ЙОНЫМ МУШО ЙОРЫМ КОЧКЕШ
Мыскара ойлымаш
Качырий Васильевна эше самырыкше годымак ала-кузе шотым муын, ял гыч олаш т;ргалт лектын кертынат, таче йоткеат эре ик заводыштак пашам ышта. Ондакше тыршен ыштыше, ончыл пашазе радамыште кошто, эсогыл социалистический та‰асымашын ударникше л;мымат ик жап нумал шуктыш. Вараже, Горбачевын пужен ыштыл «перестроитлен» толашымыж деч вара Ельцинын уло элге чылажымат п;тынек кумыктен пыштен кодымекше, кызытше-ындеже, самырык жапше дене та‰астарымаште, унчыли савырнымылак чучшо пагытыштет, паша нерген гала, утларакше, кузе эрласе кечым илен лекташ гына шонет. Адакше, шкат паледа, кызыт чылажат ала-молан дыр эре шергешт толеш: т;рл; сатуат, ЖКХ да моло роскотат. А пашадаржым изи-кугу вуйлатыше-шамычет лач йылмышт дене гына кугемдат шол… Тыге орланен илен толашымаште, моло огыл тудо, илышак, тачысе саманак пел курым утла ийготым вач;мбакше пыштен шуктышо путырак прамай, ялеш шочын-кушшо марий ;дырамашынат кидшым шке веке кадыртен шындыш: пычирик-пычирик, изин-изин мо кертмыжым заводет гыч шолып луктедаш таратыш.
«Перестройко-гласность-демократий» да эсогыл эрыкан рынке манме пагытетымат шке жапыштыже п;йым пурынак яндар совесть дене, нимогай намысыш пурыде чытен лектын гынат, ынде-кызытше пытартышлан умылыш тудо: кадыррак кидан от лий дык, тачысе жапыште, товатат, шкежат йолет шуялтал возат, т;выт кавыргет. Пашадарымат л;мжылан гына т;лат дык, кузе-гынат илен лекташ к;лмым умыленак, завод цехыште мо шаларак кийшыжым изин-изин «солкалаш» т;‰але. «Солалташыже», тудо, «солалтет», да вот накас, проходной гоч лукташ эре нелырак да нелырак лиеш шол. Заводшат так, кызытше арик-турик веле, ожсо, совет жапысе семынет к;лынак пашам огеш ыште гынат, оролжым ия виса теменыт. Манмыла, ындеже орол оролым орола, коеш. Кызытше вуйлатыше-шамычет ик пашазыланат огыт ;шане ала-мо? Шкештат изин-кугун шолыштыт, очыни, санденак тыге толашат. Но, кеч-мо гынат, кузе гала калыкыште ойлат, й;ным мушо й;рым кочкеш, й;ным мудымо кукшо совлам нулта але лемым ль;пка, манылдат-ыс. Тыгак летеш шол, тачысе кечыланат тиде тошто марий калыкмут пеш лачеш толеш. Садлан к;рак дыр Качырий Васильевнат ынде такше шкенжым изишак й;ным муын моштышо айдемылан шотлаш т;‰алын…
***
Икана теве нунын цехыш известкам конден ястарышт - пырдыжым ошемдаш. А Васильевнан м;‰гыштыж;, эше совет властьым кумыктен кудалтыме деч изиш ончычсо жапыштак завод пуымо тошто пачерыште, шкенжынат пырдыжше шукертсек ошемдыме огыл, ешартышыжлан, верын-верын тошто ошемдышыжат т;ргалт пытен. Известкаже, тудо, таче кечын чылтат дифицит огыл: озанлык сату магазиныште могай к;леш тугай уло, да лач оксаже гына уке шол…
- «Солалташак» к;леш, yкe гын, кунам эше пырдыжем ошым ужеш, - ик кечын шонен пыштыш Качырий Васильевна.
Манмыла, шонымо - ыштыме.
Цехыште п;рдалше тиде-тудо настам изин-изин наледен, проходной гоч йыштак лукташ манын, ;дырамаш шукертак трусик ;мбач чияш кугурак размеран рейтузым к;леш семын шканже й;нештарен шынден. Такше, й;нештарашыжат шукак огеш к;л: лачак эрде да кыдал резинкым гына пе‰гыдыракым ыште — ямде веле. Тушто, юбко йымалне, ниг;ат утыжым тергаш огеш пиж: орол-шамычет альыже чылт кид денак вожгоклаш огыт пуро, сомсорын огыт ниялткале…
Тунаметат Качырий Васильевна ик гана веле огыл тергыме тиде й;н денак пайдаланаш лие. Рейтузышкыжо тыманмеш известкам оптенат шындыш. М;‰г; велыш гына йолым викташ кодын ыле, лач тыгодым ала-кушеч дыр, кереметешыже, бригадир толын лектат, шоныдымын-вучыдымын «Екатерина Васильевна, тендам цех начальник шкеж деке пураш ;жеш!» - к;дырчыла рашкалтенат шындыш. Мом ыштет, жапше путырак лачеш толдымо, утыжым й;ндым; гынат, ;кымешак цех начальник деке каяшыже вереште.
