ШУЛДЫРАН ТУНЯ
Кучык повесть
Радио дене ала-могай самырык авторын «Индешымше классыште» мурыжо йо‰галтеш. Рвезе путырак ныжылге й;кын пиалан й;ратымаш нерген мура. А Лидия Васильевнан ушыштыжо шкенжын индешымше классше с;ретлалтеш. ™маште тудо индешымше «А»-н класс вуйлатышыже, тунемше-влакын манмыштла, «классичкышт» ыле. ™маште чыла тиде лие. Тыгаяк шошо пагытыште.
Лидия Васильевна, шарнымашыж деч кора‰аш тыршен, эртышым, манмыла, те‰гечсым уэш р;даш огыл манын, окнашке ончале. П;ртш; посёлкысо р;до парк ваштареш верланенат, шинчажлан вигак, ала уремысе в;дыжг; шошо эр южлан к;ра, ала лышташнер печкалтме жап лишеммылан верч, чылтак шемалген шогалше, кечыйолеш й;ршеш шемынак койшо пушенге-влак пернышт.
Уке, шошымв;дым подылын, лышташнерым колташ ямдылалтше пуше‰ге-шамыч веле огыл, те‰гече гына угыч шочмо велыш п;ртыл толмыштлан куанымышт дене эрдене эрак чогыматылын пайремым тарватыше корак т;шкат, очыни, Лидия Васильевнам ик жап окнашке т;ткынак ончен шогаш таратыш. Теве нуно, шошын икымше саламжым кондышо-влак, пич й;д гай шеме, шочмо кундемыш толмо кужу корнеш явыгыше, но тыгодымак игым лукмо верыш п;ртылын, п;рт;сын пуымо шижмаш дене шер темын юарлыше кайык т;шка, райр;дыс; парк ;мбалне п;рдыт. Ваштар, тумо да моло лышташан к;кш; пушенге вуйышто ;маште коден кайыме пыжашышт уло гынат, нуно, коеш, але тушко огыт вашке: эн ончычак тынар жап йокрокланыме шочмо-кушмо верыштым к;шыч сайынак шымлен ончал савырнынешт. Эсогыл кайык тукымланат, ужат, лач айдемылан веле огыл, шке кундем деч ятыр жап торлен илымеке, мо кузе вашталтмым иканаште аклен-умылен налме шуэш. Мутат уке, ме умылен огына мошто, мо нуным утларак куандара, тургыжландара: вер-ш;рын сылнылыкше але эрла да лишыл кечылаште могайрак лийшашлык игече?
Эх, калтак, мыланнат, кайыкла, шулдырым шаралтен, п;рт;с-аванам в;чкалташ, икте-весынам эреак жаплаш тунемшаш, ваш-ваш т;тко лийын моштышаш ыле! Тачысе кечылан куанен, ончыкылыклан ;шанен илышаш огынал мо? Тыгодымак эше весымат шоналтыман дыр: манмыла, эрлат те‰гече лиеш, те‰гечсеш кодеш…
Чу, теве нуно, мемнан кундемыш шошым кондышо икымше кайык-шамычет, воштылытыс. К;м? Мемнамак, айдемымак огыл мо? Мо, лоргыктенак, логар пундаш денак воштылыт вет? Воштылыт мо? Ала м;‰гешла, м;гырен шортыт? Тугеже, молан, мо верч? Ала тачысе илыш саман пудырго нунын ш;мышкышт, чонышкышт толын пернен? Ала…
Тольык мом тушто утыжым мужедаш? Мыланна п;ралтын огыл нуным умылаш. Ме огына умыло лач кайык-шамычым гала, уло п;ртусым, моло чонаным умылен огына мошто.
А теве, мутлан, нуным, корак-шамычым, шем коракым, тудын ала куанен, ала ойганен каркалымыжым иктаж-гана умылаш т;ченак колыштынна мо? Теве, шып лийза-ян, колыда, кузе нуно мурат? Уке, товатат, огыт каре, чынжымак, нунат мурат улмаш. Тольык, шке семынышт. Мурышт огеш келше? Чын, шке сынан сем й;кышт чыла е‰ланак й;ратен колыштшашлык огыл, очыни. Но лум шулаш т;‰алме пагытыште, шырчык ден турий толмо деч ончыч, лач нуным, шем коракым огыл мо чыланат шке семынна эн кугу уна семын вучена. Сайын паленас: шем корак тупеш чевер шошо толеш…
Але март мучаш веле гынат, п;рт;сышт; шошо пуш сайынак шижалтеш. Шошо толеш, шошо! Ныжыл-ужарге, сирень, ломбо, олмапу, кумло кум т;рло т;сан олык пеледыш пушан, ;ма таман шошо! Тыге шол, самырык-шамычланже шупшалалтме там деч посна – могай тудо шошо! Лачак теве Лидия Васильевналан тений, вес ийын, эрла тудо мом с;ра, мом конда? ™машсе гаяк туткарым, куаным?
Уке, ;машсе шошым Лидия Васильевна чонжо дене нигузеат, нигунарат ынеж шарне гынат, тунамсыже, коеш, ушеш келгынак лакемалт кодын, теве адакат шкеж нерген ;кымак шарныкта. Тыге дыр, ;машсе шошо ;мыреш кочын шарналташ т;‰алеш, очыни. Да кажне гана туныктышо шкенжым титаклаш т;‰алеш, векат? Чын, тудым иктаж вес е‰ эше ниг;ат тымарте титаклен пелештен огыл. Тыгайже деч, манмыла, Юмо аралыже, но шкеже тудо шке изи титакшымат семынже шижеш. ™машсым кызыт п;ртылташ лиеш гын, ала иктаж-мом вес семынат савыралеш ыле…
;кынымаш, намыс, маныт. Но к; таче тидын нерген к;лынак шоналта? Таче ме тугай «демократийыш», тугай «перестройкыш» илен шуынна, нимогай намысым шижде, нимо верч ;кыныде, икте-весынам тошкен эртена… А лач тыште, тыйын классыште лийше ;машсе туткарыште, Лидия Васильевна, к;н титакше, ала?..
***
- Салам лийже, ;дыр-рвезе-влак! Шичса. – тунамат туныктышо молгунамсылак шке классше ончылно й;штынрак пелештыш. Уэш чевер шошо йотке илен шумылан к;ра н;лтш; кумылан улмыжым утыжым ынеж палдаре.
