Поэзияла гьавли урк1и гьарзабарибси
(«Дигай аурси урк1и» ва «Шуркьли т1емдик1ул дигай» бик1ути жузачила пикруми).
Поэзия адамла т1абиг1ятличи, илала урк1ила х1яланачи мекелли халаси асар бируси литературала жура саби. Илини адам г1ях1силичи хьулик1ахъу, г1ях1си ибси бирес гьирик1ахъу, адамла урк1илизир т1абиг1ятличи, г1ямруличи, абзурли инсаниятличи диги имц1адирахъу.
Дила пикри х1ясибли, сунес бахъ дигуси поэзияли Пат1имат Мирзаевачира г1ях1лашал халаси асар бирули саби.
Хъулирти х1янчи дирули, чула хъалибарглисцун икьалабирули, г1ямру дурк1ути хьунул адамти бахъал бирар. Пат1имат илдигъунтазирад ах1ен.
Хъулирти х1янчира хъараахъурли, савлиличибад берх1и ахъайчи вачарли х1янчира бузахъули, узи-уршилисра икьаларирули, поэзиялисра манзил бургуси адам сари ил. Пат1имат Мирзаевала пергер назмурти хайдакьла далайчибани чула далуйтазир дуч1ули дирар. Или х1ебиэсра чараагарси саби, сенах1енну П. Мирзаевала назмурти х1еблизир сари-сарил алк1ути вава-кьаргъунти сари. Илди назмурти халкьла далуйтачи гъамли сари. Амма селекционерли ак1ахъубти сагати журабиван илди чула каргьнилашал, тематикалашал ва поэтессали сунечицун хасси пикри аргъахъес рирнилашал халкьлайзирад дек1арра дулхъули сари.
Кайсех1е Пат1имат Мирзаевала «Дигай аурси урк1и» бик1уси жуз. Из жузлизибси «Даширая, нешани» бик1уси назмулизир поэтесса лебилра нешаначи дугьарилзули сари.
Даширая, нешани,
Цаладиркех1е,
Язихъси улкалис
Кумекбирех1е.
Даширая, нешани,
Цаладиркех1е,
Къияндикибтачи
Музадулхъех1е.
Узби кабуршути,
Уршбас чейгути
Ярагъ къйкх1ейк1ахъес
Х1яридирхьех1е. (Бях1 13).
Чедир гьандушибти тугъазиб гьарилра нешла урк1илизиб камх1ебируси, гъамтира узби-уршбира ах1ербарес, даршудеш калахъес ибси хьул ва халаси кьасра чедаахъили сари.
Баракатси улка
Бац1х1ебухъахъес
Пагьмуртира ц1акьра
Цаладирхъех1е. (Бях1 13).
Улкала къияндешуни, г1ямрула зиддешуни поэтличи къячх1едики кавлути ах1ен. Поэтла урк1илизиб г1ямру жагадарес, г1ямрула зиддешуни агардарес, адамтас г1ях1деш бихес ибси кьас камбируси ах1ен. Амма урк1и гьарзаси поэтлицун вирар илгъуна мяг1ничебси кьас жагали каргьурси назмулизиб чебаахъес.
Поэт уч1анничил дебали урк1игьаргли вирар. Г1ядатла адамлис сунечила, сунела диг1янати пикрумачила бархьдеш бурес х1ейгахъу. Гьарли- марси поэт биалли пикрумира, кьасанира, баркьудлумира х1ялалтили диахъес къайгъилизив вирар. Х1ера, се рик1улил П. Мирзаева сунела «Урх1лис г1ях1си риасра» бик1уси назмулизир.
Урх1лис г1ях1си риасра,
Наб ну х1ябра вайсира.
Урх1лис ригахъаслира,
Наб ну х1еригахъулра. (Бях1 16).
Адам, эгер адам виалли, мурталра адамдешла къилликъуни умули ва х1ялалли калахъес къайгъилизив вирар. Или х1ебиалли, адамлис Адам эс вируси ах1ен. Х1ера илгъуна пикриличи ляркьули сари П. Мирзаева сунела назбуртазир ва г1ямрула баркь-бацлизир.
Вег1 ак1убти мер-мусара гьариллис ах1ерти дирар.
