Мизмизар ва музмузар

               
                МИЗМИЗАР ВА МУЗМУЗАР
 
       – Ву­у­у! Вуда вуда?! Сарун йиз гъах гъахьидиза! Я аьламатар! Му адмийирин, фу гъапІишра, гъюдубчІвруб ву. Йизра хиял гъабхьнийиз: садар аькьюллу инсанар ву кІури! Вуш, ***ирна-­гатарси чиб-чпигъ гъярхьну шулу, йипа?!
       – Ав ав, жан чи. Дурарин гъабшиб дар! Гьаккмагьа, ихь кьяляхъди дурарикан сар латккан гъюра. – Мугъахъди тмунурра, кьяляхъ илтІикІну, чки-­чкиди чпикан мизмизар ктІуккуз хъюгью. Хъасин, хъана чиб-­чпиъ музмузар утІукьу.
       – Вайгьарай! Ихь гафар гьаккгъаз гъеерхьнушул?
       – Ккебехъ ккебехъ, ихь кьяляхъ хъуркьна. Гьач минси, узухьнаси.
       Дурари, кьяляхъ хъайириз рякъ туву.
       Кьяляхъди гъюрайир дурарилан улдучІвубси «вуда вуда, вайгьарай» апІурайири, «тІитІйир» апІуз хъюгью.
       – Ккебехъ, чаин аьлхъюрайиб аьгъю хьибди, жан чи.
       – Фу гъахьи му мизмизара, байкІа, гаф пуз гъидритди, дуфну ушвниъ учІври. Яв лакчик кайикьандариз, Ханпери!
       – Яваш, яваш, Ханзада, дурарикан сарсан кьял’ин гвар алди латаккна гъяра. Рякъюрвуз, штуз гъягъбан кІулланра кмиди чиб-чпин хъюлу удутІна. Мунур душну тмунур имиди кІвак саринра бисурадар.
       – Узу кІурайиб фу ву, чпилан улхурайиб аьгъю даршбан бадали жара йишвахъинди илтІиб кІурадарин ихь чІал.
       Заансина ичІи гвар гъюнарихъди гъюрайир Ханперийизна Ханзадайиз багахь улучІвурайи.
       – Хъа яв кІергънигъ гъяйибкьан мизмизариз лига, Ханзада?
­       – Бейгьуш ишри чпи! Гьамрарира адмийир сикинди гъидритди шулин!
       – Ухьу гьамшвахь дийигънайиб мизмизаризра гъабтІнушул?
       Тмунурра мурарин багхьансина гьудучІвнийи.
       Хъугьужвдари, чпин гафар, хъана айи гьялназди илтІикІну, ккергъу.
       – Хъа сабсана кІарзавуз, Ханзада: ихь улихьди гъушурин жилири, шагьриз удучІвну гъярча, кІури деебхьназуз.
       – ­Увуз кІурва, Ханпери, узузра, ихь гъаншаризди ичІи гвар хъибхну гьюрайирин жилирира, сабушваз гъярча, кІур. Наана гъяруш, мялум дар. Инсанара мизмизарси духьна: наан кьяш алш, гьадинди жаргъури!
       – Уву дици макІана, Ханпери. Узу накь кІул дажабхну кІергъян дапІнамиза.
       – Узура, Ханзада, гъи гьиринган йиз лакач итир сябнихьди дубччнамиза.
       – Гьаз, хъана мизмизарихьинди илтІибкІурава, Ханпери?
       – Кьяляхъинди лиг, Ханзада.
       – Лигайву лигайву, Ханпери, фукьан чкиди гъюраш. Гъамус ихь багахьнаси хъуркьра кІури жвар яваш апІуру.
       – Ухьу чпилан улхурайиб аьгъю дубхьнашул гьа?! Гьацир иблис, ккепІей, шейтІан вуки, сарун чІалра макІан!
       – Узхьан, жан чи, му мизмизар аьгь апІуз хьибдар. Фйиру мурар, кьюб гаф апІуз гъидритди, асина­-зина тІирхури, «ачунчай чун герек» апІурайиси.
       Мунурра Ханперийинна Ханзадайин гъвалхъанзина гьудучІвну гъушу.
       Фила-а штуккна дуфнайидар ву му дишагълийир.
       Рякъюн гьацІ кьялаъ ацІу гварара гъюнарихъ, гьамус кьюб сяаьттІан артухъ шула, гагь мугълан, гагь тугълан улхури. АпІуз гафар гъахьихъанмина, чпин жанарин язухъдира дар гьа бахтаврариз!
       Дугъриданра, Ханперийина Ханзадайи кІуруганси, дурар чиб-чпин дамагънаан, саб хизан сабан – сач, хъа гьатмунуб хизан цци, удучІвну гъушнийи.
       Му удучІвну гъушу хизанарикан хабрар-­ятрар, сарун ерхьури имдруган, гьамус жарадарикан улхури гьам рякъяриъ, кьял’ин ацІу гварара илмиди, чиб-­чпикан гагь-гагьнак мизмизара ктІуккури, сяътар, йигъар, вазар, йисарра гъярайишра, Ханперийинна Ханзадайин сюгьбатар ккудукІнадайи. Дурарин гизаф тямягь хъайи удучІвну гъушу хизанарикан харар деерхьну, амма ярхла йишвариан дурар деетру кас гъахьундайи ва удучІвну гъушдарира гъул зат имдарди кІваълан гьапІнайиси, хялижв­хялишдикьан гьам шубуд йисандин арайиъ гъафундайи, гъулаъ гъузу багьахьлуйири гъачай кІуру тІалабаризра иб тутрувди. Мумкин ву, сарсарин хъюлазра гъулаз дарфиди гъуздар хьуз.

