Ãúýìàô. ÏñûóòIýì ïýIóëú õúóïIýì õýò êúýãúàãúûì èïñû IàøIó àðãúîèð åøúî. ÏêIýøúýõúóì ïêIàøúýð åøõû. Äóíàèì èäýõàãúý òåãóùûIýõ. Àðãúîèì çèïëúûõüè êúûIóàãú:
- Ç-ç-ç-ç! Ç-ç-ç-ç! Ñûäýó äóíàèð äýõý äýäà!
- Àðû äýä,- ãúóàøõýçý ìàêúý êúûãúýIóãú ïêIýøúýõúóì.
ÏñûóòIýì øûíýãúàêIý çèIý æüû ôàáýó êúûòåêIûãúýì àðãúîèì ûòýìý öIûêIóõýð ûãúýñûñûãúýõ, ïêIýøúýõúóì ûòõûöIý ðû÷úàãú. Àù ãóõàõúîó õàãúîòàãúýì ÿçýäýãóùûIýãúó ëúèãúýêIîòàãú. ÏêIýøúýõúóì çèêúóäûèçý êúûIóàãú:
- Çýðýòõúàãúîð!
- Íûáäæýãúóíûãúý çýäûòèIýìý äýãúóáà?
- Äýãúó, çýäûòèãúàI,- äæýóàï êúûòûãú ïêIýøúýõúóì.
- Ñý ñûçýðýíàñûïûøIîð êúåóøûõüàòû ìû ãúýìàôýì ñûêúûçýðýõúóãúýì.
- Ñûäà ìûãúýðý ãúýìàôýð ãúîðåêIîðýì çýðýòåêIûðýð? Òõüàïýõýð ÿIàøIóãúýêIý çýôýäýõ, àIî,- ûòõûöIý çýôèùýçý ïêIýøúýõúóì ûãúýøIýãúóàãú.
- Àð äýãúó! Òõüàïýõýð èëúýñ ðåíûì çýðýIýøIóõýð äýãúó äýä!
ÏêIýøúýõúóì ûíýõýð êúûðèãúýêIûãúýõ:
- Èëúýñ ðåíûì àóùòýó ùûòýï! Ãúýìàôýì ûóæ áæûõüý, åòIàíý êIûìàô, åòIàíý ãúàòõý. Ãúàòõýð êúûçèõüýêIý àðû íûIýï ïêIàøúýõýð êúûçåæüýõýðýð, àó à óàõúòýð äæûðè ÷úûIý, áæûõüýì - ãúîæüû ìýõúóõ ûêIè IýøIóõýï. ÊIûìàôýì ïêIàøúýõýð ùûIàõýðýï, àIî, àó àð ñý ñëúýãúóðýï.
- ÙûìûIàõýóè? - ûãúýøIýãúóàãú àðãúîèì.- Ñûäà àð êúûçûõýêIûðýð? Àäý êúýãúàãúûõýð?
- Êúýãúàãúè, óöè ùûIýï. ÊIûìàôýì çýêIý îñûì ÷Iåóõúóìý, - ïêIýøúýõúóð èøIýíûãúýõýìêIý àðãúîèì äýãóàùýùòûãúý.
- Øúûïêúýóè?- ûãúýøIýãúóãú àðãúîèì. - Àäý îñûð ñûäà?
ÏêIýøúýõúóì îñ ûëúýãúóãúýï, õüàöIý-ïIàöIýõýð êIûìàôýì ìý÷úûåõ, ûêIè àð çûôýäýð ûøIýðýï, àó çýðýôûæüûð êúûôàIîòàãú.
- Çûìè ûìûëúýãúóãúàõýóè?
- Áçûóõýìðý, õüàêIý-êúóàêIýõýìðý àëúýãúóãú. ÇýðàIîðýìêIý, êIûìàôýð ÷úûIý äýä. Áð-ð-ð. - ïêIýøúýõúóì, ÷úûIýð çûôýäýð ûøIàïýðýì ôýäýó, çèóòIûIóãú.
- Îñûð ôûæüýóè! Àð ñý çýðýñëúýãúóí ôàëIýð!
