СУ ФИ РА
(Ихтилат)
Кьюр. Хъа чиб чпихъди. Даршул. Сар сарихъди. Му – тгъахъди... Даршул. Тму мугъахъди. Гьич фицик1а. Фици фицик1а? Канч1лихъан… Канч1лихъан хъичихнайир… Вадарда хъич1ихнайир – тмунар. Мунур – гьамгъан! Вуш сарин «канч1»… Даршул! Тмунурин ву канч1 ярхиб! Ярхиб хъайирихъан хъич1ихна… Дарда ярабин, жикъиб хъайирихъан! Яни, мугъан гъуллугъ… тмунуринт1ан.
Кьюр ву сану, кьюр! Кьюкьяр. Кушар гъярснайи кьюкьяр, хътахьуз даршулайи рягъхьан. Чпира ятлиндарстар!
Сарун?
Сарун фу ккундувуз? Ятул чухрайирхъ хъибтур вуна?! Даруган ккебяхъ. Ухьу дурар хъитдихьа.
Имишул. Хъанадарра. Шубурпирра. Ургурпирра. Дурар ккудук1ру биркар, ту, кюкйир! Вуйинхъа?! Сакурйир! Лизи кьюрдхъан шлу вахтнаъ беълийиин алабхьнайи лизишанси! Агъзурна сар. Дяхнигъ ч1алкьан. Дишди к1уруш: ч1алнягъ дяхинкьан.
Гьаму агъзурна сарикан ктибтуз ккайва?
Кказа! Мушваъ ккадарза. Жара йишваъ. Йишв албхъишваъ. Ккивай, агъзурна сар, ичв гъюнарикк гъутккнар, гитйирт1ан ижми. Дарш – гъюдли?
Хъа сабан гьамрарикан.
Хъюраризди гъилигиш, даждиин али, сар эърудариъ кьюридра а. Фици гъюршру мурар хъюраригъ?! Аьгь ап1уру дажди фици мурар?!
Гьамраиинди ул алап1идихьа. Мурччвхъан хълигури. Жиниди. Жвув ярхлаъ ади, ав, ярхлаъ, МаскавЛяхлаъ, иб дурарихьна гьач1абккну. Маргълиинди. Марччлихъниси. Гьаци.
Мици хъугърубси хьибдар. Ибаз жарабра ебхьуру. Хъана жвув’ин улубкьубдикан ктибтури гъабшиш, мидиз «амин» к1урудар артухъ шул.
– Я риш! Я риииш!!
– Гьай! Гьай-гьаай!!
– Я, жан, я гьадму ягъли рииш!
– Вай! Вай-ваай!
Гьатрарик гьатму тмунур фуж ву эй! Мугъанра, тугъанра, уюгъариин улурччвнайи ич бабан булушккйир ву. Думугандинстар дар, жара жюрейиндар. Хартут’ин али к1ажси, Мадоннайинстар. Муркларкьар рякъдар. Дап1ну мягьрум улар хъайидар. Гъяц1лишварихъ. Дарш: «Я баб! Я бааб!!» – к1ури ч1игъ ап1уйза, мунури дарш тмунури «гьай-вай! вайгьарай!!» к1уйи.
– Я, жан, я Бузова!
– Узу думу дарза!
– Даруган, вуза, к1урайиси жаваб гьаз туврава? Убч1вну яв халиъ гъубзава! Чан кьял'инди чан хал гъабхру ч1ивишин!
– Гьай йип, я риш, гьатму, ранг жигьилинсибдиз! Айит1ишварикан, сабан, к1уз шлурсир дар. Кюмгъярсир даришри.
– Хъа фицир?
– Кум ут1убччвурайи Мерседесдин глушительсир. Ут1убччвурайи кумт1ан марццирсир! Тгъан йибчурайи кууум! Вуууу…
– Гьай, жан, гьай, йип яв к1уруб!
