ГЪЯНИ ХАСИЯТ
Туканчи хьуз узуз ккундайзуз. Сельсоветдин председатели, йигъарикан сад йигъан, чан идарайиз дих дапIну, гьадму гъуллугъназ узуз теклиф гъапIу. КIулар гизаф ккадагъури гьахьунза, узхьан дициб ляхин апIуз хьибдарзухьан, дициб кьиртI хътарзухъ, зяиф хасиятнан инсан вуза кIури. УвутIан рягъимлу ва муштарйирин гъанаъ шлу туканчи гъич фужкIара хьидар. ГьапIнура гьамустIантина думу яв пише хьивди ва гьаддиз вуди халкь духьнайир вува", – кIури вуш–даш йиз кIул’ин туканчивал илтIибкьу.
Дугъриданра, туканчивал саб терефнахъан гъилигган думукьан читин ляхин дайи: душну Хивна, ясана Билижийиз шейъ дубхну, гъулаъ масу тувубтIан вуйинхъа?! Ва гъадабгъу пул дюзди гьюкуматдиз кьяляхъ тувуб ву сарун. Ктухуз удрургди. Дици кlypу кIури узуз пул гьисаб апIуз аьгъязуз. Фу ву хъа узкан гъябгъюрайиб – гъюкуматдин шейъ гьюкуматин пул ва гьякьлу гьякъ–гьисаб.
Аьхирки, гизаф даллай дарапIди, шубуд гъапи йигъан йиз разивал тувунза.
Думу ляхниз мици ухди рази хьуз багахьлуйири, мирасари, саб гафнииди вари гъуландари ял гъапIнийиз. ГьацIарихъ хъпехъуруш, узу думу пише кIул'инна дибисну ккундайи, фицики, муштарйири жини тIулар дапIну, узухъ шейъ, пул хъабхъну дустагъдиъ ахъуб мумкин вуйи. Хъа, узхьан муштарйир алдатмиш апIбакан гьич сарира гафкьан кIурдайи. Гьаз гъапиш, сумчIур инсандин арайиъ, чпин уларикк аьхю гъахьирин гьяни хасият йиз узузтIан дурариз ужуйи аьгъяйи.
Гьа, гьамус гьапIру? Магьа туканра кьабул гъапIунза ва ревизияйин кьяляхъ, гьубкьушварихьиди гьям–гьяшди дахьнайи шейъ–шюйънан кIулихь дийигъназа. Йиз урхнайивалин гъалабалугъ кайивалин гъял гъябкъю хпирра кюмекназ гъафнийи.Учу кьюриди, узуз ккубкьнайи цIийи ва багьаллу гъуллугънакан рази духьну, гьарсаб шейъ хъайи–хъайибси кьуларигъ дивунча.
Ревизия aпIруган улдучIву туканчийи чпин хул'ан ужу–ужудар, багьа-багьайиндар ва гьацира импортный шей’ар духну, гьадрарира тукандиъ хайлин йишв дибиснайи. Ревизори гъапнура вуйи: "Му шей'ар лап ужудар ву. Мурарик гъилигган имбунудар хъархъас гьисаб апIуз хай шулу. Лиг, узу дугъахьди чпин хул'ан фици хуз гъитнийиш! Гьелебеле мициб кьуш цIийиди дерккру туканчийиз ккубкьдар гьа!Гьатмунур чан гьякью хъахънай вуди гъахьну, гьамциб девлет хилиъ ади, гьапIруш аьжуз духьну". Узу ревизориз пуз гъапнура вуйза: хъа думу хъахънай хьузра вуда. Дугъан гъаз ву, йипа, тукандин шейъ чпин хулаз хъючIюбхну. Магьа, гьамус тукан тIапIубси: му вари шейъ халкьдиз пай апIарза. Гимихъна удучIвган, гьеле тукан кьабул апIайизра, узкан тIалабар апIурайи: импортный ужудар, багьайин шей’арихъди тяйин апIин кIури. Узу чаз гьаци гъапиган, ревизop, жигьил бай, узухьинди кидирчну улар гъилигнийи ва фу вуш пуз ккунди чан мелзназ ухди кьяляхъ хъизигнийи.
