К1АШ
(отрывки из романа "МАШАР")
1. Пушвтна Хамуч
Лигури шуйза. Лигураза.
Лигурза! Гъюра Кьулккарин Ханмягьямад-халу.
Варидариз гьамус аьгъя Печкин, хъа думуган аьгъдайчуз.
Думуган Печкин хьубра мумкин дайи, фицики Ханмягьямад-халу сабан Эдуарддиз дяркънадайи! Успенскийиз, гьа!
Вуйи йисар ургц1урпи. Хьубпи – йирхьубпи классариъ айза.
Кабхъну гъюра Кьулккарин халу сумка газтар айи.
Юкьуб улиз гъяркъну думу кас.
Успенскийин улари дугъкан Печкиндин образ арайиз гъабхну гьадму йисари. Вуйиш к1урза – 1974 -пи.
Хъа биц1и бай Рашидлин улар ал дугъан газтариин!
Швнуд йис вуш думуган думу балин, чазра ужуйи аьгъдар. Узхьан гьерхри шулу. Фу пуза-хъа узу?
Думуган думу узуз дицикьан аьгъюрра дайзуз, йисар – мийибшри!
Хъа кьант1а учв вуйиб чазра аьгъя.
Кьант1а гъапиган, жердрахъди чавра, бегьем алдру к1арчар ч1ирнарикан ктатури, бювер ап1ру к1ирихъси вуйи учв!
Дик1уйи шуйи дугъу, магьа узузра аьгъязуз гьадраризси к1ури, чан "жавагьирарра"!
«Гьадраризси» дугъу думуган Шамхаловдизна Шагьмардановдиз гъахьну к1ури!
Шуйи аьхир «Октябрин аквнаъ» дурарин «гьунарар»!
«Дурарин шули, хъа йиздар гьаз хьидар!» – К1ул’ин гизаф гъизигур вуйи, жугьудрин бай жугьуд!
Дурарин аба Аьзизра гьамцир вуйи! Мунурик гъилигган, дугъан аба гьеле аьяндарра вуйи! Хъа касибур вуйиган гьясбикк ап1ури гъахьундар, касиб, капиталист, исламист ва социалист чапхунчйири!
Гъийин заманачйири: динагьлийири дугъаз аьлим пуб мумкин вуйи...
Хъа гьюкми – экстремист! Фицики чпихъ хъпебехъди, дюзвал к1урур, дурарин душман шула!
Хъа дюзвал пуз, гъурху, гъидицу ва арайиз дубхнайи му дюньяйин гъавриъ ахъу инсандихьант1ан шлуб дар.
Хъа шлин хтул ву к1ури духьнайир ву к1урачва му, кьирт1 хътру кьант1ара!
Гафар ка к1ури, дурар хъит1уз аьгъяди ккундарин?
Гафарра хъилт1ана! Хъит1ну к1ури дурар, «Аьхю гьар’ан» йицарихъ хъит1ну хурайи муццуругъар дарда! Гафариинра хам ал. Хъч1юхюрайидарилан аьлч1ябгъиш, гъяц1лишв кказабгган гьап1дива, аьяндар!
Хъит1дарикан саб мяна айи мутмура арайиз дубхну ккундарин?!
…
– Я халу чавава саб газат?
– Пушвшвшвт, пушвшвт! – к1уйи Ханмягьямад халуйи, узухьинди «…акв» гьач1абккури.
«Пушвт» «Печкинди» ич адашдиз к1уйи. Дугъан ччвур «Пушвт» дайи – Аьлипаша!
Ханмягьямадди «Аьли» хътипуйи, хъа «Пашайикан» «Пушвт» ап1уйи узуз хъял гъюз.
Сифтеган хъял гъюрушра, дугъаз, ич дадайи хъаъну, «Хамуч» к1урдайза! Газат тувидайи.
…
Кап1ну шулдайи дидик йиз «гьунар».
Йицарихъ муццуругъар хъит1радарва гьа, «Пушвт»! Бик1уз аьгъяди ккунду!
Узуз аьгъязуз бик1уз!
Кьант1а т1улар мап1ан! Сабан уву яв хъюнт1ар ккажакуз дубгъ, хьубпи-йирхьубпи класс!
Гьич к1ул’ин дибрисарза. Аьгъязуз бик1уз!
Хъа узуз бик1уз аьгъяшра, йиз хъюлиан, узхъанди Гитлериккан ккадату Яргълаарин Ибрагьим халуйин бали кауз гъитри гъахьундар «Октябрик».
Гъахьундар, куразачвуз! Гьаци вуйиб ву – гъахьундар гьан!
Гъитундар, красный Гитлери! Магьа чан маш ч1варч1вли, магьа – йиз, хябяхъ гъябхънайи, гъядябхъюз ап1урайи!
***
Чав, Шегьвеледди, думуган Хив газтиъ лихурайза, к1ури шулу.
Белки му, «Народный…» тувнайириз, узу дик1рудар кьабулди даршлийи!
Гьилигу гьялариан, думу Шагьмарданов, Аьзиздин хтулиъ гьадму вахтарихъанмина ут1укьнайхьиб?
Гъира чав гьаци к1ури шулу: «Уву бик1уз аьгъюр дарва»!
Дарза! Узу яратмиш ап1рур вуза!
«Хъа ав, уву чаз алахъур к1ури начу йик1ури гъахьи Пушкин, Яргълиз гъюрайир Ляхлазди рюкъюъ ахъур Дантесди гъядаъну к1ури шулу. Думуган яв яратмиш гъап1у «Замана» пьесара гъябкънийзуз: «гъур ккубччвну ифи уч1вубхура гьа!..» Шли шликк ккубччвну? Гимбун гъурариинди ифйир адагъруб вуйин? Гьудуч1в гьа!!!» – Хъуч1ухну сумплар йиз терефназди йибчуйи "гъарх", "гьарх дидкан" к1урайиси, гъапну, ртутьдихъ ниар хъаъри гъахьири.
"Ртутдихъ ниар" гьапиган, яргълаар, чпизра аьгъдарди, гьаддиин яшамиш шулади гъахьну.
Узу гьудуч1вишра, уву узхьан гьудуч1видарва! Хътакуз ккайир дарва!
"Народный писатель" к1уру ччвур узуз дурубкьну ккундайиб вуйи, хъа уву узхьан думура тадабгъунва!
Гьамус хъиржвну хилар, узу яв машар жик1арзияв, нит1рихъ жви! Чпира турфарин сикейихьди! Сумпларикан аржлар шлуси! Хъа маш к1уруш гъючвюбхну, узу увухьна хътау шикларик кайи бутар ккайи ичв хуларихьансина гъяригъди дубшну, Яргъли нирик кабхъруси.