Тып-топ, тыр-тор тошкыштын, саде начальникетын кабинетышкыже пуренат шогале. А туштыжо – ниг;ат уке.
- У-у, калер, керемет кочшашлык, шойыштын колтыш аман, - эн ончыч ты шоныш Васильевнан вуйыштыжо волгалт кайыш.
Вараже, ала м;‰геш лектын ошкылаш, ала изишак вучалтен ончаш гын, манын шонен шогылтшыжла, начальникын ;стембакше ончалдале. ™стембак ончалдале да электрон час-будильникым ужылалтыш. Садыже тугай мотор, але шукерте огыл веле налме ала-мо, шийын-ш;ртньын гына йылгыжеш!
- Э-э, - шоналтен колтыш трукышто Качырий Васильевна, - тугеже начальникым изиш вучалташат лиеш. А вучалтышемла, теве тидыжымат, путырак чапле электрон часшымат, лач тыге п;ралтын гын, лучо чыкалтышаш тушкак, рейтузышкак…
Жапыштыже чыкалтен, юбкыжым т;рлатен гына шуктыш ма уке, цех начальник ден бригадир иквереш толынат пурышт.
- Екатерина Васильевна, вуеш ида нал, тендам изиш вучыкташат логале, витне, - тыге лыжган кутыра але самырыкын койшо начальникет. - Теве могай йодыш шотышто мутым лукнена ыле. Те вет мемнан, манаш лиеш, ик эн сулло, эн пагалыме пашае‰на улыда. Кумло ий утла эре ик верыште тыршеда ынде. Сандене ме тендам сайынак куандараш лийна. Тыгайже кызытсе саманыште, манмыла, путыракат модышто огыл гынат, окса ч;дышт; могай модо да монь, мо-гынат, тыланда санаторийыш путёвкым кучыктынена.
Цех начальникет Качырий Васильевналан саде путёвкетым кучыкташат т;‰алын ыле. К;леш вет, лач тыгодым, албаста, чылт ия наста, рейтузыш лачештырен пыштыме пеш чапле электрон часетын будильникше чы‰гырташ т;‰але. Тыгодымет, ой-йой веле, мо лийже - мо лийже?! Начальникет, Васильевна деке кидым шуен толшыжлак, т;‰ын шогале. ™стел коклаште шинчыше бригадират, эсогыл, верже гычак т;рштен кынеле, тудыжат трукышто тунар чотак ;рткен кайыш, векат. Умшам карен, шинчам пашкартен шогале - тунар ;рткыш! А шинчалан койдымо шайтан наста ала-кушеч, Васильевна могырым, к;рг; й;кын «бом!» да «бом!» пералтыш, вара школысо йы‰гыр семын уло й;кын вет «чыр-р-р!» да «чыр-р-р!» чаргыжаш пиже. Бригадир ден цех начальникет трукышто нимат умылен огыт керт: бомбо ма, мине, але террористын пудештарашлан кучылтмо иктаж вес настаже тыге трукышто йы‰гырташ т;‰але мо? Коктынат лач умшам гына карен шогат. Вара, иктаж минут чоло гыч гына дыр, шинчажым пыч-пыч ыштыл налын, самырыкрак начальникет ;стембакше ончалят, люргыктенак воштыл колтыш.
Качырий Васильевнажлан ынде мом ышташ гала, куш пурен кайыман? Садет вигак лум гай ошеме, тунамак тарай гай йошкарген шогале. Тыгодымак йол гыч вуй марте чисти п;жалт пытыш.
Мом ыштыман, кузе лийман? Васильевнан вуйыш, актыкешыже, ик ушан шонышат огеш пуро. Ты жапыште, й;ра кеч, рейтузышто кийыше электрон час будильникет м;гырымыжым чарныш.
Нигуш пураш, нимом ышташ ;рын, Качырий Васильевнат цех начальник почеш люргыктен воштылаш т;‰але. Воштылаш т;‰але да трукышто семынже «изи сулыкым» ыштенат колтыш. Известкашкет, кылымде деч ;лычын, кучен кертде, шинчаланв;дым изишак йоктарен лукто. А известка, шкат умыледа, пеш тугай вет тудо: в;деш шолаш т;‰алеш да тыгодым путырак когарта. Чыташ лийдымын!
Ындыже Васильевнат, воштылмо гала, ала шорташ, ала начальникын п;лемже мучко куржталаш — нимат огеш пале. Но ик толашымым семынже толашышак: чужлыш, м;гырыш, васарыш, электрон часын будильникше семынат чы‰гыртыш...
Икманаш, бригадир ден цех начальниклан Качырий Васильевнам санаторийыш огыл, больницыш ужаташышт логале.
***
Эмлымвер гыч лекмекыже, Васильевна адак тошто верыштыжак пашам ышташ т;‰але. Проститлышт. Тольык ынде ушыжо путырак пурен: рейтуз дене огеш пайдалане.
Кужу йылман-влак таче тыге ойлыштыт, пуйто Качырий Васильевнан ынде о‰жо койынак оваргаш т;‰алын. Тидыже молан гын, ала?..