Гьилигу гьялариан дугъаз узкан хъял гъафибси вуйи ва цIиб кьяляхъна узу дугъан гъавриъ ахънийза. Сифте, узу чаз гьадму гафар пубси, узукди хъжагъури улхуз ттучIвнийи, гучIар ккаъри гъахьнийи ва гьар гъисабнаъ тIапIну ккудубкIу шейъ, гъяргъяр айи машиндин кьябазди хил хъапIну гатIабхьурайи гъяргъярин гъагъси тукандин кьулиинди гатIабхьуйи. Гьадмуган гизаф шей’арра чIур гъахьнийи: алюминий, цинкнан гъазнарин гьвалар, даргар каршнийи, шир алидарилан ултIубкIнийи, гандриж али кьюршарин кIакIар цIийи кастумариъ ва ккурттариъ урччвнийи, ва гьисаб дапIну, саб, шир ади, гьацIи, сатIлан гъварчнягъинди гатIабхьу кьутдиан шир удубзну аьхюбсиб пай шей'ар гъаршнура вуйи. Ари гьаддиз, ревизияйин кьяляхъ тукандизди учIвуз шлу гьял адайи, узу эвелиъ гъапиганси, гьям– гьяшди дахьнайи.
– Хъа я, дуст кас, уву узуз гьамци гъаз апIурава? ЧIур гъахьи шей’ар кьабул апIдарзияв, – гъапиган, ревизор, айтIанзина изибгури, чIуру дих адапIури уз'инна алжагъуйи:
– Дурар гьаци гъахьну кIури чIур духьнайин? Шир куркьушвар, магьа гьамшваъ скипидарра аяв, уччвуйи кажак ва ути йивну керх. Карчу, apшу гъазнар, гъапгъар, гъабар, бедерйир табушвра адру хал даршул, гьаддин кюмекниинди диш алаъну масу тув. Хъа шир ултIубкIнайидариз, накьишар кайибси йивн6у шир кIуллан алдаъ. Гьамус узу учвуз гьацдар улупурайиб дар, – кIури, чан чIигъариинди, гавурдин бали гавурди, гучI тувунзуз.
Хъа дугъаз аьгъюбкьан къанунар, ва гьякь вуйиз кIуру рякъ–ражар! Гьамшваъ шулайи вари нягьякьваларин тахсиркар cap узу – цIийиди дугъужвурайи туканчи, гьисаб апIуйи, ва, къанунарин бинайиин алди, эгер, йиз тIуларикан суддиз тувиш узу хьуд-йирхьуд йисазди дустагъдиъ итуйи. Шлиз аьгъя дицисдар къанунар! Жвуваз ккундушра–ккундаршра гьацдар гафарихъан гучI гьабхъуйи.
Му ревизорин чIигъариз лигуруш жвув гашу йикIуру. Учв гъузур апIури чIигъар, ккаъри гучIар, узу узуз ккунибси апIарза кIури, йиз узукна фикир дапIну, дугъу ревизия ккудубкIайизра йиз багахьлу касариз чпи гьерху шей’ар чиб вуйибтIан кьюб ражари артухъ кьиматназ туври гъашиза.
Наънан вуш, дидкан му ревизоризра хабар йибхь ва, узу итIузкьан хъюлу ацIнайирин машниин инчI илибшнийи.
– Кьяляхъ–кьяляхъ, юлдаш Аьбумагьсум, узуз рябкъюразуз, увкан ужур, дугъри, халкьарин имтияжар гьуркIру туканчи шул кIури.
– Учв, ревизия ккудубкIну кьяляхъ гъярайиган узуз чахьнаси гъач дупну, саризра деребкруси ибахъна гъапнура вуйиз: "Уву, Аьбумагьсум, къанунарихьан гучI мапIан. Ухьхьан дурар миндира–тиндира илтIикIуз шулдухьхьан, учв, адамийиз дилигну. Увуз ужуйи яшамиш духьну ккундувуз? – Узура "ав" гьапиза. – Ар узузра увутIан ужуйи духьну ккундузуз, Абумагьсум. Хъа йиз вазлиъ гъюрайи варжна йирхьцIур манат пулдиинди дици хьуз шулдар. Я увхьанра, увуз тувру варжна къабдиинди хьибдарвухьан. Магьа, ичв гъунши гъулариъ айи туканчйириз лиг, чпиз ккунибси а".
– Ав, ав, юлдаш ревизор, узу яв гъавриъ ахъунза. Узу ужуйи туканчивал апIидиза ва планар артухъра алди кIулиз адагъидиза, – дупну гаф тувунза.