– Уву гьадмунар вуна? Писателарин аьхюр?
– Узу аьхюрарин писатель вуза?
– Абамайинна, Абрамяндин?
– Тгъу узу кьабул ап1урадар уву ккунда, Исрафилова.
– Фу вуш йип, абурлу кас.
– Гьамрар хьади, ярхларианмина, мимидар антаркдидайилансина дуфназа. Кьаркьулиласина. Гьадуму Сифанат, ту гьеле, гьадумуу, фицийи баячви думу ццуррр, гьаа, Сувай–Нат. Ар гьадуму риши аьркъюс ккундияс.
– Ивус сусу каракъус къюнана, бай? – Гьерху гьадму кьюракан, Журс’ан вуйирсири, учв Гъуннуан вуйирси улупури.
– Я риш, уву фйир к1урава!? Гуч1дайвуз. Кумрахьан!? Ук1уб дар гьа ихь пишар ап1урайи микъаринсиб!
– Чурк1ил риш Сувай-, уву Дирчва швушв –Нат дарива!?
– Махъат1арццан, балхъан, белки дерди ашул. Узу Гали–Гюгьрюгъян вуза.
– «Белки… ашул» – ваъ! Дугъриди дерди айиз. Яв ччвур Су-Вайнат, Сув-Айнат… дарин?
– Су-вай-нат, Су-вай-нат, Сувайнат! Гьамци!
– Лай-лай-лай, лай-лай-лай, лайлай! Уву уччвур вуваки!
– Фицурин!
– Яв «Мюгьюббатдин ужагъдиъ» ахънайирсир хялижв гъядяхънавухьна, лай-лай-лалай! Аьламатнанурсиру!
– Узу уч1вунза «Мюгьюббатдин ужагъдиъ»
«Гьап1за, дустар, абц1найиган йиз булагъ,
Артухъ шула багърум к1ваъ гьиссарин гъагъ»! – му саб. Кьюб к1уруб, кьюр – кюкю кьюб, «жан» пуз узу жан хътруси рякъюрайчвуз? Ужагъдиъ убч1вуб рюгь дайи. Мап1анай хиял учву гъучубху. «Мюгьюбатдин ужагъдиъ» ахъиган узканра духьна шаир. Ва. Биц1ир. Арайиз дуфнайиз, биц1идариз, шиир биц1иб, саб – «Нинина узу»:
«Нини дис.
Дугъу кивдивуз дарс.
Урхьиган,
дих мап1ан бабаз.
Увуз лигури ккидипу инч1
дар кьимат яв гьюрматназ!
Яв гьиссарин макну
биц1ирин мит1ан
биц1и гарц1лар штарси имбу!
Бек1йирин бац кабхъиган яв к1вант1лик
вари хил дугъан мабхан яв ушвниз!
Хъа ц1юрх гъап1ган
гук1ни духьну, нини магат1ахьан дадайин униз!
Гьацир вуза,
нинийихьан гуч1рур.
Биц1ир дис гъапиган
дисуз даккнир
ва
дидрисди кдидисрур,
нинийин инч1 ккунир!»
– Увуз, "нинийин инч1 ккунир", ич ччвурар аьгъю ап1уз ккундувуз, хъа увура учуз фуж вуш аьгъяди ккундарин?
– «Ккундарин?» Хъа ккунду!
– Хъа ккуниган гьаз ачухъ ап1дарва?
– «Ачухъ ап1дарва?» Ап1арза!
– Гьап1рур ву му мицир! Шаламдин маш! Кактус!
– Узу? Узу Сувайнат агурайир!
– Ув’ин ччвур алин, гьяясуз хялижв?
– Ал!
– Алиган гьаз к1урдарва?
– «Гьаз к1урдарва?» К1арза!
– Фуж к1урвуз?
– Фу вуяв, жилижвиваъ ут1укьну, риш?! Рябкъюрадайвуз, думу узухьна дуфнайир вуди.
