Мыскара ойлымаш
Качырий Васильевна эше самырыкше годымак ала-кузе дыр семынже шотым муын, ял гыч олаш т;ргалт лектын кертынат, таче йоткеат эре ик заводыштак пашам ышта. Ондакше тыршен ыштыше, ончыл пашазе радамыште кошто, эсогыл социалистический та‰асымашын ударникше л;мымат ятыр жапак нумале. Кызытше, Горбачевын пужен ыштыл перстроитлен толашымыж деч вара Ельцинын уло элге чылажымат п;тынек кумыктен пыштымекше, унчыли савырнымылак чучшо пагытыштет, паша нерген гала, утларакше, кузе эрласе кечым илен лекташ гына шонет. Адакше, ындеже чылтак демократийышкетак илен шуна, коеш: пашажат эреж годымак уке, кунамже так, вуйым ончыктымыла веле заводыш толын савырнет. Пашадаржымат, тудо, шуэн огыл квар¬тал денат, пел талук денат огыт т;ло. Тыге орланен илен толашымаште, моло огыл тудо, илышак, тачысе саманак пел курым чоло ийготым вач;мбакше пыштен шуктышо путырак прамай, ялеш шочын-кушшо марий ;дырамашынат кидшым шке веке кадыртен шындыш: пычирик-пычирик, изин-изин мо кертмыжым заводет гыч шолып луктедаш таратыш.
Перестройко-гласность-демократиетым чытен лектын, пытартышлан умылыш тудо: кадыррак кидан от лий дык, тачысе жапыште, товатат, шкежат йолет шуялтал возат, т;выт кавыргет. Пашадарымат огыт т;ло дык, кузе-гынат илен лекташ к;лмым умыленак, за¬вод цехыште мо шаларак кийшыжым изин-изин «солкалаш» т;‰але. «Солалташыже», тудо, «солалтет», да вот накас, проходной гоч лукташ нелырак шол. За¬водшат так, кызытше арик-турик веле, л;мжылан гына кодын, ожсо семынет, к;лынак пашам огеш ыште гынат, оролжым ия виса теменыт. Манмыла, ындеже орол оролым орола, коеш. Кызытше вуйлатыше-шамычет ик пашазыланат огыт ;шане ала-мо? Шкештат изин-кугун шолыштыт, очыни, санденак ты¬ге толашат. Но, кеч-мо гынат, ойлатыс: й;ным мушо – й;рым кочкеш. Качырий Васильевнат ынде такше, шкенжым изишак й;ным муын моштышо айдемылан шотлаш т;‰алын…
***
Икана теве нунын цехыш известкам конден ястарышт - пырдыжым ошемдаш. А Васильевнан м;‰гыштыж;, эше совет жапыштак завод пуымо тошто пачерыште, шкенжынат пырдыжше шукертсек ошемдыме огыл, ешартышыжлан, верын-верын тошто ошемдышыжат т;ргалт пытен. Известкаже, тудо, дифицит огыл: озанлык сату магазиныште могай к;леш тугай уло, да лач оксаже гына уке шол.
- «Солалташак» к;леш, yкe гын, кунам эше пырдыжем ошым ужеш, - ик кечын шонен пыштыш Качырий Васильев¬на.
Манмыла, шонымо - ыштыме.
Цехыште п;рдалше тиде-тудо настам изин-изин наледен, про¬ходной гоч йыштак лукташ манын, ;дырамаш шукертак трусик ;мбач чияш, кугурак размеран рейтузым к;леш семын шканже й;‰ештарен шынден. Такше, й;‰ештарашыжат шукак огеш к;л: лачак эрде да кыдал резинкым гына пе‰гыдыракым ыште — ямде веле. Тушто, юбко йымалне, ниг;ат утыжым тергаш огеш пиж: чылт кид денак огыт ниялткале…
Тунамат Качырий Васильевна ик гана веле огыл тергыме тиде й;н денак пайдаланаш лие. Рейтузышкыжо тыманмеш известкам оптенат шындыш. М;‰г; велыш гына йолым викташ кодын ыле, лач тыгодым ала-кушеч, кереметешыже, бригадир толын лектат, шоныдымын-вучыдымын «Екатерина Василь¬евна, тендам цех начальник шкеж деке пураш ;жеш!» - кудырчыла рашкалтенат шындыш. Мом ыштет, жапше путырак лачеш толдымо, й;ндым; гынат, ;кымешак цех начальник деке каяшыже логале.
Тып-топ, тыр-тор тошкыштын, саде начальникетын кабинетышкыже пуренат шогале. А туштыжо – ниг;ат уке.