Тадабгъунва П1ут1ин Немцовдихьан хъдадакиганси! "Аьхю гъулаз" душну увуз аьхюч1веъ сесер гьадушв'ан уч ап1ин дупну, дугъу думу дина гьаиганси! Яни, думу гьюрматлу ччвур, уву узхьан тадабгъунва гьюкмихьна багахь духьну!
«Тадабгъуз, дициб ччвур сабт1ан адайк1ан ягъли кабинетариъ?»
Уву дици гъавриъ махьан, ччвурар гизаф а пну, ччвур узузт1ан дурубкьну ккунди адайзуз, шагьарин Шагь!
Аьгъю гъабхьунзуз дидкан Мягьямаддин «Милаъ», «Ютубдиан».
Вуйишт1ан, «Народный…» – «ча» гъапиган тувруб вуди!
Хъа уву, Ибрагьим-халу, увуз «Герой…» гьаз ча гъапундарва? Узуз дидкан аьгъяйиш, Сталиндиз тув, пидийзаки!
Гъапунза аварарин Аьгьмадовдиз тув к1ури!
Хъа, Расулин ерина айири: «Гитлериин гъалиб гъахьирин бали чаз ча ухдит1ан дупназуз» – гъапну. Гьаддиз, мушваъ, ««тув» гъапирин гьунар адар, хъа – «ча» гъапирин»!
Мидкан хъасинси гъапнийзуз писателарин аьхюри дугълуйирин.
Гьар «ча» к1уруриз туври гъашиш, Брежневдин мухрарикра фук1ара гъудрубзур!
Ибрагьимовичди гьунар гъап1ну: Аьзизуф марцци штуинна адагъну.
Баркаллагь чаз! Ккахърайир? Дарш, хиварин Шамхаловдихъдина Достоевскийихъди гьюжатнаъ дархьиган, гъахьунва, к1ури?
«Табасаранский Достоевский» гъапнийи «Пушвтрин» бализ Кази Керимовичди, хъял гъафири, узу чаъ гьарган ут1укьну шлуган!
...
– Вагь, уву дугъаз дициб ччвур гьаз тувдива, Жвулли-жви! – Шагьдин юк1вну гъадабгъурадайи.
– Я бай, бакьалйирин бай! Уву даждиз якъ гъапишра, диди чан ап1ру «иаь» ап1иди!
– Узу аькьюллуди гъавриъ ккаъ, узура увуз биярин бай пузавуз, гьала увуз фици шулуш?
– Фици шул, беле к1вак кубк1у бамбагси, жвуван тухмин ччвурар, ччивар наънан вуш аьгъяди духьну ккунидар вуйибдин уву гъавриъ ауз узхьан удудубкьрайиган, гьагъмунубдин фици гъавриъ аъруш уву аьгъдарзуз?! Хъа вушра тялукь мисал сабсана хибдизавуз: ригъдиз ваз гъапну к1ури, ригъди чан акв вазлинубдихьнакьан зяиф ап1урин?
– Яни увуз пуз ккундавузки, ичв «гъула» жвиваз Достоевский дарпишра, дугъу чан бик1руб гьадгъуси бик1ура?
– Йиз уьмриъ йиз ученикарикан уччвуйи гъавриъ ауз гъахьи сар ученик, увут1ан алахъундарзуз «Шябан»! Гъач гьаддин гьякьнаан саб «шмурдякдиккан» ккадатидихьа «Балхариъ»!
Ч1аларин вуза к1урайи духтур, Курбанов К. К. мушвагъ наънан гъахьияв гъапиш, Шахмардановна Кази Керимович лап ухдихъанмина «два сапага – пара» вуйи, кьюредра Марковайиъ саб кабинетдиъ хьурухъанмина, гьей, дидиз улихьна, пуз шулу, дягьзаманйирианмина.
Тмуну терефнаан, чан юк1в кч1абгру шлиз вушра «Шябан» к1уру ихь аьлимди учв Хив райондиан вуди гьисаб ап1ури шуйи: саб гъапиб, улихьган жвул’ар хивинди кайиган, кьюбпиб, ч1алниин сифте хивар лихуз хъюгъиган, шубубпибсана, чан хпир Ляхлаан вуйиган – Гюлзереф.
«Народный… -дин» ликарикк йишв ккухьри шуйи чахъди «Шябан» "уткан" шлуган.
Ари гьадму ккухьу йишву, ва, Гамзатовдин гъайгъушнаъ хьубра фикриъ ади, аварарин «Народный…» дуст вуйиз пубазра дилигну, дициб ччвур ухдит1ан дурубкьнайи Агьмядовди, чанубсибдихъди ихьурра «кац1нийи».
Кац1нийи мани ччвурнахьди хъуркьувалариз дилигнайиси!
Алац1нийи кунц1ари "ччвур" жибк1урайи устлар «Буйнакскийиъ» ва «Редукторнийиъ»!
Дугъан, Аьзизуфдиз дих дарап1у ниятнура му гьядисйир, дугъридан гъахьидар вуйивал субут ап1ура пуб дюз гъюрайиси шула, гьяйвант1ан чкиди гъажаргъунза гъапиринси!
***
Саб гафниинди, думуган узхьан «Печкииндихьан» йиз "мутму" кайи газат бисуз гъабхьундайи.
Узуз хабар дарзуз газтин тинди фуж хъаш.
Тинди хъайириз хабар дар минди хъайир фуж вуш. Белки хабар вушул, "узхьанра Шагьмардановдихьанси шулзухьан" к1уруган, мугъу, бик1уз!
Аммаки газатна Ханмягьямад-халу симар духьна учу кит1райи.
...
«Увуз, «Пушвт», директори дих ап1ура».
Гъушунза.
...
«Увуз бик1уз аьгъдарвуз» – гъапну узуз, Хиван ич школайиз дуфнайи халуйи, Аьлимурад учителин кабинетдиъ!
Яни, узу бизар мап1ан, яв хъич1ибкьну дус, гъапнийи ягъли аьхю думу гъуллугъчийи!
Есть, товарищ капитан! Увухьинди вуйиб хъч1ибкьархьа!
Хъч1ибкьза!
Йиздариз "...акв" рябгъюз гъадагъа гъап1нийи. Акв дярябкъруган, "муч1ушназ" дик1ури гъашиза – тахилиз!
К1ул'ин гъизигуриз, акв гьа гъитархьа, дарин, муч1ушинра гьярам ву!
Халккут1ай! Хъа уву гьамциб, Ккувгъарин Шамил халуйи к1уруганси, уччвур ву дупну я уччвур дарур, я саб ляхин-кар ктрур му дюньяйиина гьик1уди (гьап1ри) гъахьир вува?!
Белки ашул узу ап1рубра, эгер узу му дюньяйиз дуфнаш!
Рябкъюрадархьуз увкан айи мянфяаьт!
Мянфяаьтназ дарза узу, эй!
Хъа гьап1уз вуйи эй вува?
