Svetlana Aleksievi;
M;harib; qad;n i;i deyil
(roman)
2005
- Tarixd; ilk d;f; qad;nlar n; vaxt orduda peyda olublar?
-Bizim eradan ;vv;l art;q ;V ;srd; Afina v; Spartada qad;nlar yunan ordular;nda d;y;;;rd;l;r. Daha sonra onla Makedoniyal; ;sk;nd;rin y;r;;l;rind; i;tirak etmi;l;r.
Rus tarix;isi Nikolay Karamzin bizim ;cdadlar bar;d; yaz;b: "Slavyan qad;nlar; b;z;n ;z atalar; v; ;rl;ri il; birg; m;harib;y; gedir, ;l;md;n qorxmurdular: bel; ki, 626-c; ild; Konstantinopolun m;hasir;si zaman; yunanlar ;ld;r;lm;; slavyanlar aras;nda ;oxlu qad;n meyiti tapm;;d;lar. Ana u;aqlar;n; b;y;d;rk;n onlar; d;y;;k;n olma;; ;yr;dirdi".
-B;s yeni d;vrd; nec;?
-;lk d;f; 1560-1650-ci ill;rd; ;ngilt;r;d; qad;n hospitallar; yarad;lma;a ba;lay;b, burada ;sg;r-qad;nlar xidm;t edirdil;r.
-B;s XX ;srd; n;l;r ba; verdi?
-;srin ;vv;lind;...;ngilt;r;d; qad;nlar; Birinci d;nya m;harib;si zaman; Kral h;rbi-hava q;vv;l;rin; g;t;r;rd;l;r; qad;nlardan ibar;t Kral k;m;k;i korpusu v; avton;qliyyat legionu yarad;lm;;d;- burada 100 min qad;n vard;.
Rusiya, Almaniya, Fransada da qad;nlar h;rbi hospitallarda v; sanitar qatarlar;nda xidm;t el;m;y; ba;lad;lar.
Lakin ikinci d;nya m;harib;si zaman; d;nya qad;n fenomeninin ;ahidi oldu. Qad;nlar art;q d;nyan;n bir ;ox ;lk;l;rind; b;t;n n;v h;rbi hiss;l;rd; xidm;t el;m;y; ba;lad;lar: ingilt;r;d; 225 min, Amerika ordusunda 450-500 min, Almaniyada 500 min qad;n vard;...
Sovet Ordusunda is; bir milyona yax;n qad;n d;y;;;rd;. Onlar b;t;n h;rbi ixtisaslara yiy;l;nmi;dil;r, o c;ml;d; ;n ;;tin "ki;i" ixtisaslar;na da. H;tta dil problemi d; yaranm;;d;: misal ;;;n "tank;;", "piyada", "avtomat;;" s;zl;ri o zamana q;d;r qad;n cinsin; aid deyildi, ;;nki bu i;l;ri qad;n he; vaxt g;rm;mi;di. Qad;n cinsin; aid s;zl;r orda-m;harib;d; do;uldu...
Tarix;iyl; s;hb;td;n.
;nsan m;harib;d;n a;;rd;
(kitab;n g;nd;liyind;n)
Qaranl;q c;;;rlar;
milyonlarla ucuz meyit tapdalay;rd;...
Osip Mandel;tam
1978-1985-ci ill;r
M;harib; haqq;nda kitab yaz;ram...
