Билгамиш достони. Узбекчага тулик таржимаси

Анвар Шукуров
                БИЛГАМИШ ДОСТОНИ
(Ер юзидаги энг кадимги, бундан 3800 йиллар олдин миххатда битилган туркий достон
И.Дьяконовнинг рус тилидаги таржима матнидан узбек тилига эркин таржима)
 1.Жадвал
Бу кушик дунё кезиб барчасини курган хакида
Денгизларни сузиб, тоглардан утган хакида
Ганимларин дусти ила енгган хакида
Донишликка етган, заковатга эришган хакида
Яширилганни курган, махфийдан вокиф булган,
Туфон куни хакида хабар келтирган
Олис йулга борган, чарчаган ва куниккан
Килган ишларини тошга битган
Калъадаги Урукни девор билан ураган
(ичан калъа, дишанкалъа - ташки девор
хам курганлиги назарда тутилмокда)
Мукаддас Эананинг нурли омбори
Деворга бок, унинг тожлари, ипдек текис
Киёси йук калъа деворига бок
Кухна йулакларга кадамингни бос
Иштар хонадони Эанага кир
Келажакда хеч ким бундайини куролмас
Урукнинг деворига чик, одим ташла
Пойдеворин кур, гиштларин сила
Яхши пишибдими унинг гиштлари
Етти дониш томонидан куйилганми унинг деворлари
Билгамиш барчадан хайбатли, полвон
Учдан иккига илох, бир кисми одам
Кадди комати расо кузинг камашар
Урук деворларин у тиклаяпти
Кайсар эр, букабош ва магрур
Жангда унинг кучи-кудрати тенгсиз
Сафланади аскарлари ногоранинг товушига.
Шунинг учун Урук эрлари ётогида хавотир
Билгамиш куйвормайди буз йигитларни оталари кошига
Кундуз ишда тунда эса маишат.
Оломон шикояти илохларга тез-тез борарди
Буюк Аруруга улар дердилар:
Аруру, сен Билгамишни яратдинг,
Унинг зиддини хам яратиб бер бизга!
Уям ботирликда Билгамишга тенг булсин,
Улар беллашсин-у, Урука хам бироз тин олсин»
Бу гапларни тинглаб Аруру
Ануга тенгин яратишни кунглига тугди
Кулларини ювди Аруру
Лой чангаллаб, ерга ташлади
Энкидуни ясади, кахрамонни яратди
Нинуртанинг жангчиси, яримтуннинг хосиласи
Танасини бутунлай барок
Хотинларникидек сочлари тарам
Калинлиги нон каби зич;
Дунё унга нотаниш, одам зотин курмаган
Сумукандек тери ёпинган
Кийик каби югуриб, ут ейди у
Шерлар билан сувга боради
Чак-чак урар чумилиб жонзотлар билан.
Уддабурро овчи куриб колди уни бир куни
Дарё буйида уйнаб юрганин
Биринчи кун, икки, учинчи кун хам
Дарё ёнида уни куради,
Овчи уни курган захоти,
Куркади важохатидан
Уз моли билан уйига кайтди.
Дахшатга тушди, тинди, тилдан хам колди
Калби гамга тулди, юзи корайди
Алам кирди унинг корнига
Куп юриб хоригандек эди унинг юзлари
Ахийри Билгамишнинг кидириб кетди
Йул юриб, Урук шахрига етди

Билгамиш ёнига келиб, деди:
Бир киши тогдан тушиб келибди
Ундай бакувват кул мамлакатда йук,
Осмон тошларидан яралгандек, мустахкам!
Тогларда сангиб юради доим,
Хайвонлар билан олишиб сув талашар
Тез-тез кадам ташлар уша жилгага
Куркканимдан, якинлашолмайман!
Мен чох казийман у эса чохни кумади
Копконлар куяман, уни юлиб отади
Ёнгинамдаги хайвонлар-у, жонворларни олиб кетади,
Даштда ов килишимга куймайди мени
Билгамиш овчига карата, деди:
«Хой овчим, бор ишкка чанкок Шамхатни чакир
Жонзотларни сувлаётган пайтда у
Кийимларин ечиб, танаси гузаллигини унга курсатсин
Бундай гузалликни кургани хамон келади
Даштда бирга усган хайвонлари ундан кочади
Олти кун утди, етти кун утди
Энкиду Шамхатнинг ишкига туймас
Ва нихоят чанкоги конди
Хайвонларига энди юзланди
Энкидуни куриб, кийиклар кочди
Бадбуй тана хидидан чул жонзотлари кочди
Сакради, чопди Энкиду, кучлар кетибди
Оёклар чарчади, хайвонларга етолмай
Англади Энкиду, энди аввалгидек чополмас экан!
Аммо, акл кирди, онги етилди
Кайтиб Шамхат кошига келди
Ва унинг юзига бокди
Нима деркин дея сузига кулок осди
Шамхат Энкидуга деди:
«Сен чиройлисан Энкиду, илохга ухшаш,
Сахрода не киласан хайвонлар билан?
Кел сени калъаси бор Урукка элтай,
Ану манзилгохи, нурли уйга юр
Тенгсиз ботир Билгамишнинг ёнига
У хукиздай кучли, одам нимаймиш»
Бу сузларни янаям кушди,
Унинг доно калби, сендайин дуст кидирмокда.
1. Урук – Месопатамия жанубидаги шахар, Евфрат дарёси буйида (хозирги Варка)ги шахар. Билгамиш Урук шохи, тарихий шахс, бундан 4600 йил аввал яшаган.   
2. Эана – осмон маъбуди Ану ва унинг кизи Иштарнинг ибодатхонаси, Урукнинг бош ибодатхонаси. Шумерда ибодатхоналар, ибодатхона ерларидан олинган хосил тулдирилган хужалик бинолари билан уралган эди; бу бинолар уз навбатида мукаддас хисобланарди.
3. Иштар – мухаббат, хосилдорлик, ов, уруш маъбуди, маданият хомийси.

4. «Барча уртоклари ногора овозига йигилади» Гап бу ерда Урукнинг ишга ярокли барча ахолисини девор курилишига жалб килиш хакида кетяпти. Шахар усмирлари бандлигидан кариндошларини куришга вакти булмайди, севганлари билан куришмокка кучи колмайди.
5. Аруру – шумерларда энг кадимги, одамларни яратувчи хисобланмиш она маъбуда.
6.  «Ануга ухшашини калбига тугди...» «Ухшашини» - деганда, «ном», «суз», «исм». Исм инсон ва маъбуднинг жисмоний мохиятини англатувчи кисм сифатида каралган.
7.  Нинурта –жангчи-маъбуд, маъбудлар шохи, хаво ва шамол маъбуди Эллилнинг угли
8. Сумукан – хайвонларнинг хомий маъбуди. Унинг «кийими», англашилича ялонгочлик, балки тери ёпинган.