Дюз гъапиш, узу фтиз вуйир вуш, аькьюл–халай, аьгъдарзуз! Хъа дугъридан, ук1у Шамилиз гъябкъю, узу гьаз гъахьир вуйк1ан?!
Пионер вуза аьхир, галстуккьан абхъуз аьгъдру!
«Всегда готов» значокра азуз, вуди узуз багьаб!
Му вуйи узуз гъурубкьу сабпи ва аьхиримжи пешкеш!
Будь готов!
Дидлан гьайри, магьа дук1нура гъяраза, сарун адарзуз гьюкмарихьан гъурубкьуб! Пакьарт1ан!
Я ккундира дариз! Я чара пидарза!
Лайикь дархьуб туврушра фици бисуру? Жвув начан ап1уру диди.
Дурари «душмниз» я тувдира дар! Пубси даршул, хъа вушра – всегда готов…
***
Биц1и бай. Йиц1июкьуд йис.
Хьуд йис вуйиз урус ч1ал киврайиб дубгъури.
Уз’инди вуш узу думу ухдит1ан дурубгъназа!
Дид’инди, магьа, шиърара дик1ураза!
Ап1дарин «…аквнан» тинди хъайири дидик чап йизуб, ап1рубдикна хътап1арза. «Пионерская правдайиз».
…
– Я халу изус к1ажжу аян?
– Иву гьясив ккану ивус к1ажжу шли билк1унда, поэт! – К1ура узук кялхъри, школайиъ баяри.
– Пушвшвшв, пушвт! – Ханмягьямад-халуйин дих гъабши, школайин икриъ, урт1лар ккувгъар, гьяргъяриз почта пай ап1урайирин.
Яни гьадму гъулариан вуйи биц1идарихьна дугъу газтар, кагъзар, журналар туври шуйи. Чазра – рягьят, биц1идаризра – шадвал!
Ханмягьямад-халуйи адабгъну кагъаз чан сумкайиан, варидарин улихь за дап1ну узухьинди гьач1абкку, – Масквайиан къюнавус, – дупну.
Завук-жилик узу кдисурадар! Кагъазра ву гьадму «… правдайиан»!
Кялхъри «поэт» к1урайидарин ушвар балугъиндариз илт1ик1у ва дишла чурчларси гъудургу гъяраригъинди.
Аза узу ургур завариъ уьрхну! Гъабхьиб дар! Москвайиан «Пушвтраз» аьхюрарихьан кагъаз гъюб – му, му дерйириъ гьамусдиз зат дархьи гьядиса ву!
Гьаддихъанмина миди узук гьисра, аьшкьра, гьевесра кап1нийи.
Магьа аьгъяди узуз бик1уз!
Агъявуз, аьгъявуз бик1уз увуз! Хъа яратмиш гъап1уб навшдив?!
«Шиъриин сац1ибсана лих, хъа хъадап1» – кайи думу редакцияйин кагъзик.
Мимидар куч1врайзу варисоюздин биц1идарин газтик!
Мура зурба хъуркьвал дарин!
Президентвализ кандидатура йизра дивнайиз, амма саб-кьюб сес гьурк1ундайзуз. Дарш вуйза гьа парччагь! Ва «симразра» тувуйза велосипед! Хьуз чакан Печкин! Урт1ил-Ккувигъ-Гьяригъна гъягъюз шлуси, хьади едросарин пайдагъ!
Хъасинси гагь «…нурариан», гагь «…аквариан» гъахьизуз гъюри манатар: шубуб… хьуб, ургуб.
– Пууушвт, ма гъул зиг кифтанцияйихъ! – к1ури гъаши Эдуарддин геройи школйириин, масккурдихъ, латакк, раццарихъ, избачдиъ…
Гьаддихъанмина думу кас, ич почталион, гизаф ккун гъахьунзуз ва дугъаз узу, шагьриан гъюрайи ич адашдизси, ккилигури гъахьиза.
Марцциди уьрхидихьа к1ваъ жвуван уьмриъ иштирак гъахьи касар!
2. «Народный…»
– Узу рази гъахьунза узуз Махачкалайиз ляхниз дих ап1баз… – К1ура Яргълиан Хивинди ктахъу газатдин гъуллугъчийи.
Икибашт1ан, рази дарди шулин-хъа гьамус гьамушвариан меркездизди ктахъурайир! Жараб дарш, «…узуз! Махачкалайиз!..» пуб, ебхьуб ч1яаьн дарин Яргълаариз! Хъюхъ за ап1ин, Шагьвелед-халу! Хъа ц1ийи кастюмар ануз?
Ибрагьим дахайи гъадагънин?
Бай ккунду гьа, Берлин гъибисуриз!
– Узуз, – к1ура, Багъир халуйи, учу Дербентдиъ рякъюхъ кафейиъ чан убгъури деънайиган, – дугъан кастюмар гъяркъниз.
– Фици?
– «Октябрин…» редактор вуйза думуган ва Мягьячгъалайиз гъярайи отделин заведующий Шахмарданов, учуз гежехайрар ап1ури, редакцияйин идарйиризди уч1внийи гьадрарикди.
– Хъа?
– Хъа фу шул? Мархьлинигъра вуйи. Саб гъуч1убхубсиб палащра хъажайи мугъахъ, – к1урайи Ражабуфди, чан гъвалахъ хъайирихьинди гамгамра дап1ну.
– Увууура, баяяя, фйир к1уураваа! Фициб, фициб вуйи? – Чру ук1арин ч1ук1ниин кьац1 алахьури гьерху юбилейиз гъярайи писатели. Кьац1 пиган, кьац1ра дар гьа баяр, ч1ук1ран язухъ шулийи!
– Аьхъю дархьуз хюнди гъап1у к1ари гъибиржибсиб! Балунувий! – мушвахъ деънайи, иллагьки Уьмаровайихьан аьхю гьягья тадабхъу, фицики, мура мугъаз, ихь писателиз, ккерягъюрайир ву аьхир, чавси дугъура литинститут ккудубк1найиган ва чахьинди гъюрайи гьюрмутар гьатгъахьинди гъярайиган. Гюлбикейиз ккунди айиб гьамциб кялхъбануб вуйи, сац1иб учв зи ккюрхюз.
– Хъа? – Къарар дяргъюри хъзигураза узура Багъириз, чан гьаддихъантина хъимбубра, гьамшваъ деънайи вари писателарин улихь хътипуз ял ап1ри кьярси духьнайи кьаби жвуваз.
– Хъа фу шул? Немци, «хянди хух!» гъаписи кабинетдиъ айидар к1ар гъахьунча, палаш хъидибтну кастюмар гъяркъюбси. Фу лигурва, мугъ’ин алидар, Мягьячкъалайиз ляхниз гъярайиин, ц1ийи кастюмар вуйиз к1ури, немцарин форма ву.