H;rb haqq;nda kitablar; oxuma;; sevm;y;n m;n kitab yaz;ram; halbuki u;aql;qda v; g;nclik ill;rimd; ham; m;hairb; haqq;nda kitab oxuma;; sev;rdi. H;tta m;nim ya;;dlar;m ;;;n d; bu bar;d; oxumaq maraql;yd;. V; bu, t;;cc;bl; d; deyildi- biz Q;l;b; u;aqlar;yd;q. Biz m;harib;d; qalib g;lmi; adamlar;n ;vladlar;yd;q. M;harib; haqq;nda ilk olaraq n; yad;ma d;;;r? Yad;ma anla;;lmaz v; qorxulu s;zl;r aras;ndaca dar;xan u;aq k;d;rim d;;;r. Biz m;harib;ni h;r zaman xat;rlay;rd;q: m;kt;bd; v; evd;, toyda v; xa; m;rasiml;rind;, bayramlarda v; xatir; gec;l;;rind;. H;tta u;aq s;hb;tl;rind; d;. Bir d;f; qon;umuzun o;lu m;nd;n soru;du:
-B;s bu adamlar yerin alt;nda n; edirl;r? M;harib;d;n sonra yerin alt;nda qalan admalar yerin ;st;nd;ki adamlardan ;oxdu...
Biz d; m;harib;nin sirrini tapmaq ist;yirdik.
V; el; o zamandan m;n ;l;m bar;d; d;;;nd;m... ;l;m bar;d; d;;;nm;kd;n he; vaxt yorulmam;;am, el; h;r zaman d;;;n;r;m, ;l;m m;nim ;;;n h;yat;n ;n ;sas sirridir.
Bizim ;;;n h;r ;ey o d;h;;tli v; sirli d;nyadan ba;land;. Bizim ail;mizd; anam;n atas;, ukraynal; babam c;bh;d; h;lak oldu, hardasa macar torpa;;nda d;fn olunub, atam;n anas;, belaruslu n;n;m partizan d;st;sind; qar;n yatala;;ndan t;l;f olub, onun iki o;lu is; orduya gedib v; m;harib;nin ilk aylar;nda itkin d;;;bl;r. ;; o;lundan biri sa; qay;d;b- m;nim atam. H;r evd; bel;ydi. Ham;da bel; yara vard;. Buna g;r; d; ;l;m haqq;nda d;;;nm;m;k olmazd;. H;r yanda onun k;lg;si g;zirdi...
K;nd u;aqlar; uzun m;dd;t "alman" v; "rus" oyunlar; oynay;rd;lar. Alman s;zl;ri q;;q;r;rd;lar: "H;ndi xox!", ";uryuk!", "Hitler kaput!"
Biz d;nyan; m;harib;siz tan;m;rd;q. M;harib; d;nyas; yegan; vasit;ydi ki, bizi d;qnyayala tan;; edirdi. M;harib; adamlar; is; bizim yegan; tan;;lar;m;z idi. M;n el; indi d; ayr; d;nya v; ayr; adamlar tan;m;ram. ;mumiyy;tl;, onlar ha;ansa olubmu?
•
M;harib;d;n sonra m;nim b;y;d;y;m k;ndd; yaln;z qad;nlar ya;ay;rd;. Yaln;z arvadlar. Ki;i s;si yad;ma g;lmir. Xatirimd; el; bel;c; d; qal;b: m;harib;d;n arvadlar dan;;;r. A;lay;rlar. A;layan kimi d; oxuyurlar.
M;kt;b kitabxanas;n;n yara;s; m;harib; haqq;nda kitablar idi. Atam;n tez-tez getdiyi kitabxanalarda da - ist;r k;;nd, ist;rs; rayon m;rk;zi kitabxanas; olsun, m;harib; kitablar;yd;. ;ndi m;nim buna cavab;m var- n; ;;;n? G;r;s;n t;sad;fd;rm;? Biz h;r zaman d;y;;;rd;k v; ya m;harib;y; haz;rla;;rd;q. Nec; vuru;du;umuzu xat;rlayard;q. He; vaxt ba;qa c;r ya;amam;;;q, g;r;n;r, he; bunu bacarm;r;q da. Ayr; c;r ya;ama;; he; t;s;vv;r d; el;mirik, n; vaxtsa ayr; c;r ya;ama;; h;l; uzun zaman ;yr;nm;liyik.
M;kt;bd; biz; ;l;m; sevm;yi ;yr;dirdil;r. Biz in;a yazard;q, yazard;q ki, kimins; yolunda ;lm;k ist;rdik... Arzulayard;q, x;yallar qurard;q...
