ЖАН БАЙ
(Ихтилат)
Бювер ап1ру вахтар имдар. Гъушну!
Ккерягъру вахтарра гъушну. Имдар!
Сари саринуб тадабгъну ккудубк1ну! Пай гъап1ну чиб чпигъ бюверизна ккерягърувалариз дилигну. Халкьдинуб. Варидарин пай кайиб.
Дивна хулар-харомар шли! Хъит1ик1ну барйирра ул дурукьру!
Духьна архаин! Аьраб лишанра алап1ну! «Ул ктрубкьру»!
Ччвурнаканра «Фат1имат» дубхьна «Патимат»! Кьюр-шубур гъаравашра дидисну!
Ву гьамус гьаци Мягьячкъалайиъра, Ляхлаъра... Ва йиз хизандиъра!
…
– Шли кабц1ну этат плитка?
– Яв аьхювализ икрам, Патимат, гьаммус марцц ап1идиза!
– Стоп! Фу свинья пришёл мина? – Ургуб т1улсан хъайи т1уб алап1на ханумди рябкъюри дярябкърайи лишниин чпин барйирин аит1.
– Тахсир гъабхьну йиз, деврин Намус Патимат, хил алдабгъ!.. – К1ул ибхну дийигънайи гъараваш-дишагьлийиз гъабхьибдикан пуз гуч1ури айи.
– Узу говорю, что за свинья испачкала гьаму йиз двориъ ккабхьнайи итальянский плитка! Ты п1анимаешь, что гъап1унва! С подписью самого цезаря вуйиз му гьа! Чавра – Кализейиан!
– Багъишламиш ап1ин, Ригъсир ич аьхюр, калитка хъябкьюз…
– Что, что!? Какое унижение! Это увуз не калитка! Мурар очень дорогие ворота ву из гъизила! Из Кландайка! Ви, двери хъяркьюндарин на улицу!? Фйир делают они с моим домом, пока узу намаз делала…
«Кализей», «Кландайк» – шликан ва фици вуш чаз гъеерхьу гафарра к1ури, амма дурарин мянайин гъавриъ учв гьич адарди Фат1иматди ижми дяви гъабхура чан гъаравшлихъди икриъ.
Римдиъ айи Колизей к1уру арена, ухди вахтари, дугъридара, девлетлуйир деллу шлу уьмаратнан дарамат вуди гъабхьнушул, хъа гьамус душвайишв гъюрдарна-харабатйир духьнайиган, аьгъдарзуз, Фат1иматдин жилири, душну дина, душвакк ккимбуб ккадабгъну дубхну, чан котеджарикк ккабхьнайиб вуш.
Клондайкра Фат1иматдин, чпин хулаз ип1уз-убхъуз гъюри шлу «фунаринна» «шафарин» гагь-гагьнак гъизиликан шлу улхбарик чаз ебхьури шлу гаф к1ваин илмийи.
– Аькьвлариз аькьюл туврайи Патимат, учуз рякъяйизра минди гъуншдин бай уч1внийи… – Му дишагьлийихьди динагьли Патиматди пуз ккундайиб пуз гъитрадайи.
– Фуж гъунши? Наши думу? Т1афлар йиз хулазди гьаз гъиди… – Вуууу, гъилигу гьялариан Патиматдикан Фат1имат шулайиси ву, дустар! Дугъан ихь ч1алнан ушв хътабшвуз хъюбгъю! Дагар гьут1убччву! Фицики «культурная» вуйиган «убхьурайи» жан «ккедябхъюз» шулдайи.
Хъидибтну чахъ хъайи «гюзгдин», гъизилин зарариинди кюкйир арчнайи халат, алабхьну саб булушкасиб ккуртт, ч1ат удуч1вурайиган чакан аьйиб дарап1руси ялагь Патимат гъуншдин «гъюнаригъна»!