Тунемше-влакын п;кеным м;гырыктылын ;стел коклаш верланыме жапыштышт Лидия Васильевна сумкаж гыч ручкам, тоштемаш, сынже каяш т;‰алше футлярыште кийыше, ший т;сан оправан шинчалыкым, кок тодылалтше п;ян канде расческым шке ;стембакше луктын пыштышат, класс журналым почо.
- Коеш, кнопкым пыштен огыдал. А йолжо п;чм; огыл? Уке аман, - чыла могырымат п;кеным сайын ончалын, туныктышо шкежат ;стел коклаш верланыш. – Шып шинчыза, ала-мо таче вуйлан нелын чучеш… Та-ак, кодшо урокышто ме мом тунемна, к; вашешташ лектеш? Сайын тунемше-шамычым таче йодышташ ом т;‰ал. Скворцова, уроклан ямде улат? Пытартыш жапыште тыйын эре шып шинчымет мыйым путыракат ;рыктара.
Верже гыч кынелын, Скворцован шинчыме ;стел деке лишеме, вара, кумык лийынак, парт коклаште кынел шогалше ;дырын шинчашкыже ончале.
- Та-ак, - эше ик гана шуйдарен пелештыш туныктышо, - Скворцова таче шинчапунжым чиялтен толын. А эрла мом ышта – к; пала? Тыгай койыш тудын могырым путыракат сайлан шотлалтеш, очыни? Тыге огыл мо, йоча-влак? – вара Скворцова век уэш савырнен, вуйжым р;залтен ешарыш. – Шергаканем, тый тунемше-влакын правилыштым от пале, векат. Тугеже, пырля тунемаш т;‰алына. Йоча-влак, кузе шонеда, ;дырым чия с;растара мо? Чын, уке шол! А мо ;дырым с;растара?
- Джинс, лопка мелан кофта! – верже гыч кычкырале Саша Прокопьев да тунамак пеле й;кын ешарыш, - эше коярак коварче.
Лидия Васильевна Прокопьевын пытартыш мутшым пеш сайын кольо гынат, уто дискуссийым тарваташ огыл манын, колдымыла веле лие. Иралтын, адак т;рвым чиялтен толшо ;дыр декак пиже:
- Скворцова, тидын шотышто мый тыйын шонымашетым колнем ыле: ;дырым, содыки, мо с;растара?
- Шкем тыматлын кучен моштымаш, - молгунамсылак пеле й;кын пелештыш Скворцова.
Но шкеже тидым умыла мо, уке – ;дырын чурийже, шинчаончалтышыж гоч шижаш неле. Да мом ойлаш, Скворцова эре шкенжым вожылшын куча ыле, а таче – «на, теве!» - школыш шинчапуным чиялтен толашат вожылын огыл.
- Чын, - пе‰гыдемдыш туныктышо. – Шкем тыматлын кучен моштымаш да арулык ;дырым с;растарат. Школым тунем пытарымекет, Скворцова, шинчапунет веле огыл, кеч уло чуриетым чиялтыл пытаре. Келша гын, Африкысе абориген племенасе ;дырамаш-влак семын, эсогыл нерышкетат колчам сакалтен кертат. А кызытеш телевизорым шагал ончаш да школыш ару, яндар чуриян кошташ к;леш. Тый эше индешымше классыште веле тунемат…
Класс койын ылыжеш. А «классичке» тугак йырымла, шкенжыным т;енак-т;я, туныктен ойлашак тырша:
- Кызытак, индешымше класс гычак чуриет, шинчапунет чиялтылаш т;‰алат гын, кумло ийым эрталтыметлан чурий чеверет шапалга, й;ршеш куптырген шуат, а шинчапунет йоген пыта…
- Ой, кумло ий марте эше мыняр шуко илыман! Кунам тиде лиеш?! – кычкырале Депресова – сайын тунемше, но кокланже туныктышо-влак ваштарешат ойлаш ;рмалгыдыме ;дыр.
- Тиде пеш вашке лиеш. Теве, шижынат огыда шукто – кумло ийже вач;мбакыдат возеш… - кугун ш;лалтыш класс вуйлатыше. – Школышто ма, институтышто тунемме годым жап эркын нушмыла чучеш. А вара, пашам ышташ т;‰алыда, еша‰ыда гын, нимат шижаш ок лий – жап сорлыкдымо имньылак чыма. Ончет, шо‰гемынат шуыда. Сандене, ончылгоч шо‰гемаш огыл манын, Скворцова, мий, туалетыш каен, мушкылт тол! Чулымынрак тарваныл! А тый, Депресова, тыгай ушан улат гын, пырдаж о‰а дек «чо‰еште» - м;‰гылан пуымо заданийым каласкалаш.
Лидия Васильевна тунемше-влак дене умбакыже мутланаш кумылжо йоммым шиже. Класс дене ;чашен шерже темын. Кокланже тугеат чучеш, пуйто тудо нунын дене эре кучедалеш. Кучедалеш арулык, дисциплина верч, тунемаш тараташ тыршенат кучедалеш, адакше тунемшыже-влак могырым пагалымашым йомдарыме деч л;дын, шке авторитетше верч тургыжланен кучедалеш.
А вет пединститут деч вара, туныктышылан ышташ т;‰алмекше, тудо уло кумылынак йоча-влакым й;раташ т;‰алам, манын шонен. Вара эше икмыняр ий нуным чынжымак й;раташ тыршен. Тыршен, но ий еда тиде шижмаш т;рло амаллан к;ра эре шагалемын, пучен. Ала шкеже шо‰гемаш т;‰алын, ала тунемше-влак весем толыныт, шагалрак тыршыше лийыныт? Ынде теве, коло ий чоло школышто туныктышо сомылым шуктымеке, шижеш, тунемше-влакым й;ратыме огыл, кокланже ;мбакышт торжанак кычкырал колтымат шуэш. Мом ыштет: самырык куат шуалга, а нерве манмет, к; огыл шол…
Адакше, нимом шылташ, тунемше-влакым намыслаш, нунылан торжан пелешташ амалже кечынак лектын шога шол. Мутлан, тудо рвезе-влакын ваш-ваш ойлыштмышт годым «клёво», «амба», «ништяк», «прикольно», «в натуре» да моло пеле-пуле мут-шамычым кучылтмыштым нигузеат чытен ок керт, а ;дыр-влакын ко‰ылайымалнышт в;дыжгымылан к;ра лекше ош шинчал палым ужеш, але воктенышт п;жв;д ;пшым шижеш гын, пудешт кайышашлак шыдешка. Вет мыняр гана чыла тидын нерген класс шагат жапыште ойлен, ;дыр-рвезе-влаклан йылме да кап-кыл арулыкым эскераш, ч;чкыдынрак мушкылташ, к;леш годым дезодорантым кучылташ темлен. Но уке, тачысе йоча-влак й;ршеш нолнер улыт ала-мо, нимат огыт умыло. А шкеныштым тыгодымак кугые‰лан ужнешт огыл-ла?