Lakin k;;;d;ki s;sl;r ayr; ;ey deyirdi, ;;;;r;d;lar, daha ;ox ;ey; d;v;t edirdi.
M;n uzun m;dd;t kitab adam; oldum, m;ni reall;q qorxudurdu v; c;lb edirdi. Bilmirdim h;ya n;dir, buna g;r; d; m;nd; c;surlu, qorxmazl;q yaranm;;d;. ;ndi d;;;n;r;m: g;r;s;n bir q;d;r real adam olsayd;m, ;z;m; bel; bir u;uruma ata bil;rdimmi? B;t;n bunlar n;d;n ba; verdi-bilm;m;zlikd;nmi? B;lk; ;sar;t hissind;n? Ax; ;sar;t hissi var...
;ox axtard;m... E;itdikl;rimi hans; s;zl;rl; ifad; edib ;atd;rmaq olar? Janr axtar;rd;m, axtar;rd;m ki, d;nyan; nec; g;rd;y;m; cavab versin. Cavab versin ki, m;nim g;zl;rim, qulaqlar;m yaran;b.
Bir d;f; ;lim; A. Adamovi;, Y. Br;lya v; V. Kolesnikin "M;n alov k;ndind;n;m" kitab; ke;di. M;n yaln;z birc; d;f;, Dostoyevskini oxuyanda bel; sars;nt; hissl;ri ya;am;;d;m. Bu kitabda qeyri-adi bir forma vard;: roman h;yat;n ;z s;sl;rind; y;;;l;b yaz;lm;;d;. M;nim u;aql;qda e;itdikl;rimd;n, indi k;;;d;-bay;rda, evd;, kafed;, troleybusda ged;n s;hb;tl;rd;n dan;;;rd; roman. Bel;! Kifay;tdi, yet;r. Axtard;;;m; tapd;m. F;hml; duydum.
Ales Adamovi; m;nim m;;llimim oldu...
•
D;z iki il g;r;;l;rd;n v; qeydl;;rd;n aparmaqdan daha ;ox d;;;nd;m. Oxudum. M;nim kitab;m n; bar;d; olacaq? Tutaq ki, m;harib; haqq;nda daha bir kitab... Ax; n; ;;;n? Art;q minl;rl; m;harib; olub- ki;ik v; b;y;k m;harib;l;r, m;lum v; nam;lum m;harib;l;r... V; onlar bar;d; h;l; ;st;lik daha ;ox yaz;l;b. Lakin... Yaz;blar... Ki;il;r yaz;b v; ki;il;r bar;d; yaz;blar. V; bu da d;rhal m;n; ayd;n oldu. Biz m;harib; haqq;nda n; biliriks; yaln;z "ki;il;rin s;si"yl; bilmi;ik, e;itmi;ik. Bizim m;harib; haqq;ndak; t;s;vv;rl;rimiz "ki;il;rin t;s;vv;rl;ri"nin, "ki;i" ya;ant;lar;n;n ;siridir. "Ki;i" s;zl;rinin ;sar;ti alt;nday;q. Qad;nlar is; susur. Ax; m;nd;n ba;qa he; kim n;n;md;n bir k;lm; bel;\ soru;may;b, onu sor;u-suala tutmay;b. M;nim anam; dindirm;yib. H;tta c;bh;d; olanlar da susurlar. Dan;;ma;a ba;layanda bel; ;z m;harib;l;rind;n dan;;m;rlar, ;zg; m;harib;l;rind;n s;hb;t a;;rlar. ;zg; m;harib;sini. ;zl;rini ki;i