ИККИНЧИ   ЖАДВАЛ

Шамхатни эшитди Энкилу, гапларини англади
Аёлнинг маслахати калбидан урин олди.
Шамхат либосин кок булиб, бирига Энкидуни уради
Иккинчисига узи ёпинди
Кулидан тутиб, уни болакайдек етаклаб кетди
Чупонлар ёнидан утди, молхона олдидан
Чупонлар йигилишиб улар олдида
Уларга караб шивирлашарди:
Каранглар эркак Билгамишга жуда ухшаркан,
Буйи калтарог-у, аммо суяклари ундан бакувват
Хакикатда Энкиду, даштнинг боласи
Мамлакатда бундай кучли куллар йук
Унинг куллари, осмон тошлари каби каттик
Албатта, моллар елинидан сут эмган-да, у»
Олдига нон куйгандилар
Бунинг нелигини билмай, уятчан бокади
Энкиду хали нон еб курмаганди
Май  ичишни хам билмас эди у.
Шамхат Энкудига суз котди:
 «Нондан туйиб ол, бу тириклик аломати
Майдан ич бу хам дунё неъмати»
Туйгунича нон еди Энкиду
Етти куза май хам сипкорди
Кайфи чог булди, кувончга тулди калби,
Юраклари уйнади, юзи нур сочди
Сержун танасини сийпалаб курди
Зайтун ёгин муйларга суртиб, одамларга ухшади
Янги уст-бош кийиб эрга ухшади
Курол олиб, шерларни кувди
Чупонлар нихоят  ором олдилар
Шерларни кувди, буриларни кулга ургатди
Буюк рохиблар дам олдилар
Энкиду – курикчи, уйку билмайди...
Хабар келтиришди Билгамишга калъадаги Урукка
Уша тунда (Билгамишга) Ишхара учун жой солинганди
Бирок Билгамишга, илох каби ракиб келганди
Энкиду ёток эшигини оёги билан тусди
Билгамишни ичкарига йулатмади
Ётокхона олдида улар кураш тушдилар
Кейин кучада, кенг йулда уриша кетдилар
Гарамлар йикилди, девор титради
Билгамишни тиззанлатди ракиб илк бора
Шунда Билгамиш узига келди, зурни олди тан,
Уни калби тинчлангач Энкиду Билгамишга деди:
 «Нима битта сендайин зурни она тукканми?
Тусиклар Букаси, она Нинсун, кул остингдаги
Эрларни кулга олиб, роса кеккайиб кетибсан
Эллил одамлар маъбуди сенга салтанат бердими факат!
Билгамиш бошини эгиб, Энкидуга деди:
"Дустим кузларинг нега ёшларга тулди,
Юрагинг гуссали, аччик нафасинг?»
Энкиду огиз жуфтлаб, Билгамишга деди:
 «Фарёдим дуст, томогимни ёраман дейди
Ишсиз утирибман, кучим исроф буляпти».
Билгамиш огиз жуфтлаб Энкидуга деди:
«Дустим, олисда Ливан тоглари бор
Карагай урмони тогни коплаган,
У ерда баджахл Хумбаба яшайди
Кел, икковлон  улдирайлик уни
Шу билан дунёдаги барча ёвузликни кувиб хайдаймиз
Карагайларни кесаман, тогни тозалаймиз улардан
Абадий ном колдираман узимга
Энкиду огиз жуфтлаб, Билгамишга деди:
 «Кандай борамиз, урмонга кандай кирамиз?
Вэр3 , маъбуди, унинг курикчиси, у буюк, бедор
Хумбабага эса  Шамаш улкан куч берган
Карагайзор урмонни асраши учун
Адду жасоратга уни буктирган
Одамларга дахшат солишни Эллил унга берган
Хумбабанинг товуши нак бухрон
Тиллари олов, нафаси улим
Одамлар айтишича унинг урмонига бориш имконсиз
Ким хам урмон ичига боради?
Карагайзор урмон унинг химоясида
Одамларга куркув солишни Эллил ургатган
Уша урмонга ким кирса, кувватидан айрилади»
Билгамиш огиз жуфтлаб, Энкидуга суз котди.
 «Дустим ким осмонга чикади?
Маъбудлар-у, Куёш унда абадий,
Инсоннинг эса, саноклидир кунлари
Килган амалларининг хаммаси ел
Сен хозирданок улимдан куркяпсан,
Дустим жасоратинг кучи каёкда колди?
Мен илдам кетаман, сен эса менга далда бул
«Куркма, изимдан олга бос!»
«Агар йикилсам, мендан ном колади
«Билгамиш ёвуз Хумбаба билан курашга тушди!» деган
Агар уйимда тугилган фарзандим,
Чопкиллаб келганча сендан сураса:
«Айтчи, отамнинг дусти, менга хаммаси аён
Нима ботирлик килганди менинг отам, ушанда?»
Ушанда сен менинг шонли кисматим суйлаб берасан.

1.Ишхара –маъбуда (Дьяконов адашяпти, Ишхара Билгамишнинг хотини-А.Ш.)
3. Нинсун – Ибодатхона маъбудаси, Бильгамишнинг онаси (Нинсун маъбуда, ботир фарзандлар хомийси булиши керак-А.Ш)
4. Вэр маъбуди - чакмок ва ёмгир маъбуди Аддунинг бошка исми.

УЧИНЧИ  ЖАДВАЛ

Кариялар ок йул тиладилар
Йул олди маслахат берарлар унга
«Билгамиш, сен кучингга ортикча бахо берма»
Хотирингни жам кил, зарб уришда чалгима
Илдамдаги хамрохини куткарар
Йулни билган, дустини асрайди;
Энкиду доим олдинда юрсин
Карагайзор урмон йули унга маълум,
У куп уришган, жанг илмин билар
Энкиду, хамрохингни эхтиёт кил, уни асра
Мушкулотдан уни кулда олиб ут
Биз келишиб сенга шохимизни топширяпмиз
Кайтиб келгач, подшоимизни кайтарасан бизга

ТУРТИНЧИ    ЖАДВАЛ

Билгамиш огиз жуфтлаб, Энкидуга суз котди.
Ёлгиз киши ёлгизда, кулидан куп иш келмайди
Биз бу ерда айро колиб бегона куринамиз:
Бир киши кияликдан чиколмас, икковлон эплайди
Уч чилвир урилган аркон бакувват яна
Икки шербола, битта шердан кучли булади!»
Энкиду огиз жуфтлаб, Билгамишга деди:
«Агар биргаликда урмонга тушсак,
Танам юмшаб, кулларим жонсизланади»
Билгамиш огиз жуфтлаб, Энкидуга деди:
Дустим нахот биз шунчалик хор булсак?
 
Канча мушкул тоглардан утдик,
Энди рупарамиздагидан куркамизми?
 Карагайларни киркишдан олдин?
Киргинбарот сенга маълум, жангдан хабаринг бор
Танангга дори сурилган улимдан сен куркмайсан
Товушинг катта ногора каби гулдурайди!
Мажолсизлик кулларингни тарк этсин
Танангдаги ланжлик сени тарк этсин
Кулни бер, илдам юрайлик дустим!
Юрагингда жанг олови порласин!
Улимни унут – хаётга эришасан!
Эхтитёткор ва ботир киши
Илдам кетаётиб, узини хам хамрохини хам куткаради
Улар уз номларини шавкатга тулдиради!
1." «Уч чилвир билан урилган аркон» - одатда аркон икки чилвир урамидан ташкил топади, уч марта уралган чилвирдан ясалган аркон ута мустахкам дустликка ишора.

Б Е Ш И Н Ч И         ЖАДВАЛ

Дустин овозин эшитган хамон Билгамиш 
Ойболтасини баланд кутарди
Килчин кинидан чикариб
Хумбабанинг буйнига солди,
Дусти Энкиду унинг куксига урди
Учинчи зарбда Хумбаба йикилди
Жушкин мушаклари хапкиришдан тухтади
Улар Хумбабани ерга урдилар
Икки тараф карагайлар укириб юбордилар:
Энкиду урмон ва кедрларни каллаклаб ташлади
Энкиду Сариа ва Ливан эъзозлайдиган
Урмон курикчисин махв этди
Баланд тоглар нихоят тинчин топди,
Тинчландилар урмонли чуккилар
У карагайлар курикчисин улдирди
Хумбабанинг нури сунди.
Барча еттовини хам улдирган хамон
Жанг тури, етти талантли ханжари билан,
Саккиз талант юкни унинг танасидан олди,
Аннунаклар яширин уйини очди.
Бильгамиш дарахтларни кесди,
Энкиду тункаларни майдалади
Энкиду огиз жуфтлаб Билгамишга деди:
«Дустим Билгамиш! Биз карагайни улдирдик,
Ойболтангни белингга так,
Шамашга багишлаб майдан бир назр ата
Евфрат киргогига карайларни элтамиз
1.  Талант - 30 кг.
2. Шамаш – Куёш, адолат, фолчи ва башоратчилар маъбуди, Билгамишнинг хомийси.