        Ханперина Ханзада рякъюн кьялаъ, ацІу гварарра гъюнихъ хъмиди чпин улхбарихъ гъитархьа, даршиш, хъана ктукьиш мизмизарин кІуллан гъярхьузра мумкин ву.
      
        Гьялалвал, сабур, архаинвал дураризси ухьузра ккуниб вухьуз, ва гьадрар чІюргърудар гъашиш, ухьура гьаци, чиб-­чпикан мизмизар ктІуккури, даришри гьа.
        Гьялалвал, сабур, архаинвал — магьа мизмизаризра ккуниб, чпи ктІутІуккуз.
       
        Думу хизанарикан, рякъюн кьялаъ йишв-­йигъди улхурайидариз хабар адарш, ухьуз ахьуз.
        Лигухьа дурарин уьмрикан сад йигъаз.
        КІури шулу: удучІвну гъушдар чпиз ккуниси шулу, ибарихъ саб тІуртІур, футна хътарди, я кьюрд, я хьад адарди.
        Гизафси дюшюшариъ шагьриъ гъябгъру уьмур гъуланубдихьан саб лишнииндитІан тафаватлу шуладар: инсанарин чиб-­чпихьна вуйи рафтар кьит шула, алдарди улхбар­рахбар апІури шулдар, ва, ккундушра-­ккундаршра, шагьриъ хъапІрайи гележегдин къанунариз мютІюгъ хьубакк ккуркьру. Даршиш музмузарикканна мизмизариккан Аллагь кюмек ишри! Фицира дурари тІурми ктаиди.

        Гъулан уьмур бегелмиш дархьиди, «Яшамиш хьуз гюн адарчуз...» кІури, сач удучІвну гъафи хизанди, саб шагьриъ, дидин ччвур пидархьа, гьадму хизанарихьна вуйи гьюрмат уьбхбахъдира, даскайик керхнайи мялуматарин кюмекниинди, чпин гъуртІан удукьрударстар хулар гъадагъну, гьадушваъ архаинвал хъапІрайи.
        Айи кьюр бицІиризна, хпиризна, жилириз, шагьрин гьац1 кьялаъ деъну, кьюб бицІи хална саб жилин айван чІяаьн вуйи, вуйиш му хизандиз, чпи гъадагъу эйсийихьан вари хулар гъадгъну ккундийи. Ккунду кІури гьапІарва, кьиматнак ктукьуз шулдайи.
        Хулар масу туву эйсийин, хъана, кьюб хална дегьлизсиб бицІи мукьар гъузну имийи. Му хизанди думу эйсийикан ккун апІурайи: пул гъазанмиш гъапІган имбу хулара гъадагъурча, саризра масу мутуван, кІури. Хъа эйсийиз ккундайиб тІалабар ва аьгьтар дайи.
        Чаз ккуни жара йишвахь, урчІвуб мертебейин дараматариъ, цІийи, вари гьиишнар айи секцйир гъазанмиш дапІнайи эйсийин гьарай, имбуну гьац1 пай хуларра масу тувну, кІуллан алдауб вуйи.
        Гьамци, му касдин ниятарра кІулиз удучІвурайи: сар хулар кьюб йишваз пай дапІну масу тувруган гизаф кьиматнаан гъягъюйи. Эгер, саб хилди вари хулар тувруш, дицистар мумкинвалар шулдар.