Мици гъеебхьган, Шадгьвелед халуйин ушвниан вари ч1ук1 сагъдимиди ут1убччвну, гъаншариъ деънайи Аьбдулмаджиддин машаригъ гъябт1ру. Хъа гъядахьу гъурччву ук1ари вари устул алабц1уру. Ай аман – мушвахь гъабхьиб! Представит ап1инай гьа! Уьмаровайи, дац1абкну к1ул Шагьмардановдихьинди либгурайи маш рябкъюз ккундийчвушв! Сарун фу к1уза!
– Йиз фикрихъна гъафи узу мугъхьан, мурар мицдар гьап1рударив, гъапиган: «Германияйиан ич адашди гъахидар!» гъапи фурс кади. Хъа я Ибрагьим, я дустти-жви, Ибрагьим йиз ужур дустра вуйиз аьхир, йиз газтиз гьаммишан шиърар, макьалйир дик1рур, фунур батишккнин хиларигъ гъяхъюнва чан фрицдин фурма увуз тувуз!? «Фици фумра, гьап1ру фурма? Узу йиз бализ духнайи кастюмариз дици гьаз пидива? Узхьан эсесна эскер жара ап1уз даршулайин?!» – Улхура узукди дявдин иштиракчи! Хъа яв гъулхиш гьерччю бетер – асинадира зинадира… Гьяракат ап1ну илдит, дибисну уву Махачкалайиъ, НКВД-ейи ГУЛАГДИЗ хътап1айиз… – гъапунза, табасаран халкьдин багъдин кюкйир, мугъаз…
– Чухсагъул, Багъир Раджабович, мура, ц1илдигъ гъибт1уз, беле ужуб хабар ву! – уьру маш ярхи гъап1у поэтессайи, ктубч1вурайи бурзси дерникан.
– Кампрамат уч шула гьа, Ибрагьимович! – пну идпу уччвувалиан сабпи йишв гъадабгъю хъюхъниан Буньяминди.
– Кабхърурсир дар! – Жикъидиси ут1убччву давления ут1убччвнайи булка гъяйи сфатнаан Гьюсейнийин Шюшеханумдин гъвалхъанси.
– Рубкьруб гъурубкьну бализ! Сану сарихьанра гьлиркъури имдарза! – Гъапи Сувайнатдихьинди дилигну Шагьди.
– Гъурубкьнуш, гъурубкьубдихъди мубарак ап1уразаву! – гъудужвну хил гъибису Фи-Розайи Черненкойи Андроповдинаси.
Ва дугъахъди вари имбударира Шагьвеледдиз «Народный писатель» ччвур тебрик гъап1у.
3. Гъиллигъар
Узу гъап1ундайза мубарак! Хъял казук дугъкан, Андруп1уфдикан! Гьаз? Фици гъапиш?
Фици шул? Писателарин союздик каундарзу чан вахтари. Яни учв Председатель вуйиган секцияйин. Увуз бик1уз аьгъдарвуз, к1ур. Агъдруган китабарра кмиди удуч1внайин! Узуз аьгъязуз, к1ур, дурар фици удуч1вдар вуш.
Я кас, гьамцурикан гьап1ри аьдат ву! Гьамгъан фу ву «Пушвтнахъди» удукьуз. Чак гъилигган Аьзизуф уф аьзиз ву аьхир!
– Узу «союздик» гьаз каърадарва, бай?
– Гьамгъаз лигайчва! Узу яв тай фила гъахьир ву «бай» пуз! Дар аьхюр–биц1ир айиб, дарин? Уву лижаъ адарва гьа, мал-къарайин, къарагюн! Мушваз писателарин, поэтарин храмар к1ура ва мушваъ лихурайидарра машгьур касар ву. Дурарикан сариз «Шагь» к1ура! Ебхьурайвуз? Шагь! Шагь!!
– Шагь! Фтин шагь? «Жихрин гьарин»?
– Шолоховдин «Тихий Дон» йиз «Жихрин гьарик» гъилигган гьадму ичв, ляхлаарин, хъархъасна-ч1юрх гъябхьнайи гъярсит1ан дар. Уву шликди улхурава? Аферин йип узу уву йиз багахьнаси гъюз гъитбаз, ч1яппюрях!
– Дици гьаз к1урава, ярхлаъ амиди шубубан икрам ап1ин йип! Хил гьач1абкк, макра ап1уза! Арфанйирна жихрар хъайир! Вуш яв «Гъатхумухурра» ат1абццну диц «ккалакьури» «Чюнгюрра» хъивну хабахъ!
– Гъурхунна дарш йиз дурар?
– Гьаци саб т1агърушназ…
– Узу яв т1агърушнар алдап1бахъди гьамкьан зегьмет гъизигнин, кефчи-бег! Жарадариндар дицидарихъинди гьаз урхдарва? Дарш, йиздаригъян жаради дурар «Тавханайиан» вуйин?
– «Зазарин таж» али Шамилин «Тавханайиъра» айиб адар, чпин дадайин чухтйирна хуччгарт1ан гъайри.
– Гьаа, гьаци йипа! Увуз Шамил Казиевра гьясби ккимдарвуз сарун?! Агьаан! Тму терефнаан, узук гъилигган, гьясби ккаузкьан мутму учв дар. Дидин гьякьнаан уву дюз ап1урава. Мицибдиз дилигну, союздик уву каузра хай шул. Документар гьязур ап1ин: рекомендацйир – шубуб, членарихьан, ва подстрочникар, яв дидик1найи «Т1авк1аринна» «…насларин».
– Зарафтар ап1урайва, падиШАГЬ! Узу улдугуз мигъитан гьа!
– Имбударин урх т1агърушназ! Йиздар – уьмур, гележег, туврайидару! Дурар маллайин хил’ин кьуръмару! Дурар девриз гьарай-фигъану! Дурар увуз, писателарин ц1арнаъ учвуз ккундайириз, дарсару! Узухь сабси гьич фужк1а дет1райиб дар! Ебхьрайвуз?! Ичв я Шамилар, я аварар, я ибнйир!
– Хъа «ибнйин» фици гъавриъ шулу?
– «ва имбудар»!
– Расул Гьямзатовра?
– Думу кьюбпибдиъ ахърайиз.
– «аварариъ»?
– Гьедрерхишра гъавриъ духьну ккунду. «Писателарик каъ!» Фици каъру гьамцир, гъавриъ адрахърур!
– Багъишламиш ап1ин, худа, яв аьхювализ шюкюр ибшри! Сабсана суал йиз агъайиз тувиш, хъял гъюрийк1ан яраб дугъаз?
– Ккубкри гъабшиш хъял дяргъюр! Йип!
– «ва ибнйирик» Дефо, Сервантес, Солжиницын… кахьрайин? Дарш гьамшвяригъ гъяйи мелочар: Шамхаловар, Митаровар, К1ахаб–Росойиан вуйи Мягьмудар, Етим Эминар?..