– Гьаз думу увухьна гъиди?! Дирхьлихьна! Узуз гъябкъю, сик1'арихъан гъадабгъуб чювккерихънакьан яркьу дагъсир хпир чан улихь хьади! Гьадму Кьаркьулиъ кудубч1внайи дирхьлик кеп1найиб рюгьсит1ан дярябкъюз, фу чара а хъа!
– Фу вуяв дидар-метлеб, гъунна жви?
– «Нинина узу» адат1ай!
– Фици «адат1ай»?
– «Мюгьюббатдин ужагъдиъ» айидарси. К1ажарик каай!
– Агни-гунай-гун-хьанай, гунайиз ригъ ккун хьанай! Вуян?! Увуз яв ччвур пуз даккниган, учуз увуна яв «биц1ир» ич шинтак кит1уз ккун шулин?
– «Ккун шулин?» Шул!
– Биц1идар ккарцурайир, шинтар даркьурайир, «Ппаздин» редактор, гьаму риш ву, жан хялижв, гьадгъахьинди илт1ик1.
– Хъа уву, Сувайнат, дурар варидарин аьхюр…
– Фууу! Узу вуза Сувайнатдин ужагъаринра аьхюр, узуз гъябкъю Сик1хъан гъадабгъуб…
– Хъа дици вуш яв ччвур шула Вилаятарин рякъ кайи Кьаркьул!
– Дици вуш яв ччвур шула Кьаркьвликк ккайи гъунна хяви жви!
– Дугъриданра узу «Кьаркьвликк» ккарсрайиси ву. Узуз, Рашид к1ури шулу.
– Гьамус узукьан увура зигар ап1узаву, Раашид агъа!
– Ккарснайир гьацира зигар дарин, жан Журас-риш! Хъа сарун фици пузавуз?
– Хъа уву гьаз гьамусдиз яв ччвур гъапундайва, Рашид халу?
– Къурзлуваликан гьап1дива уву, жан ккунидар! Узуз узут1ан адруганси айзуз.
– Узузра, Фируза к1ури шулу…
– Фи-Роза? Хъа сарун жарасира к1ури шулин?
– Хъа увуз к1ури шулин, Рашид халу?
– Я жан шубар, учву гъавриъ йиз гьаз ахърадарчва: тувру жавабнаъ сабсана суалназ йишв гьаз гъибтрачва?!
– Ичв гъуннаари к1уруганси: «ц1имццилин, гьадму кьяляхъишвариан, хюлар уьч1югъюри даршул!»
– Хъа ичв журсари к1уруганси: «вуд, вуд»!
Му автори йиз камиваларикан к1уруганси, валлагь адмийиригъна маш гъядябгъюз нач дубхьназуз. Мурар гьап1ру бал’ар гъахьи йиз к1ул’инна кьюр, чиб-чпикан, снирччар гъюрччвишра ктасуз даршлу, хьадан Кьаркьулиинси чру бархатна багъдатдин кюкйирин палат али, начуригъ шид гъибчру, къурзлурикан фурс ктипру успагьи табасарандин редакторар, ваъ эй, докторар юк1варин, Сувайнат ханумна Фируза хала! Сарин маш, кьюрдну ич гъула гъуник ригъ кубк1у машсиб ву. Марчар карагъна чрушнак. Фу к1урачва, гъиргълар хъдидирчру марччар шулин?! К1арударра ка! Тмунуринсана – ич гъула булагъдин шид. Марччарин улт1укъу хьайирра марцци штук урччури шулу, гъиргъларра камиди.
Марччари майднариъ рашидар хътирчуру к1ури, марцци штар кьалу ап1уру к1ури, рябкъруб чрушанна марцци булагът1ан дар.
Чруб ип1идихьа, марцциб убхъидихьа! Ай аман!
(Жара машарикан «МА ШАР» к1уру романдиан хъана кьат1ар чап ап1уз ккамихьа).