        Думу кас, чан ниятара хьади цІийи секцйириъ гъитархьа, хъа ухьуз ккундайиб, сач удучІвну гъафидариккан гьергну, цци гьюрайи хизандин аьгьвалат фициб гъабхьнуш, вухьуз.
        Ав, ав дурари гьаци кІури гъахьну: «Учу гьадрариккан гьергну гъярайидар дарин, саб гюн адруган!» Гъуландар мюгьталра духьнайи: «Хъа фици гюн адарди? Дурар сач удучІвну душнадарин? Гьамус архаинди дайчва?»
        Сач удучІвну гъушдариккан, цци гъярайидариз гюн адар?! Му саб аьлхърубсиб ляхин ву. Аьламатси гьугъубжвуру, аьхир!

        Ваъ, му аьжайиб ляхин дар. Эгер, рякъюн кьялаъ, чиб-­чпиъ музмузар утІукьну, мизмизар ктІуккурайи Ханперийинна Ханзадайин сюгьбтарихъ жинди дуфну хъпехъиш, вари сир загьир шулу.
        Ханзадайи, Ханперийин ихтлатарихъ хъпехъури: «Ву­у­у! Вуда вуда?! Сарун гъах гъахьидиза! Я аьламатар» гьавайиди кІурайин!
        Саки, сач удучІвну шагьриз гъушдариккан, цци удучІвну гъярайидариз гюн адрувал, Ханперийи, дурар чпин али йишварилан ришвайиз дупнайи: «Рябкъюрчвуз, штуз гъягъбан кІулланра камиди чиб-­чпин хъюлу удутІна».
        Эгер, му, кьял’ин гварар али дишагьлйирин гафарин гъавриъ шулдарш, дупну ккундуки: му хизанари сари апІруб тмунурин мухриъ гъубздар: «Мураригъян жаради ихь фу ву, ухьу дурартІан усалар вуйин?!» кІуру гафариинди.
        Саб хизанди гъапІуб тмунуб хизандира, фу чара дапІнура, ккунду ап1уз, даршиш аргъарди гъадагъуру ва жара саб гьацибсиб ляхин апІбакк ккуркьру.
        Саб гафниинди, чиб-­чпин гъаразнаъ айидар ву сарун.
        Гьаци вушра, мегьел, дурарин элегбарихъна хъубкьнадайи. Аьгь апІуз му хизанар мажбур шуйи: «Хъа ражари узу тгъаз кизибгру ляхин апІарза...» кІури.   
        Магьа, гьаддиз, му хизандиъра, тмунубдиъра кьюр веледтІан адайи – сар риш, сар бай.
        Сар жилири кьюр хпир гъахиган, дурарикан кьямшар шлубси, кьастІан сар шли­-вуш алаънайиси, му хизанра гьадму цІийи секцйириз удучІвурин шилниин алахъуру.
        ИкибаштІан, мурариз сач удучІвну гъафидари фуну шагъриъ бин ккебгънаш, ашкар дайи. Чпин хиялариинди, дураризра, саринра дих-дикІ ктрубкьру йишваъ фаркьат духьну ккундийи. Филадиз чиб­-чпиъ бугъйирси кІулар утІукьну гъузрухъа.
        Сач гъафидари чпиз гъурубкьу пай икрихьишв, гъузну имбу хуларин икрихьан, шагьрариъ айи аьдатниинди, ягъли баруйихьди гьадабтІнийи ва чпин хулазди гъюру рякъ, дидин тмунуб кІулхъан ачмиш гъапІнийи, я узукинди, я узкантина жарарикинди фукІара дарибшри кІуруганси.
        Секцйириъ айи эйсийихъди, гьамус дуфнайи хизандин севдера хъуркьувалиинди гъубшнийи.
        – Я мугъаз, я тгъаз аьгъдарди, сар-сариккан гьергну гъушу Ляхла хизанар, му шагьриъ, кьюб йишваз пай гъапІу сар хуларикк чпиз аьгъдар-аьгъдарди ерлешмиш гьаши.
        Гъулаъ имиди, гьа, гьацира вуйи: гьар хизандин чан хусуси хулар, хъа сар– сарин гъуншйир ву кІури дидкан айи зарал адайи. Гьякь вуйиштIан: калуш, калуш кІурур шаламра дарди гъядяхъруб.

        Пагь, Ханперина Ханзада! Му дюн’яйиъ шулайи гьядисйирикан, иллагьки, гьаму кьюб хизандикан, гьамци, сар хулариъ, шагьрин гьац1 кьялаъ деъну яшамиш шули а кІури гъеебхьиш, учвуз мизмизар ктІуккузкьан ичв музмузарихьан мажал кІуруб дибрихъарчвуз!