ОЛТИНЧИ     ЖАДВАЛ
Билгамиш сувга чукур шунгиди, куроллари ялтиради
Сочини пешонасига карши таради,
Кирлари кетди, топ-тоза булди.
Чакмонини елкага ташлаб, белини боглади,
Бошига подшолик тожини кийди
Билгамишнинг гузаллигига малика Иштар кузи сукланди
Кел Билгамиш, менинг ёрим бул,
Мукаммал коматинг менга хадя эт!
Эрим бул, менга сенга хотин булайин!
Сенга олтин фойтун тайёрлагум,
Тилла гилдиракли, кахрабо шохли,
Буронлар унга бахайбат хачирларни боглайди,
Карагай ифорли уйимизга кир,
Уйимизга кирганинг хамон,
Остона хам, тахт хам оёкларинг упади
Шохлар, кироллар ва подшолар сенга тиз чукар,
Кирлар, даштлардан сенга совга билан келади,
Эчкиларинг учтадан, куйларинг кушшалаб тугсин,
Сенинг юк ортар эшагинг хачирга етсин,
Фойтундаги тулпорларинг магрур югурсин
Жиловдаги букаларинг хам тенгсиз булсин
Билгамиш огиз жуфтлаб малика Иштарга деди:
Нега менга хотинликка розисан?
Либослар берайин, баданингга муаттар мойлар,
Гушт бераман истаганча озука,
Маъбудлар учун алохида нон,
Май берайин маликаларга хос,
Кушкингни дабдабали безайин
Омборларинг донга тулдирай
Хомийларингга уст-бош кийдирай
Аммо, хотинликка сени олмайман!
Сен манкалсан, совук куни учиб коларли,
Шамол ва буронни ушламайдиган кора эшик,
Кахрамон бошига ташвишли саройсан,
Ёпинчигини топтаган филсан,
Хаммолни куйдирган дарахт елими
Хаммолнинг титилган тешик муйнаси,
Тош деворни ушламайдиган устун
Калъани душманларга очувчи ёгоч тусин
Хужасининг оёгини кисадиган бошмоксан
Кайси эрингга сен вафо килувдинг?
Нима деб ном чикардинг, айт?
Айтиб берайми нечта бмлан ётганинг!
Бу гапларни эшитган Иштар,
Газабга миниб, осмонга учди,
Отаси Анунинг ёнига бориб, укириб йиглади
Онаси Анту олдида ёшлари думалади
“Отажон, Билгамиш мени шармисор килди,
Менинг килган айбларимни юзимга солди,
Хамма гунохларим ва хаёсизликларим”
Ану огиз жуфтлаб, шахзода кизи Иштарга деди:
Ахир аввал Билгамишни хакорат килмаганмидинг,
Билгамиш сенинг гунохларинг санаб утгани айбми,
Сенинг гунохларинг ва бехаёликларингни айтгани-я?»
Иштар огиз жуфтлаб, отаси Ануга деди:
«Ота, Билгамишни ётогида улдирадиган бир Бука яратиб бер
Килган иши учун Билгамиш жавоб бериши керак!
Агар сен менга Бука яратиб бермасанг –
Узим улдираман Билгамишни унинг ётогида
Дузахнинг туридан чукур йул очиб
Уликларни тургазиб, тирикларни уларга ем киламан
Ушанда уликлардан кура, тириклар кам колади».
Бу гапларни эшитган Ану,
Кизини аяди ва Бука яратиб берди,
Иштар уни осмондан хайдаб Урукка туширди.
Бука Урук кучасига келиб тушгач
Евфратга борди ва етти сипкоришда дарёни куритди,
Буканинг нафасидан ура пайдо булди
Урукнинг юзта эри унга ташландилар
Иккинчи нафасдан ура яна кенгайди.
Урукнинг икки юз йигити ташланди,
Учинчи нафаси билан Энкидуга туфлади
Энкиду сакраб Буканинг шохига ёпишди,
Бука сулагини унинг юзига отди,
Калин думининг бор кучи билан уни урди.
Энкиду огиз жуфтлаб Билгамишга деди:
 «Дустим, биз мактанамиз жасурлигимиздан,
Бу хакоратга энди кандай жавоб берамиз?»,
«Дустим мен курдим Буканинг кандайлигини,
Аммо, унинг кучи бизга хеч нима»
Юрагини сугуриб уни Шамаш ёнига куяман
Мен ва сен –Букани махв этамиз,
Галаба белгиси сифатида жасад устида тураман,
Унинг шохларига ифор мой солиб –Лугалбандга тортик киламан!
Унинг думидан сен ушла,
Мен эса шохлари уртасидан буйни билан бугзига
ханжар санчиб улдираман...»
Энкиду Букани кувиб, унинг ортига утди,
Йугон думидан ушлаб олди у
Билгамиш куркмас ботир дустининг ишини кургач
Шохлар ораси миниб, бугзи ва буйни уртасига
Ханжар санчиб Букани улдирди.
Букани улдиришгач, юрагини сугуриб,
Шамашнинг ёнига куйдилар,
Бориб Шамаш ёнига тиз чукдилар,
Кейин хордик чикармокка чогланди огалар.
Урук калъаси деворига Иштар чикди,
Вокеани куриб гуссага берилди ва каргай бошлади:
«Лаънат булсин Билгамишга! Букани улдириб,
 мени яна шармисор килди!»
Иштарнинг сузларин тинглаб Энкиду
Буканинг олатин юлиб унинг юзига отди:
«Агар сени ушлаганимда борми, буканинг
Ичагини сенга урардим»
Иштар маъшукалар, фохиша ва кизларни йигиб,
Бука олатига аза тутдилар.
Билгамиш барча уста, хунармандларни йигди
Усталар бука шохлари калингини мактадилар
Уни куйишга уттиз мина лазур зарур экан,
Кобиги икки бармок калинликда
Олти улчам ифор, сигди икки шохга,
Лугалбандга атади сурги килиб ишлатиш учун
Шохларни эса ётоги четига кокиб куйди.
Улар кулларини Евфратда ювдилар,
Ачомлашиб Урук кучаларидан утдилар,
Омма уларга назар солади.
Билгамиш оломондан сурайди:
“Ботирлар ичидан ким энг чиройли,
Эрлар орасидан энг магрури ким?
“Ботирлар ичра Билгамиш энг хушсурат,
Энкиду энг магрур эрлар ичидан!»
Маъбудларнинг биз улдирган жахлдор Букаси
Урук кучаларида ниятига эришолмади!
Билгамиш саройда зиёфат уюштирди,
Ботирлар уйкуга кетдилар, тун коронгусида
Энкиду хам ухлади ва мудхиш туш курди,
Уйкудан туриб тушини таъбирлаб,
Дустини туши хакида огох этди:

1. Лугалбанд – маъбуд.
2. «Олти улчам ифор...» бу ерда бир улчам 250 литр; шундай килиб хар бир шохга 750 литрдан муаттар хид таратган кунжут мойи кетган, танага бу ёг иссикдан сакланиш учун суртилган.
ЕТТИНЧИ  ЖАДВАЛ

 «Дустим буюк маъбудлар нималарни маслахат киладилар?
Тунда курган тушимни айтиб берай сенга:
Ану, Эллил ва Шамаш узаро сухбат курдилар.
Ану Эллилга деди:
«Нега улар Бука ва Хумбабани улдирдилар?»
Ану деди: «Улим булсин
Тоглардан карагайни угирлаганга»
Эллил айтди: Майли Энкиду улаколсин,
Билгамиш эса тирик колсин!»
Шамаш ботир Эллилга жавоб берди:
Сенинг хохишинг билан Бука ва Хумбаба улдирилмадими?
Айбсиз Энкиду энди улиши керакми?»
Эллил Шамаш-ботирга газабин сочди
“Ахир сен уларнинг ёнида хар кунги ошноси!”
Энкиду узала тушди Билгамишнинг кузича,
Билгамишнинг кузларидан ёшга думалади:
«Иним, айланай огам! Нега сени эмас, мени окладилар?»
Нахот энди мен мозор бошида, арвох булиб утираманми?
Кадрдон инимни уз кузларим билан курмайманми?»
Энкиду огиз жуфтлаб Билгамишга деди:
 «Дустим, юр Эллилдан илтимос килиб сураймиз!»
 Улар ибодатхона эшиги ёнида тухтадилар,
Ёгоч эшикни улар курдилар.
Буни Энкиду Эллилга хадя этганди,
 Энкиду огиз жуфтлаб, Билгамишга деди:
«Хамма кулфат ёгоч эшикни деб булди»
Энкиду эшикка кузларин тикди,
Эшик билан инсондек гаплашди:
«Тахта эшик, гула гапни кандай англасин,
Унда хеч кандайин уй-хаёл йук!
Сен учун дарахт кидирдим йигирма чакирим наридан!
Баланд карагайга дуч келмагунимча,
Унинг катталиги тенгсиз эди!
Ун саккиз саржин баландликда, олти саржин энига,