Думу, кIудубкIну ревизия кьяляхъ гъягъруган сакьюдар, чав чIур гъапIу шей’ара ликрихъан хътурчнийиз ва узук миж кади гъузнийи.
Ужуб ва уччву гафну гъван гъюдли aпIуpу кIуруганси, дугъахьна вуйи рякъ–ражра аьгъю гъабхьизуз. Узура дугъаз сацIиб гьюрмат гъапIунза. Чав дипIну гъубзу чарвайин гьацI ва кьюб каньяк дугъан сумкайиъ ивунза. Думу шадну кудутIну, узуз уччву гафар дапIну ва хъана насигъятар тувну гъушну.
Хъа, магьа узу аза тукандиин къайда алапIури.
– Я, Абумагьсум, Абумагьсум! – узу тукандиъ айиб аьгъяди, йиз гъуншдин мирасди айтIанди хъяркънайи урчIар урччвурайи.
Сифте, узу адру мисал апIуз ккун гъабшизуз, амма, думу, аьмалдар гафар апIури, йиз гъяни хасиятнан гъавриъ айир, тукандизди учву, – Аман, жан дуст, сабан яв цIийи гъуллугъ мубарак ибшри, хъуркьувалар, бахтар ишривуз! Яв, списат дапIнайи саб цинкнан гьазан а кIури деебхьназуз, ухьу гьапIдикIан, Абусум? Гьаму ражари уву шейъ теебтури адарш, гьадму йиз саризра тутрувди гъибтузкьана гьибт. ***из умаж апIуз ужубдихъ мягьрум духьназа. Айи гъазникан сифканси урхъар кадахьнайиз.
– Я байкIа, Гьяжитагьир, гьадму гъазан саризра лазим дар, тукан хътIябкьиган гъач сарун, – кIури, гиран ктру гафариинди думу гьадауз ккун гъабхьунзуз.
– Дици дар гъа, Абусум, ху гашу йибкIурайиз. Уву тукан фила хътIябкьюру кIури дидхьан ккилибгури гъубзуз шулин? Думура Аллагъди халкь гъапIу гьяшарат ву. Гьа–гус, багахьнаси гъач, – тукандиъ учлан гъайри сарун фужкIа адаршра Гьяжитагьири йиз ибахънаси кIуру, – Гъвал кабшу гъазан, икибаштIан, багьна вуйиз, увузра аьгъявуз, багъна хътру аьжал даршул, узуз аьгъязуз, уву Мурадялдин бализ накь саб ужуб импортный Ангорский жигет тувунва. Магьа миржицIурна хьуб манат увузра алди, – йиз жибдизди гужназ иву.
Узу дугъаз:
– Йиз сарун имдариз, амдариз, амйибна амдруб гьадму Мирзагьасназ тувунза, – кIурушра хъугъуз ккундайи.
Сарун жара чара гъабхьундарзуз, йиз гъюдли хасиятну дугъанра тIалаб гьубкIуз гъибтну.
– Магьа гьаму йиз хпириз кIури дивну, айиб вуйиз, гьапIза, думу гьамус узукди улхидира ву. Аман жан чве, сарикнакьана макIанава, – кIури тIалаб гъапIунза ва гьадму кабшу гъазниъди, зиълан иливну шир кубкьу гъапагъра, чан хъади гъушу.
Гъамус саб гьяфтакьан шулайиз тукадиан ужуб шейъ ккудубкну.
Узу гьамдиинди мюгьтал вуза гьа, мурариз наънан аьгъю шулуш аьгъдарзуз, хулаз гъабхиб, йишвну дуфайин гъадабгъуру. Чан лайикь вуйи сяътариъ тукан абццнайиган дидин гъваларихьинди гьич cap гъуллугъчикьана гъюри шулдар. Жямаьтдиз дярябкъри кIури тукандиз, я хябяхъган, хъябкьрайи вахтнаъ гъюру, я – лисунган, вари алдагънайи арйириъ.