Г1ядатла адамли сунес х1ериэс гьамадси мер чеббирк1у ва дурх1ях1елла бурх1ни ардякьунти мер-муса дархьдатниличи ил панманх1ейрар. Амма назмурта х1елук1уси виаб, илди цаладирхъуси виаб шяг1ирла гьав бух1набси адамла сай ак1убси бишт1аси ват1айчи мурталра урк1и изур. П. Мирзаевара илдигъунти адамтазирад ца сари.
«Бархьбатурси ши» бик1уси назмулизиб шанти агарли бац1кабухъунси шиличила илала урк1ила ц1ум дурабиркули саби.
Х1ябразиб бусути
Хала бег1тачи
Агу гьавик1уси,
Кьуръан дуч1уси.
Агь, лебри х1ябилра
Х1якли, дила ши,
Булгусин зубрази
Цундеш анц1дукьи.
Лих1базиб зайбик1ар
Х1ела дурхъал жи,
Чинартира х1уша,
Даршала шанти? (Бях1 18).
Адамлис вайдеш биубх1ели, дубурланти мурталра цаличи ца музабулхъан, къияндикибсилис кумекбиру. Дурх1ни ц1уръабиалли, илди халабаахъес гъамти, унруби икьалабирар, г1ямрулизивад жявли арякьунси г1ях1си адам вахъх1и гьаниркахъу.
«Къардашла Баканайли…» бик1уси назмулизир хъайчикайруси уршила неш, Къардашла Баканай, мякьлар агниличи поэтесса ц1умрик1ули сари.
Къардашла Баканайли
Дикьулира т1амала,
Дяхъибти макьамтала
Сунна марзла уршила?
Мекъличиб шантира леб,
Булхъули дурх1нира леб,
Рикьурли рурсира лер,
Бег1тала шадлихъра леб.
Миц1ирли агарси Баканайлис кьадин илала урщилис поэтессали тяп нешливан талих1 булгули сари.
Х1ед кьадин ну рик1улра
Г1ях1 сяг1ят биаб сунна,
Г1ях1гъабзали айкьурил
Баканайла г1ях1гъабза. (Бях1 20).
Нешла дурх1начи диги мурталра камх1едирар. Дурх1ни сецад халабаили, илди чина дунъяличи баалра, нешла урк1и илдас г1елабад урцар.
Дигахъира гьарх1ели
Закла арцан ретаэс,
Дила к1илизантачи
Барх1илис х1яйна урцес. (Бях1 22).
Дурх1начи нешла диги дахъал дирни бахъалли бала. Илди дигили нешлизи сунела дурх1нас бут1ацугдеш бирахъу. Илбагьандан поэтессас лебтасалра нешли ретаэс дигули сари.
Иш дунъяла ятимтас
Нешли ретаэс диги,
Г1язиз нешла х1ерлиуб
Лебил ванали бих1ес.
Иш дунъяла ятимтас
Давла ретаэс диги,
Давлачебтала дурх1ни
Чус къугънах1ебиркьахъес. (Бях1 28).
Гъамти-ургар кьижъала думжуси мерличиб баракат х1ебирар. Гъамтачил валгунси адам алавтасра дигахъу, илала х1урматра биру.
Х1ерирар дунъяличир
Хъубеш неш дилагъуна.
Урк1иличибси пикри
Ца х1ерван или бала. (Бях1 34).
Поэтессас илдигъунти адамти дунъяличиб бахъбик1ули дигули сари.
Дунъяличиб чум адам ак1уб биалра, х1ербирули леб биалра, г1ур х1ербиалра, дигайличила гьарилла пикри дек1ар-дек1арси саби. Дек1ар-дек1арти х1яланазивх1ели, ца адамлара-бархли дигайличила пикри дебали барсбирули бирар. Х1ера, антитезаличил каргьахъурси П. Мирзаевалара дигайличила пикри урх1мешуагарси саби.
(…)
Гардрирулра дигайли
Сирилавси хъяшаван,
Урцахъулра карц1айли
Шурмачибси ч1акаван.
Рисахъулра арх1ели
Неш алхунси хъяшаван,
Руч1ахъулра дигайли
Бурхлиубси чат1аван. (Бях1 44).
