусдин остановкадал рекье гьатна. Автобусда ам са дишегьлидин къвалав гвай буш чкадал ацукьна. Гьуьсен ацукьнамазди, дишегьли къарагъна маса чкадал хъфена. Гьуьсена и кардиз фикир гана, амма ам метлеб авай к1валах хьиз кьабулнач. Са герендилай автобус инсанрив ац1ана, амма Гьуьсенан патав са касни ацукьзавачир. И кардикай Гьуьсенан гуьгьуьлар ч1ур жез эгеч1на. Ада гьасятда наушникар акъудна, жуван халкьдин манийризни гьавайриз яб акализ эгеч1на. Музыкади ам, вичиз хабарни авачиз, хайи дагълариз, хуьруьз, бубадин к1вализ …хутахна.
Рик1ел хкунрин селдик кткай Гьуьсен вичин остановкадилай алатна фена. Вилер ачухайла, автобусдиз къвери остановкадал алай инсанар акьахзавай. Гьуьсен, тядиз къарагъна, рюкзак къуьнел вегьена, автобусдин рак1ар галайвал гьерекатна. Рекье, ада вич галукьна инжиклу жезвай пассажирривай багъишламишар къачузвай. Амма, а ксарин вилерай аквазвайди кич1евални так1анвал тир. Инсанар Гьуьсенакай къеряхриз гадар жезвай… Аквар гьалдай, пассажирри, автобусдай фад-фад экъеч1завай пуд йикъан чуру квай кавказви террористдай кьунвай. Гьа и арада, автобус гьалзавай касдини микрофондай ягьанат тегьер лагьана: «Жегьил гада, вуна жуван взрывчатка авай рюкзак автобусда тунач гьа?!»
Гьуьсен автобусдин кьулухъ галай рак1арай шампанский чехирдин птулкадин пробка хьиз акъатна. Ада, машин гьалзавайдаз са кутугай жаваб гуда лагьана, автобусдин вилик пад галайвал гьерекатна. Амма, акъвазнавай машин садлагьана худда гьатна хъфена…Беден ажугъди кьунвай Гьуьсен, сятдиз килигна, адаз вич гуьруьшдиз геж хьайиди чир хьана. Ат1ай умуддини беденда гьатай ажугъди Гьуьсен къеняй барбат1завай… Са шумуд декьикьадин къене гуьгьуьл михьиз ч1ур хьайи Гьуьсен остановкадал алай скамейкадал ацукьна.
И ч1авуз къвалавай са 35-40 яш хьанвай дишегьли, епинавай биц1и, дамах гвай киц1ни галаз эляч1завай. Киц1и, дишегьлидин гъилерай акъатиз, Гьуьсенал элуьхъиз гьужумзавай. «Им вуч лагьай ч1ал хьуй, гъвеч1и киц1ни зал элуьхъзава? За адаз вуч писвал авунат1а, яраб?» - рик1яй хиялна Гьуьсена. Дишегьлиди киц1 вичин гъилерал къачуна, туьмерна явашарна. «Ада квез са куьни ят1ани гзаф гуж гузвайди кьат1анва» - лагьана дишегьлиди, фагьумдалди ва шаклувилелди Гьуьсеназ килигна. Гьуьсена, жезмай кьван секинвал хвена, вичиз са куьнини гуж гузвачирди лагьана. «Куьне заз Грибоедован памятник гьинал алат1а лагьанайт1а пара хъсан жедай!» - лагьана ада. «Куьне Грибоедовакай вучзавайди я? Гьич тахьайт1а, ам квез вуч кас ят1а чидани?» - хабар кьуна дишегьлиди. И суал хабар кьадайла, дишегьлиди Гьуьсен акур декьикьадилай рик1ик квай къалабулухвал жезмай кьван рахшандин маскадин к1аник хуьз алахъна.
И эхирдай лагьай гафарикай Гьуьсенахъ лап рик1ивай хкьуна. «Яраб идазни зун Грибоедован памятник хъиткьинариз физвай хьиз я, жал?» - фикирна ада. Амма Гьуьсена вичи вич квадарнач, ам секиндиз скамейкадал акьахна. Ахпа, анал к1вачел акъвазна, Репина ч1угунвай Пушкинан лицейдин шикилда хьиз, гъил хкажна, анихъ галай касди гьиссдайвал, Грибоедован виридаз машгьур драмадай «Судьяяр вужар (гьибур) я?» т1вар ганвай ч1ук гьевесдив к1елиз эгеч1на.
Гьуьсенан гьевесдин къуватдин таъсирдик акатна дишегьлидин рик1е авай гиман ва къурху, акваз-акваз ц1рана. Ада явашдиз биц1и киц1 вичин къвалав чилел эцигна ва лезетдалди яб гуз эгеч1на…Са бязи ц1арар ада вичини Гьуьсенахъ галаз тикрарзавай. К1вачерив агатна ацукьнавай киц1ини мад ван ахкъуднач, кисна ацукьна яб гузвай. Гьуьсена к1елна куьтягьайла, дишегьлиди капар яна: «Аферин! Аферин! Гъил къачу,… минет хьуй квез!»
Ахпа абур таниш хьана. Дишегьлиди вичин т1вар Людмила Михайловна тирди ва вичи Москвадин къене экскурсияр тухузвай бюрода гидвиле к1валахзавайди лагьана. Гьуьсенан рик1ел и к1елай ч1ук школадин йисарилай аламайди, школани инай яргъа – Дагъустанда дагъдин хуьре авайди чир хьайила, Людмила Михайловнади вич Гьуьсенални, адан школадални гьейран тирди лагьана. «Москвадин школайра к1елзавай гзаф аялривай Дагъустанни, Узбекистанни, Афганистан сад садакай чара ийиз жезвач, парабуруз гьич А.С. Грибоедов вуж ят1а рик1ивай чизвач…» - гьайифдалди лагьана ада.
Людмила Михайловнади еке ашкъидалди Гьуьсеназ рехъ къалурун патал разивал гана. Рекье ада, т1вар - ван авай шаир, драматург, дипломат, композитор ва пианист А.С.Грибоедован памятникдин тарихдикай - ам мус ва ни эцигнат1а эхтилатна…