Ревизори кIуругаиси, каршу гъазнар, бедерйир, гъабар, ширар ултIукIдар, чIур гъахьи ккурттар вари ише гъушнийиз. Кюршлин кIакlap арсну палтар гъячIябгъну кIури, дидкан дурариз вижна ктайи. Гъадабгъайин гьациб вушра палат, дидгъян жараб ужуб гъибиржайин, магьа узуз ккубкьуб кIури, урхъар кидирчнайишвар шаксуз агьлариз улулури, узузра апIури люкьнар гъягъюйи. Узура дицдарин гъавриъ айир вуйза. Дурари зиълан апIурайи люкьнар вуйиб аьгъяйзуз ва гиран апIури шулдайза.
Тукандиан шейъ кам гъабхьнийиз. Гьяфатар, шекер, хю, гьар жюрейин удрар ва жара итIру-ухру шей’ар зат мидарди кьит гъахьнийиз, хъа ички ва папpyc кIурудар ухдитIан ккудукIнайиз.
Хъябкьну тукан, райпойиз шейъназ гъушунза. Райпойин искалатра, гьаму йиз тукандиъси улиъ адру шей’ари абцIна, хъа лазим вуйиб адар.
Саки, гьадму лазим вуйи ужудар ва багьа шей’ар жара туканчйири гьаму фукIара адру искалатдиан адагъури гъахура. Узу искалатчийихьна гьадрариз туврудар узузра ча кIури гъафиган, ап1ури люкьнар кьяляхъ хътIуккунзу. Му ражари гьич фукIара тувундарзуз.
– Дурарин, душну Билижийиай духнайидар ву. Увура гъадабгъну доверенность гьадина гьарах, – кIури гьаунзу. Амма йиз кьюб улиз гъяркъниз, дурари гьаму Хив искалатдиан адагъну гъахурайиб.
Узу искалатчийихъди уву дюз дарва, уву дашбашар гъадагъури вердиш духьнава кIури, гьякьяр ва къанунар агури гъузундарза. Эгер, гьациб рякъ ктабгънийиш, узуз дугъриди аьгъязуз, узкан варидари ул ктипруб ва уьмур миди, кафтар кIури узлан футнийирна тIуртIрар aпIpyб. Йиз фу дажи–къюрш удубкьна дурарихъди улхуз. Чпиз ккуниб апIри. Дурари апIурайи тIулар cap узузтIан рябкъюри адарда.
Гьар фила–вушра, ярхибдиин–жикъиб, Билижийиз гъягъюз мажбур гъахьунза. Сабпи раж вуйиз аьхир! Душваъ искалатчийира чан багарихьан дургин гъапIунзу. Узхьан мушварианра лазим вуйи шейъ адабгъуз шлубси дайи. Аьхирки, сарун жара чара имдруган, йиз нач’вал ва гучI’вал гъибтну, чаз ккуни шейъ гъабхурайи cap Хючна туканчийихьан гьерхунза:
– Я жан дуст, йипава: гъаму уву гъахурайи шей’ар узузра ккундузуз, анжагъ адар кIури туврадарзуз, му учвуз ади узуз гьаз адаркIана?
– Узуз, дуст кас, уву аьгъюр дарзуз. Уву фуж вува? – кIури гьерху дугъу.
– Узу – цIийиди дерккнайи Ляхла туканчи.
– Дерккнайи дарш дугъужвнайи? – Дугъу мици гьаз гьерхраш аьгъдайзуз ва хъана: «дерккнайир» вуза гъапиза.
– Уву дерккдар увухъди гъалатI гъахьнушул гьа?! Ляхниъ гужбалайиинди дугъужвуризтIан дерккнайириз гьарсаб рякъ–раж аьгъяди ккунду, аьхир. Гьа, магъа увуна узуз таниш гъахьихьа, анжагъ, ихь чиб–чпикан ккун апIурайиб фукIара адарихь. Ар гьаци, дураризра уву фуж вуш аьгъяди ккунду. Гъи увхьан мушв'ан шейъ адабгъуз хьибдарвухьан. Йиз мина гъюри ва гъуллугъ дюз даршули саб гьяфтакьан гъабхьнийиз. Уву, гьамус, ляхнин кьяляхъ дурариз гъач дупну ресторандиз хъади гьарах, дарш чарва хьади "марцци гьавайихьна" гъарахай. Хъасин, гьаци таниш гъахьиган, чпи кIурубси увузра шейъ теебтурвуз.
Ав, Хючна туканчийи кIурубси г'ъапIунза. Юкьур–хьур касди саб чарвара миржиб кьатIра Каспи гьюлин гъарзаригъ илдигъунча. Хъа йигъан гьир хьайиз искалатчийихьна гъафунза.
