IV. Холис хукукий тахлил

Анвар Шукуров
                Узбек турса узиб кетаверади

Вазиятни тугри бахолаш, нима килиш кераклигини аниклаш ва тугри хулоса чикариб пешкадам булиб кетиш узбек халкининг фазилати.
Узбекнинг бу фазилатини аслан яхудий, совет рухшунос олими Лурия 1930 йилларда юртимиз кишлокларини кезиб амин булганини кайд этади.
Мисоллар келтираман.
Россияда пролетар зуравонлиги (диктатураси) урнатилиб оч-нахор колган бир тоифа юртимиз бойликларини талон-тарож максадида, бир тоифа кардошларимиз учун биздан уч олиш пайида юртимизга кириб келади. Катлиомлар уюштиради.
Узбек зиёлилари эса айни шу пайтда вазиятни тугри бахолаб киркка якин угил-кизларни Германияга дунёвий илмларни эгаллаш учун юборади.
Фавкулодда вазият!!!
Мамлакат биродаркуш уруши билан банд пайтида узбеклар илм олиш учун фарзандларини Германияга юборишяпти!!!
Миллат ичкоралари узбекларнинг бу пешкадамлигини ун йиллардан сунг англаб етадилар ва уша усмир-кизларнинг деярли барчасини улдириб юборадилар. Адашмасам, хомиладорлиги учун Хоразмлик шифокорликка укиган киз, тасодифан омон колади.
Лекин тиниб тинчимас узбеклар энди санъатда пешкадамлик кила бошлайдилар. Маргилонлик уста Олим Комилов ва Тамарахоним 1935 йилда Лондонда чикиш киладилар. Бир парча терида шунаканги ажойиб мусика чалган уста Олим Комиловнинг гипсга мухрланган кули нусхаси хозиргача Лондон музейида сакланади. Бу фармойишни уларга фестивалнинг олтин медалини таккан Англия кироличаси  Мария Ложалон берган эди.
Аммо, миллат душманлари 1937 йилги репрессиялар давридан унумли фойдаланади. Узбекнинг энг илгор ойдинлари катл килинади. Узбекнинг ори-номуси, бобоси Амир Темур хакоратланиб, унинг жасади ковланиб, бош чаноги бир тахоратсизнинг уйига олиб кетилади. Мана шундай вахшийликка карши турадиган биронта зиёли колмайди. Аммо, Францияда Марсель Брион Амир Темур номини улуглаб, унинг рухини шод этади.
Сиёсий жабхада йуксиллар зулмига карши турадиган сиёсий куч йукотилгач, «узбек улди, хонавайрон булди» деб турганда узбек сиёсатчиси Усмон Юсупов Сталиннинг каттол тизимидаги хатоликни бартараф этиш учун репрессиялар окимини буриб юбориб Катта Фаргона канали ва шу кабиларни хашар йули билан куриш эвазига кишлок хужалигини гуркиратиб юборишга хисса кушади.
Икки синф маълумотга эга Усмон Юсупов одамларни камокка ташлаш, улдириш эмас балки уларни ишлатиш, мамлакатда бунёдкорлик фиску-фужурдан устун эканлигини Фиръавн – Сталинга курсатиб беради. Шу сиёсат оркали минглаб кишиларни камок ва сталин лагерларидан саклаб колади.
Уруш бошланганида яна узбеклар мехр-саховат бобида собик СССРнинг барча халкларидан кура саховатли, хурматга сазоворлигини, пешкадамлигини намоён этади. Фронтни озик-овкат билан таъминлаб минглаб кочкинларга бошпана бериб фашизм устидан козонилган галабага улкан хисса кушадилар.
Киносанъатида энг катта ютук бевосита афсонавий узбек генерали Собир Рахимов буюртмасига асосан олинган, Усмон Юсупов бош-кош булган «Тохир Зухра» фильми Германияда 1945 йилда аншлаг булиб томоша килинган.
Уруш тугагач узбек санъати яна лоп этиб яркин нур сочиб юборади. СССР биринчи марта дунё микёсида 1957 йилда Халкаро ёшлар ва талабалар VI фестивалини утказади. Бу тадбирда дунёнинг 131 мамлакатидан 34.000 та иштирокчи катнашади. Фестиваль сиёсийлиги маълум. Шунинг учун фольклор санъатида ким биринчи уринни олганини билмайман. Аммо, хакли равишда 2-урин Узбекистонлик ёшларга берилади. Ушанда хеч каерда укимаган бу ёшлар  (Марьям Ихтиёрова, Гулсара Ёкубова ва бошкалар) Узбекистонга кайтиб келгач тугридан-тугри ишга олинган, укишга кабул килинган эканлар.
 Комилжон Отаниёзов чет эл, адашмасам Туркияда кушик куйлаганда унинг томогида товуш кучайтиргич куйилган деб огзини текшириб куришган дейишади. Маъмуржон Узоков ва яна юзлаб истеъдодлар узбекларда кандай истеъдод сохиблари борлигини намоён этдилар.
Аммо, уларнинг деярли барчаси темирчи боскони ёнида тургандек, игво, фиск-фужур ва тухматлар остида колиб том маънода дунёга чикиш имкониятидан махрум булиб яшадилар.
Хозир камми шундай истеъдодлар?
Йук!
Уларни дунёга чикариш учун нима килиш керак?
Аввало, сталинизмдан колиб кетган, онг-у шууримизни эгаллаб олган хасад утидан калбимизни тозалайлик. Кушикча ва клипмейкерлар ашулангиз дунё микёсига чикишига асосий сабаб булган ШОИРни хурматини жойига куйинг. Бировларнинг гоя ва матнларини уларнинг розилигисиз олманг – бу угирлик. Биринчи НУР – ашула ёзган муаллифдан пайдо булган. У билан биргаликда ижод килиб, янада чиройли матн чикиши учун манманликдан воз кечинг. Оператор, дизайнер, мусикачиларнинг хам кимлигини омма билсин. Бу гап кинорежессёрларга хам тегишли.
Хурматли укувчи нега лавха номи «Узбек турса узиб кетаверади?» бупти деб хайрон колиши мумкин. Гап шундаки Расули Акрамдан келган хадисда «Насронийлар куп кокиладилар, аммо тез туриб кетадилар. Умматим бир кокоилса туриши кийин» деганларидан олинди.
Узбегим энди урнингдан тур! Излан, ижодий мехнат кил!
Дунёни эгаллашингда сени илм, адабиёт, тарих, мусика, санъат йулингга мунтазир! Аммо, бу ишларнинг бошида мехр-окибат, олийжаноблик ва саховат туради.
   
Давоми бор.