– Садись два! Фужарихь дит1рава узу? Узуз гьябкъю УЗУ!
– Хъа учву пеэр-даттар гизаф вуйчва?
– Узуз фу ебхьураа! Гъавриъ ккаъ му яв гафарин!
– Увуси узура пуза: садись два!
– Шлиз диврава дициб кьимат?
– Увуси узура пуза: гъавриъ адрахъруриз.
– Гъавриъ адрахърайир фуж ву: узу дарш уву!
– Магьа, Шагь-халу, уву гъапи даттар-пеэрин уву гъавриъ адарва…
– Дици гъапир узу вуйин дарш уву?
– Уву!
– Фици узу?
– «Ккубкри гъабшиш, хъял дяргъюр» гъапнийва. Хъа ухьу даттар-пеэризт1ан ккубкри шулин!
– Марццихь йиз уларихьан, гьярамзада!!
– Ваъ эй, Шагь-Велед-халу! Уву гъизмиш машан…
– Гъизмиш хьуз узу лич1рахъ хъебгнайи жерд вуйин!
– Узу уву…
– Гьамус узкан, зикв алибдихьна, ч1ар алибра, ктап1урава, нянати! Дургинихь гьамлин!
– Хъа, гъавриъ духьну ккундазуз яв, Шагь-Велед-халу! Узу йиз узукна фикир ап1урайза, эгер учву, ккубкрудар гизаф вуш, йиз фукьан харжар гъягъюраш гьисаб ап1уз ккундайзуз! Шлихьан бурж ап1уруш фагьмиъ агурайза…
– Гьацибкьана хлиъ адарди, «каъ» к1ури зегьримандиз мина дуфнана!!
– Хъа узу йиз бюджет планироват дап1ну ккундарин! Фунуб статьяйикан фу ктубт1уруш лигурайза…
– Гъарах, кудубт1ну хъа гъач…
– Рекомендаццйир…
– Гъарах, ктудубт1ри дурарин гаф дарибшри!
– Хъа яв репутация! Писательвалин заанвал! Увухьна вуйи гьюрмат!
– Дурар я фун я ул абц1рудар дар!
– Жараб дарш юк1в абц1руки!
– Юк1в адрури думу фици абц1ру?!
– Узу ув’ин мюгьтал гъашиза.
– Машан! Узу мицдар, узу гьамцир вуйиган к1урайир дарза! Аьгъю йибхь, жарадарин гъагъ уз’инна гъадабгъураза. Ихь арайиан, гъавриъ йихь, му хасиятарна гъиллигъар кам хьпан бадали!
– Шагьвеледхалу, уву бегьем гьурк1у инсан вуваки!
Чан биц1и хъюхъниз т1уб йивури Шагьмардановди гъапи: «Аьзизуф, Аьжжизуф!»
– Явт1ан биц1иб йизра дариз! – гъапиза, йизубдихьинди узура улупури.
4. Аькьюл-халай
…
– Шлихьан дисуза рекомендаццйир?
– Уву гъидик1дар дурхну кьабул гъахьи членаихьан, «союздик» кади шубуд йист1ан зина вуйидарихьан.
…
Вот эта задача! Фици ап1уруш ап1ин! Каурзаву гъапи Шагьмардановдиз хъана суалар туври гъашиш, хъял гъибди. Хъа хъял гъюрухъан думу ужур дар. Кадраузра мумкин ву. Гьап1ру? Йигъаъ ригъ дийибгъну гъубзру мутму дар! Хъялра гьар гьялари арайиз гъюрубра дар! Сабансана багахь улуч1видихьа ацу халуйин!
…
– Хъа йипа, Председатель союза писателей, гьацдар шубур членар наънан агуза?
– Йиз хярт1хъан!
– Дурар яв хярт1ахъ деънанив?
– …!!!
Магьа фици мябгъян к1уруш йипай! Хъял гъюру гафар ап1руган, дарфири фици гъузур! Гьациб жюрейихъанди суал тувруб вуйин аьхюриз? «Наънан агуза?» Рази йихь уву «гьаму йиз чв’ан» дарпбиин! Гьеле мугъу гъюдалди дупну гъибтна! Хъа мугъан дидхъан тувру суалну ц1а ктрипди гъитурин! «хярт1ахъ деънанив?»!! Шагьси вуйинна узу му йиз уларихьан сюргюн ап1рийзачав! Узу гъавриъ аза гьа, дебккнайи суалнан. Суалнаъ айи дерин мянайинра, хъа му учв, Аьзизуф, дидин гъавриъ адрубдин завуъ айи гюзел ригът1ан уччвуйи аьгъязуз.
…
– Хъа хярт1ахъ хътарди наан а дурар?! Чпира хъат1ри! Узу мурарин марцц ап1ури! Хъа чпи чпиз кефер ап1ури! Гамзатовдин улихь йиз машар уьру узу фукьан ап1уза?
– Машар уьру гьаз шул?
– Сарира саб башакайи произведения дибрик1руган! Чпи я гьич саб серемжемъдиъкьан иштирак даршлуган! Членский взносар вахтниинди тутрувруган! Сарун фу дар1ну ккундувуз дурари? Гьамрар ц1ибин хъат1райидар?
– Узу думукьанишвяригънакьан дурукьнайир дарза…
– Магьа рукьуз ккунди чарйир агурава, иблис! Увуз, Аьзизуф, ккун хьибдийнуз сабсана хъабт1руб хярт1ахъ хъипуз?!
…
Ари фици шулу! Ар гьаци шул гьа, гъавриъ т1ап1ну удудубкьруб! Яв хиялив мурари ляхниъ йиччвар-ччимар ит1ура к1ури! Хъа увуз теклиф ап1урадар к1ури! Аг яв гьамус уву увуз, уву каъру дициб к1аж туврур! Ккундар Шагьриз сабсана хъабт1ру член хярт1ахъ хъипуз!
...
– Узу думундарсдарсур хьидарза.
– Дугъри к1урава, дурар хярт1ахъ хъяъраш, уву йиз к1ул’ин улуч1видива, кяфир!
…
Узу гьамгъаз гьаци йип дупнайин? Пайгъамбарвалин гафар адарин Шагьмардановдин ушвниан адахьури?! Узуз, аькьюл-халайиз, рябкъюрайиз, увуъ, жан Рашид, ич1ибгнайи зегьер! Зегьерра – Шагьрин к1ул чабхьруб! Давди зегьметар мизиган! Дидкан аьгъяди, дугъу уву гьич фицик1а кьабул ап1дарву. Дугъаз аьгъю дубхьна Кази Керимовичди яв «Т1авк1из» тувнайи заан кьиматнакан.