        Мушваъ гьялакра хьуз хай даршул. Му, сатІиди яшамиш шулайи хизанарикан, наънан дебхьнура, Ханперийизна Ханзадайиз деебхьнашул.

        Элгьет йигъ вуйи. Шагьрин агьларин уьмур, саб жюрейин дигиш’вал адарди, саб къайдайиинди кечирмиш шулайи.
        Гьарганси, му гюзел ригъ али йигъан, ляхнариьра адру жилар саб йишвахьна уч духьнайи – дустар дустарихъди, багахьлуйир багахьлуйирихъди, фужар кинойиз, фужар чІатариз, фужар театриз, циркназ ва жара йишвариз гъяри, фужар хулариъ гъузри, машгъул духьнайи.
        Гьаму шагьрин яшайишдиъ, тазади дуфнайи му хизанра яваш-явашди ичІигури айи. Гьеле, дурариз гъулаъси рягьятди, кІван архаинвалиинди йигьар гьауз сабан аьгъдаршра, чпин уьмриъ гьар гъюру таза йигь бегелмишди вуйи.

        Сюгьрин хьайиз гъудужвну, панзаригъна гъягъюб, ушвкьан гьидрибтди масккуриз гъягъюб, гьам манишнаккди алахьну гъат-­гъатди айибкьан палтар, аьдатар чІюргъбахьан гьилигури, хъа дюдниъ зазси утІубкьну, аскканзина, заансина аьхю узариккди сивариз ккудучІвуб, хутІил хярахъ жафа зигуб, сарун дицистар гъулан зигьметар дурарин уьмрарикан ктІуршвнийи.

