Олий Суд. Зимистондаги жимжитлик...

Анвар Шукуров
             Олий Суд. Зимистондаги жимжитлик ёки
          узбек бойлари качон пулини иктисодимизга киритади?
         

         Июнь ойида Узбекистон судьялари тарихида биринчи бор бутун халк олдида «Адолатли булишлари» хакида касамёд килдилар. Мен бу тадбирдан бошим осмонга етди. Чунки, юртимизда адолатли судьялар куп. Уларнинг ушбу «калб исёни» тез кунда билиниб, адолатсиз хукмлар бекор булиб, канчадан-канча оилаларга кувонч кириб келади деб уйлагандим.
        Аммо, негадир бундай хушхабарларни эшитмаяпман. Мен халк хужалиги ва иктисод буйича хукукшуносман. Иктисодий тараккиётда суднинг роли катталигини жуда яхши англайман. Хукукшунос сифатида агар Суд тизими тугри йулга куйилса Жахоннинг иктисоди кучли йигирматалигига кира оламиз деб умид киламан. Тугриси, Худо хохласа, узимизнинг каддимизни узимиз кутара оламиз. Аклли инсонлар хам, мехнаткаш инсонлар хам бизда куп. Четдан бизга молиявий ёрдам керакмас, деб уйлайман.
        Уммон ортидаги Хайбатуллонинг чунтаги булган Халкаро Валюта Фондининг кредитига кизикмадим, кизикмадим-да. Чунки, бу банк маблаги уша ерга кириб олгач, тили бурро Бойвучча жуда куп бузгунчиликларни бошлаб юборади-да. Берган пулини бир неча баробар кайтариб олса, жим кетар, балки. Аммо, кайтаролмасакчи? Фиск-фасод-у, игво гийбатларни урчитиб, бирон-бир бузгунчиликларни келтириб чикарсаям, «момикдай оппок» булиб тураверади. Энди унинг гоявий хужумларига биз дош беролмаймиз, бу аник.
–Хуш нимани таклиф киласиз, дейсизми?
Таклиф бор, хавотир олманг. Факат даб-дурустдан гапирсам тушунмай колишингиз мумкин. Гапни узокдан бошлайман.
Темир йул, автотранспорт хизматлари, автомобиль йуллари, тиббиёт, санаторий хизмати, савдо хизмати, умумий овкатланиш сифати буйича ён атрофимиздаги кушниларимиздан олдинрокдадирмиз, балким. Бирок умумжахон рейтингида жуда пастдамиз.
Биз бино куришда, йул куришда, ахолига ижтимоий кумак беришда, ижтимоий имтиёзлар бериш сохасида, радио, телеведениедаги ошкоралик сохасида, хатто, баъзи кушниларимиздан оркадамиз.
Аммо, бугун бу гапларни айтишимиз, уша муаммоларни ечишга булган катта кадам эканлигини хам унутманг.
Бу ишларнинг бошка мамлакатларда илгарилаб, ривожланиб кетишини учта устувор далил билан тушунтирса булади:
1. ХУСУСИЙ   МУЛК;
2. ХУСУСИЙ   МУЛК;
3. ХУСУСИЙ   МУЛК.
Хусусий мулкнинг устунлик томони нимада?
Аввало, тулов интизомида. Тулов интизоми деганда баландпарвоз гаплар керакмас.
Сотилган махсулот ёки курсатилган хизматнинг пулини жойида тулаш дегани холос.
Пахта хосили теримини кучайтиришнинг шарти, даланинг узида терилган пахта учун пул тулаш каби, хар бир ишда пулини уз вактида беринг, олам гулистон.
Нега пахта терими мавсумида чевар теримчиларимиз хужжатларни конуний расмийлаштириб кушни Козогистонга утиб пахта териб келишяпти?
У ерда хашарчи-ишчининг емогиям, ётогиям бепул. Терим пули бизникига нисбатан уч, турт маротаба куп. Асосийси уз вактида туланади.
Бунинг хаммаси оддий суз билан тушунтирилади. Козогистонда пахта сотиб олувчи фермер ХУСУСИЙ  МУЛКДОР.
Бизда пахта бизнеси ДАВЛАТники...
