Тормыш – туктаусыз хезмат ул
С. Гарифуллина
Куптан тугел РФ Президенты Владимир Путин карары нигезенда Башкортостан Республикасында гомер кичеруче алты кеше федераль ахамияттаге мактаулы исемнарга хам булакларга лаек булды.
Алар арасында ике шахардашебез – “Вакыт ритмнары” эстрада бию ансамбле балетмейстеры Венера Петрова (ана РФ атказанган маданият хезматкаре исеме бирелде) хам “Пакер” жамгыятене; инженер-конструкторы Марат Шайхетдинов та бар.
Бугенге баянебез Марат Магъсум улы хакында булыр. Русия Федерациясенен атказанган конструкторы кебек мартабале исем бирела – якташыбызнын фидакарь хезматен, бахассез казанышларын тану, диган суз ул. алеге исемгах гадатта конструкторлык, технологик, фанни-тикшерена, санагать оешмаларында эшлауче чын магънасенда хонар осталары такъдим итела. Шарты – хезматкар техник-икътисад курсаткечларе буенча доньяви талапларга жавап бирердай, ихтимагый-икътисади масьалаларне хал итардай яна заманча технологияларне эшкорта ошм ихдерага шахси олешен кертерга тиешле.
Айтерга кирак, Марат Ш;йхетдинов – 12 ачыш, 9 т;;риб;-методик эшл;р авторы. Вакытлы матбугатта 12 басма, ф;нни семинарларда ;ч доклад бел;н чыгыш ясаган. Рационализатор т;къдимн;рен; кагылышлы 25 таныклыкка, 7 автор белешм;сен;, 1 файдалы модельг; д; ия. 2012 елда, “Пакер” ;;мгыятене; 20 еллыгы у;аеннан, озак еллар намуслы хезм;те ;чен Мактау к;газе бел;н билгел;нг;н. ; бит, дусларым, Марат ;ф;ндег;... 81 яшь! Кайдан кил; ик;н бу кад;рле ил;ам, к;ч-ку;т, д;рт-д;рман х;рм;тле якташыбызга? Т;; чиратта, ;лб;тт;, ;;н;рен; м;кибб;нлект;ндер. Холык-фигыле, ш;хси сыйфатлары да шактый ;;;миятледер, м;гаен. Х;ер, артык юрауларга бирелеп утырмыйк ;ле. Бераз тормыш с;хиф;сен; караш ташлыйк булмаса. Марат аганы; ;з язмаларына да ара-тир; м;р;;;гать ит;рбез. Кал;ме ярыйсы ;ткер; к;з;т;ч;нлек, тапкырлык, фикер “й;гереклелеге”, юмор да хас конструкторга. Ф;кать ;з белгечлеге кысаларында гына “к;н к;р;че”л;рд;н т;гел!
“Кайтты ;тк;м туган якларга...”
... ;тисе га;;еп кеше булган аны;. М;гъсум Гыймалетдин улы, атлар, н;селле айгырлар ;зерл;;чел;р курсларында укыган. ;зене; дусты, тугры аты бел;н Туймазы т;б;ген; эшк; ;иб;релг;н. 1936 елны; 17 июненд; Ш;йхетдиновлар гаил;сенд; газиз уллары д;ньяга килг;н. Марат дип исем кушканнар ;зен;. Ике кыз баладан со; туган малай, н;сел д;вамчысы. ;ти кешене; шатлыгы эчен; сыймагандыр, м;гаен! 34нче аерым кавалерия эскадроны б;леге командиры, кече лейтенант буларак, елына ике тапкыр т;рле х;рби чараларга да чакырып торганнар М;гъсум аганы. 1940 елда гаил;се бел;н Мулла авылына к;ченг;н ул. 1942 елда 112нче данлы Башкорт кавалерия дивизиясе составында фронтка алынган. Хат бел;н берг; ;иб;рг;н шигыре д; сакланган яугирне;. Аяныч, с;еклел;рен башкача к;р; б;хете язмаган ик;н, шул ук елда батырларча ;;лак була якташыбыз...