Дугъу: "Увухь транспорт хьайвухь?" – кIури гъерху. Хъа узу: ваъ, гъапунза.
– Яв хиялариан машинра узу тувди кIурана? Душну саб машин дабгну гъач, шейъ теебтурхьа.
Гьамус машин наънан абгуру? Дагпотребсоюздин машинарикра ктукьунза, айиб адар. Гьардихъ чан багьна хъа. Билижийиъ вари мяишатариан идицунза, гьич cap начальникдира машин тувдар. "Йиз фу ву?" – гъапунза начальникарихьра гъяри, душну чпик – шуфирарик кдудукьди.
– Пул фукьан тувурва? – дишла гъерху узу ктукьу сар шуфири.
– Фукьан шул? Чан гьюкуматдин тарифдин бинайиин алди.
– Сагъул, дуст! Гежихайрар ишри! Эгер увуз гьацир хъахънай гъидихъиш, гьаци гьадгъаз тув, – дупну думу узхьан гьидицу.
Гьамус жарарик кудукьназа:
– Амин жан дуст, гъач сарун, йиз тукандиз шейъ хьади.
– Наанa?
– Ляхлаз.
– Фукьан тувурва?
– Гьюкуматдин тарифтIан кьюб ражари артухъ.
– Узуз тариф–мариф аьгъдарзуз, пулин кьадарниинди фукьан шулу?
– Меселназ сумчIур манат, – гьадмукьан гьяйиф дарди тувуз кьаст ади гъапиза.
– Уву уз'ин аьлхъюрайир вуйва, гьеле жара туканчйирихьан гьерхну гъач фукьан тувруш. СумчIур манатдикан узу йиз началникдиз хьцIур манат тувнy ккунду, рякъяриъ алахъру ментариз къаб–сумчIур тувну ккунду, хъа узуз фу гъубзру? вapж хилиз ча, гъюрза.
Узу мюгьтал гъахьунза. Capун гьапIpy, гьаци гъапIунза ва машин хъапIну искалатдин урчIарнхъ дебккунза. Искалатчийи 10 шишал шекер, 5 шишал дюгю, 8 шишал дяхнин удар, 15 ишикI арагъйир, 10 ишикI гъяфатар ва шубуб ишикI папрусар гъидикIунзуз. Накладной къайдайиинди абцIну йиз хилиъ иву ва душваъ улупнайи шейъ машиндиъ ивуз ихтияр тувунзуз.
Шейъ машиндиъ ивуз узхьан, сарихьан удубкьурдар, я искалатчийи, я шуфири кюмек апIурадарзуз. Гъагъар хъиркIру рабочйир узуз лигури, зигури папрусар деъна. Дурар гьаму ляхин апIуз кIури искалатдиъ лихурайидар вуйи.
Узу дурарин багахьна душну, салам тувнy, кюмекназ гъюб ккун гъапIунза. Дурари, пул ча кIури, тIубар чиб–чпилан алдахуз хъюгъю.
Узкан, гьамина дуфну, зикв улдубдурайи пеъ гъахьнйи. Дурарилан аьрз шликна апIарва? Аьрз апIуруш дурар затра хъпехъидар, хъа дарапIди гъибтруш, узу сари гъагъи шишлар заъну машиндиъ фици ивза?
Рабочйириз саб кьатIнан кьимат тувуз буржлу гьахьунза. Кьябаъ шейъ ивну ккудубкIбалан кьяляхъ, накладнийирра хилиъ ади, вари шейъ йишв’ин алш – алдарш ктухуз дучIвза.
Гьарсаб шейънакан са–саб шишал, ишикI гьуркIрадар ва аьрз апIури искалатчийихьна гъафунза. Йиз хиял гъабхьнийиз, узу минди–тинди ул йивурамиди гьаму рабочйири саб уйин гъапIнушул кIури.
– Вари шей’ар чан вуйи кьадар деетнадарва.
– Фици теетнадар? Гъач ктухухьа, – кIури искалатчи машиндин кьябаъ учIву ва ктуху: 9 шишал шекер, 4 шишил дюгю, 7 шишал дяхнин удар, I4 ишикI арагъйир, 9 ишикI гъяфатар ва 2 ишикI папрусар. Магьа, вари, накладнойик кайибси дюзди ади?
