ОСАЛЫМ ТЕРГЕН
Ўмаште, кужу кенеж каникул мучашыш лишемме годым, Васёк «СТС» телеканал дене «Галилео» передачым ончышыжла, биолокаций нерген каласкалымым ужын шуктыш. Телепередачыште эшеже саде й;н дене кузе пайдаланаш да мо дене тыште я тушто илышлан л;дыкш;, й;рдым; вер улмым тергаш лийме нергенат ончыктышт. Тылеч вара Васёк м;нгыштыж; кажне п;лемым, кажне лукым л;дыкш; биозона деч терген лекте.
Тидлан тудо, передачыште ончыктымо семынак, к;жг; да кумло сантиметр кужытан ш;рт; мучашеш кылден сакыме шарг; падырашым кучылто. Биозоным тергашлан тыглай к; падыраш огеш й;р;, лачак шарг; гына келша да тудыжат экологически яндар, энер воктеч кондымо лийшаш.
А тергыме й;нж; тыгай: ш;ртын ик мучашыжым кидым ончыко шуен кучыман, кудо верыште ш;рт; вес мучашеш кылден сакыме шарг; падыраш виян л;нгаш але йыр п;рдаш т;налеш гын, тудо вер осаллан, л;дыкшылан шотлалтеш. Тыге терген налмек, кухньышто тудын шинчыме п;кен вер удалан шотлалте, сандене ;стембалым изишак ;рдыжыш ш;калын, п;кеным вес вере шындыш. Вара моло п;лемлаште кошто да шкенжын малыме кроватьшымат вес пырдыж пелен верандыш…
Ынде теве, у тунемме ий т;налмеке, у классыш вончымеке, тыгаяк осал да вучыдымын л;дыкшылыкым ыштен кертше биологический зона улмо але укем туштат терген налаш лие. Кужун шонен ыш кошт. Тунемме ий туналме эрлашыжымак, кокымшо сентябрьыштак, школыш шке биолокаторжым кондыш да урок т;налме деч ончыч тергыме пашалан пиже веле.
Чылажымат шот дене, рат денак ышташ тыршыш. Пурла кидшым ончыко шуен, мучашешыже кылден сакыме шарг; падырашан ш;рт; дене класс мучко кошташ т;нале. Ондакше пырля тунемше йолташыже-влак, утларакше ;дыр-шамыч, Васёкым парняшт денак ончыктен, вес кидысе кугуварняштым вуйвичкыжышт воктен п;тырышт. Тиде рвезын кенеж гоч ушыжо каен, «бзик» лияш т;налын, маннешт пуйто.
-Васёк, тый мо? Нимат лийын отыл? Ала-мо, ушет пудыранышыла веле толашет да. Кенеж гоч, чынжымак, вует дене нигушкат керылтын отыл? – ик парт коклаште пырля шинчыше йолташыжат йодо.
-Уке. Лачак тендан л;дыкшыдылыкдам гына тергем.
-Могай тугай л;дыкшыдылыкым?
-Жапыштыже «Галилео» телепередачым ончаш к;леш ыле. Тушто каласышт: кажне п;лемыште, эсогыл кажне лукышто илышлан л;дыкш; биозона лийын кертеш. Сандене тыгай л;дыкш; верым ондакак пален налаш к;леш.
-Мо дене? Кучен коштмо тиде ш;ртет дене мо?
-Да, тиде ш;рт; дене. Но тудо тыглай ш;рт; огыл, а биозоным тергыше, биолокацийым шижын моштышо биолокатор.
Уста рвезын тыге т;рыс умылтарымыж деч вара чыланат, эсогыл ;дыр-шамычат, тергымашке ушнышт. Кажныжлан палаш онайыс: классысе кудо верыште илышлан л;дыкшым ыштен кертше осал биозона уло?
Васёкын ончыко шуен кучымо пурла кидысе ш;рт; мучашыште кечыше шарг; падыраш южо вере кокланже виян л;нгалташ але п;рдашат т;налеш, а моло вере тарваныде кеча. Тыге уло класс дене рашемдышт: тунемше-влакын шинчыме ;стелышт осал зонышто огытыл. Пытартышлан туныктышын ;стелжым тергаш лийыч. Васёк ;стембаке биолокаторжым намийыш веле, ш;рт; мучашыште кечыше шарг; падыраш туге виян п;рдаш т;нале, шонет, теве-теве мучыштен лектын возеш. Й;ра, озаже тудым кучен шуктыш.
Лач тыгодым урок т;налмым шижтарен, онгыр йынгыртыш да историйым туныктышо Мария Петровна толын пурыш. Йоча-влакын л;шкымыштым ужын, вигак йодо:
-Мо тыгай? Мом толашеда?
-Мария Петровна, кызыт гына биолокаций й;н дене рашемдышна: тендан шинчыме ;стелда моткоч л;дыкш;, осал верыште улеш, - каласыш Васёк.
-Могай л;дыкш; вер? Тый эше мом шонен луктынат?
-Нимат шонен луктын омыл, биозоным гына тергенам.
-И мо?
-Ўстелдам окна пелен шындаш к;леш. Тушто сай вер, нимогай л;дыкшат уке.
-Верышкет шич. К;леш-ок к;л чепуха дене вуем ит аныртаре, - руале туныктышо. - Уке гын теве доска дек ;жам. Ўмаште тунемме гыч мо ушешет шарналт кодын - рашемдена.
Тыгодым моло тунемше-влакат Васёк велыш лийыч, туныктышын ;стелже л;дыкш; верыште шинча манын, ;шандараш пижыч. Мария Петровна умбакыже йоча-влак дене ;чашаш ыш т;нал: ;стелым окна пелен кусараш к;ныш.
Йоча-влакын ;стелым вес вере кусарен шындымекышт, туныктышо класс журналым почо веле, кок-кум минут ончыч гына туныктышын п;кенже шинчыме верышке пургыж гыч электросветильникын плафонжо шунгалтынат возо да пырчынак шаланыш.
-Ой! – кычкыралын, верже гычак т;рштен кынеле Мария Петровна. Вара изишак чонжо пурымо гай лият, Ветров деке миен, вуйжо гыч ниялтен, ешарыш, - молодец улат, Васёк! Тый мыйым чынже денак зиян деч утарышыч вет.
-Мый ынде, Мария Петровна, биолокаций шотышто профессор улам! – моктанен вашештыш Васёк. – Л;дыкш; лийын кертшашлыкым менге тора гычак шижам…
Урок умбакыже шуйныш. Туныктышо визымше классыште историй дене мом тунемаш туналме нерген каласкалыш. У темымат рашемдаш т;нале.
Мария Петровнан мокталтымыж деч вара омса вел радамысе пытартыш ;стел коклаште семынже кугешнен шинчылтше Васёк п;кенжым л;нгыктыл нале. Вара шенгелныже шогышо шифоньерыш ик гана, вес гана п;кенжым тайныктен энертыш. Тыгодым шифоньер ;мбалне шогышо глобус шукак ыш вучыкто: л;нгалтен, йоча вуйыш «кроп!» шунгалте. Тунамак Васёкын вуйжылан ласкан гына дыр, тыж-тужак чучын колтыш. Умбакыже мо лие – огеш шарне.
Нерышкыже туныктышын нашатырный спиртым ш;шкаш т;чымыж годым веле помыжалтмыла лие. Воктенже азапланен п;рдш; Мария Петровна ;мбак шинчажым пашкартен ончалят, вигак биолокаций нерген шарналтыш…
Тыгерак Васёк моштымыж семын осалым терген налын. Но тиде ;маште лийын.