Гъунна жви

Рашид Азизов
                ГЪУННА ЖВИ
                (Отрывок из романа "Машар" – Лица)


       «Завариан сес» к1уру романдин адрарин сес завариз дурубкьна. Завариан гъафи сес кьяляхъ дубшна завариз. Сузйирикди! Агьузарикди! Ккарагбарикди!
       Ургуд йист1ан зина шула Даггиздиъ Азизовдин китаб ададабт1ри! Казиев душв’ан имдар хьурухъанмина!

       Йисак саб-кьюбан гъягъюри шуйза редакцияйиз Шамил халйихьна аьгьвалатнакан гьерхри.
       Касиб ккунир дайи жвуван хусусиваликан ачухъ ап1уз.
       Фици ачухъ ап1идива-хъа, дугъахьна гъюрудар чпи фу вуш ккунди ктубт1уз гъюруган!
Ари мугъан «гъюрувалра» гьаддиинди ккудубк1урайи, гьеле чав «аьгьвалатнакан гьерхуз» к1урашра.
       Мугъан гафариинди «аьгьвалат» «йиз китаб адабт1уз мумкинвал дубхьнадарин» к1уру гаф вуйи.
       Мумкинвалариинди мугъу мадар ап1ури гъахьну.
       «Рашидлин сабсана китаб удубч1вну» к1ури ебхьруган, гъирагъдихъ хъайиринра хиял шул: «…гизаф гьунарар кайир, варит1ан ужуйи бик1уз аьгъюр, учв лайикьлу духьнайир…» вушул дупну!
       Магьа гьамус адат1рида Ляхлаарин ашукь Аьзизрин хтули!
       Рягънихъан нир хъубкъну – дяхин рябгъюри имдар! Шамиль Казиев гъуркъну, му деври – Рашид Азизовдинра хъябкью! Ургуд йист1ан зина!
       Наши му, «Завариан сес» гъяйиз заварикканди суза ипнайир!
       Наши му, чахьан имбудариз мумкин к1уруб гъидрибтрайир!
       Нашу му, аваза бадали гьава гьубч1внайир!

       Сарун жараб фу ап1идива-хъа, байнава, кьяляхъ йирфар хъирчуз ужур хъимдруган!
       Лих, халкьарихъ, биржайиккна душайин, дурари дюрхюб марцц ап1ури!

       Гьар лихуз гъул’ан гъярури, малар лижягъ гъяъри Ккумаригъ алахъру Гьясраталди «наана гъягъюрава, Рашид» к1ури гьерхруган, «ичв гьюкми арайиз гъахи хузаънарихъ лихуз» – жаваб туври шуйва, сар увут1ан адруси гъулаъ хузаинарихъ лихурайир!
       Имбуну варидари, чпи заанди улупури, шагьриъ фу-вуш саб ужуб гъуллугънаъ айир вуза к1ури жаваб тувуйиш, мидиз мицира пуз аьгъдайи! Хузаиндихъ лихуз!
       «Хузаиндихъ гъилихунна, Рашид?» – к1ури гьерхуйи рягьматлуйи, гьар алахъубкьан!
       Ари гьаму ич гъула Гьясраталира Ккум’арин Шамилиз ухшар айи жви вуйи, гафниинди дарк1архьа, хъа – хасиятариинди!
       «Сар увут1ан гъяркъюндарзуз, – к1уйи Гьясраталди, – вуйи вуйибси гаф к1уру кас»!
       «Сар увут1ан гъяркъюндарзуз, – к1уйи Шамили, – кайи кайибси гаф бик1ру кас»!

       Мурар кьюредди йиз тяриф ап1урамиди «Хъебехъ, хъебехъа» к1ури саб шиъриз ухшарубра бик1идиза.
       Ибшри йиз тярифна аваза хъана артухъ кац1ар кайи дагриъ гъюбаригъ!

Инсанвал имдру дюньяйиъ
инсанар хъа артухъ хъюгъна чпин аднахъ.
Яраб гьап1уз ккунди айк1ан мурариз?!
Мелзну гафар ап1ур пну
юк1в кабсрадар аьхир к1вак.
Вардиз улупуз ккунди а чпинуб
хъа фици гъазанмиш дап1найиб вуш вижна ктар…

«Узу, узу ишри яв улихь ва к1ваин!
увкан узуз к1урашра хъпехъурадарза!
Фуж вувахъа уву йиз улихь увухъ иб хъивуз?
Уву узухъ хъебехъ ва гагь-гагьнак “я-я-я” к1ури ап1ин!
Йиз гьунарар вуйиз аьхир мурар!
Увуси дарза гьа! Хъебехъ, хъебехъа бали гьап1наш!
Гьамус, тмунур бализра дивурза дараматар…
Гъадагъназа кьюреддизра гъуллугъарна машинар…
Кью-кьюб жилра хъайиз дурарихъ лап багьадар…
Магьа гьаци ву кас йиз ляхнар…»

«Хъа узу гьап1нухъа? – лихураза жарадарихъ
амк1 идипну, амма девлету шуладарзу…
Имича ич саб хизан ич абин йирси хулариъ
арслар кайи цаларна гъац1арку хамхрар улиъ уьрхюри!
Гьит1ибк1убна тадабгъуб учуз балгдар!
Аьлхъру машна ч1вяркъю лаваш –
магьа учуз айи хазнана дуланажагъ…»

      Магьа лихураза гьамус балин хуларихъ! Лапаткка хилиъ айиз! Камазди дубхну дабхьнайи руг дюз ап1урайир вуза! Рякъюхъ хъайи йиз балин хуларин икриъ!
Мап1анра гъапунза Анариз рякъюхъ хулар, машинарин дихари инжиг ап1ури! Хъпехъундар! Адшарихъ хъпебехъру веледар – ай уьмри диш алаъри чпи!