– Аькьюл-халай, узу яв гафарихъ хъпехъидарза. Узу гизаф к1ул’ин гъизигу кас вуза. Йизуб вари дюз шлубра аьгъязуз!
– Ибшияв дюз вари! Узура гьаддиз ял ап1идиза. Уьмур алдарабхъди гьич фужк1ара хъугъри шулдар. «Уьмриъ алабхъубт1ан», «уьмур алабхъуб» гъагъи ляхин вуйиб увуз аьгъю йибхь! Уьмриъ алабхъуб – садар, дюшюшарт1ан дар, хъа уьмур алабхъуб – вари рякъ яв гъюнариинди ккадап1урава. Ферштейн?
...
5. Рекомендацйир:
а) Пирмягьямад Аслановдин
…
Шлихьан дисуру, я чви, теклиф ап1ру к1ажар? Фуж а узхъан дициб гаф дебккру кас? Фуж лайикь ву? Шлихьна гъягъюза чавай узуз рекомендацйир к1ури? Расул Гамзатовдихьна? Ясана Пушкиндихьна! Хъа Дюмайихьна гъушиш хъана ужуйи дайин!
– Я Алискандир Дюме-жан, узу яв мушкетёрра дайин, чавале узуз саб к1аж?
Мици гъеебхьу гений накьдиан ут1унччвну, чан улихь хьайир фуж вуш аьгъю дубхьну, хъана ругариккинди ккадакнийи.
– Жан Дюма, аман Дюма-халу, увухъ хьудваржкьан хпар хъади хьуваликан сарикнара пидарзаяв, узу к1уруб, яни узу ваъ, гьатму къинц1и Шагьди к1уруб узуз тув. Дарш узуз ч1ук1 ккубкьдар! Гъитрадарзу гьадди чпин гъвалахьинди! Миннатра дад-бидадра, жан Дюма, вуйиз, йиз гъуллугъ гьубк1!
– Узухъ фу к1ури хъюгънава, узу уву гъидик1дар гъурхурин? Ичв, ляхлаарихъ, йиз фила хъабхъну?
– Яваш, яваш, дицикьанра вягьтайиан гъягъюз хай даршул, хъа думу яв шубудваржна сумц1урна шубурпи любовнца ич гъуннуан дайнив?
– Гъуннуан? Белки – гуннарикан? Увхьан узу алдатмиш ап1уз хьивдарвухьан! Думгьадму ичв Пирмягьямадарихьан бис! Гъит узу йиз сикинди гъвандикк! Гужназ хьудварждиккан гьергнайиб аьгъдардахьидивуз! Гьеле ча саб яв, фу дибик1наш урхузаяв! Думу яв «Ч1иви майит» ихтилат мутуван, дарш пиди «Королева Маргойи», ч1иви майти «Ч1иви майит» урхура к1ури! Хъа узу фу маш гъядябгъюру Бонапартдихьна!
– А дургинихь гьа, яв аьхю гъулаз! Французрикан фу уж’вал хьивдивузипа!
…
– Пирмягьямад-халу, к1аж чава?
– Тувидарза?
– Чавава?
– Тувидарза?
– Аман-миннат…
– Увуз ккуш Мярдягьяй-минат – тувидарза! (Мярдягьяй – дягьзаманйириъ ихь халкь Аманди терг ап1бахьан гъюрхю игит кас.)
– Гьаз? Фу дябкънавуз узкан?
– «Фу дябкънавуз?» Нач шулдайвуз? Фйир дидик1нава узлан яв «Мизмизар ва музмузар» к1уру ихтилатнаъ! Мялхъян уву узуз! Аьлхъюз азабгнайишв адариз!
– Я Пирмягьямад-халу, душвак гьич яв ччвуркьана ктариз аьхир! Фйир к1урава?
– Узу ахмакь дарза гьа! Писатель вуза! Душваъ аънайи образар гьап1рударив? Шликан ктагъдарив? Шлихъ хъебехъну душваъ йиз уьмрикан дибик1нава? Узлан футнийир дидик1ну, гьамус узлантина писательра хьидиза к1урайва? Тувидарзавуз, жан, тувидарза!
– Увуси фикир ап1уруш, узу вуйин дурур гъидик1ур?
– Хъа, хюрккарин Гясануф вуйин?!
– Уву думу китабдик гъурхунданна Шамиль Казиевдин ччвур ккади. Гьадму дарин редактор?
– Ар вуйиган яв рекомендацияра гьадму къучийиз ча йип! Гьамус аьгъю гъабхьизуз узлан увукна футнийир гъап1ур фуж вуш!
– Гъабхьиган, узук тахсрар гьаз кирчрава, Пирмягьямад-халу?
– Узу к1урубси вуйин? Гьит1ит1ибк1ди чан дюзди йип? Шамили гъапуннукна узкан?
– Ваъ! Дюмайи!
– Фуж Дюмайи?
– Франццузли!
– Дици вуш чан ушв алдабхъричан, ***н балин ***н! Ичв гъул’анин думу?
– Ваъ! Ккум’ан!
– Вуш Шамиликнара узлан футнийир ап1урайир гьадму гъюлгъяц1и вухьиди! Ибшри сарун! Яв дугъривализ дилигну ва дишди узукна пузди, туварзавуз! Лиг гьа, бик1ру хъарин ихтилат Шамиликан бик1! Узузра азуз чаллан к1урудар!
– Дугъканра гъибик1унза, Пирмягьямад-халу!
– Дици фици? Сабан узу фук1ара саб футна дарпиди?
– Хъа гьаци! Гьаму увкан гъибик1иганси!
– Шулугъар ап1урава гьа, гъула жви?
– Шулугъариъра саб фук1а-мук1а ади шулу…
…
б) Арбен Кардашовдин
…
– Вагь, вагь, Рашид, лезги ч1ал ч1идачни?
Мугъаз, Арбендиз, лезгйирин шаириз, «ч1идач» пузра дарпузра гуч1уразуз.
Дюзди алдарабхъиш биябур шулу! Гужа-гужт1ан Пирмагомед Аслановди рекомендация тувундарзуз! Бай к1уз ужжур Дюма дайиш, тувидира дайи! Хъа учвура к1урадарнучва, дук1найирикан фу уж’вал дябкъну ккундувуз, к1ури! Хъа магьа рябкъюри! Юк1в шад ап1ричан Дюмайин хьудварждикан сарикьана! Сари дарап1руб хьудваржди ап1ур к1урайчва?!
– Зачем тебя ч1ал лезги, товарищ Кардаш? Тебя важнее ни ч1ал, а халкь лезги!
– Ты как Расул Гамзатов – интригующий подход у тебя!
– Арбен, обижаешь меня?
– В чём обида то?
– Я ни – как Расул Гамзатов, а Расул Гамзатов – как я!
¬Ну, да! Кто не ошибается!? Мне этим более широко открывается твой характер! Пусть будет так! Плох тот солдат, который не желает стать генералом! Читаю твои произведения, такой же дух и в них! Значит, авторство, несомненно, верно!