Т1абиг1ятличи дигичерси Пат1иматлис арцантани сунела дардла далуйти иргъули сари или гьанарули саби. Сунела ах1и илдалара дигира дарданира дирниличи рирхули сари. Т1абиг1ятлара адамлара цабалгундешлизиб сунела урк1и рях1ятбируси дарман бургули сари.
(…)
Рулх1ехъулра арцанта
Улкьайлиур дуч1ули,
Дила дардла далуйти
Урк1иличир дурули.
Гьар журала макьамти
Зайдик1ар савли жявли,
Балусиван дила дард
Цализи ца бурули. (…) (Бях1 60).
Сунела поэзиялизир мешубуцуни сунечицун хасси тях1ярли дузахъуси поэтесса сари П. Мирзаева.
Шях1румазир алк1утин
Нургъби геркадик1улри,
Вавначи кадикили,
Аръаван гугдирулри. (Бях1 17).
Поэтессала эпитетуначил каргьахъурти мешубуцунани бурусила дурусдеш, дугьбала мяг1нала мурхьдеш г1ячихъбирули саби.
Х1у агар дугурби наб
Макьам агар делхъгъунти,
Х1у агар дуги-х1ери –
Гьава агар аргъгъунти. (Бях1 62).
Адамтачил кьиддавиэс адамлис ца гьигьла манзил баибси саби. Адамти-ургаб балгундеш, гъамти-ургар диги калахъес багьандан лерилра г1ямрулизиб х1яракатдеш барес г1яг1ниси саби. Х1ера, илгъуна пикриличи уч1ан гъамирули сай Пат1имат Мирзаевала цаибил жузли.
Кайсех1е Пат1имат Мирзаевала к1иибил жузра. «Шуркьли т1емдик1ул дигай». Жузла ил ули уч1анна пикри сунечи бит1ик1ули саби. Ил ули уч1ан жуз белч1ахъес гьирирули сай.
Жузлизи каберхахъурси «Ц1елдаличибси белк1» бик1уси назмули адамла урк1иличи г1яжаибси асар бирули саби. Назмули г1ямру къант1ти диъни, илди манпаг1ятли дерк1ес г1яг1нили биъни, дунъяла мас багьандан адамдеш дицес асух1ебирни, Адам, ахирра ахир, х1ябла ветиъни гьанбуршули саби. Ц1елдалиувси Адам миц1иртази махик1уси жураличил назму каргьурли саби.
«…
Х1у дила г1ях1ял сайри,
Ну дила хъулив сайра.
Тяп нуван хъярхъли иша
Х1ура х1ек1ес кьасбара». (Бях1 6).
«Ц1елдаличибси белк1» бик1уси назмулизир автор рагьарли ах1ен. Къаркъаличи делк1унти дугьбани сари поэтесса тамай х1якризахъурсиван назмула дугьби каргьурли саби. Амма г1ямру къант1ти диънила, илди манпаг1ятли дерк1ес г1яг1нили биънила тема П. Мирзаевали «Балагь» бик1уси назмулизир сари-рег1ти пикрумачил гили сари.
Балагь башуси ах1ен
«Х1у х1ядурлирив?» или,
Яра, кьанси г1ях1ялван,
«Асубирару?» или.
Х1ебашар жагьил или
Ухънаваибси или.
Вайти хьулана урк1и
Гарчли биц1или или. (…)
Урк1ец1и бирх1ебиру
Талих1чевсиличира,
Дец1ик1улицун кали
Г1ямру кадурхаллира. (Бя1 21).
Вишт1аси халавиъни, халакаибси жагьирни, жагьси ухънавиъни гьарил адамли балуси х1екьдеш саби. Амма цацах1ели адамли сай г1ямрула сегъуна кьяч1ик1личи аилил пикрилизи ках1ейсу. Илис даим жагьли калес дигахъу. Сунела «Даткаира к1ел чури» бик1уси назмулизир поэтесса адам г1ямрула сегъуна кьяч1ик1личи аилил пикрилизи кайсахъес махрик1ули сари.