Хусусийлаштирилган узимизнинг узбекча бизнесдан мисол келтирсам – аптека бизнеси, ёнилги куйиш шохобчаси бизнеси.
Пулини бермасангиз, дори берилмайди, ёнилги куйилмайди. Хисоб-китоб жойида булгани туфайли барака уша ерда булади.
Агар аптекачи ёки ёнилги куйиш билан шугулланувчи бой тадбиркорга «халкинг учун бир ёрдам бер» -дея, унга  ер участкаси ажратиб, ахоли учун арзон-гаров уйларни неча пулга курардинг?-деб сурасангиз, унинг хисоб-китоби анча арзон суммадан иборат булади. Мисол учун у 150 миллион сумга давлат томонидан курилаётган уйларни, аптекачи ёки ёнилгичи 100 миллион сумга куриб битказиши мумкин. Накд пулга эса ундан-да арзон булиши мумкин. 
Чунки, бу калласи жойида тадбиркор, уз хусусий пулини сарфлашда МОЛИЯ ВАЗИРИдан кам эмас. У албатта,  курилиш материаллари арзонини кидириб топади, ишчиларни ойлик, хафталик ёки кунлик маошини хам уз вактида бериб иш унумдорлигини оширади. Эртага у узи учун алохида гишт заводи куриши хам мумкин. Бунда уй таннархи янада арзон булади.
Тошкентда замонавий талабларга тула жавоб берадиган, хар томонлама кулай уйлар куриб сотувчи тадбиркорлар бор. Улар ишчи кучини мардикор бозорларидан олади. Ишчининг ейиши, ичиши, ётоги, иш хакини уз вактида бериши хисобига бундай тадбиркорлар курдираётган уйларда иш унумдорлиги жуда юкори. 
Аммо, унга давлат буюртмаси буйича арзон-гаров уй куриб сотиш бизнесига кир дейилса, у кирмайди.
Нега?
Чунки, арзон-гаров курилаётган уйларда буюртмачи хокимият. Хокимият ишни режали олиб бораман,-дея кимгадир гишт, кимгадир цемент, кимгадир шифер, кимгадир сантехника буюмларини етказиб беришни олдиндан топиб куйган булса, иш пачава. Курилаётган уйларни таннархини арзонлаштириш хакида гап булиши мумкин эмас.
Хокимиятнинг аралашуви асосида ишчига, мулкдорга пул етиб боришида «тухташ» бекатлари купаяяпти десам, кимдир менинг фикрларим нотугрилигини айтса, мен хатоимни тан оламан. Хар кандай ишда пул  «тухташ» бекатларини камайтирсак, тараккиётимиз тезлашади.
 Хусусий мулкдор осонлик билан бу маблакка эга булмаган. Узбекистонда яшаб, йиккан пулини халк фаровонлиги учун сарфлашга бел боглаган узбек долларли миллионери – бу аввало, ватанпарвар киши!
Миллионлаб йиккан долларини Узбекистон иктисодига киритмасдан чет элларда бизнес юритаётган узбек бойлари хакидаги гаплар хам онда-сонда кулокка чалиниб колади. Шуни билингки, булар жуда истеъдодли, зукко бизнесменлардир. Аммо, узбек халкини севувчи, ватани учун кайгурадиган ватанпарвар деган фикрдан йирокман. Улар уз капитали учун кайгурадиган бойлардир холос.
Яна бир тоифа узбек долларли миллионерлари, балким миллиардерлари борки, улар Илья Ильф ва Евгений Петровнинг «Олтин бузок» романи кахрамони молиячи Корейкога ухшайди. Улар йиккан пулларини хеч каёкка сарфламайдилар. Бой эканликларини билдирмайдилар. Аксинча, эски костюм шим кийиб, бирон-бир «Матиз» ёки «Тико»ни хайдаб арзон-гаров ошхоналарда таомланиб юраверадилар.
Юкорида санаб утган бойлар канча?
Мен биламанки, булар жуда куп. Аммо, уларнинг купчилиги бу бойликларни давлат вазифасида утириб топгани учун уз бойликларини ошкор килишмайди.
Сиз менга Узбекистонда муким ишлаётган, доим даромад топаётган ва йигирма йилдан буён фаолият юритиб келаётган биронта гигант, яъни камида 10.000 (ун минг)та ишчи-ходими бор фирманинг номини айтинг?
