1. Холис хукукий тахлил

Анвар Шукуров
I. Кириш кисми

Имом Газзолийнинг уктиришича, илм икки хил булади. Бири – таклидий илм, яъни утмишдан мерос колган, ота-она ва устозлардан олинаднган билимлар. Иккинчиси – кашф этилган илм. Таклидий илм кур-курона эргашиш билан булади, кашф этилган илм эса хар бир шахснинг кобилияти, шуурий изланиши оркали кулга киритилади. «Менинг максадим амрлар хакикатини кашф этиш эди». дейди мулллиф. Зотан, хаётда жуда куп одамлар таклидий билимлар билан каноатланадилар. Чунки янгилик яратмай, тайёр хунарлар, илмларни урганиб, куп катори яшаш осон. Аммо тараккиёт учун, инсоният тафаккурини олга силжитиш учун илохий ва дунёвий хакикатларни, мохиятларни излаш, кашф зтиш зарур. Бу айрим буюк шахсларнинг насибаси (бу хабар интернетдан, http://www.uzislam. сайтидан олинди матн эгаси номаълум, Рефератлар булимда Шариат ва тарикатнинг киёсий тахлили диплом ишидан олинди).
Шунинг учун ушбу фикр мушохадаларим илм тилида таклидий илм дейилади. Бундай асарлар барча ривожланган Гарб мамлакатларда мавжуд булиб - социология, узбек тилида  жамиятшунослик дейилади.
Жамиятшунослик деган фанни биз хам ёшлигимиз, совет даври, урта мактабда номигагина укиганмиз. Утган йилими ёки ундан олдинги йилми интернетда мамлакатимиздаги олий укув юртларида сиёсатшунослик фани олиб ташланганлиги хакида гап булди. Буям жамиятшуносликка ухшаш фан булиб давлатни бошкариш хакидаги фан эди аслида.
Жамиятшунослик фани деганда одамлар уртасидаги кундалик хаёт тарзида кузатилаётган жараёнлар тушунилади. Бундай тадкикотлар олиб борган ва илмий ишлар килган, китоблар чоп этган муаллифлар юртимизда бордир. Аммо, хукукий жараёнларни акс эттирган асарлар билан таниш эмасман.
Куни кеча ижтимоий тармок ФБда Адольф Гитлернинг босиб олинган улкаларда тарих ва жамият конунларни урганишга йул куймаслик хакидаги иддаолари булганлиги хакида лавха берилди. Гитлер бу гапни купол равишда айтган, аммо, Чор Россияси Генерал губернатори Фон Кауфман ва бошкалар хам узбекларнинг тарих ва сиёсатга аралаштирмаслик хакидаги фикрлари булган. Чор Россиясининг бу йуналишини Совет Хукумати хам устомонлик билан давом эттирди, Ислом Каримов даврида хам бу акида уз яшовчанлигни намоён этди.
Аслида бу фан жамиятдаги иллатларни фош этиши, унинг манфур киёфасини очиб бериши, келиб чикиш илдизини топиб уни томири билан юлиб ташлаш учун керак. Аммо, атайлабми ёки бировларнинг сибизгасига уйнаганимиз учунми бу фан юзага чикмади.
Нега бунча нолиш оханги? Чунки, агар бу жараёнлар билан жиддий шугулланадиган булсак атамалар мавжуд булиши керак эди. Мисол учун шундай жараёнларни урганган кишилардан бири Нуруллох Рауфхон узининг «Бу кунлар» номли асарида «Бутка дин» деган атамани киритди. Лекин бу китоб Узбекистонда чоп этилгани йук. Асарни Туркияда чоп этганидан сунг, муаллиф Тошкентга келганида  уни дархол камокка олишгани хамманинг ёдида булса керак. Президентимиз Ш.М.Мирзиёевнинг одамийлигигина муаллифни камок жазосидан омон саклаб колди.
             Мен бу китобнинг маъкул ва номаъкул тарафлари хакида китоб чоп этилмасидан, Интернетда эълон килингач укиганимданок 2016 йил 14 май куни «Узбек виждони Нурулло Рауфхон» номли катрамда айтиб утганман.
Ишонч билан айта оламанки,уша пайтда хаёт булган биринчи Президент Иислом Каримов хам Нурулло аканинг ушбу асарини тугри кабул килганди.