(…)
Дам-дядла мявализи
Дуц1ли дурарулхъира,
Гьаналра х1ебиркигу
Кьяшмала ц1акь кабурхни. (…)
Хьанц1а дарайла х1ева
Хъябмурхьли кьиц1дарира,
Гьаналра х1ебикили
Г1ямру ардякьи диъни. (Бях1 26).
Г1ямру сецад къант1ти диалра, дурк1ути дусмазир адамли сунела сай вег1ти къел датес вирниличи поэтесса дебали харили сари ва сари–рег1ти г1ямру пайдачерли дерк1ес гьалакли сари.
(…)
Диги, г1ях1сант лерих1ир
Умули сари г1ямру.
Нушаб аргъ бумкьахъуси
Диги агартанигу.
Дигахъира наб ахъри
Диги дурт1ан ретаэс,
Х1яланазиб х1ясраттас
Имц1аси пай биахъес. (Бях1 43).
Поэзияла янашав гьарли-марли х1ерируси адамлис х1ялалдеш дигахъу, мискинни виалра, х1ярамти гьундурачил бучибси давлаличи ил х1ясратх1ейрар, х1яя умули х1ердирнилизиб талих1 бургули, г1ямруличи карц1ли х1еркайрар.
Гъагултачи биуси,
Карбансарайван т1инт1си
К1алг1я баркатла бираб,
Х1у х1евзули барибси. (…)
Г1ур се балга бариша
Х1ед – х1яя х1яжарлилис,
Дубурла ламус бицес
Жявли бек1иубсилис?
Амма се бураслира,
Х1ни дила аргъади,
Сенк1ун къушлизирси ну
Шадлира х1уван ах1и. (Бях1 44).
«Дубурла ламус бицес жявли бек1иубсилис» хуп1хана г1ях1ил дигахъу. Держличи мусаллаткайрниличирли адамлис сецад балагьуни дашули диалра, гьарил инсан иличила пикриулхъули ах1ен. Илдигъунти адамти талих1агарбирниличила пикрих1ерик1ес поэтесса рирули ах1ен.
Хуп1хана балусилис
Халкьли баркалла х1ейру,
Пагьмучевси виалра,
Я ил шанта ахъх1ейру.
Хуп1ханала ац1алли,
Урх1лис гъабзала диру,
Хъули чарухъунх1ели,
Хьунуйс хъярчила диру. (Бях1 46).
Лебтачи урк1и изуси адам вег1ла дурх1начи вахъ карц1ли вирар. Х1яжатли биалли, зяг1ипси дурх1ялис сунела х1и, чархла бирк1ан дедес х1ядурли вирар. П. Мирзаевара «Сабаб бирни баласри» бик1уси назмулизир зяг1ипси дурх1ялис сунела урк1и бедес х1ядурли сари.
Дила бишт1аси урк1и,
Бехъубли дай михъири,
Дай хъатла кабирхьира
Сабаб бирни баласри. (Бях1 71).
Шараб шинни далхули, дигиличил халадаахъибти хъа вавнаниван П. Мирзаевала назмуртани уч1аннис разидеш бихути сари, сенк1ун илди халкьли далуйтазир делч1ести, рифмалашал каргьурти назмурти сари.
Вачарла х1янчи бузахъуси, лебил дубурлан хьунул адамтасван хъулитира хъа дурартира х1янчи бек1дарес бажардириркуси, бялг1яличи биаб, мекъ-сях1батличи биаб, унра-хунрала билхъачи биаб рашес замана ах1ерх1ебируси П. Мирзаевала лерилра-сера назмула тугъи гьардизурти сари эс х1ейрар. Дурадухъунти жузазир къаршидиркути кам-гьамти хат1абачи, фольклорлизирад касибти эпитетуни яра метафорабачи х1ерх1еили, поэтессала к1елра жуз буч1антани кьабулдарести сари.
Дургьаб х1ела пагьмурти, Пат1имат! Г1ялимли ак1ахъибси сагаси журала бухъван х1ела поэзияра буч1антани руркъули, далайчибани макьамчачил барх буч1ули калаб! Гьат1ира г1ях1ти, саркъибти, уч1анна урк1иличи асар барести назмурта лук1ахъес х1ура арали ратаби!
Г1яйша Кьурбанова,
Сагаси Къаякентла урга даражала школала учительница,
Россияла писательтала союзла член.