Патиматдин кьяляхъди ухьура гъягъюз ккайидар вуйхьа, хъа дугъан мелзналан чан гъуншдин терефназди ерчурайи агьрарна-люкьнар ерхьруган жвуваз нач шуйи. Дугъу ап1урайи аьж’ви лижариъ айи «уччву» гафар дик1идархьа. Дурар учвхьан Кюрейин чпин гъуншйирикан дидик1найи ихтилатариъ урхуз хьидичвхьан.
Учу хътаршра, уву яв гъарах, Патимат ханум, гъуншдихьна.
Гъюгъюз гъярава, хал имбубт1ан артухъ авадан хьуз ужур, ичв саб километр али барйириккантина гъуншдихьна – вари кюче вуйибси гьарай-фигъан ипну дарш ктарин!? Яв «Колизейикк» кабхьнайи плитка хъидип1надарив, байк1а, гьадинди гъафи биц1ирин ликарик кади гъабши гъум гъубзну к1ури! Учвра, гьеле яв хтул Дубайиан фила гъюруш, чахъди тамашйир ап1уз, гьерхри дуфнайир!
Эээгь! Шлиз к1арва!
Гъушхьа ухьу, Патиматт1ан ухди, гъуншдихьна.
***
Гъуншира ву сар аьдати табасаран агьли дишагьли! Сарай баб! Мугъан икриъ хябяхъ вуди лижгъян дуфну хюнира а, гъаб-рюкьяч гъижик1у штарин бедрера улихь хьади.
Халра ву марцциди! Уларикк гизафси ккархьрудар ву мугъан гваран гъабар–бетйир, гаранзйир, дабкьру гвар, даргар гъюдуршвнайи. Ва ц1ару бархалра, хулакк ккипнайи.
Сарай бабан ц1ару бархал ву – шу-шубуб ч1ул ади кьят1ларси, лизи ирин жил ккайи. Дугъу дурар, заманайиз дилигди, гьамусра, чан тинаси хьайи дуркьаригъ урхурайи. Урхурайи гьамус масу тувуз. Гъийин гафариинди Сарай бабканра духьнайи, Патиматдиз гъябкъю: "бизмесмен".
«Гъит вари табасаранлуйирин хулариъси вари дугълуйринра ужагъариъ ади ишри ц1ару балхлар, шу-шубуб ттугъ айи. Фицики, – к1ура бабу, – гьаму простой ирин ц1ару бархлиъ табасарандин вари тарих ат1абгна. Гъийинна кмиди!»
«Хъа я баб, уву учуз кидибтава, ц1ару бархлиъ абчнайи сир».
Ич т1алаб чаз гъеебхьубси, бабу гъапи: «Ктибтишра хъугъидарчва, гъеебхьишра дейребхьу мисал ап1идичва, улупишра, гъябкъюндарчуз пидичва. Дидин, хъана ужуб фу ву: узу йиз абйирин сир узухьди гъабхидиза…»
Сарай бабаз пуз ккун гъабхьнийи амма намаз ап1ру Патиматди гъитундайи. Думу ц1а алабхънайирси бабан калиткайихъна хъуркьнийи.
Хюндиккан ккудубзу никкра хьади хулазди уч1врайи бабаз дихар гъеерхьу ва калиткайихъ хъайириз гъапи:
– Жжан баай! Уву душвахъ гьаз дийигънава, я Фат1имат! Гъач ихь хулазди!
Му гафар гъеерхьу «дирбаш» дишагьлийин жан журужси хъибту. Дугъан «Патиматвал» зат мидарди гъудубгу. Фат1иматдин уларигъна зириз гъафи ва хилар машниин иливну ишури душну Сарай бабак кархьу.
Сабпи раж вуйи дугъаз чан уьмриъ чаз «жан бай» к1ури ебхьури.
Магьа гьамцибу заанвалин масанвал! Абйириланмина ухьуз гъубзнайи саб гафну «Жжан бали» инсан айт1анзина дигиш ап1уру. Ари ц1ару бархлиъ айи сирра гьадму ву!