        Шагьриз сач удучІвну гъафидарин бицІидар, гъуншйириндарихъди ухди ттиркІнийи цци гъафидарин веледарилан гъайри.
        БицІи шуру, я бали: «Ихь гъуншйирихьна тамашйир апІуз гъярча» кІуруган, сач гъафидариси ццийиндарира чпиндар, мурари гьатрарихьна, гьатрари мурарихьна гъягъюз гъитдайи.
        Саб гъул’ан вуйи гъуншйири чпин веледаризра сар тмунурик кулхуз гъадагъа гъапІнийи.
        Дурриз чпин веледарра чписи духьну ккундийи. Анжагъ, набаллугъар абйир– бабарин гъавриъ ахъну адайи.
        Аьхюдари чпиз гьадабтІнайи рякъюз дилигди, бицІидар жин-жинди сар­сарихьна гъяри, гагь сарин, гагь тмунурин гьяятариъ гъумриин тамашйир апІуйи. ИкибаштІан –  абйир-­бабар ляхнарихъ хъайиган.
        Саспиган, ляхнилан ухди гъафириз, бицІидар сатІиди уларикк ккархьуйи, ва гьадмуган дурари пІакьарра итІуйи. ГьапІарва, чиб-чпихьан жара хьайиз, дурариз, гучІар ккаъру бачІар чпик куркьну ккундийи.
        Саб ражари, сач удучІвну гъафидарин гьяятдиъ, дурарин бицІидарихъди тамашйир апІури цци гъафидарин бицІидарра хъади гъяркъган, гьяятдин эйсийи дурарикканра са­саб бачІ ккадатнийи, ва, апІури аьрзар, ишурайидар чпин дадайихьна гъафнийи. Гьаддин кІуллантина аьхирзамана гъабхьнийи.
        Гьяят гьадабтІнайи ягъли заборилан тІурччвури чиб-­чпиз гъурдар, гьай­гьайди сар­сарин хал ккидидипди гъузну.
        Гъуншйирин му гъалмагъал, чпин гьамусдизкьан айи аьгь апІуз даршлу арзуман кІваъланра гьархну, сабпиб вуди гъабхьну.
        «Гъулаъ айиган, учу женнетдиъ айча...» кІуйи сач удучІвну гъафидари.
        «Учву, учу гъул’ан жегьенемдиз утІуккунчва...» ­ кІуйи цци гъафидари.
        Дурарин гъавриъ ахъну удукьдайи. Я дурарин архйирианмина, арайиъ пай апІуз даршлубра адайи.
        Аьхиримжи вахтаризкьан гъулан кьюрид гъуншйир чиб-­чпиз йиччварси вуйи. Хъа магъа, саб дупну тІягъюн гъядябхъиганси, жара инсанар гъахьи.
        Му гъуншдиин уччву палтар алди гъяркъган, тмунури джинсар гъадагъну алахьну.
        Гьаддилантина, сари гъапІуб тмунурин кІвак ктрибсри, арайиъ гьамкьан йисари тики-тикиди гьазанмиш дапІнайи гьюрмат, хатир, гъяргъяр­-чІаппарин кІуллантина чІюбгъюз хъюбгъну.
        Сарик кайи хасият тмунури, чан гьаци вуйиб аннамиш дарапІди, дидиз къаршу, чан табии хасият кьастІан дигиш апІуз ккунди айирси, гьаци хъюгъюйи, сарун саб уж’вал гъубздар. Жвув жвуву чІурна-кур дарапІиш, жарарихьан апІуз шлу мутму дар.
        Элегьер йигъ ву кІури, вари, рягьятвал гъадабгъури, чпиз ккунишвариз душнадайи. Мицистар йигъарира гьюкуматдин апІру ляхнар гизаф а.
        ГьацІ суткайизди гъаравулвал апІру, цци удучІвну гъафидарин хпир, чан ляхниина гвачІнин ухди гъушнийи. Жилирна, школайиз ццина гъюру йисан гъягъюз хъуркьнайи байна риш хулаъ гъитну элгьет йигъан ляхниина гъушу дишагьлийин юкІв чпин гъуншйирикантІан сикинсузди адайи.
       Гьелбетда, хпириз аьгъяйи: эгер чан жилири гъисиб йигъан, саб-кьюб истикан арагъи гъубгъишра, чан бицІидарихъди, дурарин гъайгъушнаъ гъузруб.
       Хулаъ хпир адарди, пиянвал кайи йигъари му жилириз чпин гъуншйирихъди вуйи гъалмагъалар кІваълан гьархуйи ва чан бицІидариз дурариндарихъди тамашйир апІури кючейиз удучІвуз ихтияр тувуйи. Шадну кудутІнайи бицІидари, икибаштІан, чпиз ккабхънайи мюгьлет зяяди гьапІдайи. Магьа гьамци, дурар гъира кючйириз удучІвнайи.
       Сач удучІвну гъафидарин яшайишра мураринубдихьан тек-тюктІан жара шуладайи.
       Гьарганси, сач дуфнайидарин хизандин кІул – жилир, чаз тазади дидихънайи шагьрин дустарихъди, рягьятнан йигъ алдапІуз наана вуш душнайи, хъа хпирин йишв – хал дубхьнайи.
       Му дишагьлийиз, чан жилири хъапІрайи гьамциб уьмур гьич кьабулди дайи ва гьацІишварихъан хулаз гъюруриз гагь-­гагьнак раккнар хътІят1якьди дерккуйи. Хпири, чаз ккарагури, сарун мици кьанди пиянди дарфуз ху гъапІигантІан, хулаз деетури шулдайи.
       Аьдат дубхьнайиганси, жилири фукьан «***ир» гъапІишра, гьадмукьан хпирра, «аьмпар апІуз», дугъахъ хъергуз буржлу шулийи.