toplar; il; k;kl;yirl;r. V; yaln;z evd; ya da ;z c;bh; r;fiq;l;ri aras;nda a;layanda yadlar;na m;harib; d;;;r, m;harib;ni xat;rlay;rlar (jurnalistliyiml; ba;l; ezamiyy;tl;rd; d;f;l\;rl; e;itmi;;m). Bunlar ham;s; m;n; tan;; deyildi. U;aq vaxt;mdak; kimi bunlar m;ni sars;d;r. Onlar;n hekay;tl;rind;n adama sirrin, m;c;z;nin d;h;;tli di;l;rinin a;art;s; boylan;r...Qad;nlar dan;;anda bizim ad;t;n oxuduqlar;m;z, yaxud e;itdikl;rimiz ;eyl;r yoxdur: y;ni kiml;rs; q;h;r;mancas;na kiml;ris; ;ld;r;r v; qalib g;lir. Yaxud m;;lub olurlar. Nec; texnika vard;, nec; generallar vard;. Qad;nlar tamam ayr; ;eyl;rd;n dan;;;rlar. Onlar;n hekay;tl;ri bamba;qad;r. Qad;nlar;n "m;harib;si"nd; ayr; r;ngl;r var, onlar ayr; c;r qoxu verirl;r, onlar;n ;z i;;;;, ;z hiss ;razil;ri var. Onlar;n ;z s;zl;ri olur. Orda q;hr;manlar yoxdur, orda qeyri-real q;hr;manl;qlar yoxdur, orda sad;c; adamlar var; bu adamlar sad;c; qeyri-insani insani i;l;rl; m;;;uldular. Orda t;kc; onlar (insanlar!) ;zab ;;kmirl;r, orda torpaq, qu;lar, a;aclar da i;g;nc; i;ind;;dirl;r. Ham;, yer ;z;nd; biziml; b;rab;r kim ya;ay;rsa, ham; ;ziyy;t ;;kir. Onlar s;zs;z ;zab ;;kirl;r- bu is; daha d;h;;tlidir...
-Ax; niy;? Bu sual; d;f;l;rl; ;z-;z;m; vermi;;m.- Ax; niy; ha;ansa ki;i d;nyas;nda ;z yerini qoruyub tutmu; qad;nlar ;z tarix;;l;rini m;dafi; etm;yibl;r? ;z s;zl;rini, ;z hissl;rini yazmay;blar? ;zl;rin; inanmay;blar. B;t;v bir d;nya bizd;n gizl;dilib. Onlar;n m;harib;si nam;lum qal;b...
M;n bax bu m;harib;nin tarix;;si bar;d; yazmaq ist;yir;m. Qad;n m;harib;sinin tarix;;sini.
;lk qeydl;rd;n...
T;;cc;b: bu qad;nlar;n h;rbi ixtisaslar; - sanitar t;limat;;, snayper, pulemyot;u, zenit toplar;n;n komandiri, minaaxtaran, indi is; -m;hasib, laborant, ekskursavod-b;l;d;i, m;;llim....M;harib;d;ki v; indiki rollar; he; uy;un g;lmir. El; dan;;;rlar ki, el; bil hans;sa ;zg; q;zlar haqq;nda dan;;;rlar, ;zl;ri bar;d; yox. Bu g;n ;zl;ri d; buna t;;cc;b edirl;r. V; m;nim g;zl;rim qar;;s;nda tarix insan cildin; girir, adi h;yata b;nz;yir. Ayr; bir m;nz;r; g;r;n;r.