– Уву, дуст кас, дюз ву гьаз кIурава, – гъапиза искалатчийиз, – магьа накладнойиъ 10 шишал шекер улупна, хъа уву 9-тIан деетнадарва, 5 шишал дюгю, хъа уву – 4-тIан... – узу ккудубкIайиз, гьуркIну адрудар чакна пайиз аьгь гъапIундайи ва уз'инна, чпин абайин гьитIибкIну гъабхурайиси, алжагъуз хъюгью:
– Увуз аьгъяйвуз, Аьбумягьсум, шекер талонарииндитIан дееебтруб вуйиб?!
– Аьгъязуз, – гъапиза.
– Думу гъабхуз увуз ихтияр тувру кагъаз хьадарвухь, хъа увуз узу тувназа, сацIиб ихь арайиъ гьюрмат ибшри дупну. Хъа уву увуз гъапIу гьюрмат йиз машнагъян йивурава. Гьаму тувнайибдиин рази дарш, ча узухьинди накладной, йиз шекер кьяляхъ апIин!
Мушвахь узу йиз ккурттариан адахъунзу! Му дюньяйиъ фу вушра хьуб мумкин ву. Йиз гъурд’ан гъюрайиб фукIара адар ва сацIиб фикир апIбалан кьяляхъ: ибшри гьадму саб шишал увуз гъапиза.
– Гьа, думу дици, хъа гьамундар камди вуйидарикан гьапIхьа? – узура йиз сес сацIиб ягъалди йиз кIубанвал улупуз хъюгъза.
– ГьапIур? Арагъи, папрус, гъяфитар, удар, дюгю гьич саб йишваъкьан айин? – узуз хътIурччвури суал туву дугъу.
– Ваъ, – гъапиза.
– Эгер увуз дурар ккундарш, ча йиз кьяляхъ. Дурарин ерина гьамшвариъ ахьнайи консервйирна комптар гъайих.
– Йиз тукандиъ айидарикан гьапIдикIан кIурайир вуза, уву узуз дурар xъана хъирчуз. Саб терефнахъан уву кIуруб гъякь ву. Я кас, узу думу шей’арин пул наънан дивза? Ревизия гъафиган йиз хал ккадибхъдарин? – Йиз язухъ шлу лал сесниинна улдучIвну гъапиза.
– Хъа, я, ужур кaс, йиз хал увузра ккадабхъну ккундийвуз? Закур йигъан узу йиз начальникдиз фукIа–мукIa тутрувиш, узу хъа йигъан ляхниан адаъруб аьгъю йибхь.
Сарун кIурб–даркIрубдихъ аьжуз гъахьиза. Фу кIарва?! Гьаци, камди вушра ивну машиндиъ шей'ар Билижийин базайиан адапIунза ва гъулаз гъюз кlypи рякътIин гъашиза. Билижийин кючйиригъ гъимиди cap жигули хъайири машин дебкку ва йиз багахьнаси дуфну гьерху:
– Папрусар хьайвухь?
Узу, хъахънайиси, йиз гъюдли хасият ву аьхир, дугъаз "ав" гъапиза.
– Фундар?
– "Астрйир".
– Швнуб ишикI?
Гьамгъан гьамцдар аьгъю дапIну гьаз ву кIури, дюз дарди: саб ишикI хьазухь, гъапиза.
– Дюз йип. Увухь кьюб ишикI хьамивухь. Ма, яв гьадму кьюбиб ишкIарин кьюбди кьимат, ча гьадрар узуз.
Кьюбди кьимат, гъапиган, уларихьан акв гьадабгъурси, узура шад духьну, «Жигули» хъайириз кьюбиб ишкIара тувунза. «Му мици – йиз узукна фикир гъапIунза, – искалатчийи улдубтIу ишкIинтIан артухъра пул гъабхьизуз. Имбуну шей'ара гьаци масу тувдиза. Му фу гъабхьи байкIа, узкан улдубду пеъ кадаъну!