       Аьгь, Ханперина Ханзада! Учвукьан хьадар гьа, му ***ир узу кІурубси тІурми апІуз.
       Гъи хулаз ухди гъюз, гьацІишварихъан гъюру жилири чан хпириз гаф тувнайи, икибаштІан, «ху» хътарди ваъ. Йигъандин фунуб вахтнаъ, гъушишвхьан учв хулаз хътакуруш, чазра аьгъдайи. Дугъан му гафарра, хпир гьамцикьан ккарцарза дупну, алдатмиш’вал кайидар вушул сарун.
       Чан бицІидариз лисундин уьлра гьивну, фаракьат гъапІхъан, му дишагьли цІиб вахтназ, жилир гъяйиз, улар «мани апІуз» дивандиинди илдигъу.
       Ахуз киву бицІидар, чпин дада нивкІуз гъушубси, ккутІурччвну ахниккан, гъуншдин икриз чпин таярихьна гъажаргъу. Мегьел, бицІидарин аьмларикан чпин дадайиз аьгъю дубхьнадайи.
       Эгер хулаъ, гьамци саб ляхин апІури, бицІидарилан ул алдабгъишра, дугъаз аьгъяйи: чан аькьюллу веледар ярхла йишварихьна душну адрувал, хъа, лезги дишагьли –  Мегьрихан бабан хтуларихъди хъайиб.
       Гьамдиинди му хпир саспиган фаракьатра шуйи, хъа саспиган –  эзмишра, эгерки, чан бицІидар, ярдан-гюгдан, гьадму чаз даккни чпин гъуландарин бякьйирихъди хъаш...
       Учв фила ва фици хъиргнушра му дишагьлийиз аьгъю гъабхьундар.
       Тяди чан бицІидарилан ул илтІибкІуз гъушуриз леъфер илдичнайи ичІи ахнар гъяркъю.
       Хуларигъишвар архаинди вуйи: сабдинра сес-дикІ адайи.
       Хпи шив чан тІагърушнар алдаури кухняйизди учІву ва кьуларигъян гъядябгъну кружка крандиккан  мичІли шид убзу.
       Крандин туртлиан рубзурайи штун сесну вари хуларин сакитвал гъючІюбгъю.   
       Саб гьелиланси хъана хуларин бушлугъар жансузвалариз илтІикІу, анжагъ му ражну саб-кьюб дакьикьайиз.
       Булкайикан саб кьацІсиб кудубтІну, дидихъ хъивуз холодильникдиан гъафун адабгъурайи вахтна, гъаб-­гъаж айи шкаф ибтнайи цал’ан му дишагьлийин ибарихъ аьжайиб сесер хътІархьуз хъюгъю.
       «…Магьа сабсана, бугъма, дубс… Ар, ма!.. Жинс ккадабхъриячв... Ма сабсана, дидкан гьубкІундарш…» – кьулиин гъурд гъивубсиб сес гъабши. Му дишагьлийиз аьгъю гъабши: пиян духьнайир чпин гъулажви вуйиб, дугъ’ан му аьжайиб сесер-­дикІари, дишагьлийин юкІв кІвахъниди, алишв’ин гъитрадайи.
       Вягьшийи кІурударстар гафарин гъавриъ ахъуз ккунди, дугъу чан иб цалихънаси хъиву.
       Дакьикьа арайиан гъябгъяйизра, хъана гьадму цал’ан агьрар утІурччву.
       «Даккун апІарзаву яв тумариз хуси … Ар ма увуз, гъарабх, жегьенем васил хьуз ужуб... узу бизар апІурайидар...».
       Хъпехъурайи дишагьлийиз ебхьури-­деебхьриситІан адайи. Дугъу дабгну рукьан аьхю ккарабгъу гъаб, кивну цалик, дидин кІан’ин чан иб иливу, ва айибтІан ачухъди ебхьури гъабши.
       «Явра аьжал хъудубкьнаш кІурза... Узу кІурубдихъ хъпехъурана дарш, гьярамзада? Дийибгъ, яваш, яваш, гъюраза…» – Иб иливну хъпехъурайи дишагьлийиз, чаз кІурайибси, бегьем гучІ гъабхьи ва гъирагъ-­бужагъдилан улар илдицайизра, «бябярягъ-бяргъ» сес цалин тлин хул’ан адабхъу. Хъасин: «Гьамус рази гъабхьина яв пайниин...» – пиян гафари му дишагьли амкІун штуан гъапІу.
       Му гьялариъ дугъаз хулаъ имдру чан веледар кІваин гъахьи ва гьарайниин алиганси чІатинди утІурччву.
­       – Я Алхас, Я ЗартІу­у­у­у, Я Ал­хас, Зар­тІу­у­у! Гурбагур ишричву, наан ачва? –  Деллу духьнайи дишагьлийи гьарйир апІурайи. Амма бицІидарин дих­дикІ адайи. Думу жаргъну душну Мегьрихан бабхьанра гьерхну кьяляхъра хътІурччвнийи. БицІидар я дугъазра аьгъдайи.
       Гьамус дурар наан агуру, шлиз аьгъя? Нагагь, чаз даккнидарин гьяятариъ ашул кІури, заборигъ гъяйи цІаркьнягъянтина дурарин йишварихьиндира гъилигнийи, Аллагьди туври, адар.
       Гьамус, деллу духьнайи дишагьлийин юкІв, пиян духьнайи гъунши айи хулаъ либцурайи.
       Ктрисри, аьгь апІуз даршулайир, хъана, хулаз дуфну, хъпехъуз хъюгью.
       «Ичв абйир-­бабариз никьариъ кІарчва, узу учв’ина гъахи зулмарикан. Дурара гьадина гьаънайиз, гьаънадарш, гьаарза... Тумгьа сарнур... Агьа, цал’ик кепІну хъпехъурира а гьа, узухъ... Агь гаву иблисдин ранг али шейтІан, яваш, яваш гьаммус яв кІул’иннара гъюраза...»
       ­– Гьарай, жямаьтар, йиз веледарна узу тІанкь апІури хъюгъна, кюмекназ гьачай!­ – гьарай ипу дишагьли чІатинди утІурччву.
       Кючейиансина гъярайидар дугъахьинди аьжайибди, аццапну улар, лигури, хъугъужвур-­хъугъужвури рякъ давам апІури, мюгьтал духьнайи. Я дурарикан фужкІара дугъу апІурайи чІалнан гъавриъ ахърур адайи.
       – ­Я, эллер, кюмекназ гъачай эй!.. – Дугъу чан кушар уршвурайи.
       Багахь хьайи телефон айи будкайиан шли вуш зенг дапІну, саб гагьдиланси мина милициярин машинра хъубкьу.
       Фу гъабхьнуш, фу гъядябхънуш ахтармиш апІури, му дишагьлийихъди улхбар­чІалар гъахурамиди, минди дугъан жилирна шубурсан жигьил баяр гъядяхъю.
       Дишагьлийин идирчурайи, ишбарин сесера гъидикьнайи гафарин, мегьел милицияр гъавриъ духьнадайи, фицики дурариз табасаран чІал аьгъдайи.
       Гьаму гьарайнягъди, фу гъабхьнуш, жилири чан хпирихьан гьерхну, гьадму шубрид баяра хъади, хиликк ккабхъу заборикан кючІюбгъну маргъ, чпин гъулажвув’ина гъюжум гъапІу.
       Милицияри, фу гъабхьнуш гъерхри, хъа жаваб тутрувруган, чпира дурарин кьяляхъди цци удучІвну гъафирин хулаъ архьу. Дурарин кьяляхъди гьадму дишагьлира хъергу ва – мина уч гъахьи халкьариканра.
       Гьамус­-хъа хътІюкьюзкьан хъял убхьурайи жигьилари чиб-чпикан йивури раккнар, «дурччвну, бугъмиш дапІну дитнайи» бицІидарна, гьадму пия’нискка агури хулариъ архьнайи.
       Милициярихьан гъизмиш духьнайидар хътаузра шуладайи.
       Магьа, гьарай ипу дишагьлийин жилириз чпин жвурнахьивди хьайи кьяляхъ хулаъ краватдиин даахнайи гъунши гъяркъю.
       Думу айи хулаъ саламатди, вари шей'ар чан айи къайдайиинди рякъюйи, анжагъ, саб рукьан аьхю бедре ярхлаъ цаликкнаси ккитІибкІну дипнайи.
       Хпирин гьарайназ, гафариз гъилигу ифйир ва жара жюрейин лишнар му хулариъ адайи.
       Даахнайир, хяртІхъан дидисну за ккюрхю кІубан жилири, саб икъи-микъира дарапІди гьерху:
       – Йиз бицІидар нашдияв, кюпейугъли?
       Фу аьламат гъабхьнукІан кІури, хал абцІнайидарилан нивкІ гъюдубзурайи улар илтІикІурайири:
       – Хъа йиздар яв нашив? – кІури кьаршу суал туву дугъу.
       – Узу явдарихъ хъайи гъаравул вуйин!?
       – Хъа узу вуйин!?
       – ­Узуз думу гафар аьгъдарзуз, наанди дурччвну йиз бицІидар гатІахьунва, кІуразавуз?
       – Увуз фу дубхьнавуз, ахмакъ... – кІури, пиянвал гъудубгур краватдилан гъудужву.
       – Хъа гъурччвундайна? Агь яв дураринси маит диврияв! – кІури, гьавазур духьнайи дишагьли, гъварч духьнайидарин арайианмина, милициярин хиларигъянра гъютІурччвну, юхсузди дийигънайи гъуншдик кчІигурайир, жилири тинди гьадау ва сабур апІуб ккун гъапІу.
       – Наанди гъапІнуш кІуруш кІарва, дарш гьамушв’ин хуси йивну дипарзаву, –  пну, мугъу дугъан мухриан хъана гъибису.
       Мугъахъди хъайи шубрид баяр, «гиж» апІайиз ккилигури, гъвалахъ, йичІнаъ хилар йивну, жаллатІарси дийигънайи.
       Милицйири дурар чиб-­чпикан кадарсу:
       – Алдагъай, юлдаш ватанагьлийир, учу ич участокдиъ фу гъабхьнуш гьял апІидича, – урус чІал’инди дупну, кьюридра машиндиъ итну, милицияйин отделенияйиз гъурху.
       Мина уч гъахьи халкьарра, фу гъабхьнуш аьгъю апІуз юкІв хъмиди, сар­сарикди улхури, алдагъуз хъюгъю.
 