Туныктышылан кокланже, эсогыл, тыгеат чучеш: шорык гай а‰ыра-шамыч пытартыш жапыште ала-молан ешаралтыт веле. Теве тудын туныктымо химий предмет, моло дене та‰астарымаште, й;ршеш неле предмет огыл гынат, ч;чкыдынак южо темыжым тачысе тунемше-влаклан шагат дене т;яш логалеш, садак шукынжо пуйто нимат огыт умыло, шинчаштым веле карен шинчат. «Умылышда?» - манат, «ага» - вашештат, а кызыт гына пуымо тема гыч, урокым пе‰гыдемдашлан, иктаж-мом йодышташ т;‰ал – шот дене ик шомакымат пелештен огыт керт. Кузе эше нуным туныктыман, могай й;ным муын моштыман – ;рат веле? М;‰гыштыштат шушаш уроклан огыт ямдылалт вет, кеч й;ршеш м;‰гыс; пашам пуымым чарне. Уке, эше лу ий ончычат йоча-влак утларак тыршыше, тыматле, ответственныйрак улыт ыле… Кызытше туге чучеш, пуйто у тукым ала-могай, й;ршеш ратдыме кушкеш. Нунылан телевизорым гына ончаш пу, эше утларакше боевикым да эротикым, молыжо нимат огеш к;л. Так шке семынышт илаш толашат да й;ра…
***
Чынжымак, тиде индешымше классын шке илышыже лийын. Тушко кугырак-влакым пуртен огытыл. Ны класс вуйлатышын самырык тукымлан полшаш шонымо кумылжо, ны моло вес туныктышын, эсогыл ача-аваштын поро ой-ка‰ашышт лачымынак нунын ш;м-чоныш шы‰ен огыл. Чыла тидым, мутат уке, туныктышо шижын, пален, ик гана веле огыл чон почын мутланашат т;чен, но тунемше-влак гына тудым умылаш тыршен огытыл: нунылан, шке манмыштла, эрык к;лын.
- Айда, тек шонымышт семын лиеш, - тунемше-влак дене ;чашен шерже темынат, ик гана кидшым лупшалын класс вуйлатыше. – Илен-толын тиде «эрык» нуным куш шукта – але эше ужына, очыни.
А туныктышо тачысе тунемшышт-влак дене ончыкыжым мо лийын кертшашым кызытак пала. Варсенгов, койыш-шоктышыжым огеш алмаште гын, арака кленча к;ргыш келгын пурен шинчеш, векат. Микиткина жапыштыже марлан лектын огеш шукто гын, яжар ;дырамаш лиеш. Пушниковым милиций чарен огеш шогалте гын… Шогалта, очыни. Теве армийышкат каен огеш шукто дыр, тюрьмаш шинчеш. Скворцовалан, тыгай шыма, кумылзак да утыждене вожылшо ;дырлан, могай марий логалеш, ала? Иктаж-могай пелторта чай? Индыралт илаш т;‰алеш, векат…
Эше кок ийым школышто эртарат, а вара – тачысе кажне тунемшын шке илышыже т;‰алеш. К; могай илыш корным ойыра. А тудо, Лидия Васильевна, шкеже вара нине самырык, ужар вуян-влакын п;рымашкышт иктаж-могай сай сескемым пуртен кертеш мо? Мутат уке, чылажымат ой-ка‰ашыже почеш ышташ т;‰алыт, кугые‰ын мутшым умыленак колыштыт гын, кертешат ыле, очыни. А тыге – уке. Тугеже, тудо уда туныктышо, уда класс вуйлатыше? Кажне гана тыгай шонымаш деч вара туныктышо эре гаяк ш;лыка‰ын, сандене шкенжым лыпландараш т;чен, тидланже эсогыл аутотренинг манме й;ным кучылтын…
Иктаж лу-лучко минут эртымек, туныктышо Скворцовам шарналтыш. Тудо алят туалет гыч п;ртылын огыл: ала-молан утыжымат кужун юватылеш. Тынар жапыште шинчапуным ш;алтыме гала, спортзал пеленсе душыш миен, уло капге мушкылт лекташ лиеш.
«™скырт йоча, ала-кушто перныл коштеш, очыни», - семынже шоналтыш Лидия Васильевна.
- Никитина, мий, Скворцовалан ушештаре: урок содыки п;ртылшаш. Тольык писын миен тол!
Лена Никитина, к;кш;, топката капан, сайынак оварген шушо о‰ан ;дыр, «шпилька» манме туфльым чиенат, эшеат кугуракын, ялт вуеш шушыла веле коеш, ийготшым от пале гын, латкандаш ий деч шагалжым нигузеат от пу. Саде ;дырет иралтме гай лият, л;мынак уло й;кын к;кш; таганже дене шолткыктен, коварчыж дене модыктен, омса могырыш тарваныш.
- Лыжганрак ошкыл, утыжым тавыме огеш к;л, клубысо дискотекыште отыл, - ;дыр тупыш ончен, нержым куптыртыш класс вуйлатыше. Вара шкеже адак у темым умылтараш т;‰але.
Никитина иктаж вич минут гыч веле классыш п;ртыль; да омсад;р гычак увертарыш:
- Скворцова туалетыштат, коридорыштат уке
- Тидым умылен налаш, тынар жап коштман ыле мо? Шич!
У материалым умылтарышыжла, Никитина ден Депресован вашла кагаз ластыкым колтылмыштым ужылалтыш. Теве Никитина уэш ала-мом сералтышат, Светлаковым тупшо гыч т;калтен, возымо ластыкшым Депресовалан пуаш ш;дыш. Тыгодым туныктышо тыманмеш Светлаков деке миен шогале да пе‰гыдын ш;денак запискым пуаш йодо. Рвезе нимом ышташат ;рмалген кудалтыш. Ше‰гек-ончык, ты‰ге-ту‰ге ончале, вара туныктышын путырак сырыше т;сшым ужын, аптыраненак кагаз ластыкым шуялтыш. Лидия Васильевна шинчалукшо дене ужылалтыш: Никитина ден Депресова азапланаш т;‰альыч, а Прокопьев вуйвичкыжышкыже кугу парняжым шынден п;тырале, Светлаковлан «й;ршеш а‰ыра улат», манын ончыктыш.