Твой засов, петля и задвижка длиною двенадцать локтей.
Сендаги зулф, лукидон ва илгак ун икки тирсак узунликда.
Ниппурда сени ясатиб, безатиб олиб келгандим -
Эшик! Сен учун шундай тулов беришимни,
Менга шундай ташвиш келтиришингни билганимдами,-
Болта билан сени чопиб, параха килган булардим,
Пустлокларинг боглаб сувларга отардим!
Ану ва Иштар мени кечирмадилар!
Нега мен сени ясадим-а, эшик?
Фойдали тортик дея узимни халок килдим!
Булажак шох сени тузатсин эди,
Маъбуд сенинг ошик-мошикингни тайёрласин эди,
Мени номим учириб, узиникини ёзсин эди,
Куйган эшигимни юлкиб ташлаб, узиникини куйсин эди!»
Бу гаплардан сунг Билгамиш хунграб йиглаб юборди
Билгамишнинг кузларидан ёш думалади
Билгамиш, огиз жуфтлаб Энкидуга деди:
«Худо сенга чукур акл, доно фикрлар берган,
Аклинг жойида-ю, аммо, фикрларинг галати дустим!
Нега бундай, дейсан биродар?
Тушинг хакикатда кимматли, гарчи дахшатга тула:
Пашша канотидек лабларинг пирпирамокда!
Куп куркинчли экан, аммо таъсирли:
Тирикларнинг гам чекиши такдиру азал,
Туш хам одамни гамга чумдирар!
Энди Буюк маъбудларга илтижо килгум,-
Шафкат сураб, сенинг маъбудингга юзлангум!
Маъбудлар отаси Ану сенга шафкат килсин,
Эллил рахм килсин, мехрин берсин Шамаш,-
Уларнинг хомийларини олтин билан такдирлай!»
Бу гапларни эшитиб Шамаш кукдан нидо килди:
«Хой шох, олтинларинг исроф килма хомийларга»
Худо айтган сузини энди узгартирмайди,
Айтган сузини кайтармайди, бекор килмайди,
Килган ажримини кайтармайди, бекор килмайди,-
Инсон такдири утаверади, хеч вако колмайди бу дунёда!
Энкидунинг корнига огрик кирди
Тунда, ёлгиз ётган жойида.
Барча андухларин айтди дустига:
«Эшит, дустим! Яна туш курдим -
Осмон нола килди, ер жавоб берди,
Улар орасида эса мен турибман
Бир одам – юзлари маъюс
Бурон кушига ухшаш юзлари,
Канотлари унинг бургутникидек, бургутникидай тирноклари,
Сочимдан тортиб, мени буйсундирди,
Ерга урсам –сакрамачок каби кукка сакрайди
Мени бир уриб - ярамни тузатди,
Аммо, бука булиб, менга ташланди
Бутун танамни омбур каби кисиб олди.
«Дустим мени куткар!» дедим, ёрдам беролмадинг,
Сен ундан хайикдинг, жанг килолмадинг,
У менга тегди-ю, мени нозик кушга айлантирди,
Кушларники каби канотлар кийдирди елкамга:
Бир бокиб зимистон уй, Иркалланинг ётогига олиб кетди,
У ерга кирган киши кайтиб чикмайди,
Бу ердан кайтишга йул йук,
Бу ерда яшовчилар нурдан бебахра,
Уларнинг овкати – кул ва егани лой,
Либослари кушлар каноти,
Ёруглик курмайди, зимистонда яшайди,
Эшиклари илгаклари чангга ботган!
Уликлар уйи, мен кирган жой,
Курдим – гулчамбарлар каккайиб турибди
Гулчамбар сохиблари, аввал утган шохлар
Ану ва Энлилга ковурдок келтиршяпти,
Ёпган нон, мешкобдан совук сув куйишяпти.
Мурдалар уйида, мен кирган жойда
Рохиб ва унинг оксочи, жодугар кампир ва савдойи одам
Буюк маъбудларнинг рохиблари яшаркан,
Этана хам, Сумукан хам шу жойда,
Ер маликаси Эрешкигал хам шунда;
Белет цери, ер котибаси, тиз чукади унинг олдида,
Такдирлар жадвалини ушлаб, укир унинг ёнида,-
Бошини кутариб, у менга назар солди:
«Улим етдими бу кишига!»-деди хайрон булиб
«…Дустим куп захматларни биргаликда чекдик,
Мени эсда тут, килган ишларимни унутма!»
Тушунарсиз эди Энкидунинг бу туши,
Шу тушдан сунг унинг кучи хам сунди,
Энкиду ётиб колди тушакка,
Биринчи кун, иккинчи кун тушакда колди,
Учинчи кун ва туртинчи кун хам Энкиду тушакда,
Бешинчи, олтинчи ва еттинчи, саккиз, туккиз хамда унинчи,-
Энкудининг ахволи огирлашди,
Ун биринчи, ун иккинчи кунлар хам утди -
Тушагидан бош кутарди Энкиду,
Билгамишни чакириб, унга деди:
Дустим мени ёмон куриб колдилар,-
Охирги бор Урукдаги сухбатимиздан сунг,
Мен урушишдан курккандим, у менга кумак берганди;
Жангда куткарган дустим мени нега ташлаб кетдинг?
Сен хам мен хам – эрта бир кун улмаймизми?»

1. Чакирим – текис йулда икки соатлик йул.
2. “Менинг номим учириб узиникини ёзсин” Ёзувни учирган киши, узига каргиш олади.
3. Иркалла – дузах подшоси, маъбуднинг исми.
4. Этана – бургут канотида осмонга кутарилган кахрамон, биринчи шох.
САККИЗИНЧИ   ЖАДВАЛ
Тонг ёришиши билан
Огиз жуфтлаб Билгамиш деди:
«Энкиду, дустим сени онанг кийик,
Отанг дашт Кулони дунёга келтирмиш,
Хайвонлар сут бериб сени бокдилар
Дашт, олис яйловлар, карагай урмонидаги
Барча жонзотлар Энкиду изларин пойлаб
Тун-у кун сен учун тутяпти мотамда
Куллари билан бизга йул очган
Урук калъасининг кариялари хам йиглаяптилар,
Биз утган йулларда колган,
Урмонзор, тог чуккилари хам йигламокдалар,
Худди она каби яйловлар йигламокдалар,
Ораларидан бизлар утган
Сарвлар, карагайлар шира чикариб йиглаяптилар,
Айиклар, шоколлар, коплон ва йулбарслар йигламокдалар
Тог эчкиси, коплон, шер хамда букалар,
Кийиклар, бугулар, дашт жониворлари.
Киргогидан магрур утган мукаддас Евлей йигласин,
Мешкоб билан биз сув ичган Нурли Евфрат йигласин,
Урук шахрининг барча эрлари йигласин,
Букани улдирганимизга гувох аёллар йигласин,
Номингни шарафлаган, фозил шахар дехкони йигласин,
Да плачет тот, кто, как древними людьми, гордился тобою,
Кадим кахрамонлар каби сенга фахр туйганлар йигласин,
Нон бериб сени туйгазган йигласин,
Оёкларингни ёг суртган жория йигласин,
Лабларингга шароб куйган кул йигласин,
Хушбуй мой берган енгил табиатли аёл йигласин,
Сенинг яхши маслахатинг билан
Оила тинчлигини топганлар йигласин,
Ога-инилар, опа-сингиллар йигласин,
Олис даштдаги ота-оналар каби,
Кайгудан сочларини юлиб йигласинлар, 
Мен Энкиду учун йиглайман:
Кулок солинг менга, эрлар, кулок солинг
Урук калъасининг кариялари диккат килинг!
Мен дустим Энкиду деб йиглайман!
Аза тутган аёл каби, аччик йиглайман:
Бакувват ойболтам, менинг кучли химоям,
Содик ханжарим, ишончли калконим,
Байрамона чакмоним, дабдабали касавам,
Кизил иблис уни мендан тортиб олди!
Даштдаги кулунларни, даладаги
коплонларни кувиб юрган иним
Биз учрашгач токка чиккандик
Биргалашиб Букани улдирганмиз,
Кандай уйку элитмокда сени?
Менга мавхум, эшитмайсан мени
У эса бошин кутаролмас.
Юрагини текширди – урмаяпти у
Дусти юзини келинники каби ёпди,
Бургут каби устида айланди
Тузокдаги шерчалар олдида айланган арслон каби
Олд, ортига чопиб йиглайди,
Титилган толадек, сочлари юлади,
Хаёсизларча кийимини йиртади.
Тонг ёришиши билан
Билгамиш мамлакатда овоза килиб чакирди,
Хайкалтарошлар, мисгарлар, темирчилар, тош усталарини
«Дустим сенинг номингни мухрлаш учун
Хеч ким дустига килмаган ишни килай,
Дустимнинг буйи ва шаклидек хайкал ясайман
Пойдевори тошдан, сочлари ложувард,
Юзи алебастрдан, тани олтиндан.
«…Энди сенинг дустинг ва аканг
Сени буюк тушакка куйгач
Сени жойингни чапга куйдим,
Шаханшохлар оёкларинг пойида булиши учун
Урук ахолисига аза тутишни буюрдим,
Шух кишиларга аза кийими кийишни буюрдим,
Дустимдан сунг энди жулдур кияман,
Шер терисини ёпиниб, чулга кетаман!»
Тонг отиши хамон
Билгамиш лойдан одам шаклин ясади,
Катта тахта стол олиб чикди, 
Ноёб тош идишни мисдан тулдирди
Ложувард идишни ёгдан тулдирди,
Столни безаб Шамаш учун чикарди.
Эллил унинг огзидан чикканини эшитиб,
Тусатдан осмондан чакирик келди:
«Билгамиш, кадимдан одамлар такдирига битилган:
Дехкон ер хайдайди, хосил йигади,
Чупон ва овчи хайвонлар орасида юради.