- Êúûáäýõúóùòýï. ÕüàöIý-ïIàöIýõýì àëúýãúóí àëúýêIûíýó ùûòýï. Òûõý÷úûåùò. ÊIûìàôýì òý÷úûå, òûêúýóùûæüûìý - ãúàòõý.
Àðãúîèì ûãó ðèõüûãúýï êIûìàôýì çýðýõýíûùòûð.
- Àðû øúõüàåì ñý ñû÷úûåíýó ñûôàåï. Ó÷úûåçý àíàõü ãøúýøIýãúîíõýð áëýáãúýêIûí ïëúýêIûùò.
ÏêIýøúýõúóì àðãúîèð çûãúýãóìýêIûðýð ãóðûIîùòûãúýï. Åæüûì ïñûáý çûêIýò ïêIàøúýì íàõü ãóøIóàãúî ùûIýó ûøIýðýï.
- Àðû øúõüàåì, êIûìàôýð äæûðè òûìûøIýðýì ùûù, - ìýãóáæû àðãúîèð.
- ÑèùûêIàãúýï. ÙûIýíûãúýð - ãúýìàô, êIûìàôýð - ÷úûåì èïIàëú.
Àðãúîèì ïêIýøúýõúóð øIîòõüàìûêIýó, øIîçýùûãúîó ûëúûòàãú. Àäðýì àóùòýó ûëúûòýùòûãúýï, àó àðãúîèì ûãó êúûäåIýó íûáäæýãúóì ðèIóàãú:
- Óãúóàøõýçý óèùûIýíûãúý îãúàêIî. ÓçûêIýõúîïñûðý ùûIýï.
- Àð øúûïêúýï! Ñý ñûçûôàøõýðýð õüàìïIûðàøúî ñûõúóíýó ñûêIýõúîïñûøú àðû. Äæû ñûïêIýøúýõúó øúõüàåì, ñûçýðýùûòûùò øúûïêúýð - õüàìïIûðàøúó!
- ÓõüàìïIûðàøúó, àðà? ÇýðýõúóðýìêIý, î óáûáûøúóùò, àðà?
- Àäý àðû, äåëý öIûêIó. Àíàõü ìàêIýó ñøIýøúóùòûð äæàðû. Óèó, êúûçýðýñøIîøIûðýìêIý, êóêýëêý ñûçûùûõúóùò óàõúòýð êúýñûãú, êîêîíûì çûêIîöIûñùûõüàí ôàå. Àù õüàìïIûðàøúî ñûõúóãúýó ñûêúèêIûæüûùò.
Àðãúîèì çýõèõûãúýð ûãúýøIýãúóàãú. Çýðýôýçýùûùòûðè, çýðåæýùòûðè ðèIóàãú. Åæüûð, êIûìàôýð çûùûùûð êúûôýçûIîòýùò ãîðýì çûIóèãúýêIýí ûãó õýëúýó, åæüàãú.
- Ôýñàêú, à «çûãîðýì» çåìûãúýøõ. Àõýìý ÿêIýñý äýä óèêúîø àðãúîéõýð, - êúûôýãóìýêIýó êúûêIýëúûäæàãú ïêIýøúýõúóð. «ÕúÿðêIý òûçýIîêIýæü», - çýðàIóè, çýáãúîäýêIûãúýõ.
Àðãúîèì ïõúàøúî ãîðý çûòûðèõúóàãú, ûêIè äæýíýò áçûóæúûåó (ñèíèöà) ìýçûì õýñ õüàìëûóìý ÿóIóðýì, ìýêIý-ìàêIýó åêIîëIàãú. Áçûóæúûåì àð ëúýø äýäýó ùûùûíýùòûãúý, àó ãó êúûçIýïèøIûõüè, ìýêúý ÷àíêIý åóï÷Iûãú:
- Ç-ç-ç-ç! Î óáçûó ëúýøûí ôàå. Óáãúýæúà?
- Ñýðè?...- ëúýøúó ûãúýøIýãúóàãú çýóï÷Iûãúýì, åòIàíý ûáãúýãó êúûðèãúýïøûãú. - Àðû, ñûáãúýæú, ïIîìè õúóùò. Çàãúîðý... Àó, íàõüûáýðýì, ñûäæýíýò áçûó. Îðû? Óõýòà?