П;тынь классым кожганымаш, «шу-шу-шу» авалтыш. Классын трукышто пуштыланаш т;‰алмыже, мутат уке, туныктышылан ыш келше гынат, запискыште мом возымым вигак лудаш ыш т;‰ал, у темым умбакыже умылтарышыжла, й;кшым веле утларак кугемдыш. Умылышт, коеш: минут гычак шыпланышт.
Ындеже класс вуйлатышым ик йодыш тургыжландараш т;‰але: мо тиде тыгай лийын кайыш? Скворцова верч тынар азапланат мо? Тыгодымак кодшо кок тылзе Галя Скворцован Гоша Егоров дене ик ;стел коклаште шинчаш т;‰алмышт шарналте. Но кызыт, теве ынде арня лиеш, Скворцова Депресова дене пырля шинча. Тыште чыла раш: Скворцова ден Егоров кокласе кыл к;рылтын. А лийын, векат, икымше й;ратымаш дене модмаш, руш йоча-влак манмыла, школьный роман. Скворцова ден келшаш т;‰алмыжым чарныме дене Гоша, очыни, чын ыштен. Тудо тыршен тунемеш, т;сш;, койыш-шоктышыж денат денат эреак серьёзнын коеш. А Галя Скворцова… Уке, ;дыр тудынлык огыл.
Но молан Егоров лач Скворцова дене келшен? Тидым туныктышо нигузе умылен огеш керт. Молан Гоша вес ;дырым ойырен налын огыл, мутлан, саде Депресовамак але Никифоровам? Нуно вет чурийвылыш дене гына огыл, кап-кылышт, икманаш, уло т;сышт денат Скворцова деч моторрак улыт, тунеммаштат ончылно каят. Чын, Галя Скворцован чонжо нунын деч, очыни, утларак поро, шыма.
Тыгайым кумылзак ;дыр маныт, но туге гынат, тудо классыште, школ илышыште утыжым нимо денат огеш ойыртемалт. Адакше чуриешыжат шошо еда арава лектеш, капшат лапкарак топката. Ты шотыштыжо, коеш, лулегыже лопка. Тунемме могырым ончалаш гынат, ончылно огеш шого: школысо ятыр предмет дене отметкыже т;‰ шотышто кумытан да нылытан деч к;шкыжо лийын огыл. Чын, руш да марий йылме, литература дене эре визытанлан тунемеш. Ала семынже почеламутымат возгала? Тыгайже дене самырык годым шукын вуйым а‰ыртыл толашат: шкаланышт гына тетрадьыш возгалат, утыжым ниг;ланат огыт ончыкто…
Теве тыгай ;дыр ик жаплан Егоровым «солалтен» ыле. Мо нуным ушен кертын? Туныктышо ик гана веле огыл нунын школ гыч пырля ошкылмыштым ужын: утларакшым Гоша эре ала-мом ойлен, а Скворцова тыгодым тудын ;мбаке шинчажым кора‰даш тоштде гаяк ончен…
У материалым умылтарышыжлак, тунемше-влакын кыртмен возымышт жапыште, Лидия Васильевна руалтен налме кагаз ластыкым ончале. Туштыжо лач тыгерак гына удыралме: «Шырчык» таче шыл магазинысе п;рт ;мбачын». Возымо гыч нимомат ыш умыло гынат, ала-можо тудым «чурк!» лийын шогалаш, шекланаш таратыш. Шырчык. Шукертсек пала: фамилийжылан к;ра тунемше-влак эше визымше класс гычак Скворцовалан тугай л;медышым тушкалтен пуэныт. А умбакыже мо? Шыл магазинже мом ончыкта? Ала-могай ораде серыш веле…
Перемен жапыште класс вуйлатыше Никитинам кучен шогалтыш:
- Содыки Скворцован куш кайымыжым ала каласет?
- А мыйже кушеч палем? – семынже койышланен да тунамак вожылдымын, ;дыр туныктышын шинчашкыже ончал пелештыш.
- Тугеже, ниамт от пале?
- Уке, ом пале.
- Тыйын йолташ ;дыретыс?!
- Ну и мо?
- Й;ра. Расписаний почеш кызыт тендан могай урок лийшаш? Йо‰ылыш ом лий гын, руш йылме?
- Мо вара?
- Вараже мо лиеш – шке ужат. Кызыт могай урок лийшашым йодам!
- Шкеат паледас!
- Руш йылме мо?
- Ну, руш йылме…
- Имнет уке, сандене «ну» деч посна!.. Депресовалан возымо кагазыштет шыл магазин нерген мом туштылынат?
- А мо, те следователь улыда? – лучко ияш ;дыр, векат, й;ршеш намысшым йомдарен: кугые‰ымат, туныктышымат ынеж шотло.
- Й;ра! Тый денет, Никитина, вес вере мутланаш перна!
«Тачак директор деке ;жыкташ логалеш, - шке семынже палемдыш туныктышо да ;кынен шоналтыш, - кызытше тиде ковыра тарля дек пижмешке, лучо Депресова деч йодшаш ыле…»
Туныктышо учительскийыште шинчымыже годым, расписанийысе «окна» дене пайдаланен, чынже денак Депресовам урок гыч ;жын лукташ лие. Но тыгодым туныктышо-влакын п;лемышкышт руш йылмым туныктышо куржын пурыш. Тудо пединститут деч вара икыше ий веле пашам ышта, сандене утыждене тургыжланымыже, шкенжым пыкше гына кучен кертмыже, вигак шинчалан перныш.
- Мо лийын?
- Ой, Лидия Васильевна! Классыште мо ышталтеш – ом пале. Тунемше-влак пелыже чоло уке улыт, урок гыч куржыныт! – самырык туныктышо чуч гына ок шорт.
- Кузе?
- ?! – нимом пелешташ ;рын, руш йылмым туныктышо лачак вачыжым гына туртыктыл налят, азапыш логалше тунемше семын, кугурак йолташын шинчашкыже аптыранен ончале.
Классыш нуно пырля кайышт. Лидия Васильевна Егоровым коридорыш ;жын лукто.
- Георгий, тый от пале, Скворцова куш йомын? Кодшо урокышкат ыш п;ртыл – кызытат уке.
Егоров мотор чурийвылышан, к;кшырак капан, ушан, тыматле койыш-шоктышан рвезе. Туныктышо-влак дене шкенжым эре лыжган, тыматлын куча. Адакше нигунамат кыдач-покшеч ойлыштшо огыл: чыла йодышлан вашмутым эре шоналтен, вискален пуаш тырша. Тиде ганат лач тыгак вашештыш:
- Лидия Васильевна, те паледа, Скворцова куш кайымыже але кайышашыже нерген мыланем огеш ойло. Вуеш ида нал, ты шотышто, очыни, нимо денат тыланда полшен ом керт.