«У-у, калер, шойыштын колтыш аман», - эн ончыч ты шоныш Васильевнан вуйыштыжо волгалт кайыш. Ала м;‰геш лектын ошкылаш, ала изишак вучалтен ончаш манын шонен шогылтшыжла, начальникын ;стембакше ончалдале. ™стембак ончалдале да будильникым ужылалтыш. Садыже тугай мотор, але шукерте огыл веле налме ала-мо, шийын-ш;ртньын гына йылгыжеш!
«Э-э, - шоналтен колтыш трукышто Качырий Васильевна, - тугеже начальникым изиш вучалташат лиеш. А вучалтышемла, теве тидыжымат, путырак чапле будильникшымат, чыкалтышаш тушкак, рейтузышкак".
Жапыштыже чыкалтен, юбкыжым т;рлатен гына шуктыш ма уке, цех начальник ден брига¬дир иквереш толынат пурышт.
-Екатерина Васильевна, вуеш ида нал, тендам изиш вучыкташат логале, витне, - ты¬ге лыжган кутыра але самырыкын койшо начальникет. - Теве могай йодыш шотышто мутым лукнена ыле. Те вет мемнан, манаш лиеш, ик эн тошто пашае‰на улыда. Кумло ий чоло эре ик верыште тыршеда ынде. Сандене ме тендам сайынак куандараш лийна. Тыгайже кызытсе саманыште модышто огыл гынат, окса ч;дышт; могай модо да монь, мо-гынат, санаторийыш пу¬тевкым кучыктынена.
Цех начальникет Качырий Васильевналан саде путевкым кучыкташат т;‰алын ыле. К;леш вет, лач тыгодым, албаста, чылт ия наста, рейтузыш лачештырен пыштыме будильник чы‰гырташ т;‰але. Тыгодымет, ой-йой веле, мо лийыже?! Начальникет, Ва-сильевна деке кидым шуен толшыжлак, т;‰ын шогале. ™стел коклаште шинчыше бригадират, эсогыл, верже гычак т;рштен кынеле, тудыжат трукышто тунар чотак ;рткен кайыш, векат. Умшам карен, шинчам пашкартен шогале - тунар ;рткыш! А шинчалан койдымо шайтан наста ала-кушеч, Васильевна могырым, тугак к;рг; й;кын "чыр-р-р!» да «чыр-р-р!" чаргыжеш. Бригадир ден цех начальникет трукышто нимат умылен огыт керт: бомбо ма, мине, але террористын пудештарашлан кучылтмо иктаж вес настаже тыге трукышто йы‰гырташ т;‰але мо? Коктынат лач умшам гына карен шогат. Вара, иктаж пел минут гыч, шинчажым пыч-пыч ыштыл налын, самырыкрак начальникет ;стембакше ончалят, люргыктенак воштыл колтыш.
Качырий Васильевнажлан ынде мом ышташ га¬ла, куш пурен кайыман? Садет вигак лум гай ошеме, тунамак тарай гай йошкарген шогале. Тыгодымак йол гыч вуй марте чисти п;жалт пытыш.
Мом ыштыман, кузе лийман? Васильевнан вуйыш, актыкешыже, ик ушан шонышат огеш пуро. Ты жапыште, й;ра кеч, рейтузышто кийыше будильникет м;гырымыжым чарныш.
Нигуш пураш, нимом ышташ ;рын, Качырий Васильевнат цех начальник почеш люргыктен воштылаш т;‰але. Воштылаш т;‰але да трукышто семынже изи сулыкым ыштенат колтыш. Известкашкет, кылымде деч ;лычын, кучен кертде, в;дым изишак йоктарен лукто. А известка, шкат умыледа, пеш тугай вет тудо: в;деш шолаш т;‰алеш да тыгодым путырак когарта. Чыташ лийдымын!
Ындыже Васильевнат, воштылмо гала, ала шорташ, ала начальникын п;лемже мучко куржталаш — нимат огеш па¬ле. Но ик толашымым семынже толашышак: чужлыш, м;гырыш, васарыш, будильник се¬мынат чы‰гыртыш...
Икманаш, бригадир ден цех начальниклан Качырий Ва¬сильевнам санаторийыш огыл, больницьш ужаташышт логале.
***
Эмлымвер гыч лекмекыже, Васильевна адак тошто верыштыжак пашам ышташ т;‰але. Проститлышт. Тольык ынде ушыжо путырак пурен: рейтуз дене огеш пайдалане. Кужу йылман-влак тыге ойлыштыт, пуйто Качырий Васильевнан ынде о‰жо койынак оваргаш т;‰алын. Тидыже молан гын, ала?..
1996 ий.