      Пенжкин гъултгъихъ хъайибди зенг гъап1у.
      – Хъпехъураза, йипай!

      Телефондин тмуну терефнахъан дихар ерхьуразуз, амма фуж вуш аьгъю ап1уз шуладарзухьан.

      – Йипай ичв к1уруб, ебхьуразуз! – к1ураза му йиз ибихъ хъивнайибдиз.
      Тлихъан фу вуш к1ура, хъа гъярайи машинарин дихарихьан ебхьурадарзуз.
      – Явашай гьеле тегьлиздиккинди ккуч1вза.
      Ккуч1вза. Ихь ч1алниинди вуйиб гьамус ужуйи ебхьури гъабшизуз.
      – Ебхьурайиз, йипай!
      – Гьап1рава, Рашид-халу, фицива! – к1ура йиз ибахъ кьулин кьат1сиб к1ару мутмуйи.

      Дидиз саспиган «ч1ирифунра» к1ури шулза, фун ккадабхъуз ужубдиз! Гъуннаари «ч1уру» к1урдар аьхир! Дурар литературный ихь ч1алнахьан ц1иб ярхладиси хьа. Ч1ал япунарихъ хъаш, гъуннаар Варшавайихъ хъа!
      Манзил ц1ибт1ан даршра, мурар литерарурайин ч1ал дубгъбягъ гъядар «гьа бай» «вуйи бай» ап1ури! Балтанмуччвурар! Яни грамматически – дигамуччврар!

      Значит, «гьап1рава, Рашид-халу» к1ураш, к1урайир «Варшавайихъан» дар.
      Идипурайи сесниинди «япунарихъансир» ву! К1уру дихра аьгъю шлубсиб дар: жили, дарш хпи мутмуйин вуш!

      – Аза балин гьаму икрариъ руг дабгъури! Хъа уву фуж вук1ана, чви, узу аьгъюр?
      – Узу аьгъдайвуз?
      – Хъа гьап1руб аьгъяхъа, уву дярякъди?
      – Йиз дих ебхьурадайвуз?
      – Ебхьурайиз, хъа фуж вуш аьгъю ап1уз шуладарзухьан?!
      – …редактор… вуза…

      «Редактор вуза» к1ури к1улиъ гъивниз, хъа гъапи имбунуб ибариъ убч1вдариз.
      
      – Гьааа! Редактор! Маллалиев! Гюлаьгьмад!
      – Гьап1ру Гюлаьгьмад увуз! Фу дубхьнавуз?!!

      Йиз хиларигъ гъяйи «ч1илли кьули» йиз ибар «урччвура»! «Япунияйихъан» гьацисдар «цунами» йиз ибахъ гъедергна! Сарун фу к1узачвуз! Хиял ап1ин «ч1илли кьулианмина» ит1ибгъну хил йиз кьюбиб гарц1ларикканра бач1ар ккежяхюра! Яяяя баяяяр!! Гъабхьиб дар эй!

      – Хъа фуж вува?
      – Рихшанд мап1ан узу! Фирузааа!
      – Гьааааааааааааа! Фи-Роза!!! Я жан Фируза! Хъа «Фируза» вуза к1ури гьаз гъапундайва?
      – Гъапунзавуз! Дарпид ибшри жилиринна хпирин сес аьгъю ап1уз даршлу кас шулин?
      – Хъа магьа шули! Хъугъ узухъ, жан чи, гьякьди к1ураза, валлллагь аьгъю гъабхьундариз!
      – Гьаму дюньяйиъ йизсиб дих айи дишагьли адруб аьгъявуз аьхир! Якьин «гъунна жви» ву гьа!
      – Багъишламиш ап1ин, Фируза! Кьаби шулазу! Ургц1урариъ убч1внайирилан хил алдабгъ! Уву «редактор» гъапиган йиз хиял фу шул! «Табасарандин нурарин» вушул дупну! Уву йиз фикриъ сарун редакторди имдарва «Паздин»! Шамил Казиевдин гъуллугъниинна гъушхъантина уву узуз Расул Гамзатов духьнава, я «япун»! Учвкан, табасаран шубарикан, мугагьназ учву кюкдин кунц1ар вуйиш, гьамус япунарин экибанйир духьначвукан!

      Хъа Фируза узухъди гъабхьибдиин дат1архьну аьлхъюра «ч1ирифундиан»!
      Дяляхърин арда, «гъунна жвив’ин»!
      «Гъунна жви» – ваъ, я Фи-Роза, хъа – «халагъ жви»!
      Мицдариз учу, «Варшавлуйири», «халагъ жви» к1ури шулча! Фукьан кьяляхъ хъа, я чви, гьаму «япунар»!
      Хъа сарихъан му «экибана» дюзра ву! Фу ву арда «гъюбраз» «къякъват1ай» к1ури!

      – Му гъабхьибдикан, жан Фируза, Назлуйиризна Сувайнатаризкьана мак1ан!

      Узухьди адмийиригъна маш гъядябгъюри гъит! – Т1алаб гъап1унза чакан, узу «гъуннавалихъан» хъадахъну йиз фикрихъна гъафири кьандиси.
      Дугъриданра, «Завариан сеснан» гьякьнаан узу ап1урайи агьузар «завариккна» дурукьнайи, ва гьаддин гьякьнаан зенг ап1урайир вуйи ихь риш!
      Гьамцира шулу, агьлар, гизаф фурс кади лицруриз!
      Ебгру хъярццлин ликриъ, магьа, заз абсниз! Фици уьч1юбгъюхьа-хъа му?!