- Шыл магазин ;мбал нерген тыште мом куктыштмо? – туныктышо костюм к;сенже гыч туржалтше запискым лукто, Егоровлан шуялтыш. Рвезе кагаз ластыкым семынже лудын лектат, умшажым ала-мо семын ш;рынрак колтен, ;кымешак шыргыжалме шотым ыштыш:
- Хэ-э, от шинче, л;дыкташ шонен пыштен. Такшым тиде Скворцован шке пашаже…
- К;м л;дыкташ? Могай пашаже?
- Тек т;ршта. Тыште мыйын нимогай титакемат уке.
- Куш т;ршта? Кузе?!
- К;шыч – ;лыко, очыни.
- Кушеч?
- Запискыште возымылан ;шанаш гын, шыл магазинысе п;рт ;мбачын т;ршташ шона, векат.
- Тый мо?.. Мо, ушет каен?
- Уке, мыйын але ушем каен огыл, а Скворцован уш перкеже шотышто мый кызыт нимомат каласен ом керт.
- Тый Скворцован т;рштышашыже нерген кушеч палет?
- Чылан палат. Уло классге. Адакше те кызыт гына тидын нерген возымо теве саде запискым мыланем пуышда. К;леш гын, мый тыланда м;‰геш п;ртылтен кертам. Налза, - Егоров Лидия Васильевналан кагаз ластыкым м;‰геш шуялтыш.
- А тунемше-влак кызыт кушто улыт? Кушто пел класс? – ындеже туныктышо путырак тургыжланаш т;‰але.
- Скворцован шыл магазинысе п;рт ;мбачын т;рштен кертшашыжлан, мыйын семынак, ниг;ат утыжым огеш ;шане, сандене икмынярынже тиде «с;ретым» ончаш каеныт…
Лидия Васильевна школ гыч кузе куржын лекмыжымат сайынже огеш шарне. Егоров дене мутланыме деч вара тудо учительскийыш ыш п;ртыл, тидланже жапшат лийын огыл: школышто мом чиен коштын, тугеак уремышке куржо. Тудо тунам моткоч чот вашкен. Вашкен шыл магазин деке. А‰ысыр юбко да кукшо таганан туфльо огыл гын, шулаш т;‰алше луман корно дене утларак писын куржын колта ыле.
Тыгодым туныктышын ушышто лач икте гына п;рдын:
- Молан? Молан Скворцова кум пачашан п;рт ;мбач т;ршташ шонен пыштен? Кузе тудо класс вуйлатыше семын тидым ончылгоч шижын, пален огыл? Молан урок гыч ;дырым шинчапун мушкаш поктен колтыш? Ынде мо лиеш? Туныктышо ;рткен, ушыжо пудыранышыла куржын…
***
Лидия Васильевнан сотарен, шинчапуным мушкаш колтымекыже, Галя Скворцова чынже денак туалетыш ошкыльо. Туныктышын к;штымыж семынак ыштынеже ыле, но тыгодым ала-можо тудым торешланаш таратыш. Воштончыш ончылно ;дыр ятыр жап шкенжым т;слен ончышт шогылто. Никитинан урокыш ;жаш толмыж годымат туштак ыле. Тунамак тудлан мом шонен пыштымыжым каласыш да раздевалка могырыш ошкыльо. ™мбал вургемжым чийышат, школ гыч лектын кайыш.
Такше эше икмыняр кече ончычак, Гоша дене кылым к;рлмекыштак, эн лишыл йолташ ;дырж;-влаклан п;рт ;мбач т;рштен колаш шонен пыштымыж нерген ойлен ыле. Вара тиде шоненак ма, сайынже шоналтен шуктыдеак пелештен колтымо мут ик пылыш гыч весыш куснен, чылалан, уло класслан палыме лийын. Шукынжо тудым чаманеныт гынат, сырыме пареш ойлен кышкыме мутлан шотлен, чынжымак тыге ыштен кертшашыжлан, утыжым ниг;ат ;шанен огыл.
«Тек огыт ;шане, такеш гына ойлыштеш, шонат, - ;дырын вуйыштыжо п;рдеш. - Эше огыт пале: Галя, тудо, тугай – мом шонен пыштымыжым шуктак. Шуктышашак. Тек утыжым ойлыштшо е‰лан огыт шотло! А мутшылан оза огеш лий гын, уло классге воштылаш т;‰алыт. Тугеже – т;рштыманак!..»
Теве ;дыр палемдыме п;рт декат толын шуо. Подъездыш пурыш, пырдаж пелен пызнен шогале.
Ах, ш;м! Изи ш;мж;, туткар лийшашым шижын, лектын вочшашла к;лтка. Л;дыкш;. Самырык, таза улмо годым, тудо, шке кумылын, кок шинча онченак, илыш дене чеверласаш, мутат уке, л;дыкш;. Вес шотшо дене, тыге илымыжат молан й;ра? Могай волгыдо ончыкылык тудым вуча? Тачысе кечын, куш от ончал, йырым-ваш й;маш, пашадымылык, адакше, изижге-кугужге икте-весым ондалкалаш тыршат. Кызыт тыгай саман.