ТУККИЗИНЧИ ЖАДВАЛ
Билгамиш, дусти Энкидуни эслаб
Фарёд чекиб, чулга йул олди:
«Мен хам Энкиду каби шундай уламанми?
Ичим гамга тулди,
Улимдан куркиб чулга кочаман.
Убар-Тутунинг угли, Утнапишти кошига,
Йул олдим, шошилиш керак.
Тунда тог йулларидан утаман,
Шерларга дуч келганман, куркинчли булган
Бошим кутариб, Синга ёлвораман,
Барча маъбудларга илтижом етсин:
Аввалгидек, мени химоя килинглар!»
Ночью он лег,- от сна пробудившись,
Тунда у ётган ёжойидан туриб кетди,
Курди, шерлар хаётдан кувнаб уйнаяпти.
 Ойболтасин белидан олди.
Белидаги киличин сугурди,-
Улар уртасида найзадек йикилди, эслади:
Урувди, йикитувди, улдирувди ва чопувди.
У Машу номли тог хакида эшитганди,
 Уша токка якинлашганда,
Тог хар сахар ва окшомни куриклашини курди,
Темир чуккиси кукка етаркан,
Унинг туби – тог багри дузахга туташ,-
Эшигини чаён одамлар курикларкан:
Куриниши дахшатли, нигохи – халокат,
Олов кузлари нури тогни кулатади -
Куёш чикишида, ботишида улар Куёшни курикларкан,-
Уларни Билгамиш кургани хамон -
Юзларини куркув ва дахшат чулгади.
Хотирин жамлаб, улар тарафга юрди;
Чаён-одам хотинига кичкирди:
«Кара келаётган одам, -танаси – маъбудларникидай экан!»
Хотини чаён-одамга жавоб беряпти:
«Учдан иккисига маъбуд, бир кисми одам у!»
Чаён-одам маъбудлар авлоди Билгамишга деди:
«Нега сен олис йулдан юряпсан,
Кай йул билан кошимга келдинг,
Кечиб утиши мушкул дарёдан сузиб утдингми?
Нега бу ёкка келдинг, кизикдим жуда,
Каёкка йул олдинг, билгим келяпти!»
Билгамиш чаён-одамга деди:
«Ука Энкиду даштларда кулунларни куварди,
Далаларда коплон овларди,
У билан танишгач, биргаликда токка чиккандик,
Бирга жанг килиб, Букани улдиргандик,
Карагайзор урмонда Хумбабани маглуб этгандик,
У дустимни мен жуда яхши курардим,
Захматларни тенг булишгандик,
Унга битилган одам такдири етди!
Олти кун,  етти тун утди турмади,
Унинг бурнига куртлар кирганда
Мен улимдан куркдим, абадий хаёт топарманми:
Шуни топиш хакидаги фикр тинчимни олди!
Олис йулдан сахрога чикдим:
Энкиду билан булган вокеа аклимни олди -
Олис йулдан чулда сарсонман!
Кандай жим турайин, кандай хотирим жамлай?
Дустим каро тупрокка айланди ахир!
Энкиду, суюкли дустим, каро ер булди!
Худди шундай мен хам бир кун кулайманми?
Умрбод урнимдан турмаслик учун?
Энди эса, чаён, сени учратдим,-
Куркканим улимни курмайин дейман!
Утнапишти, отам ёнига шошиб кетяпман,
У маъбудлар йигилишида иштирок этиб
Узига абадий хаёт беришларига эришган!
Мен ундан хаёт ва улим хакикатини сурайман!»
Чаён-одам огиз жуфтлаб гапирар экан,
Билгамишни хабардор килди:
«Билгамиш, бундай йул хеч качон, булмаган,
Хеч ким тог йули билан у ёкка бормаган:
У йул ун икки йулакка булиниб кетади
Коронгулик куюк, зиё куринмайди –
Куёш чикиши билан эшиклар ёпилади,
Куёш ботиши билан дарвозани очадилар,
Куёш чиккач, яна дарвозани очадилар.
Маъбудлар Шамашгагина рухсат берадилар
У чикиб шуъласи билан борликни куйдиради,-
Сен бу тарафдан, у ёкка кандай борасан?
Кирсанг, кайтиб чиколмайсан у ердан сен!»
Билгамиш огиз жуфтлаб, чаён-одамга деди:
«Танам гамга ботди, гуссага тулди калбим,
Иссикдаям, совукдаям, коронгу-зулматдаям,   
Холсизланиб, йигласам хам,-олдга кетаман!
Энди эса тог йулини менга оч!»
Чаён-одам огиз жуфтлаб,
Билгамишга суз айтди:
«Майли Билгамиш, мушкул йулдан илдамла,
Машу тогидан ут,
Урмонлар ва тоглардан чидам билан юр,
Оркага хам эсон – омон кайт!
Тог эшикларин сенга очгум!»
Билгамиш бу гапларни тинглаб,
Чаён-одам маслахатини кулогига илди,
Икки соатча йул юрди
Куюк зулмат, нурдан йук дарак
Оркаям, олдиям бир хил коронгу
Турт соатча юрди
Куюк зулмат, нурдан йук дарак
Оркаям, олдиям бир хил коронгу
Олти соатча юриб, ортга тисарилди.
Узини кулга олди, яна илдамлади.
Саккиз соатча йул юрди юрди
Куюк зулмат, нурдан йук дарак
Оркаям, олдиям бир хил коронгу
Ун соатча йул юрди
Куюк зулмат, нурдан йук дарак
Оркаям, олдиям бир хил коронгу
Ун икки соатча йул юрди
Куюк зулмат, нурдан йук дарак
Оркаям, олдиям бир хил коронгу
Ун турт соатлар юргач,
Зулматга кулок тутди:
Куюк зулмат, нурдан йук дарак
Оркаям, олдиям бир хил коронгу
Ун олти соатча йул юрди
Куюк зулмат, нурдан йук дарак
Оркаям, олдиям бир хил коронгу
Ун саккиз соатча юргач шабада эсди,
Совук шамол юзига тегди,-
Куюк зулмат нурдан йук дарак
Оркаям, олдиям бир хил коронгу
Йигирма соатча юрганида йул адоклагандай булди,-
Аммо, бу бор йуги унинчи чакирим экан.
Ун биринчи чакиримда шафак йилтиради,
Ун иккинчи чакиримда нур пайдо булди,
У тошдан иборат богни курди:
Сердолик тоши мева тугибди,
Мевалари айрича, куриниши чиройли.
Куктош барг чикариб усяпти -
Хосил берар, гаройиб куриниш,
Билгамиш, тошлар богидан утаётиб,
Кузлари чакнади хайратдан.
                1. Утнапишти – шумер тилидан таржима килганда: «Узок умр топган» - Урук шимолидаги Шуриппак шахри шохи; бобилликларнинг айтишича, маъбудлар йигилишига таклиф килинган ва узи хамда хотини учун абадий хаёт билан такдирланган одамлар ичидан чиккан ягона шахс.
                2. «Машу номли тоглар хакида эшитди...» Бобилликларнинг тасаввурича, ер айланасига тоглар билан уралган – Осмон тугони; тогда металлдан ясалган осмон мажмуаси (уч, беш ёки еттита), унинг ортида дунё океани жойлашган, океан гохида тоза сувли дарё ёки улим суви деб тасаввур килинган. Ер океан устида сузиб юради ёки уни копкок каби ёпиб туради. Океанда – бахтиёрлар ороли бор. Осмон Тугонида Машу номли эгизак тоглар бор, улар уртасида чаён-одамлар куриклайдиган мис даврвоза бор. Хар куни бу дарвозадан Шамаш-Куёш дузахдан осмонга кутарилиб дузах хакида Дунё Океанига хабар таркатади.
У Н И Н Ч И    Ж А Д В А Л
Сидури –маъбудлар хизматчиси, денгиз каърида яшайди,
Брага (хонаки пиво) билан мехмон килди:
Унга куза берилган, олтиндан пиёла,-
Ёпингичи бор, одамларга куринмас.
Билгамиш унинг кубасига келди,
Тери ёпинган устини кул босган
Баданида маъбудлар танаси яширин,
Ичида гам жой  олган
Хориганлиги юзидан маълум.
Оксоч аёл уни узокдан курди,
Уни куриб, калбига кулок солади,
Узига узи маслахат солар:
«Балким, бу шафкатсиз котилдир
Яхши одам дуч келиши мумкинми бунда?»
Уни куриб хизматкор эшикка борди,
Эшикни ёпиб, илгагин илди.
Билгамиш, бу шакир-шукурни эшитди,
Бошини кутарди ва унга мурожаат килди.
Билгамиш хизматчига деди:
 «Бека, сени не хусумат курдинг, эшигингни нега ёпасан,
Ёпдинг-у илгакларини нега илдинг?
Эшигингни бир уриб ёришим мумкин!»
...
Сидури-бека Билгамишга бакириб
Маъбудлар ворисига деди:
«Сен олис йул танлашинг шубха уйготди,
Кайси йул билан ёнимга келдинг,
Тошкин дарёдан сузиб утдингми?
Нега сен келдинг, билгим келяпти,
Каёкка йул олдинг, билгим келяпти!»
«Мен Билгамишман, урмон курикчиси Хумбабани,
Карагай урмонида маглуб этган баходир,