– Раз ты меня похвалил, давай это закрепим в рекомендации. Напиши, Мехединдин гиди, мне бумажку для вступление в отряд писателей.
– Разве ты, Рашид, не член Союза?
– Как станешь, когда препятствуют свои же!
– А я то думал, ты давно в Союзе! Когда я собирал документы, я хотел, чтобы ты мне написал рекомендацию, но тогда ты был в командировке…
…
Фу пидива хъа Микрах жвиваз! Думу дюз ву! Цикаб гъип1гант1ан аьгъю шлуб дар дад ва думу гъап1у хиларин гьунар! Фуж вушра «кьявар-кьуларихъ» хъа к1ури, дугъкан т1яаьм рябкъюри шулдар!
Гьамус кьюб к1уру ражари документар уч ап1ураза Союздик куч1вуз. Сифте рекомендацйир Муталиб Митаровди, Пирмагомед Касумовди, хъасин Касимов гъаши, ва чав, Шахвелед Шагьмардановди, думура, Кази Керимовичди тув дупну, тувнийзуз.
Ухди вахтар вуйи. Вушра каундайзу! Багьнийир ктагъури: гагь Базутаевдин гъам кади, гагь Перестройка гъябгъюради, гагь ваучерар тувра, инфляцияйи гъитрадар к1ури ва аьхирки, документар гъудургну дупну. Пагь, думуган узуз гъафи хъял! Магьа гьамусдизкьан имиза цал дибрихъди хъюхъяр йивуз! Гъибихъунзуз, дустар цал – Россия. Дерд гъабхьир, гьергну гьамрарихьан гъушунза лихуз Чернобылин багарихьна, к1ваълан гьауз табасарандин писателари ап1урайи т1улар! Гъахьунза лихури: урсарин маларихъ гаванди! Гъахьунза дик1ури дердериан шиърарна поэмйир: «Йиздихъди Яраккна», «Гъанасузвал ва буржи»!
Гьамци кадап1ну хъял, йивну хъюхъяр урсарин цаларикан, гьап1ну вахт сац1иб, сац1иб духьну чурчли, абц1ну «тавра» эсерари, магьа дуфнайир вуза хъана миннатар ап1ури, каай Союздик к1ури!
…
в) Шамил Казиевдин
…
– Хайрар!
– Хайрар!
–…
– Каидарву!
– Уву бик1, хъа лигун!
– Давди…
– Давди даруб фук1ара адар… Хъа йипа, Шамил халу, гьамкьан ут1укьну гьаз ачва?
– Шагьрин т1улар аьгъдарди айвуз?!
– Лимит!
– Фу, гьап1ру, наънан гъафи?
– Ихтияр туврадарчуз, к1ур, кайидарилан зина кауз!
– Хъа жара миллетариз лимит айиб дарин? Дурари гьар йисан къар-сумч1ур каъраки!
– Дурарин гъуллугъчйир гьюкмин улихь гизафдар хьа, хъа ихь хьтар!
– Яваша, Шамил-халу, Союздик хъуркьувалариз дилигну каъруб вуйин, дарш хъана жара жюрейин «гьунарарра» кади ккундин?
– Хъуркьувалар кайидари тешкил дап1найи идара ву думу, гьацдар касариз вуди, хъа «гьунарар» кайидарин хилиъ абхъна думу гъи! Сарун дидик кайи файда кимдар!
– Хъугъдарза!
– Хъугъдарш, уву хъугъбан бадали рекомендация бик1арзавуз! Му саб тереф! Тмуну терефнаан, каурдар пну, уву яв бик1урайиб мидипан! Яв эсерар, зат сариндаризра ухшар дарудар вуяв! Дурарин аквнахь чарчар гьерхрайидар гизаф а.
– Фу бадали, гьаз?
– Гьюкум хилиъ айир, чан тяриф дарди, кдисру мутму дар!
– Ккундуш, узу дурарин тярифар гьарган ап1арза чпин!
– Дици дар гьа! Дурарра ахмакьар дар! Дурариз ужуйи аьгъя, эгер адмийирин улихьна кьюб мутму адагъиш, дурари ужубнуб гъядябгъруб аьгъя улихь хьайидариз, хъа саб мутму адабгъиш, думу кьабул дарап1уз адмийириз чара хьибдар, фицики сарун жараб адар! Ари гьаци, ву ляхнар, Рашид, ихь бик1рударин арайиъра. Эгер жвувут1ан ужуйи бик1рур адахъш, дицир дурари улуржбахъ хьиди. Гьаддиз, к1ураза, увуз «давди»!
– Хъа Касимовди йиц1ихьуд агъзур тувнуза к1урайики?
– Касимов, фук1а тутрувишра каърур вуйи. Вушра гьадгъахъ ц1ибт1ан «гъагъ» хъипундар!
– Гьаму вари Шагьрин жибдиз гъябгъюрайин?
– Сар Шагь вуйиш, фу вушра ап1уз шуйи! Дугъланзина алидарикан хабар айвуз?
– Вуш гьаддиз, йипа, Шагьри узу гагь-гагьнак Гамзатовдин кабинетдиз хъч1юхюри гъахьну, гьар ражари пятизвёздучний каньякна шкалатдин к1ару плитка хьади!
– Уву гьамус биц1ир дарваки, ачухъди дарпиш, гьацдарикан аьгъдарди дархьуз!
– Йиз фикриъ дицдар уршдариз! Дици хьуб гьич мумкин дар!
– Дарш, ма, гъарах, Союздиз Шагьрихьна!
– Ча! Гъягъидиза! Лигурайхьу гьамус дугъу фицдар багьанйир ктагъуруш!
– Сарун шлихьан гъидисунва?
– Аслановдихьанна Арбендихьан.
– Хай шул! Гъарах, гъарах, рах, рах!
– Рахидиза, ккарахидиза, карахидира вуза!
– Гъвандикан гъван крахну к1ури хах шлуб дар! Кьюрякки ккунду!
– Ккундуш лиззагънара ачуз!
– Вуш, гъул’ан гъюрури сакьюдар гьаз гъахундарва?
…
Шамил-халуйи мици гъапиган маш уьру хьуз хъюбгъриз, хъа – гук1ни! Дибик1ну туврайи рекомендация, пиянискийиси даршули гъибисунза, дюзди гъиву тягьнайихьан уч1вруди ва кьут1кьалди дубхьну нач! Казиев папрус зигрур вуйиш, йиз машнакан кабхьуйи, ч1анади вуйи ц1а!
6. Шагьмардановдин «гъирагъ-бужагъ»:
…
Пиган гьаз к1урва к1ури шулу, дарпуз фу чара а!