Байтак еллар узгач, Марат Ш;йхетдинов ;тисене; якты исемен Мулла авылына кайтаруга иреш;. Шактый эзл;н;л;рдшн со; шул ачыклана: М;гъс;м ага Липецк ;лк;се Тербун районы Озерки авылыннан ике км ераклыктагы агачлыкта туганнар каберлегенд; к;мелг;н. Шул р;вешле, сугышта ;;лак булган Мулла авылы яугирл;ре х;рм;тен; 11нче гимназия каршында куелган ;;йк;лд;, 168нче сан астында, ян; бер исем терк;л;... ;йтк;нд;й, М;гсум Ш;йхетдинов фронтка китк;н урам Советлар Союзы Герое Ш. Ю. Гатиятуллин исемен й;рт;. Герой якташы бел;н ис; Марат М;гсум улы беренче бораулау конторасында эшл;г;н вакытта таныша. Т;къдир диг;не; ад;м балаларын шулай очраштыра да, м;;гелекк; аера да...
Биш бала бел;н тол калган Фатыйха апага тормыш к;т;л;ре ;и;елд;н булмый, ;лб;тт;. Байтак михн;т кичерерг; туры кил; туендыручысыз калган гаил;г;. ;мма л;кин гомер агышыннан туктамый ич ул, чабыш атыдай алга омтылуын бел;. Фатыйха апаны; ;лк;н кызлары эшк; урнаша. Теремек, ;лгер, бар н;рс; бел;н кызыксынучан Маратка да б;хет елмая. Апасы Люба энесен; Матросов исеменд;ге пионер лагерына юллама алуга иреш;. Н;ти;;д; Марат ;чен б;тенл;й я;а гал;м ачыла! Биред; авиамодельчел;р т;г;р;ге оештырылган була. Анда ш;гыльл;н;чел;рг; исе китеп, кызыгып карый малай. Очраклы гына алар бел;н фотога да т;ш; ;ле... Кызыксынуы арытаба да с;нми. Пионерлар йортындагы т;г;р;кл;рг; й;ри башлый. “Дусларым” дип атый со;га таба Ш;йхетдинов ул т;г;р;кл;рне. Ч;нки эзл;н;л;р, ачышлар юлына н;къ шул м;лл;рд; башлангыч салына да инде. Радиот;г;р;кт;, кыллы уен кораллары оркестрында бик тел;п ш;гыльл;н; ;смер. Т;з;чел;р м;д;ният йортындагы, м;кт;пт;ге оркестрларга й;рерг; д; вакыт таба. Кызыксыну-мавыгулар даир;сен; та; калырлык, кыскасы...
“Солдат та мин, музыкант та!”
М;кт;п еллары артта. 1956 ел. Ш;йхетдинов ;чен аеруча ист;лекле, ;;;миятле чор башлана. Солдат хезм;те. Х;литкеч вакыйгаларга ифрат бай еллар. К;псанлы фотосур;тл;р, т;рле матбугат басмаларындагы м;кал;л;р ша;ит мо;а. Га;;п. Ничек шулай б;ртекл;п саклый алды ик;н Марат ага барысын да? Катгый т;ртип буенча яш;рг; к;некк;н, максатчан кешел;рг; хастыр андый к;рк;м сакчыллык-п;хт;лек...
Т;г;ллекк;, ныклы т;ртипк; егет кече авиабелгечл;р м;кт;бе курсанты булмышында ;йр;н;. Арытаба ис; музыкант, биюче, ;ырчылардан торган беренче ротага эл;г; ул. Балачак мавыгулары ярап куя, ;;м;гать! ;зешч;н эстрада ансамбленд;, кыллы оркестрда уйнау ярыйсы к;некм;л;рг; баета. ;мма и; кызыклысы алда к;тк;н л;баса. М;гъл;м булганча, 1957 елда М;ск;;д; Б;тенд;нья яшьл;р фестивале уза. Спасскта хезм;т итк;н Марат ипт;шл;ре бел;н Владивостокта ;тк;релг;н фестивальд; катнашу хокугына ия була. Бер ;к вакытта х;рби курсларда самолетларны техник хезм;тл;ндер; буенча авиамеханик белгечлеге алып чыга. Уку елы т;мамлануга, ;зешч;н артистларны Хабаровскийдагы конкурста катнашуга ;;леп ит;л;р. Сынауларны у;ышлы ;тк;нне; со;ында кыллы оркестр музыкантларын М;ск;;г; озаталар. Биред; инде репетициял;р Совет армиясе театрында уза. Оркестрга м;ш;;р Александр Александров ;ит;кчелек ит;. Т;эссоратлар калган бар гомере;; ;ит;рлек, билгеле.