;ntiq; hekay;t;il;r; rast g;lir;m, onlar;n h;yat;nda el; s;hif;l;r var ki, klassikl;rin ;n yax;; s;hif;l;ri il; r;qab;t apara bil;r. ;nsan da ;z;n; s;madan bel;c; apayd;n g;r; bil;rmi? ;nsan da ;z;n; yerd;n bel; g;r; bil;rmi? Gah yuxar; qalx;b, gah a;a;; enib- m;l;k olub, gah da v;h;iy; d;n;b! Xatir;- it;n, yox olan reall;;;n yenid;n ehtirasla, yaxud da ehtirass;z hekay;ti deyil, xatir;-zaman;n ba;-aya; etdiyi ke;mi;in yeni do;ulu;udur. H;r ;eyd;n ;nc; bu yarad;c;l;qd;r. ;nsanlar s;yl;y;rk;n yarad;rlar, ;z h;yatlar;n; "yaz;rlar". H;rd;n olur ki, onu yaz;b bir q;d;r d; t;kmill;;dirirl;r, ya da "k;;;r;rl;r". Burda g;r;k ehtiyat;n; ;ld;n verm;y;s;n. Ay;q olasan. ;;nki h;r hans; bir saxtal;q t;dric;n ;z-;z;n; m;hv edir, ;;lpaq h;qiqt;l;rl; qon;u olma;a tab g;tirmir. Bu virus ya;ar; deyil. O, y;ks;k temperaturda ya;aya bilm;z! Sad; adamlar ;zl;rini ;ox s;mimi apar;rlar, bunu m;n m;;ahid; el;dim - tibb bac;lar;, a;bazlar, paltaryuyan qad;nlar... Onlar nec; dey;rl;r s;zl;ri sanki ;zl;ri do;urlar, q;zetl;rd;n, ya da oxunan kitablardan g;t;rm;rl;r. ;zg;d;n o;urlam;rlar. Yaln;z ;z ;zab v; iztirablar;ndan do;ulan s;zl;rdir. Ali t;hsilli adamlar;n hiss v; dan;;;qlar; q;rib; d; olsa, daha ;ox zaman;n s;zg;cind;n ke;;r;k t;nziml;nir, ;mumi ifad; v; s;zl;rl; qat;la;;r. ;zg; d;nyag;r;;;, biliyi il; yoluxur. ;mumi ovqat v; ruh. Tez-tez uzun yol getm;li olursan, m;xt;lif dair;l;rl; t;mas qurursan ki, "qad;n" m;harib;si haqq;nda e;id;s;n, "ki;i" yox! Nec; geri ;;kilirdiniz, nec; h;cuma ke;irdiniz, c;hb;din hans; hiss;sind;... Bir g;r;; b;s el;mir, ;ox g;r;;l;r; gedirs;n. Gedirs;n ki, ;n inadkar portret;iy; rast g;l;s;n.
Yad bir evd;, ya da m;nzild; uzun m;dd;t, b;z;n is; b;t;n g;n; otururam. ;ay i;irirk, t;z;c; ald;;;m;z koftalar; ;ynimiz; geyniib tutu;durur, sa; d;z;m;m;z; v; yem;kl; ba;l; reseptl;ri m;zakir; edirik. Bir yerd; n;v;l;rin ;;kill;rin; bax;r;q. V; bu zaman... hans; andasa (he; vaxt bilmirs;n hans; anda v; n; ;;;n!) s;birsizlikl; g;zl;diyin h;min an g;lir - insan bizim yadda;;m;z kimi gipsd;n v; d;mir-betondan olan kanondan ayr;l;r v; ;z;n; g;lir, ;z i;in; girir. M;harib;ni yox, g;ncliyini xat;rlama;a ba;lay;r. ;z h;yat;n;n bir par;as;n;... Bax bu an; tutmaq laz;md;r. Bu an; ;ld;n buraxmaq olmaz! Lakin ;ox vaxt faktlar v; s;zl;rl; dolu uzun g;nd;n sonra yad;nda birc; s;z qal;r (nec; s;z!): "M;n c;bh;y; ged;nd; el; u;aq idmki...h;tta m;harib;d; b;y;d;m". Bu ifad;ni qeyd d;ft;r;;m; yaz;ram, halbuki maqnitofon lentl;ri art;q ;oxdan f;rlan;rd;. D;rd-be; kasset qurtarm;;d;...
M;n; k;m;k ed;n n;dir? Bizim bir yerd; ya;ama;;m;z v;; buna ad;t etm;yimiz. Birlikd;. Ellikc; birlikd;yik. H;r ;eyimiz- xo;b;xtliyimiz, g;z ya;lar;m;z birdir. ;ztirab ;;km;yi, ;zablardan dan;;ma;; bacar;r;q. ;ztirablar;m;z bizim a;;r, m;r;kk;b h;yat;m;z; t;sdiq edir. Bizim ;;;n a;r;-bir s;n;tdir. Etiraf etm;liy;m -qad;nlar c;sar;tl; bu yola ;;x;rlar...