– Хъа яв хал ккаравхърияв, системайин марианетка, уву каурзаву дупну вари документар: подстрочникар, характеристикйир, рекомендацйир филадихъанмина гьамус кьюбпи ражари тувназавухьна, хъа уву, Гамзатовдин рижв, союздик каърадарва! Гьамус фу дубхьна? Гьудрубк1райиб фу ву?
– Аьгъяйвуз, гъунна жви, яв хъайибкьан вари люкьнар ап1ин, рягьят хьибдивуз! Япунарин, хъял фици ктап1уруш аьгъяйвуз, чпин начальникдин жакул дивру ва хъял кайири чахьан шлубси гъурдар йивуру. Гьаци ктап1уру хъял.
– Узу япункьансир пеъ дарза! Яв ву к1ури, йиз метлеб узкан хъял ктап1уб дариз! Узуз уву куч1лар дап1ну ккундариз! Ебхьурайвуз! Куч1лар ап1ури алдатмиш ап1уз мушвахь бякья хьтар!
– Гьаддихъна дуфнаш, йиз уз’инди, узу увуз куч1лар ап1урадарза! Сабан улихь гьял дап1надру меселйир хьа!
– Фу меселйир, я чви? Дурар завариан ахьрайин?
– Заварианна дар, дар пну, сабдиан саб адахьурайидар ву! Мисалназ, шубуб китаб удуч1внаяв, саб китабкьан «гъижибк1унна»?
– Хъа яв фниъ букъу абхърияв, узу гизаф гъадабгъурайин дарш уву? Узу мушваъ саб ляхин адарди бик1барииндикьана мадар ап1идиза к1ураза, хъа уву йиз ушвнигъна гъафи гьадму кьюб кепегра гъюч1юбгъюрава! Узуз йисак сабан туврайи гонорар аьхюди рябкъюравуз, хъа яв Табасаран секцияйин Председательвалин зарплата, «Ппаздин» редакторвалин зарплата ва гьар жюре изданйириан гъюрайи жюрбежюр гонорар рякъюрадарвуз!
– Узу вуй гьацииир! Фйир вушра мак1ааан!
– Узу даруб к1урадарза! Дици вуйиган, узу гъавриъ ахъруси, ачухъди гьаз к1урадарва, узу гьаз каърадарш?
– Хъа сарун мидлант1ан артухъ, фици ачухъди к1уруб ву?! Дажди иаь ап1дар зазкьан ктрубк1иш! Хъа сарун ухьу дажарт1ан камидааар вуйин-хъа?
– Ухьу дупну, учвюгъ узура мигъит1ишван! Камидар дарудари чпи даждихьди дит1руб вуйин!
– Учкан уву дарш, фу к1ури хъюгънава каъ к1ури! Эгер уву «ич Къази-халу» хъазухъ к1ури к1арчар заргураш, дугъазра уву яв гьякьяр хьади дат1на! Увккан наанди гьергдик1ана к1ури аьси духьна думура!
– Вааа!!! Яваш-явашди гьамус к1улиъ убч1врайиси вузуз!
– Жарадарин, гьялариз гъилигубси к1улиъ убч1вру, хъа яв хъизигну ипрашра убч1врадарив! Уву к1урайиси, узу куч1лар ап1урадарза, хъа зиълан узуз туврайи намёкариинди ва арайиъ шулайи ляхнариинди лигураза яв куч1вувализра!
– Вуш Расул Гамзатовдиз узкан мадар ккунда йипа?
– Дугъу дици к1урадар! Ва тму терефра к1ваълан гьап1ну ккундар: дугъан зиинра аьхюр ал! Дустар хъайиб ву! Маил-мадат ккарцну ккунду! Мурар ц1иб харжар дар гьа!
– Я Шагьвелед-халу, уву узуз таза дюнья абццрайир вуна, дарш узу рихшанд ап1урайир!
– Уву узура мюгьтал ап1урава! Гьамусдиз увуз мицдар ляхнарикн ктибтрур гъахьундарин? Дарш уву му дюньяйиан дарива? Узура дажи дарза: яв иблисвалин гъавриъ айир вуза! Гъарах, аьгъдруб аьгъю ап1ин! Шлуб фикриз гъадабгъ! Уву каъдихьа! Мегьел, аьрза тувну ктраур гъахьундарихь!
Фу пидива-хъа, му ц1арар урхурайир! Йиз ушвниъ ч1ал имдариз! Узу к1ар духьназа! Набши гьякьвал, дюзвал, масанвал, хатир-гьюрмат, кюмек, намус, эд, перде! Ухьу наанди гъахура? Инсандиз фу дубхьна?
Вуйишт1ан, Пирмягьямад Касумовди дюз вуди: «чпиз пул тутрувди каидарву» к1урайи! Гьаму касдихьан, член хьузди, пул бисрудари, арда узу ч1анади каурин!
Я кас фу бадали узу пул тувру! Наабарут, дурари узуз тувну ккунду, ужудар эсерар дик1урава, чухсагъул, к1ури! Хъа, чав, Гьямзатов, ужудар дидик1найиган гьадмукьан заанди адагънадарин! Мурарин фици к1улиъ ахъру: дик1рур лазим дар, дидрик1рурра лазим дар! Гьамус, чав, Шагьвеледди к1уруганси, гьялариз дилигну ап1урайиси шула. Саб гафниинди, «узуз узу гьап1раш аьгъдарзуз, хъа узуз хайир ктарди лик алдабгъидарза: гьам аьхюрин улихь дугъаз икрам ап1ури, гьам жвувакк ккарснайириз «ча» к1ури! Гьамциб, белки, фикир вушул му заманайиндарин! Наънан му арайиз гъафиб ву? Дициб йиз к1улиз гьаз гъюрдар? Я, т1ап1уз шлур, ада? Гьамцибган ап1уру маариъ к1аш! К1аш – камк кабхьнайи дюньяйи кап1райиб!
***
Гьамус ихь «классик» духьнайир ву к1урайи Шагьмардановдиз, «Народный писатель Дагестана» к1уру ччвур тувна к1ур, Расул Гамзатовдин йишв’ин деънайи Ахмедовди. Гъеебхьунзуз тувнайиваликан, амма, гьаму зиихъ узкан кч1икьу зивзивар к1ваълан гьаъну, хъял кайири гъап1ундарза мубарак! Гьаз ап1уза? Ап1айиз суал тувраза: фу хъуркьувалар гъазанмиш дап1ну? К1ваъ к1аш ап1узди?!
Думура дар гьа! Ахмедов аьхюр гъахьи вахтаригъди, чав, Шагьди теклиф дивну, гьамус, дугъридан, каурзаву, гъапну союздик.
Мугъан му гьафариинди, гъилигу гьялариан, кауз мяшат ап1урайир Расул гъахьну.
Гьеле лигухьа фу шулуш…
Мидкан, жара ихтилатнаъ ктибтидихьа.