       Гъийин элгьет йигъ шагьриъ, имбу, рягьятвал гъадагъру йигъарси, саб кІалибнаъди гъубшундайи.
       Дурарин бицІидар гьам вахтнаъ, жара кючейиъ, чпистар, жара миллетарин баяр-­шубарихъди гъятІагну, гъумариин тамашйир апІури гъидихънийи.
       Цци удучІвну мина гъафидарин хпир ляхнилан гъяйиз, жилир милицияйианра кьяляхъ дуфну, йивну хулариз дарман, мизмизарихьан азад хьуз гъитну, бицІидарин марццишинра дапІну, хулар икрар къайдайиз духну, фукІа дархьибси сикинра хьуз хъуркьнийи.
       Думу чан кІул’инна гъафибдин мегьел уччвуди гъавриъ ахънадайи.
       Аьламат ву аьхир, ригъ али йигъан цІийир кричури завар рахувал, му фици гьибгъру дюшюш ву?!
       Саки, му кас, гьамус, кьяляхъна, чан пиянвал кади айи вахтнан ахмакъвал’ин аьлхъюз хъюгърайи.
       Яваш-­явашди аьлхъюз ккебгъну, аьлхъюб гъати­-гъати, гъалин-гъалин апІури, аьхю гьягьйири вари хал абцІу. Дугъаз чахъди хулан цалара аьлхъюрайибси гьугъубжву.