Галян ачажат теве кодшо ийын аракам й;ынак колыш. Аважымат пел ий ончыч паша верже гыч утыктарен луктыч: сокращений манмыже ынде посёлкысо кажне предприятийым т;кен. Манаш веле, аваже тачысе кечын пашадымылыклан к;ра налме моткоч изи пособий окса дене кум йочам ончаш тырша. Иктаж-могай у вургемым налме нерген шонымо гала, кочкаш-й;ашат окса огеш сите, сандене Галялан кодшо теле гоч эше кок ий ондакак налме, ындеже й;ршеш к;чыкеш кодшо пальто денак коштын эртарашыже логале. А умбакыже, эше изишак кушкеш гын, мом чияш т;‰алеш?.. Теве тудын й;ршеш йорло еш гыч улмыжым ужынак, очыни, Гошат…
Тидын нерген шонымо огеш шу гынат, Галя ынде иктым сайын пала: тачысе саманыште тыглай калык вуйлатыше-влаклан утыш лектын, тугеже, тудат теве школым пытарымеке уто, ниг;лан к;лдым; айдеме лиеш. Школым тунем пытаренжат, умбакыже куш каен кертат? Райцентрыште паша вер уке, а тунемаш каяш – ешыште окса уке. Таче й;ршеш ниг; - ниг;, нимогай вуйлатыше ончыкылык тукымын п;рымашыже нерген огеш шоно. Комсомол ден партийым теве арамак, нимогай титак укештак вуйвустык вурсат. Чын, пытартыш жапыште южо партийный ден комсомол чиновник-шамыч йо‰ылышат ыштылыныт, но кеч-мо гынат, тунам порядок манмет чыла вереат лийын, тунам тачысе семын пашадымылык, й;маш шарлен огыл. Галялан комсомол радамыш пурен шукташ веле логале, тудым тунамак, ;маштак пытарышт. Туге гынат, ;дыр пеш сайын пала: комсомол самырык тукымлан эре полшенак шоген, кажне шке членжым, манаш лиеш, виктарен, волгыдо корныш лукташ тыршен. Тачыже изи-кугу вуйлатыше-шамычшат нимынярат ондаксе гай огытыл: калык нерген, молын верч огыл, эн ончычак лач шке к;сеныштым овартыме нерген веле шонат…
«Мыйын тыге, уто айдеме лийын, илымем огеш шу, сандене колышашак улам, - п;рдеш ;дыр вуйышто. – Колем гын, авамланат шольо ден ш;жарем ончашыже куштылгырак лиеш, очыни… Эше теве школыштат ;дыр-шамыч Гошалан верч игылташ толашат… Класс вуйлатышынамат эре поро туныктышылан шотленам, а таче теве… Эх, Лидия Васильевна! Лач ик гана шинчапун чиялтымем ужында, тунамжат вигак намыслаш пижда! А моланжым паледа мо? Те мыйым иктаж гана умылаш тыршенда мо?..»
***
Скворцова пырдаж гыч штукатурка падырашым к;ргыч луктат, умшашкыже чыкыш. «Колымо деч ончыч мом кочкаш садиктак огыл мо? Йорло е‰лан тидат кампетке», - семынже шоналтыш вуеш шуаш т;‰алше нарашта ;дыр. А м;шкыр к;ргышт;, очыни, пагарыште, яра. Эрденат кочдеак школыш кайыш, сандене ша‰гысекак кочмо шуэш, эсогыл м;шкырат урла веле. Штукатурко падырашат теве ала-молан тамлын чучын колтыш. Тидыже, векат, шукертак кочкын ончыдымо кампетке тамым шарналтымыжлан к;ра…
Галя кумшо пачашыш к;зыш. Теве п;рткоклашке к;зым; тошкалтыш омсамат почмо. Тиде п;ртышто Гоша Егоров ден Лида Депресова илат. Сандене т;‰алтыш класслаште тунеммышт годым йолташыже-влак дене Галят ик гана веле огыл ты п;рткоклаш к;зен. Тыште нуно, кугые‰ шинча деч шылын, икте-весыштлан аватмутан анекдотым каласкаленыт. Тунам тудо южо мутшым умыленат огыл, но Лида ден Гоша чылажымат кертмышт-моштымышт семын лачымын умылтараш толашеныт. Вара, икмыняр жап гыч, посёлкысо столовыйыште ыштыше Оля ден тиде п;ртыштак илыше Федям, чараматын шогылтшо-влакым, коммунхоз пашае‰ тышан кучен манын, изижге-кугужге ойлышташ т;нальыч. Тидын деч вара тувырашыш к;зым; омсаш кугу гына к;г;ным сакышт.
А кызыт теве тыште, п;рткоклаште, к;г;рчен-шамыч г;г;клат. Нунат, коеш, эше ик у шошым вучен шуктымыштлан куаненыт. Кеч-могай кайыкланат телым кочкыш шотышто нелырак шол. Кенежымже, тудо, пеш вольнан илат. Такше, айдемыланат тыгак огыл мо? Теве вашке уло п;рт;с ылыжеш, чыла пелед шогалеш, шукат ок эрте – саска т;вырга. Галян аважат тений киярым, помидорым, моло пакчасаскам эррак да утларак шынден, ке‰ежым ужалаш т;‰алам, манын ойлышто. Шке семынже кеч пакчасаскам ужалыме денат кумыр-шымыр оксам ыштынеже огылла?
-Эх, авай, орлыкан авием, эре вет мемнан нерген, шочшет-шамыч нергенак шонет. Кертат гын, мыланна верч ала-момат ыштет ыле да… - Галя шижде й;кынак пелештен колтыш да шкежат тыгодым, пуйто й;кшо деч л;дын, «чурк!» лийын кайыш.
Чу! Теве к;герчен-влак шупшалалтытыс! Кайык-шамычат, коеш, й;ратымашым палат, икте-весышт верч азапланат: ава кайыкше игым п;ктен лукташ шинчеш гын, узыжо тудым тушман деч аралышаш, пукшышаш. А узо дене иктаж-мо лиеш гын, аваже, очыни, п;ктышыжлак явыген кола. Но айдеме илышыште молан вара ч;чкыдынак тыге огыл? Молан ;дыр-каче, п;ръе‰ ден ;дырамаш, икте-весыж дек сайын тунем шуын огытыл гынат, ушнаш вашкат, ушнен, йочам ыштымекше, молан вара ойырлат?
Ойырлат веле мо, пошкудо еш-влакат, пырля пашам ыштыше-шамычат, эсогыл вашла сайын палыдымыжат молан вара эшеже икте-весым пызыраш, лавыраш, «терысыш» ш;шкаш толашат? Мемнан, тиде т;няште шкенам эн ушанлан шотлалтше айдеме тукымын, уш-акылнаже, шот-ратнаже вара кайыкын нарат уке мо? Ты‰ге-ту‰ге вискален ончалатат, шукыж годым лач тыгеак лектешыс. Ме, айдеме-шамыч, пуйто п;рт;сын шочшыжо огынал, намысдымын, шотлыдымын илаш толашена…
- Мыйынат ушемже, тудо, тунарак, молын деч шуко огыл, ончыко ужын мошташат шотем уке, - шке семынже шонкала ;дыр. – Молан тунамже т;рштен колымо нерген мутым лукташ к;леш ыле? Теве «Депрес» ден «Никитична» толынат шуыныт, очыни. П;рткокласе окна гыч кеч йыштак ончалшаш.