; аннан ары... Спасск-Дальний. Х;рби авиация дивизиясе. Заманында ул дивизияг; ;ч тапкыр Советлар Союзы Герое Иван Кожедуб ;ит;челек итк;н. Горурланырлык ;ирлек бар! Егетебез МИГ-17 самолетына авиамеханик сыйфатында т;гаенл;н;. Музыканы да ташламый, м;ш;;р полкны; (тулы атамасы – ике тапкыр Кызыл байраклы, Суворов орденлы, Витебск, Гвардияле, истребительл;р авиациясе полкы) кыллы оркестрын ;ит;кли. С;л;тле, тырыш егет к;псанлы Мактау к;газьл;ре, д;ртл;ндер; чаралары бел;н билгел;н;. Вакытыны; бер ген; минуты да бушка узмый аны;. Гад;ти солдат к;нк;реше музыкантлык эшч;нлге бел;н берг; ;релеп бара. Инде кайтыр чак ;итк;ч, Марат трубасын да ;зенн;н калдырмый. Ничек аерылмак кир;к тугры дусты;нан?!
Белем ;рл;ре биек...
Солдат, ни;аять, “гражданка”да. Алда – томанлы билгесезлек. Музыкант к;себе ;лл; ни тамак туйдырмый, арытаба ничек т; яш;рг;, аякка басарга, ;нисен; ярд;мл;шерг; кир;к... Б;хетен; каршы, кич;ге солдатны механика заводына электрчы сыйфатында эшк; алалар. Тынгысыз-;;;т егет моны; бел;н ген; чикл;нми, ;;м;гать эшл;ренд; ;;дем катнаша. Электрчылар ;чен г;зит чыгара, заводта ансамбль оештырып ;иб;р;. Т;з;чел;р м;д;ният йортында оркестрда уйнарга да ;м;л таба. Биред; булачак тормыш ипт;шен – китапхан;че кыз Дамираны очрата. Гаил; корып ;иб;р;л;р. Язылышкан к;нн;ре 14 февральг; тап кил;. Гашыйклар к;не. Х;ер, бу хакта кем белсен ул заманнарда...
;тисе васыятен ;;рчак исенд; тота Марат. ;ичшиксез югары белем алырга! Уфа нефть институтыны; кичке б;леген; укырга кер; ул. Уку чорында б;л;к;чл;ре Айрат ;;м Руслан д;ньяга кил;. Р;х;тк; чумып, кин;неп яш; ген;! ;мма л;кин ирешелг;нн;рг; риза-б;хил булып, кул кушырып утырмый яшь ;ти. “Ш;;;рд; т;;ге галимн;р, уйлап табучылар барлыкка килде, – дип х;терли Ш;йхетдинов. – Идел-Урал ВНИИГеофизика филиалы эш башлады, нефть ;;м газ табу буенча комплекслы автоматлаштыру ф;нни институты оештырылды. Т;зм;дем, волейбол командасы буенча ипт;ш ;гетен; бирелдем, ВНИИКАНефтегазга эшк; килдем”. Тизд;н кит;рг; м;;б;р була шулай да биред;н яшь белгеч. Руслан улы каты авыру с;б;пле, табиблар ки;;шен тотып, коры-;ылы климат эзл;рг; туры кил;. Ташкентка юллана. Бушка, дипломсыз эшк; урнашуны; файдасы юк ик;н. “Башта диплом алам, аннан инде Ташкентка”, дип карар ит; гаил; башлыгы.