•
Onlar m;ni nec; qar;;lay;rlar?
M;ni "ay q;z", "q;z;m", "m;nim balam" kimi ;a;;r;rlar; g;r;n;r, onlar;n n;slind;n olsayd;m, m;niml; ba;qa c;r davranard;lar. Sakitc; v; b;rab;rh;quqlu. G;ncliyin v; qocal;;;n g;r;;;nd;n al;nan sevincsiz v; heyr;tsiz. Bu ;ox vacib and;r -bir vaxt onlar g;nc idil;r, indi is; qoca vaxt;nda xat;rlay;rlar. B;t;n h;yatlar;n;n, q;rx ild;n sonra xat;rlay;rlar. M;n ;z d;nyalar;n; ehtiyatla a;;rlar, m;nd;n he; n;yi ;sirg;mirl;r: ";ox t;;ss;f edir;m ki, m;n m;harib;d; oldum... m;n m;harib;ni g;rd;m... M;harib;d;n sonra ;r; getdim. ;rimin arxas;nda gizl;nirdim. ;z;m gizl;nirdim. Anam deyirdi:"Sus! Sus! Vecin; alma!". M;n V;t;n qar;;s;nda ;z borcumu yerin; yetirmi;;m, lakin m;n; ;ox a;;r g;lir ki, orda, m;harib;d; olmu;am. M;harib;nin n; oldu;unu bilir;m... bu, incidir m;ni. S;ns;- tamam q;z u;a;;san. S;n; yaz;;;m g;lir..."
;ox vaxt g;r;r;m ki, onlar oturub ;z-;zl;rin; qulaq as;rlar. ;r;kl;rinin s;sini dinl;yirl;r. Bu s;sl;ri s;zl;ri il; tutu;dururlar. Uzun ill;rd;n sonra insan anlay;r ki, onun h;yat; olub, indi is; getm;kl; bar;;maq laz;md;r, d;nyadan k;;m;y; haz;rla;maq laz;md;r. Sad;c; el; bel; itib getm;k ist;mirs;n, bu ;ox a;;rd;. Diqq;tsiz-filans;z, q;fild;n k;;;s;n h;yatdan. ;nsan geriy; boylananda orda ;z h;yat;n; g;r;r, t;kc; o h;yat bar;d; dan;;maq ist;mir, h;m d; o h;yat;n sirl;rin; q;d;r gedib ;;xmaq ist;yir. ;z-;z;m; sual verir;m: n; ;;;n onlar;n h;yat;nda m;harib; ba; verdi? ;nsan h;r ;ey; bir q;d;r vida v; k;d;r bax;;lar;yla bax;r... Dem;k olar ki, ordan bax;r... Yalan dan;;ma;a v; aldanma;a ehtiyac yoxdu... O art;q ba;a d;;;r ki, ;l;m bar;d; fikirl;;m;d;n insanda he; n;yi g;rm;k olmaz. Onun sirri ali sirdi, h;r ;eyd;n alidir.
M;harib; h;dd;n art;q intim ya;ant;d;r. V; bu ya;ant; da insan h;yat; kimi sonsuzdu...