Ала-мо к;лешлан дыр пудам кырен пытарыме стропила гоч Галя шыман гына, аважын капрон колготкыжым кушкедаш л;дын, эскерен, тувыраш окна деке лишеме. Йо‰ылыш лийын огыл: пырля тунемше йолташыже-влак толынат шуыныт. Теве, ваштареш п;рт воктене тошкештыт, векат, коклаштышт тудын нерген кутырат, «лулегыжымак мушкыт» дыр. Одноклассникше-влакым ужын, ;дырын ик жаплан йолйыжы‰жат каен колтымылак чучо, ш;мжат угыч да угыч лектын вочшашлак к;лткаш т;‰але. Окна деч м;нгеш, ше‰гекат чакнаш тарваныш, но п;со шинчан-шамыч ;лычын ужынат шуктеныт.
- «Шырчык», воло тушеч! Айда лучо геометрийыш каена! – мороженыйым кочкын шогышо Охотников кычкырале.
«Уке! Ындеже м;‰геш волаш огеш лий!», - лучко ияш ;дыр пе‰гыдын шоналтышат, тувыраш т;рза гыч п;рт ;мбак лекте. Тугакшат воштылыт, а школыш кызыт п;ртылеш гын, ;мырешлан воштылчыкыш савырнас. А т;рштен колмекше, ала иктаж-к; чаманенат шарналта…
***
Тыгодым Галя шукерте огыл тышке, тиде п;рткоклашке, Гоша Егоров дене к;зымыштым шарналтыш. Ончыч нуно, ондаксе семынак, ваш-ваш, икте-весым й;ратымашышт нерген ойлышт, ятыр-ятыр шупшалалтыч, а вара…
- Уке, тидым огеш лий! Огеш к;л! – иктымак т;ен ;дыр.
- Молан? Чыла лиеш. Ме икте-весынам й;ратена гын, чыла лиеш, лийшаш! – чыштырен рвезе. – Тый мыйым от й;рате?
- Й;ратем, но кызыт огеш к;л. Й;ра? – Гошан шинчаш молгунамсылак ;шанлын ончен ;дыр.
- А Ромео ден Джульетта, палынет гын, улыжат латныл ияш лийыныт. Мемнан дечат самырык лийыныт, умылет?
- Палем тидым, но огеш к;л…
- Мом деч л;датше? Таче олалаште гына огыл, посёлкыштат шуко ;дыр-шамыч тидын деч огыт вожыл, самырыкак ;дырамаш илыш дене илаш т;‰алыт, - шкенжыным т;енак-т;я Гоша.
- Тидымат палем, колынам тыгай нерген, но мый тыгай ынем лий. Й;раташ гын, иктым – ;мырешлан! Мый тыге шонем. Сандене, кеч тыйым чотак й;ратем гынат, с;ан марте мый тый денет малаш ом т;‰ал, - ;дырат огеш чакне.
Вара Гоша эркын-эркын, тыге лыжган, тыматлын, но тунамак лупс дене лупшымылак, Галялан тудын йорло еш гыч улмыжым умылтараш пиже. ™дыр кызыт тудын пелен возаш келша гын, оксамат т;лаш с;рыш.
Гошан ачаже – ;й завод директор. Аваже ДОК-ышто т;‰ бухгалтерлан пашам ышта. Ешыште тудо ик йоча гына, сандене нуно улан иленыт, эргын мом йодмыжым эре шуктеныт. Тылеч коч, ача-ава эргыштын кажне «визытан» отметкыжлан оксам т;лат улмаш. Тыге Гошан оксаже погынен. Тудо «пашадаржым» шала огеш кышкылт, айда-лийже тидым-тудым огеш наледыл, шке к;лешлыкшылан гына кучылтеш.
- Эх, тый! Мыйже вет ;шаненам, чынжымак й;ратет, шонышым, - ш;м вургыжын, шинчав;д й;ре ойлен ;дыр. – А тый чондай ора веле улат улмаш! Ынде пеш раш умылтарышыч: теве молан мый тылат к;лынам улмаш… Уке, ;дыр чапем мый нигунамат ом ужале… Калыкыште манмыла, вараш ден к;г;рчен та‰ огытыл.
- Уке гын, уке! Тый от келше – весе лектеш! А мый тыйын ешетлан полшынем ыле, умылет? Ну, шкеат палет, кажне гана, пырля малыме деч вара оксам т;лаш т;‰алам ыле, – нимогай намыс, вожылмо шот деч посна ойлыштеш улыжат ик шагат ончыч гына Галям моткоч чот й;ратымыже нерген товатленак кутырышо рвезе.
- Мыланем тыгай окса огеш к;л! Тый дечет мыланем нимат огеш к;л! Кай, кора‰ мый дечем! – уло й;кын, п;рткоклам веле огыл, подъездымак шергылтарен кычкырале Галя.
Уто й;к-й;ан лекме деч л;дын, Гоша ньыз-нюз веле койо, тувыраш тошкалтыш рож декат миен шогале.
Галян Гошам поктен колташ вийже ситыш, а вара… Вара утен каен, уло капшыге чытырненак шорто, шорто… Тыгай ;пкем самырык ;дыр чонлан кузе чытыман гын? Тудо вет саде рвезым икымше гана уло чонжо дене, яндарын й;раташ шонен. Шонен веле огыл, чынже денак й;ратен шынден ыле… А Гоша лачак…
***
™дыр п;рт леведыш ;мбалан вийнен шогале. Плащ полдыш-шамычым мучыштарыш, вуйжо гыч плащше гаяк пелганде т;сан беретшым кудашын, к;сенышкыже шурале: ала эше ш;жаржылан, але колаткаш чиктен пышташ й;ра…
Тыгодым Галян ;пшо, кужу, ш;ртнь; т;сан ;пшо, вачыже мучко шарлен кайыш, шошымсо волгыдо кечыйолеш йылгыжал колтыш. ™лычын ончен шогышо-влаклан ;дырын уло моторлыкшо таче, кызыт гына палдырныш. Тидым шукынжо й;кынак палемдышт. Лач кызыт Галя чылаштлан нигунамсе деч моторын койын.
Гоша огыл, Витя Бусыгин тудым семынже, тымарте ниг;лан каласаш тоштде, й;ратен коштын улмаш. Рвезын теве лач кызыт тидым тылетла шылташ вийже ыш сите, векат. Ниг; деч вожылде, одноклассникше-влак ончылнак кычкырале:
- Галя, ит т;ршт;! Й;ратем, тыйым й;ратем! Тыйым намыслаш, сотараш ниг;ланат ом пу, колат!
Рвезе вараш кодо. Галя тудын кычкырымыжым ала колын шуктыш, ала укеат, пытартыш ошкылым ыштыш…
***
Шыл магазин деке толын шумыжлан Лидия Васильевнан йолжат т;‰гылгымыла чучаш т;‰але. Шкежат пошла веле ш;ла – тунар вашкен, тунар чот куржын. Вигак Никитина ден Депресовам шинчаж дене кычал муат, нунын деке лишеме. Тыгодым эше Бусыгин ала-мом кычкырыш, но тудым колышташ жапше уке ыле, сандене мом кычкырымыжым умыленат ыш шукто.