Йук!
Аммо, бундай ишчи урни яратиши мумкин булган, аклли бойлар бор. Лекин, улар Узбекистонда ишлашни истамайдилар.
Чунки, судимиз мулкдорларнинг мулкини химоя килишда жуда ишончсизлигини амалиётда курсатиб булди. Кашкадарё вилояти Дехконобод туманида яшайдиган бир танишим бор. Бечора бир парча ер участкаси дея 107 марта суд процессини утказибди. Шу бир парча ернинг кимники эканлиги хакидаги низо Фукаролик ишлари буйича судда хам, Хужалик судларида хам курилаверган. Якинда бу хакда алохида макола чикади дегани учун, бу ишнинг тафсилотларига тухталиб утирмайман.
Утган йили июнь ойидан бошлаб мен интернет сахифаларига Гузорлик уч ака-ука грузтаксичилар – Коржов Файзиев, Нормамат Мирзаев, Туйчи Мирзаевларнинг Гузор тумани марказида жойлашган «Гузор ипак йули» савдо мажмуаси, Коржов Файзиевнинг угли Файзиев Владимирнинг учта КамАЗ автомашинаси уларнинг куёвлари А.Шоевга куйилган айб буйича дастлабки тергов давомида жиноий йул билан топилиб ошкоралаштирилганлиги исботланмаганлиги, суд эса УзЖПК талабларидан четга чикиб, тергов давомида куйилган айбловни, янада огирлаштириб, конунга хилоф равишда савдо мажмуаси хамда уч дона КамАЗни нотугри мусодара килиб юборганлигини айтгандим.

Бу иш буйича иш материалларини куриб чиккан адвокатларининг таъкидлашича, суд уз ваколатидан чикиб кетган ва коралов- тергов хулосасидан хам огиррок жазо куллаб юборган. Аммо, бу ишни кайта куриш буйича ёзилган аризалар Олий Суд томонидан деярли саккиз йилдан буён курилмасдан ёки асоссиз даражада рад этиб келинмокда.
Бу орада мулкдорларнинг бири, ака-укаларнинг энг ёши Туйчи Мирзаев бевакт хаётдан куз юмди, Нормамат Мирзаев инсульт булиб тушакка михланди, етмиш ёшли Коржов Файзиев эса яна КамАЗ рулига утириб, кун кечиряпти.
Улар бутун умр йиккан пулларига эвазига курган бинолари эса мана туккиз йилдирки, асоссиз равишда хатланган холда турибди.
Бундай булгач кайси бир бой каттарок бино куришга ёки ишлаб чикаришни йулга куйишга, ишчи урин яратишга узида куч топади?
Барча ривожланган мамлакатларни каранг!
Ривожланган Европа, АКШ, Японияда баъзи хусусий мулкдорлар фаолият юритаётганига юз йиллардан ошди. Бу хусусий компанияларда юз минглаб, балким, баъзиларида миллионлаб ишчилар ишлайдилар.
Чунки, улардаги АДОЛАТЛИ   СУД  ТИЗИМИ мулкдорнинг пешона териси билан топган пулини тиш-тирноги билан, конун асосида химоя килади. Шу сабабли мулкдор уз мулкини янада кенгайтиришга уриниб, ижодий мехнат килади.
Биз хам бундай натижага эришишимиз керак ва мумкин.
Бунинг учун Судьяларимиз факат конунга буйсунган холда иш юритиши керак холос. Суд Мулкдорга унинг мулки хавфсизлигини таъминлаш кафолатини бермас экан, узбек пулдори сандик, йуг-э, сейфида саклаётган пулини халк, эл, давлат тараккиёти учун сарфламайди.
 Узимизнинг фукаролар пулларини иктисодимизга солишдан чучиб турган бир пайтда чет эллик инвесторлар келишини кутиш амримахол. Тугрисини айтсам, шу чет эллик инвесторларга купам ишонмайман. Агар узимизнинг бойлар хакикатда капиталларини уз иктисодимизга киритсалар, конунларимиздаги чалкашликлар хам бартараф булар, биз эса инвесторни киритиш, киритмасликни уйлаб курадиган холатда булардик.