Осмондан тушган Букани улдирган,
Тог йулида шерларни кирган»
Бека Билгамишга деди:
«Агар сен – урмон курикчисини улдирган Билгамиш булсанг,
Карагай урмонида Хумбабани маглуб этган,
Осмондан тушган Букани енгган,
Тог йулида шерларни кирган,»
Нега унда иягинг осилган,
Юрагинг кайгуда, юзларинг сулгин,
Корнинг ичра гусса олмиш жой,
Хориган кишига ухшайди юзларинг,
Иссик свукдан юзларинг куйдирибди,
Саробни кидириб, сахро кезяпсанми?»
Билгамиш Бекага, деди:
«Иягим нега осилмасин, бошим нега эгилмасин,
Юрагим гамга тулмасин, юзим сулимасин, 
Корнимга гусса кирмасин нега,
Хориган кишига нега ухшамайин мен,
Юзимни иссик ва совук нега куйдирмасин?
«Даштларда кулунларни кувган,
Далаларда коплон овлаган, укам Энкиду йук энди,
У билан учрашгач, биргаликда токка чиккандик,
Бирга жангга кириб, Букани улдиргандик,
Карагайзор урмонда Хумбабани махв этгандик,
Дустимни мен жуда яхши курардим,
Захматларни тенг булишган эдик,
Унга одам кисмати етди,
Олти кун утиб еттинчи тунда,
Унинг бурнида куртлар ин курди.
Уни куриб куркдим, абадий хаёт топарманми:
Мангу Ботир хакидаги фикр тинчимни олди!
Олис йулдан сахрога чикдим:
Энкиду хакидаги фикр тинчимни олди -
Олис йулдан чулда сарсонман!
Кандай жим турайин, кандай хотирим жамлай?
Дустим тупрок булди ахир!
Энкиду, суюкли дустим, каро ер булди!
Худди шундай мен хам бир кун ётаманми?
Умрбод урнимдан турмаслик учун?
Энди эса, бека, сени учратдим,-
Куркаётганим улимни курмайин дейман!
Бека Билгамишга, деди:
«Билгамиш! Каерга интиляпсан?
Абадий хаётни тополмайсан, сен!
Маъбудлар инсонни яратганида,-
Улимни унга такдир килишган,
Мангуликни узида ушлаб колганлар.
Сен-чи, Билгамиш, корнигни тукла,
Эрта-ю кеч булгин хушчакчак,
Хар кунинг байрамдай утсин
Тун-у кун, уйна, раксга туш!
Ялтир-юлтир булсин уст-бошинг,
Сочларингни юв, яхшилаб чумил,
Боланг сени кулингни тутсин,
Кучокларинг билан шодлантир гузални-
Мана шудир инсоннинг иши!»
Билгамиш, бекага деди:
«Энди, бека,-Утнапиштига йулни курсат?
Унинг аломати нима,-уни менга айт,
Уша белгини топай кидириб:
Майли машаккат-ла денгиз ошарман,
Агар айтмасанг чулдан кетаман!».
Бека, Билгамишга деди:
«Билгамиш, у ёкка, хеч качон кечув йули булмаган,
Хеч ким, хеч качон денгиз оркали у ёкка утмаган,-
Факат Шамаш кечувдан ута олади,-
Ундан бошка ким хам утарди?
Кечув машаккат, йул огир,
Чукур улим сувлари, йулни тусади.
Билгамиш денгиз оркали утиб,-
Улим сувига етсанг,-нима киласан?»
Билгамиш Утнапиштининг, Уршанаби деган кайикчиси бор,
Унинг илохлари бор, урмонда илон тутувчи;
Уни топиб, уша билан гаплаш,
Имкон булса - уша билан денгиздан ут,
Агар имкон булмаса, ортга тезда кайт».
Билгамиш бу гапларни тинглаб,
Ойболтасин баланд кутарди,
Белидан киличин сугуриб,
Дарахтлардан утиб, чакалакзорга кирди,
Уларнинг орасига найзадек туриб,
Барча санамларни жахдла улдирди,
Урмон орасида сехрли илонни топиб,
Куллари билан уни бугиб улдирди.
Билгамиш газабдан конгач
Тинчланди ховуридан тушди,
Ва узигадеди: «Улим сувларин кечиб хам,
Кайикни мен тополмайман, шекилли!
Бу кенг денгиздан кандай утаман!»
Билгамиш хотирин жам килди,
Урмондан чикиб дарёга келиб кутди.
Уршанаби кайикда сузиб келди,
Кайигин сохилга кундирди.
Билгамиш, кемачи Уршанабига деди:
«Айтчи Уршанаби, - Утнапиштига йул кайда?
 Унинг аломати нима,-уни менга айт,
Уша белгини менга аён кил:
Илож булса – денгиз ошарман,
Йукса чулдан кетаман!».
Уршанаби Билгамишга, деди:
«Билгамиш, уша санамлар менинг химоячиларим эди,
Уликлар сувига кулим тегмаслиги учун;
Кизикконликда сен уларни йук килдинг,-
Уларсиз сени кечувдан утказиш кийин,
Энди Билгамиш, ойболтангни кулга ол,
Урмондан ун беш саржинли, бир юз йигирмата
хода кесиб чик, уларга смола куй
Эшкак ясаб менга келтир».
Билгамиш бу гапларни тинглаб,
Ойболтасин баланд кутарди,
Белидан киличин сугуриб,
Урмонга кириб, ходалар кесди,
Ун беш саржинли юз йигирма дона,-
Смола куйди, эшкак ясади ва келтирди.
Билгамиш ва Уршанаби кайикка тушдилар,
Кайикни тулкинларга уриб, сузиб кетдилар.
Олти хафталик йулни уч кунда босиб утдилар,
Уршанаби уликлар сувига етиб келди.
Уршанаби, Билгамишга деди:
«Билгамиш нарёкка ут ва ходани кулга ол.
Улик сувга кулинг тегмасин, эхтиёт бул!
Иккинчи, учинчи ва туртинчисини хам ол Билгамиш,
Бешинчи, олтинчи ва еттинчисини хам ол Билгамиш,
Саккизинчи, туккизинчи ва унинчисини хам,
Ун биринчи, ун иккинчисини хам ол Билгамиш»,-
Бир юз йигирмада Билгамишнинг ходалари тугади,
Белидаги белбогини олиб, куйлагини ечиб,
Кули билан кутариб уни елкан каби ёзди.
Утнапишти сузиб келаётганларни олисдан курди,
Уйга толди, калби билан сухбат курди,
Узи билан узи маслахат килди:
«Нега бу санамлар елкан тутишган,
Келаётган киши улардан эмас?
Бу келаётган менинг одамим эмас,
Унгдан карасам хам, чапдан карасам хам,
Синчков карасам хам – таниёлмаяпман,
Синчков карасам хам – тушунолмаяпман мен,
Синчков карасам хам –кимлигини билмаяпман мен».
Олисдаги Утнапиштига Билгамиш кичкирди:
«Афсоналар битилган Утнапиштини кургани
Сенинг ёнингга етиб келгунча мен,
Куп юрдим, барча мамлакатлардан утдим,
Машаккатли тогларга чикдим, денгизлар ошдим,
Ширин уйкуларни кузимга йулатмай
Узимни уйкусизлик билан кийнадим,
Танимни гам –гусса билан тулдирдим,
Маъбудлар бекаси ёнига келгунча кийимларим адо булди,
Айик, шокол, шер, коплон ва йулбарсларни улдирдим,
Кийик, кора эчки, мол ва чул хайвонларини овладим,
Уларнинг гуштини еб, терисини танимга уст-бош килдим;
Мени куриб бека эшикларини тамбалади,
Смола билан ходаларга ишлов бердим,
Кидираётганим мангу хаётни топарманми?»
Утнапишти Билгамишга деди:
«Билгамиш, нега гам чекяпсан?
Танангда маъбудлар ва одам танаси борлиги учунми,
Ота-онанг сени улим татийдиган килиб яратгани учунми?
Аллакачон, улим татигувчи Билгамиш учун
Маъбудлар йигилишида курси куйилганини?»
Улим топгувчиларга, чегаралар тортилган:
Одамлар – кувиланган, маъбудлар ёгдек,
Одамлар ва маъбудлар – бугдой ва магизга ухшаш!
Билгамиш, терингга ураниб олишга бироз шошибсан,
Шох белбогини такиб юрганинг билан хам,
Сенга менда муносиб ижобий жавоб йук,
Сенга хеч кандай маслахатли сузим йук.
Шафкатсиз улимда инсонга аёв йук:
Курган уйларимиз абадийми?
Куйган мухрларимиз абадийми?
Ога-инилар абадий булишадими?
Абадийми одамлар уртасидаги адоват?
Дарёда тошкин булиши абадийми?
Тухумдан чиккан ниначи абадийми?
Куёш чиккач унга доим караб булурми,
Кадимдан хали бундай булмаган:
Асир ва улик бир-бирига ухшайди –
Улим шаклини билдирмайдими бу?
Одам хаммасига эгами? Эллил уларга имконият берса,
Ануннаки, буюк маъбудлар йигиладилар,
Такдирни яратган Мамет, такдирни улар билан белгилайди.
Улар тириклик ва улимни белгиладилар,
Улим вактини айтмадилар,
Тириклар яшасин дедилар улар».