Bir qad;n (t;yyar;;i) m;niml; g;r;;m;kd;n imtina etdi. Telefonda izah el;di:"G;r;;; bilm;r;m...Xat;rlamaq ist;mir;m. M;n ;; il m;harib;d; olmu;am... M;n ;; il ;z;m; qad;n kimi hiss el;m;mi;;m. M;nim orqanizmim ;l;d;r. M;n he; vaxt ayba;; olmam;;am, dem;;k olar ki, he; vaxt he; bir qad;n ist;yim olmay;b. Amma m;n ;ox g;z;l idim... M;nim g;l;c;k ;rim m;n; evl;nm;k t;klif ed;nd;... Bu Berlind;, Reyxstaq;n yan;nda ba; verdi... O dedi: m;harib; qurtard;. Biz sa; qald;q. B;xtimiz g;tirdi. G;l m;nim arvad;m ol.". M;n a;lamaq ist;dim. Q;;q;rmaq ist;dim. Onu vurmaq ist;dim! Nec; y;ni m;nim arvad;m ol! ;r; getm;k? ;ndi? B;t;n bu da;;nt;lar aras;nda-;r; getm;k? Bu qara hisl;r v; k;rpicl;r aras;nda?... S;n bir m;n; bax... Bax, bax, g;r m;n nec; g;r;n;r;m! S;n ;vv;l m;ni qad;n el;, qoy m;n qad;n oldu;umu hiss edim: m;n; g;l ba;;;la, m;n; qulluq el;, ;irin s;zl;r de m;n;. M;n bunlar; el; ;ox ist;yir;m ki! Bunlar; el; g;zl;yir;m ki! M;n az qala onu vuracaqd;m!... ;st;yirdim onu vurum!.. Lakin onun bir yana;; yanm;;d;, q;pq;rm;z; olmu;du, g;rd;m ki, o, m;ni anlad; v; onun yanm;; yanaqlar;ndan ya; s;z;l;rd;. G;z ya;lar; t;z; yaralar;n;n ;st;nd;n s;z;l;rd;... V; ;z;m d; inamad;m ;z s;zl;rim;, dedim:"H;, m;n s;n; ;r; g;l;r;m".
Amma dan;;maq ist;mir;m. G;c;m yoxdu... G;r;k b;t;n h;r ;eyi bir daha ya;ayasan ki..."
M;n qad;n; ba;a d;;d;m. Lakin el; bu da m;nim yazd;;;m kitab;n bir, yaxud yar;m s;hif;sidir.
M;tnl;r, m;tnl;r. H;r yerd; m;tn yaz;ram. M;nzill;rd;, k;nd evl;rind;, yollarda, qatarlarda... Dinl;yir;m... Getdikc; iri bir qula;a d;n;r;m - b;t;n g;n; ba;qa bir adama d;n;b dinl;y;n qula;a. M;n s;s "oxuyuram"...
•
;nsan m;harib;d;n a;;rd;...
Harda ki, insan a;;rd;, bax o adam;n yad;nda qal;r. Onlar; idar; ed;n n;s; bir ;ey var- tarixd;n d; g;cl; bir ;ey. M;n daha geni; yazmal;yam- ;mumiyy;tl; h;yat v; ;l;m haqq;nda h;qiq;ti yazmal;yam, t;kc; m;harib; haqq;nda h;qiq;ti yox!
Dostoyevskinin sual;n; verm;k ist;yir;m: insanda ne;; insan var v; bu insan; i;ind; ne;; qorumaq olar? ;;bh;siz ;;r cazib;lidir. O, xeyird;n daha ;e;idlidir. Daha c;lbedici olur. M;harib;nin sonsuz d;nyas;n;n lap d;rinlikl;rin; ba; vururam, b;t;n qalan ;eyl;r duman i;ind; qal;r, adil;;ir, adid;n d; adiy; d;n;r. N;h;ng v; v;h;i d;nya. ;ndi m;n ordan qay;dan insan;n t;nhal;;;n; ba;a d;;;r;m. Sanki ba;qa planetd;n, yaxud da o d;nyadan qay;d;b. O ba;qalar;n;n bilm;diyini bilir v; o, bu bildikl;rini yaln;z orda, ;l;m;n bir add;ml;;;nda ;ld; ed; bil;r. O, s;zl; n;s; ;atd;rmaq ist;;y;nd; el; bil q;zal; v;ziyy;t; d;;;r. ;nsan;n dili tutulur. Dan;;maq ist;yir, dig;rl;ri is; onu anlamaq ist;yirl;r, lakin m;mk;n deyil, g;c; ;atm;r.
(ard; kitabda-Svetlana Aleksiyevi;. T;rc. Kamran N;zirli)