Югарыда телг; алынган ВНИИГеофизика филиалында хезм;т кую д;веренд; т;;ге ф;нни, конструкторлык т;;риб;се ала якташыбыз. Ян; шатлыклы вакыйга. Марат М;гъс;м улын ;з конструкторлык т;ркемен; танылган ш;;;рд;шебез Иван Тимофеевич Таркин кабул ит;. “Ул мине сызым кораллары, махсус белешм;л;рд;н файдаланырга ;йр;тте, – дип ассызыклый зур ихтирам хисе бел;н м;кал; героебыз. – Кичке институтта бик т; ярап куйды бу... Беренче тапкыр бораулау ;айланмасы бел;н таныштым. Монысы инде минем кил;ч;к белгечлекк; кагыла. Дим;к, бораулаучыга укыйсы; ик;н, мотлак шул ;;н;р буенча хезм;т куярга тиешсе;”.
“Ул си;а сызым кал;ме т;гел...”
Искитм;ле х;л. Инде я;а ачышлар “т;мен” татып ;лгерг;н конструктор, т;;риб; туплау ;;;;тенн;н, бораулаучы ярд;мчесе сыйфатында “Туймазабурнефть” трестына эшк; кил;. ;;р н;рс;не; асылына т;шен;, барысын ф;кать ;з куллары бел;н тою-сиземл;; тел;ге-нияте эт;рг;ндер ;леге кыю адымга белгечне. Чын галимн;рч;! Кыенлыкларга шактый “мулдан” булып чыга я;а хезм;т. Марат ага ;зе шаяру катыш ;йтк;нч;, “кувалда (гал;м;т зур ч;кеч – С.Г.) ул си;а сызым кал;ме т;гел.” Кызганычка каршы, ;лемечле очраклар да булгалый монда. Яшереп торасы юк... Ш;йхетдинов Юлдашев бригадасына эл;г;. Биред; бораулаучы Почтамцев диг;н кеше була. “Бик ш;п эшли иде ул. Катлаулы чыгырны “очыра” гына. Сигез с;гатьле вахтаны туктаусыз чабып ;тк;р;без. Ш;хс;н мин “ачкыччы” ;;н;рен; ия булдым. Автоматик бораулы ачкыч бел;н эшл;; шактый ег;рлек, ;итезлек тал;п ит;...” Аны; каравы, тырышлыгы;, у;ганлыгы; н;ти;;сен к;р;л;ре ни тора!
... 1967 ел. Диплом яклар м;л якынлаша. Чын м;гън;сенд; бораулаучыга ;верелг;н студент “бик яхшы” билгел;рен; лаек, дип табыла. “Тау инженеры” белгечлеген алып чыга. Инде Руслан с;лам;тлеген; файдасы-сих;те тиярлек т;б;к сайларга да м;мкин.
К;рг;н-белг;нн;рем – к;;ел “д;фт;рем”д;
Язмыш ;илл;ре Ш;йхетдиновны шул р;вешле ;зб;кстан якларына алып кит;. 1971-72 елларда Марат М;гъс;м улы “;зб;кнефть” оешмасында комплектлаштыру б;леге начальнигы вазифаларын башкара. Бу чорда Ташкентта тарихи вакыйга – метро т;зелеше башлана. Тынгысыз белгеч эшт;н со; метро т;з;че ;;н;рлеген; д; укый. Ниятен; иреш;: метрополитенчылар сафына баса. Изоляциял;;чел;р бригадасына ;ит;кчелек ит;. Б;тенл;й ;зг;ч; мохит!
Ф;нни хезм;т бел;н ш;гыльл;н; д; насыйп була якташыбызга. Геология ;;м нефть, газ чыганаклары разведкасы институтында хезм;т куя. “Ташкент- Карши – с;н;гать ;;м ф;н ;лк;л;ре арасында тематик килеш;л;р т;з;че хезм;тк;рл;рне; даими маршруты, – дип б;янли конструктор. – Институт Ташкентта урнашкан, ; геологик хезм;тл;р ;з;ге гаять кызу ;авалы Карши ш;;;ренд;. Контракт буенча Т;рекм;нстанга да барырга туры кил;. Ташкент-Ашхабад маршруты буенча с;гатьт;н артык очасы. Кызудан т;з;лм;слек эссег; барып юлыгасы;...” Катлаулы, кырыс табигать шартларында эшл;рг;, чыдарга туры кил; геолог, нефтьчел;рг;. К;телм;г;н х;лл;р ;лед;н-;ле очрап кына тора. ;зе бер романлык ;с;р язарлык. Нил;р ген; кичерми, нинди ген; сынауларга дучар ителми ад;м балалары, уйласа;...