- Кушто тудо? Кушто Скворцова? – логар кошкымылан к;ра, оралгыше й;кын тунемше-влак деч йодышташ пиже туныктышо.
™дыр-влак к;м-к;м, но Лидия Васильевнам тыште ужаш й;ршынат шонен огытыл, сандене, класс вуйлатышым ужын, ала трукышто ;рмышт, ала л;дмышт дене, чытырналтынат колтышт.
- Те паленда? Те коктынат паленда, мом тудо шонен пыштен улмаш? Айдеме улыда уке?! – шкенжым кучен кертде, кычкыра туныктышо. – Каласыза манам! Каласыза кызытак!
- Ме, ме… Уке. Шоя, л;дыктылмаш гына… шоненна… - т;кнылеш ик пел шагат ончыч гына туныктышо ончылно шкенжым пеш чолган кучышо Никитина.
- Мо ме-ме? Кушто, манам, Скворцова? – Лидия Васильевна Никитинам вачыж гыч кучен, туге чот р;залтыш, эсогыл к;кш; кап-кылан ;дырын вуйжат ала-кузе й;ндымын савалт кайыш.
Тыгодым туныктышо, шканже ;рын, «мом мый ыштылам?», шоналтышат, Никитинам колтыш. А тудыжо чытырыше кидше дене ваштареш шогышо п;рт ;мбаке, чынжым гын, п;рт ;мбач ;лыко чо‰ештыше Скворцова ;мбаке ончыктыш.
- Скворцо-ова-а! – уш кайышыла кычкырале Лидия Васильевна. Но ынде кычкыре ма, м;гыр; – ;дырлан садиктак…
Верешыжак шу‰галтше туныктышылан «Вашкеполыш» машина дене толшо медш;жар уколым шындыш. Лидия Васильевнан ушыжо пурымо гай лийме годым Скворцовам машинашкат пыштат ыле. Тыгодым лыжга шошо мардеж ;дырын урвалтыжым н;лтале да пурла йолыштыжо, пулвуй деч к;шнырак, колготко кушкедлыме палдырныш.
Ош халатан кок ;дыр машина к;ргышто Скворцовалан уколым шындаш да эше ала-мом ыштылаш пижыч. Тыгаяк ош халатан, очким чийыше илалше ;дырамаш Лидия Васильевналан, Юмылан тау, Скворцова илыше кодын, манын умылтарыш.
***
П;рт ;мбачын т;рштымыж годым Галян плащыже пуше‰ге укшеш пижын, тидыже шу‰галтме вийым иземден, э‰гекым мыняр-гынат кора‰даш полшен. Адакше п;рт воктене лумат але т;рыснекак шулен шуын огыл, тидыжат вуй дене к;ыш ма, чара мландыш перныме деч арален. Кеч-мо гынат, манмыла, ;дырын эше илышаш кечыже улмашак…
Класс вуйлатыше больницыш тунемшыже пеленак, «Скорая помощь» машинаш шинчын тольо.
Эмлыме верысе палата омса ч;чылтмеке, Лидия Васильевна воштончыш ваштареш шогалын, шкенжым т;сленак ончале. Ала-кушечын да ала-кузе чурийыш логалше лавыра, шинчапун чиялтыме тушь, т;рв; чия, пудра – чылажат п;жв;д дене иквереш варнен, чурийжылан ялт ораде т;сым пуэн. Шкенжым, тыгай т;санжым, туныктышо але марте ик ганат ужын огыл ыле.
К; вара, тудак, т;рл; семын чиялтыл пытарыме чуриян туныктышак огыл мо, улыжат шагат ончыч гына тунемше ;дырым шинчапунжым чиялтымылан намыслыш?..
Лидия Васильевна туалетыш каен, чурийжым мушко, нершовыч дене кукшемдыш да, й;ршеш йыжы‰дыме, м;‰гыж; ошкыльо. Тиде кечын тылетла школыш п;ртылаш ;нарже ыш сите…
А вара… Кок кече эртымеке, тудым милицийыш ;жыктышт, следователь деке. Но мом тудо тунам каласен кертын? Таче теве чыла раш палымыжла чучеш. А тунам… Тунам урок еда гаяк Егоровым, Никитинам, Депресовам эскерен. Нунын койышыштым шымлен. Егоров кажне гана шкенжым пе‰гыдын кучен, пуйто нимат лийын огыл. Никитина гын ик урокышто йот йылмым туныктышым шортмаш йотке шуктен… Молыштат Скворцова дене мо лийме нерген вашке монденыт.
Тудо арнянак педсоветым погышт. Туштат Лидия Васильевна нимом раш каласен кертын огыл, лачак иктым гына т;ен:
-Ом пале… Ом пале, мыланна нуным, тачысе самырык тукымым, умылаш неле…
***
Туныктышо тугакак, окна деч кора‰ кертде, уремыш, п;ртшылан ваштареш верланыше р;до парк могырыш онча, корак-шамычын ала м;гырен шортмыштым, ала куанен мурымыштым колыштеш. Уке, нуно, очыни, огыт шорт, уэш шошо толмылан куанен юарлат.
Чынак вет, уремыште – шошо, идалыкын эн мотор жапше. Чылажат помыжалтеш. Кундемна мучко, йырым-ваш, теле румбыкым поктен, шошо вашка, шарла. Тудын юзо вийже адакат ш;м-чоным модаш таратен, кап-кыл мучко рвезе в;рым ылыжта, у куаным, у куатым, уло чонеш илыш вийым тичак, лы‰ак ч;кта.
Тиде шошо мом конда, к; пала? Но айдеме тукым деке кунам-гынат ;кынымаш, намыс, совесть п;ртылеш манын, ;шаныме шуэш. Вет эре тыге лийшаш огыл…
Меат, шочмо кундемыш шошым угыч п;ртылш; кайык семын, шкенам, илыш-й;ланам, койыш-шоктышнам шымлен ончалшаш улына, очыни. Вет шошым кайыкат уэш пыжашым опта. А вес могырым ончалаш гын, ниг;ат ;мыр мучко эре самырык лийын кодын огеш керт. Кеч-могай поян лий – садак шо‰гемат. Тугеже, жаплан гына ты т;няш толмекына, айдеме айдемым пагаленак илышаш да шарнышашак, очыни, эрлат те‰гече лиеш…
1993 ий.