Изох:
1.Мамет – кадимги маъбуд - она.

УН   БИРИНЧИ    ЖАДВАЛ

Билгамиш олисдаги Утнапиштига деди:
«Утнапишти, сенга караб, куриб турибман,
Буйинг баланд эмас – худди мендек, сен,
Узинг хам бошкача эмассан- худди мендек, сен,
Сен билан беллаиш менга куркинчли эмас;
Дам олаётганингда сен хам ётасан чалканча –
Айтчи, сен кандай тирик колиб, маъбудлар йигилишига, 
Кабул килиниб, унда узингга абадий хаёт олгансан?».
Утнапишти Билгамишга деди:
«Билгамиш, мен сенга ноёб сузни айтаман
Маъбудлар сирини айтиб бераман сенга.
Сен билган Шуриппак шахри,
Евфрат сохилида жойлашган,-
Бу шахар жуда кадимги, маъбудлар унга якин.
Маъбудлар калби туфон уюштиришни ирода килди.
Маслахатда уларнинг отаси Ану, кахрамон Эллил, маслахатчи,
Хабарчиси Нинурта, сувчиси Эннуги.
Нур юзли Эа биргаликда касам ичдилар,
Уларнинг сузларини (Эа) кулбамда колдирибди:
«Кулба, кулба! Девор, девор!
Эшит, кулба! Девор, эслаб кол!»
Шуриппаклик Убар-Туту,
Кулбани буз, кема кур,
Дабдабадан воз кеч, хаёт хакида кайгур,
Бойликдан воз кеч, хаётинг сакла!
Кемангга барча жонзотлардан сол.
Курадиган кема турт бурчаклик булсин,
Эни билан буйи бир хилда булсин,
Худди океан мавжи каби, устини ёп!»
Гапни тушундим ва хукмдор Эага дедим:
«Хукмдор, сен менга етказган барча сузларни,
Хурмат киламан ва барчасини ижро киламан.
Шахарга, одамлар, карияларга нима дейин?».
Эа огиз жуфтлаб деди,
Мен, бандасига, хабар берди:
«Сен уларга бундай де:
«Биламан, Эллил мени ёмон куради,-
Энди мен шахрингизда яшамайман,
Эллил ерларидан кадамимни олиб кетаман».
Океанга тушаман, хукмдор Эа кошига!
Сизларга эса мул ёмгир ёгади,
Кушлар сирини биласизлар, баликлар уйини,
Ерда хамма жойда мул хосил булади,
Эрталаб жала бошланади, тунда эса
Нон ёмгирини уз кузингиз билан курасиз».
Тонг ёришиши билан,
Чакиригимга биноан бутун халк йигилди,
Барча эркакларни ишга чакирдим –
Уйларни буздик, деворларни хам
Болалар смола ташиди,
Ботирлар саватда сафар нарсаларин ташиди.
Беш кун деганда мен кема танасини ясадим:
Майдони ундан уч хажмли, бир юз йигирма тирсак баландлиги,
Бир юз йигирма тирсак унинг четлари баландлиги.
Чизмалар чизиб, кема ташки томонини курдим
Кемани олти хонали килдим,
Уларни етти кисмга ажратдим;
Тубини унта булакка булдим,
Сув утмаслиги учун тикинлар урдим,
Рул куйдим, асбобларни жойлаштирдим.
Уч улчам кир учокда эритдим;
Уч улчам смола куйдим кемага,
Хаммоллар уч улчам ёг куйдилар,
Ёглангандан ташкари яна икки улчам
Ёгни кема даргаси яшириб куйдим.
Ишлаётганлар учун куй, хукиз суйдим хар куни,
Мевалар суви, ёг, сикера, кизил ва ок шароб бердим
Мардикорларни дарёдан сув олган каби ичирдим,
Улар навруздаги каби байрам килдилар.
Хушбуй хидли ёгларни кулимга суртдим.
Куёш ботаётган пайтда кема тайёр булди.
Уни сувга туширмокчи булдилар, у огир экан,
Тепадан ва пастдан хода тираб уни сурдилар,
Учдан икки кисмини сувга туширдик.
Узимда бор нарсаларнинг хаммасидан юкладим,
Канча менда кумуш булса, уларни куйдим,
Менда канча тилло булса, уларни олдим,
Кандай жониворларим булса, хаммасини солдим,
Оила аъзоларим ва кариндошларимни унга миндирдим,
Дашт моллари ва хайвонларини, барча усталарни хам олдим.
Шамаш менга вакт белгилаб берди:
«Тонгда жала куяди, тунда эса
Нон ёмгирига гувох буласан
Кемага кириб, эшикларига смола куй».
Белгиланган вакт келди:
Тонгда жала бошланди, тунда эса
Нон ёмгирига гувох булдим мен.
Хавонинг авзойига бокдим –
Дахшат эди унга карамок.
Кемага тушдим ва эшикларга смола куйдим –
Бу юмушни бажарган кемасоз Пузур-Амуррига
Кемадан хона бердим ва барча бойликларни.
Тонг шафаки куринмасданок,
Осмонни коп-кора булут коплади.
Унинг уртасида Адду шовкин солади,
Шуллат ва Хониш ундан олдин келяпти,
Келяптилар, тогдан, текисликдан хам.
Эрагал тусинлар козикларин сугуриб ташлаяпти,
Нинурта келяпти, шох шаббаларни учириб,
Аннунаки маёкларни ёкди,
Унинг ёгдулари ерни безовта килди.
Аддудан куркиб осмон гезрайиб колди,
Нури кетиб, зулматга чумди,
Ер ёрилган чиннидай булиниб кетди.
Биринчи кун жануб шамоли эсди,
Тезда келиб, тогларни кумди,
Жангу-жадал билан ерни эгаллади гуё.
Биров-бировни илгамас хечам,
Осмондан хам одамларни куриб булмайди.
Маъбудлар туфон уюштирганидан куркиб колдилар,
Парвоз килиб Ану осмонига кетдилар,
Бир-бирига итдек ёпишиб, ташкарига ётиб колдилар.
Тулгок тутаётгандек чинкирар Иштар,
Маъбудлар маликаси, ширали овоз эгаси:
“Уша куни лойга айланганим яхши эди,
Маъбудлар мажлисида зулмга йул очган эканмиз,
Бекор ушанда розилик берган эканман,
Одамлар халокати учун уруш очиб куйган эканмиз?”
Шунинг учун тугаманми мен одамларни,
Денгизни балик каби одам билан тулдириш учун!
Аннунакий маъбудлари хам йигларди,
Маъбудлар куникишолмади, хаммаси йигида,
Бир-бирига ёпишиб, лаблари куриб колди.
Шамол етти кун, етти тун эсди,
Туфон ер юзини коплади.
Еттинчи кун келиши билан
Бурон билан туфон кушинлари
Уртадаги жангларини тухтатишди.
Денгиз тинчланди, довул учди – туфон тухтади.
Туйнукни очдим, нур юзимга тушди,
Денгизга бокдим – тинчланди у хам,
Ердаги инсонлар лойга айланди!
Текислик япалок томга айланди.
Мен тиз чукдим, утирдим ва йигладим,
Юзларимга кузёшларим думалади.
Очик денгизда туриб киргокни кузатдим –
Ун икки улчамга орол чукибди.
Ницир тогида кема тухтади.
Ницир тоги кемани ушлаб, сузишга йул бермади.
Бир кун, икки кун кемани Ницир ушлаб, сузишга йул бермади.
Учинчи, туртинчи кун кемани Ницир ушлаб, сузгани куймади.
Беш ва олтинчи кун кемани Ницир ушлаб, сузишга йул бермади.
Еттинчи кун келиши билан каптарни олиб учирдим;
Каптар учиб яна кайтиб келди:
Жой тополмай, ортга кайтганди.
Калдиргочни олиб уни учирдим;
Кетган калдиргоч, яна кемага келди:
Жой тополмай кайтган эди у.
Каргани топиб уни учирдим;
Карга курукликни куриб колибди,
Кагиллаб корин туклаб, нажас чикармокда.
Мен ташкарига чикдим, турт тарафга курбонлик килдим,
Тог тепасига чикиб хамд ва санолар айтдим:
Етти яна етти жойга исирикдонлар куйдим,
Уларнинг ичига мирта, карагай, камишлардан солиб ёкдим.
Илохлар тутунни курдилар,
Маъбудлар муаттар хидни билдилар,
Илохлар, худди пашша каби курбонлик атрофига келдилар.
Она маъбуда келиши билан,
Ану уни шод килиш учун ясаб берган
Улкан такинчокни кулида кутариб деди:
«Маъбудлар! Менинг буйнимдаги кук тошни –
Энди хеч хам унутмайман,
Бу кунларни хам хеч качон унутмайман!
«Илохлар курбонликка келсинлар,
Аммо, Эллил якин йуламасин бу ерга,
Чунки, туфонни у уйламасдан уюштирди
Менинг одамларимни улимга юборди!»