- Ñûïõúàøúó. ÃóùûIàêIý ñýøIý, - àðãúîèì ûøúõüý êúûçýðèóõúóìýùòûì ãúýøIýãúîíû êúûðèãúàIîðýð, àó ïñýð IàøIóáà!- Î êIûìàôýð ïëúýãúóãúà?
- ÊIûìàôýðè? Àäý, ñëúýãúóí.
- Ñûäà çûôýäýð àð?
- ÃóùûIàêIý çûøIýðý ïõúàøúîì äýåó ûíýìý àëúýãúóà?
- Ñý ñûíûáæüûêI, ãúýìàôýì ñûêúýõúóãú, äæûðè çè ñëúýãúóíýó èãúî ñèôàãúýï.
Áçûóæúûåì ûøIýðýð êúûIîòàãú: êIûìàôýð çýðý÷úûIýð, ïñûóòIýð çûùòûêIý ìûëû çýðýõúóðýð, êúàëýì äýò óíýìý ÿøõüàíãúóï÷úýìý ñóðýòõýð àòûðèøIûõüýó çýðýùòûõýðýð, êúîëýáçûóìý àïàå êúýëýäýñìý øõàïIýó àøIûãúýõýì ãúàæúî êúûçýðýðàòàêúîðýð, àð çýðýIàøIóð... Îñûð êúûõüýó æüûáãúý êúåïùýìý, áçûó òàìýõýì àòèç ìýõúó ûêIè îíòýãúó åøIûõ, àð çýðýãîìûIóð.
- Îñûð ñûäà çûùûùûð?
- Îñûð - ãúýæúî ôûæü, óàøúîì êúåõû.
- Óàøúîìè? Óàøúîð íýêIûáà! ÍýêIûì êúèçûùòà?
- Àðû.
- ÃúýøIýãúîí äýä! Îñûð ñëúýãúóíýó ñûôàé!
Áçûóæúûåì òýìàîçý àðãúîèì ðèIóàãú:
- ÑøIýðýï, çûãîðýì øIîãúýøIýãúîí äýäýìè, ñýðûêIý - ïùûíýíûãú. Àó òûãúýð òõúàãúî.
Òûãúýð àðãúîèì ûãó çýðýðèìûõüûðýð, ûòàìýõýð çýðèãúýãúóøúûðýð êúýIîãúó èìûôýó, æüûáãúýó êúåïùàãúýì, ïõúàøúîð òûðèäçûãú, àð áçûóæúûåì çåëúýãúóì, êúûóáûòûíýó õüàöIý-ïIàöIýì ûóæ èëúýäàãú. Àðãúîèì åëáýòýó ÷ýãúý çýæúó ãîðýì çûùèãúýáûëúûãú.
Áçûóæúûåð åæàãú, åæàãú... IóìûêIûæüû çýõúóì àðãúîèì îðýäûð êúûõèäçàãú:
- Ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç!
- Ùûãúýò, ñøúõüý îãúýóçû.
- Ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç!
- Èêúóùò… Ñôûçýõýõûæüûðýï!
- Ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç-ç!
Áçûóæúûåð åçýùè, IóáûáûêIûæüûãú. Àðãúîèì èãúýáûëúûïIý ûáãûíàãú. Óô! Êúýãúýãúý ïñû IàøIóì åøúóè, çèãúýðýõüàòûãú. ÎøIý-äýìûøIýó öûçý öIûêIó ÷úûãûì êúåëúýòýõûãú.
- Î óõýòà?- àðãúîèð åóï÷Iûãú àù.
- Ñûöûç. Î ñûäýó óöIûêIó äýäà. Óçýðýçýõýñõûðýð ûêIè óçýðýñëúýãúóðýð ñýãúýøIàãúî.
Àó àðãúîèð çûëúûõúóðý äæýóàïûð àðû øIîIîôûð:
- ÊIûìàôýð ïëúýãúóãúà?
- Ñëúýãúóãúý.
- ÊIûìàôýð ñëúýãúóíýó óêúûçäåIýí ïëúýêIûùòà?