Институтта эшл;; чорында Ш;йхетдиновны; к;пкырлы с;л;те ян; ачыла т;ш;. Ул нефть ;;м газ скважиналарын бораулау ;чен т;гаенл;нг;н ;айланмалар уйлап таба, аларны патентлый. Утыртылган колонналарны; киселешен ис;пл;; ысулын эшк;рт;. Бернич; рационализатор т;къдимн;ре керт;. А;а шулай ук “;зб;кгазпром” оешмасы бораулау б;легене; баш технолог вазифалары да й;кл;тел;. Ф;нни эшл;нм;л;рне м;мкин кад;р тиз арада гам;лг; ашыруга байтак к;ч сарыф ит; Марат ;ф;нде. Арытаба “Трансгаз” системасында хезм;т куя, ;ир асты газ саклагычы начальнигы була. ;т; ;итди вазифа! Аны; тырышлыгында барча скважина ;;м коммуникациял;рне; урнашу картасы да т;зел; х;тта. Х;йран калырлык... Кай тарафларда гына хезм;т итм;сен, ;зен намуслы, т;пле, бай т;;риб;ле белгеч буларак танытуга иреш;, абруй-ихтирам казана замандашыбыз. Бер ;к вакытта к;рг;н-белг;нн;рен к;;ел “д;фт;ре”н; терки бара. Т;рле хикм;ти, четерекле-;рнеткеч язмышлы ватандашларыбыз, милл;тт;шл;ребез хакында уйланулары к;газь битл;рен; “т;гел;”. ;зе бер гыйбр;тле, ф;;емле тарихи с;хиф;...
;аман да уйлап табулар юлында!
Марат Ш;йхетдинов Октябрьскийга гасыр башында ;йл;неп кайта. Я;а яш;еш чорына ишар; т;гелме ик;н? Б;лки. 2006 елдан ки; билгеле “Пакер” ;;мгыятенд; инженер-конструктор булып эшли ул. Гал;м;т зур т;;риб; туплаган белгеч я;а шартларда ;ич югалып калмый. Т;рле ;и;аз-;айланмалар, заманча технологиял;р эшк;рт;, уйлап табу бел;н м;шгуль. Акыл-зи;ене ни ;итте яшьл;рг; биргесез. С;л;т-гыйлем иясе ;чен вакыт та, туктаусыз гомер агышы, бетм;с-т;к;нм;с ;зг;решл;р д; кирт; була алмый к;р;се;. Кешемен диг;нне; т;пчен;ч;нлеген;, ;лег;ч; яуланмаган биеклекл;рг; омтылышына ;ичбер чикл;р юк. ;лб;тт;, ул бихисап ;рл;р армый-талмый хезм;т салучы, я;алыклардан курыкмаучы, киресенч;, аларны “;;декл;п” каршылаучы ;ан иял;рен; ген; буйсына. К;кт;н т;шми, юктан бар булмый ;и;;л;р.
... Тик шулай да, кем со; ул, минем язмам герое? Конструктор, инженер, музыкант. Р;ссам, ;з хатир;л;рен китап битл;ренд;, хик;ятл;ренд;, шигъри юлларында чагылдыручы кал;м остасы. Б;тенесе бер Ш;хест; тупланган, диярсе;. ;лл; нич; кеше гомере сыйган м;лл; Ш;йхетдиновны; Тормыш китабына... Ш;;;рд;шебез. Милл;тебез, халкыбызны; асыл бер в;киле. Нинди ген; с;зл;р тезс;к т;, аз булыр сыман. Гади ген; ;йтик. Ихлас горурланабыз, сокланабыз Сезг;, х;рм;тле Марат ага. Хыялларыгыз, тел;кл;регез кил;ч;кт; д; тормышка аша к;рсен. “Кара син аны, тагын искитм;ле ысул уйлап тапкан бит бу конструктор!”, дип тел шартлатырлык булсын!
р;