Эллил учиб келиши билан,
Кемани курди-ю, газабга тулди,
Игиглар маъбудларига нисбатан жахл килди:
«Кайси жон тирик колди бунда?
Биронта одам тирик колмаслиги керак эди-ку!»
Нинурта огиз жуфтлаб кахрамон
Эллилга деди:
«Эадан бошка ким хам гоялар топади,
Эа билади хамма ишларни!»
Эа огиз жуфтлаб,
Кахрамон Эллилга деди:
«Сен кахрамон, дониш маъбудлар уртасида!
Нега уйламасдан туфон уюштирдинг?
Гунох килганларни жазола сен,
Айбдорларни айби учун жазола,-
Узингни бос, гунохсизлар халок булмасин,
Сабр кил айбсизлар улиб кетмасин!»
Сен туфон уюштирганингдан кура,
Шер келиб одамларни камайтирса буларди!
Сен туфон килгунингча,
Бури келиб одамларни камайтирса майли эди!
Сен туфон килгунингча,
Очарчилик келиб ерни ёрса майли эди!
Сен туфон килгунингча,
Улат тушиб, одамларга ёпишса майли эди!
Мен маъбудлар сирини очмадим-ку очикча –
Акилли кишининг тушида башорат бердим,
У маъбудлар сирини узи англади.
Энди унга маслахат бер!»
Эллил туриб, кемага тушди,
Кулимдан тутиб ташкарига олиб чикди,
Мен ва хотинимни тиз чуктирди,
Пешонамиздан упиб, уртамизда турди ва дуо килди:
 «Хозиргача Утнапишти одам эди,
Бугундан бошлаб у хам маъбуд булади,
Энди Утнапишти дарё олдида, четда яшасин!»
Мени олис дарё буйига жойлаштирдилар.
Нима кароматинг учун кайси бир маъбуд хозирги кунда
Кенгаш чакиради, сенга мангу хаёт бериш учун?
Жиллакурса, олти кун ва етти кун ухламай кур-чи!»
У оёкларин ёзиб, энди утиргандиям,-
Уни уйку босди, чулни босган чанг тузон каби.
Утнапишти огиз жуфтлаб, турмуш уртогига деди:
«Абадиятни кидираётган кахрамонга бок!
Уйку уни коплади, худди чулга кунган чанг губор каби»
«Турмуш уртоги, олисдаги Утнапиштига деди:
«Уни туртиб куй, у уйгонсин!
Келган йулидан эсон-омон кайтсин,
Узи келган дарвозалар оркали уйига борсин!» 
Утнапишти огиз жуфтлаб, хотинига деди:
«Инсон деганлари ёлгончи ! Сениям алдар:
Ишонмасанг нон ёп-у, унинг боши остига куй,
Ва ухлаётган кунларини деворда белгилайвер».
Нон ёпди ва унинг бош томонига куйиб,
Ухлаётган кунларини деворда белгилай бошлади.
Биринчи нон булиниб кетди,
Иккинчиси ёрилди, могорлади учинчиси,
Туртинчисининг – чети окарди,
Бешинчиси котди, олтинчиси яшанги,
Еттинчисин куйганида туртилиб кетганида, у уйгонди.
Билгамиш огиз жуфтлаб, олисдаги Утнапиштига деди:
«Бир сонияга уйку мени элитди –
Сен туртганинг хамон уйгониб кетдим».
Утнапишти, Билгамишга огиз жуфтлаб деди:
«Тур, Билгамиш, нонларни сана-чи,
Сен ухлаган кунлар шунда маълум булади:
Сенинг биринчи нонинг булиниб кетди,
Иккинчиси ёрилди, могорлади учинчиси,
Туртинчисин чети окарди,
Бешинчиси каттик эди, олтинчиси яшанги,
Еттинчиси куяётганимда уйгониб кетдинг».
Билгамиш огиз жуфтлаб, олисдаги Утнапиштига деди:
«Нима килай, Утнапишти, энди кайга бораман?
Менинг танамга Олиб кочар бир муддат эгалик килди,
Менинг ётогимда улим кезмокда,
Кайга назар солмайин – улим хаммаёкда!»
«Киргок сени кутмасин, юк ташиш сени унутсин,
Кимни киргокдан олган булсанг, у кайтиши керак!
Сен олиб келган кишининг, - танаси чандик бупти,
Тана аъзолари терилари хунуклашибди»
Бул, Уршанаби, уни ювинишга олиб бор,
Кийимларин яхшилаб ювсин,
Ёрингичларин ечсин – уни денгиз олиб кетсин.
Хушруй булсин яна гавдаси,
Бошини янги мато билан урасин,
Урансин, ялонгоч баданин ёпсин.
Уз шахрига йул олгандан кейин,
Уз йулини тугатмагунча,
Кийимлари эскирмай, янгилигича колади!»
Уршанаби, уни ювинишга олиб кетди,
Окаргунча ювди у куйлагини,
Териларни отди – денгиз уни олиб кетди,
Хушруй булди унинг гавдаси,
Бошига янги боглагич уради,
Кийимларини кийди, ялонгоч баданини ёпди.
Билгамиш билан Уршанаби кемага тушдилар,
Кемани тулкинга уриб, унда сузиб кетдилар.
Олисдаги Утнапиштига унинг турмуш уртоги деди:
«Билгамиш йул юриб, чарчади ва захмат чекди,-
Кетишидан олдин бирон хадя бермайсанми?»,
Билгамиш эса илгакни кутарди,
Кемани киргокка йуналтирди.
Утнапишти огиз жуфтлаб Билгамишга деди:
«Билгамиш сен йул юриб хоридинг, захмат чекдинг,-
Мамлакатингга кетишингдан олдин, сенга нима хадя килсам?
Билгамиш мен сенга яширин сузни айтаман,
Бир гулнинг сирини сенга очаман:
Бу гул – денгиз остидаги бутача мисол,
Тиканлари атиргулникидай тиканли, кулларни яралайди.
Агар уша гулни кулларинг узолса,-
Сен абадий ёшлигингча коласан.
Билгамиш бу гапларни тинглаб,
Кудукнинг копкогини очди,
Оёгига огир тошларни боглади,
Улар уни уммон тагига тортиб кетди.
Кулларига тикан сукилса-да, гулни олди;
Оёкларидан огир тошларни ечди,
Денгиздан сузиб сув юзасига чикди.
Билгамиш кемачи Уршанабига деди:
«Бу гул - жудаям ноёб гул,
Унга эга киши доим ёш булади.
Мен уни деворли Урукка олиб бораман,
Карияларга едириб, гулни синаб кураман:
Агар кариялар ундан таомланиб яшарса,
Узим хам танаввул киламан – усмирлигим менга кайтади».
Орадан кирк соат утди йулнинг бир булагидан утдилар,
Олтмиш соатдан кейин хордик учун тухтадилар.
Йулда сувлари муздек шаршарани куриб колди,
Унга тушиб сувларига шунгиди.
Илон гулнинг хидини сезди,
Инидан чикиб, гулни еб кочди,
Уйига кайтгунича тери ташлади.
Билгамиш чикиб утириб йиглашга тушди,
Ёнокларида ёш думалади;
Йулбошловчи Уршанабига деди:
«Ким учун бу куллар мехнат килдилар?
Ким учун багримдан конлар окади,
Узимга узим фойда келтирмадим,
Фойдани ертула арслонига бердим!
Кирк соат нарида гулни бурон чайкайди,
Кудукни очаётганимда, мен куролимни йукотдим,-
Нимадир топдим мен, менга башорат булди: кайтаман!
Киргокда елканли кайигимни колдиргандим!»
Кирк соатдан сунг йул булагидан утдилар,
Олтмиш соатдан сунг хордикка тухтадилар,
Шу билан деворланган Урукка етиб келдилар.
Билгамиш огиз жуфтлаб Уршанабига деди:
«Юр, Уршанаби, Урук деворларига чик,
Пойдеворини кур, гиштларини силаб кур –
Унинг гиштлари яхши пишитилганми
Деворлари етти дониш тарафидан курилганин бил».

Изох:
1. Эннуги – ер ости ва сув ости сувлари маъбудининг лакаби.
2. «Ундан уч хисса майдон... » Кема катталиги 1 ик – гектарнинг учдан бирига тенг булган, девор баландлиги (борт) – 10 гар -60 метр., хар тарафи хам 60 метрдан 
3. Адду – ёмгир ва жала маъбуди; Шуллат ва Хониш – унинг чопарлари.
4. Эрагаль – дузах маъбуди.
5. «Аннунаки маёкларини ёкдилар». Аннунаклар кавмидан булган маъбудлар ер устида ва ер остида яшайди деб таърифланади; шунинг учун улар ерни куткарувчилар киёфасида акс эттирилади.
6. Олиб кочар (Уйку келтирувчи) – такдир маъбуди, улаётганлар учун келади.
7. «Кудукнинг копкогини очди...» Уммонга тушиш жуда чукур кудук оркали булади.


Тамом.