- Ñûäýùòýó?
- Óèöû øúýáý öIûêIó çûõýçãúýáûëúõüàíûøú, êIûìàôýð åêIûôý ñûùûïñýóùò.
Àð öûçýì ûãó ûõüûãúýï. Ñûä àð çûùûùûð? Áæûäçýì ôýäýóè? Àó àðãúîèì çè êúûìûIîó öûçýì èö çûõèãúýáûëúõüàãú.
- Óèäæýäûãó çýðýøúàáýð… çýðýôàáýð... ÅìûêIó êúûñôýìûëúýãúó.
- ÊúåêIóðýï! Ñûôàåï! Ïøúõüý ùûãúýçûé!- öûçýì çèóòõûïêIûãú, çûãúý÷ýðýçûãú. Àó àðãúîèì ìàêúý ûìûãúýIîó, öû øúàáýì çûõèóøúýôàãú. Öûçýì êúû÷úûõüý çýïûòûùòûãú, èäæýäûãó ôýáàãúý, àó óõýñûíûð ïñûíêIýãúî äýäàãúýï. Çû ï÷ýäûæü ãîðýì öûçýð íàáãúîì êúûçåêIûì, äóíàèð ôûæüûáçýó àðãúîèì ûëúýãúóãú.
- Îñ êúåñûãú!- êóóàãúý àð ìýêúý ÷àíêIý, ûêIè äæýäûãóì êúûõýïêIûãú.- Ç-ç-ç-ç!- îðýäûð êúûõèäçàãú, àó ÷úûIý äýäýòè, û÷ûé êúýóçûãú, êúýïñûãú. ÎøIý-äýìûøIýó ûòýìý öIûêIóõýð ôýìûãúýñûñõýó, äûèãúý ôýäýó êúûùûõúóãú, ÷úûå êúåêIóãú. ÛíàïIýõýð çýòðèìûïIîó, áàIî çýðèãúýëúýãúó øIîèãúîó ÷úûåì òIýêIó ïýóöóæüûãú, àó ôûðèêúóãúýï, õý÷úûÿãú. Àù ï÷ûõüàïIý äàõý ûëúýãúóãú: êúýãúàãú ïñû IàøIóì åøúîó, ïñûóòIý ÷ûIóì ûêúîøõýì ÿãúóñýó ùûáûáýó, èîðýäè ìýêúý ÷àíêIý êúûIîó:
-Ç-ç-ç-ç-ç!
ÈíýIîñý ïêIýøúýõúîó õüàìïIûðýøúî äàõý õúóãúýð êúûùûãóøIóêIûçý êúåáûáûëIè, ñýëàì êúûðèõûãú, áëýãúý äýäýó áçûóæúûåðè çûãîðýì åóIóùòûãúýòè, àùè ñýëàì ðèõûãú, åòIàíý çýêIýì êúýóøIóíêIûãú. ÕüàöIý-ïIýöIý îðýäûIîð ïõúýøúî çýãî÷ûãúýì äýôàãú, àó êúýóùûãúýï.
Àðãúîèð ÷àíýó êúû÷IýêIûãú. ÇûêIýõúîïñûùòûãúýð êúûäýõúóãú: êIûìàôýð çûôýäýð çýðèãúýøIàãúý, îñ ôûæüûáçýðè ûëúýãúóãú.
Ãúýìàôýð êúûçýñûì õüàêIý-êúóàêIè, õüàöIý-ïIàöIè - çýêIý êúýóùûãúýõýì, àðãúîèì èêúýáàð çýõàõûãú, àù è÷àíûãúýðý, èêúàèãúàãúýðý àãúýøIàãúîó ãúý ïñàóì ðûãóùûIàãúýõ.
Öûçýó êúýáàðûð êúàíýçãúýñûãúýì àðèIóàãú:
- Óôýå äýäýìý óçûêIýõúîïñûðýð êúûçäýáãúýõúóí ïëúýêIûùò, Iàìàëè, êIóà÷Iè çýáãúýãúîòûùò. Àó ëúýø äýäýó óêIýõúîïñûí ôàå.