       Пагь залум дишагьлийир – Ханперина Ханзада! Фукьан вахтар улдучІвну баяриз швушвар гъахну, швуваз шубар гъурхну, швнуб-саб ражари псинчІарна сисинтІйир мани, кьибла уьлкйириз гъушну-­гъафну, хъа, му, гъюнихъ ацІнайи гъагъи йифрин гварар хъайи дишагьлийир гъамусра гьадму рякъюн гьацІ кьялаъ дийигъну, чиб-­чпикан мизмизар ктІуккура.
       Гъабхьиб аьгъдарчвуз гьа: кьюрд вуйиганра, дурари чиб-­чпикан мизмизар ктІуккури гьахьну. ИкибаштІан, дурариз чпизра аьгъяйи: кьюрдну мизмизар даршлуб; дурарин мизмизар думу ухьуз таниш, тІирхру мизмизар вуди гъахьундар. Душваъ Ханперийинна Ханзадайин дерин мяна тІапІну апIурайи тІулар вуди гъахьну.

       Гьеле ухьура, сацІибсан, тІагъру дарапІди, жиниди гьадрарин гафарихъ хъпехъухьа фу кІураш, белки ухьланра улхурашул?
       – Шли кІур, шли кІур, Ханпери? Хъугъуз шлубсиб ляхин дарда?!
       – Дарш хъумугъан. Узу чаз йиз ибариинди гъеебхьуб ктибтураза, хъа мугьу фйир кІураш, хъебехъайчва, эллер?!
       – Хъа аьхир фициб гъабхьнийкІан? Ляхнилан гъафи дугъан хпири гьатмундариинна гьюжум гъапІундайкІан, Ханпери?
       – Вай­ва! Дугъан музмузиин пинна алабсну гъитарва, Ханзада!
       – А­валлагь, Ханпери, гьадму Хашвбегу чав гъабкІи мизмиз, Гюлчегдин унтІак кепІуз гъибтну, гьадму унтІлан саб хай кади алдатруб вуйи, Малланесрединди судьяйиз гъапІиганси! Агь, фу пузачаз Хашвбегаз! Дугъан бедрейик фу кІайкІан? Гьадму Гюлчег хъпехъурайи цалланкьан, чан гуж вари хъапІну, алдатийи сарун, гъядябхъку жал, арслар-­марсларди иб хъивнайи кІул’ин йивруганси!
       – Магьа, Ханзада, мизмизарихъ хъергуриз гъабхьиб! Ухьузра, гьар ражари, чиб­-чпикан мизмизар ктІуккурайидариз саб фукІа-­мукІа гъабшиш?..
       – Ухьу, Ханпери, пиянди адардухьа...
       – Яваш, Ханзада, узкан мизмизар кутІукк, ихь гафарихъ фуж вуш хъпехъурайиси гьугъубжвназуз. Гъач, Ханзада, Хашвбеган кІул’инна гъафибсиб гъяйиз, алдагъидихьа.

       Ханперийизна Ханзадайиз, чІигъ дапІну, мягъянай, пузкьан ацІнийза. Ва гьадму арайиъ йиз гъваларихънара мизмизар уч гъахьнийи...