Йишв гъабхьиган машин диш дапIну йиз урчIарихъна хъапIуз гьитну, душваъ айи вари шейъ хулазди ичIи гъапIунза. Ва гьадму йишван, заан кьиматнаан саризра хабар–ятар даршлубси вари шейъ гъуллугъчйириз пай гъапIунза. Дурарин гьаз вуш, кью–кьюб ишикI арагъйир гъадагърударра гъахьнийи. Дурар узкан разишну кудутIнайи. Йиз гъяни хасият дурари заан гъапIу. Гьамусдизкъан ляхин гъапIу туканчйирилан гизаф тlypтlpap aпlypи гъаши. "Дугъу гьарган, ужударстар мутмйир чпин мирасариз ва багахьлуйириз туври вари гъул мутмуйихъ мягьрум дапIайин дебккуйи" – кIур узукна.
Йирси тукарчийиланси, гьацари узланра тIуртIрар гьар йишвариъ лихури гъаши ва нач адрудари дюз машнаъра кIури гъахьнийиз.
Узхьан дурарикди элегбар, улхбар апIуз шулдайзухьан, гьаз гъапиш, гъяни хасият хъайирин ушвниан чIуруб, кьутIкьлиб удубчIвури шулдар, я, узуз люкьнар апIуз ккун гъабшишра, дициб алчагъвал ктипуз хьивдарзухьан. Гьеле Аллагьдикьана инсанариз ккуниб вари апIури шулдар, хъа Дугъак гъилигган узу фу ву?! Гьаци вуйиган, жвувхьан шлубси шейъ хури, ариш–вериш гъабхури гъихьиза.
Йиз тукан шейъ–шюйънахъ кьитди гъибтри гьич шулдайза. Хив искалатчийихъдира, Билижи искалатчийихъдира ва ревизорарихъдира ужудар аьлакьйир ккергънайза.
Вари жямаьтдиз чпиз рубкьру хю васана шекер масу тувруган ярчврариз саб аьмал дарапIиш йиз хай гъюрдариз. Аьгъдрудариз, шекер абхьну иливру тазран парсанг капIри шулдарза. Ужуб туканра вуйиз гьа. Баркаван, гизаф лам айибра ву. Эгер, къурдиси гъабшиш, шид йибчури лам апIуз аьгъязуз. Шекри ва хюйи ламишин ухди зибгуру. Гьич саб вахтнара, гъабхи шейъ ухди масу тувуз чалачмиш духьну ккундар. Дурарира халачйирин искалатдиъ мурслариси сацIиб шид дубхъну ккундарин. Дицистар жизби–жизби, кьискьис тIулар апIуру кIури узуз ктубчIвурайиб гьич фукIара адар. Йиз шейъ хьади гъафи шуфириз уьл гъивну ккундарин, гьаци дарш, узуз туврайи зарал, йиз гъябгъюрайи харж фтиинди ккебкза? Счетдихъди ляхин апIy6ра узуз гизаф ккуниб вузуз.
Тукандиз гъафирин хиял шулу: узу счетдиин "тIиркI, тIиркI" апIури кIитIкIитIар хъаъруган, гагь гирйирихьинди лигури, гагь счетдихьинди, дюзди гьякъ–гьисаб апIура кIури.
Кепкер дишла – манатариз, граммар киллйириз илтIикIури шулза. Гьаци апIруган гьисабар гъахуз рягьятди ву. Ва, эгер дицдарикан аьгъю муштари алахъишра, дугъу узукди улхбар апIидар: саб–кьюб кепкин, граммарин гафар шулин кIури.
Гизафна гизафси, мисалназ миржицIурна ургуб, ясана урчIвцIурна кьюб, урчIвцIурна йирхьуб кепек учву тувну ккунду кIури шулза, манатдин багахьнаси, узу чпилан улдубтIурайиб фикирназ гъададабгъуз ва пул тувруган, гьадму гъузрайи сакьюдар кепкер кьяляхъ дидрисуз.
Йиз гъамцира ужу шулиз: жвилли пул вари хулаъ гъибтайин, жвиллиб адариз дупайин, жара, ише дяргъру шейъ хъипри, ясана гъузрайи кепкерин ерина кьюб–шубуб грамм артухъ туври, я кьюб гъяфат хъирчри.
Жвув, гьарган гьамци марцциди ляхин апIури, чан гьунарариинди улихь душну ккунду. Эгер узухъ ижми хасиятсана хъайиш гьаци уччвуйи халкьдин гъайгъушнаъ шуйза. Гьяйиф, йиз гъяни хасиятну фукIара апIуз гъитдар. Саб дарш саб нукьтIа ктарди даршул! Ихь мицдар ляхнари ухьу фтихъна ***кIан яраб?!!