Сиёсат ва жамият уртасида жиндаккина фарк бор, менимча. Сиёсат бу конунлар мажмуи, жамият эса харакат коидалари. Сиёсат расмано уз мафкурасига таянади. Жамият гояларга таянади. Жамият жараёнларидаги илгор гояларининг баъзилари сиёсий элитани хам харакат килишга мажбур килади. Нуруллох Рауфхонннинг «Бу кунлар» романи асосида жамиятда тадбик этилган гоя бу Узбек тили ва адабиёти Институнинг ташкил этилиши эди, менимча.
Жамиятда кечаётган жараёнлар хакида аввал хам узбек сиёсатчилари, олимлари, ёзувчи, шоирлари ёзганлар. Мисол учун Амир Темурнинг «Темур тузуклари», Захириддин Мухаммад Бобурнинг «Бобурнома», Ахмад Донишнинг «Донишнома», Алихонтура Согунийнинг  «Туркистон кайгуси» номли асарларини келтириш мумкин. Шу билан биргаликда Чор Россиясининг баъзи муаллифлари хам бизнинг утмиш тарихимиз жамиятида булаётган жараёнлари уз асарларида жуда чиройли тарзда баён этиб кетганлар. Бундай асарлар жумласига мен Е.К.Мейендорфнинг «Путешествие из Оренбурга в Бухару» номли асарини киритган булардим.
Афсуски, утмиш тарихимиз хакидаги муаллифларнинг асарлари замонавий узбек тилига таржима килинмаяпти ёки таржима килинганларида улкамиз хаётига оид салбий лавхалар тушириб колдирилмокда. Натижада уша салбий холатларнинг илдизини топишга кийналяпмиз.
Сиёсатда салбий холатлар кузатилса, унинг олдини олиш учун конунларга узгартиш ва кушимчалар киритилади. Жамиятдаги хатоларни тузатиш учун конунларга узгартиш киритилмайди, балки, улар ЭЪТИРОФ этилиши оркали тузатилади. Бу ерда асосий коида  УЯТ. Айнан уялиш, бошкалар олдида шарманда булишдан асраш максадида жамиятнинг узи уша иллатни йукотиши мумкин.
Ислом Каримов даврини олинг. Эсланг электр энергияси такчиллигини, улардаги узилишларга куникиб колганлигимизни. Уша пайтда бу муаммони И.Каримовга айтавериб-айтавериб хеч ким унга буни тушунтиролмади. Жонбозлик курсатаётган арбоблар унинг шахсий душманига айланиб колмаслик  учун мурожаатларни бас килдилар. Халк куникди. Аммо, бу холат кушниларимиздан деярли биронтасида йук булса-да хаммамиз ёппасига «биз бахтлимиз» дея жар солардик.
Ислом Каримов бу дунёни тарк этганидан сунг халк ва жамият ортикча жунбушга келмаса-да пргаматик давлат арбоби Президентимиз Ш.М.Мирзиёев Киргизистон, Тожикистон, Туркманистон, Козогистон билан хамкорликда бу муаммони бартараф этди. Уша электр кахат кунлари ёдимиздан хам чикиб кетди.
Каримов замони утганига уч йил булгани йук, аммо, жуда катта ислохотлар гапда эмас, амалда булиб кетди. Буни каранг, уч йиллик хаётимиз давомида «олдинги  27 йил нима учун бу натижаларга эришмаганимизни эслаб уялади киши.
Хурматли укувчи! Мени хозирги рахбариятга «пахта куйиш» фикридан йирокман. Жамиятдаги объектив жараёнлар хакида гапиряпман. Аслида охирги уч йил давомидаги кунглим тулган, хурсанд булган холатларим жуда куп ва хуп. Аммо, уни ёзувчи узининг очеркчи, «шоир»лари етарли.
Мен ислохотларнинг кириб келган ижобий холатлари билан бирга жамиятимизга кириб келган, баъзида сингиб бораётган салбий иллатлари фош килмокчиман хамда уларни даволаш учун аввало эътироф, кейин эса «УЯТ», «УЯЛТИРИШ» оркали даволашга уриниб кураман.
Келтирилаётган салбий иллатларнинг илдизи ва унинг тарихи, яъни мазмун-мохиятини очиш хам иллатларни даволовчи самарали чоралардан биридир.
Баъзи бир мисолларим хукукшунослик билан боглик булгани туфайли, асар номини «Холис хукукий тахлил» деб атадим.
Давлатимиз равнаки, жамиятимиз поклигига заррача хисса куша олсам узимни бахтиёр хис киламан.

Давоми бор.