III. Солиштирамиз СССР билан...

Анвар Шукуров
     Интернетдан укиб колдим. «Оптимист одам, гояларни танкид киларкан, пессимист эса одамларни». Мен Узбекистон демократик кадриятлари юксак кадрланадиган мамлакатлар даражасига етишига ишонган холда конунларимизни таргибот, ташвикот ва суд мустакиллигини таъминлашда нималар килишимиз мумкинлигини чамалаб ушбу маколани ёзишга карор килдим.
    Оптимист киши сифатида мен хам кишиларни танкид килмокчи эмасман. Мансабларни, идораларни, улар олиб бораётган сиёсат, яъни гоялар, дунёкарашларни танкид киламанки, мен бу камчиликларни бартараф этиш мумкин деб умид киламан.   
Хитойликлар бир-бирига ёмонлик тилаганларида «ислохотлар даврида яшашингни тилайман» деркан. Бунинг турли хил маънолари бор.
    Биринчидан ислохотлар даврида тез-тез конунлар узгариб туради. Шунинг учун хар кандай узгаришлар юз бериши мумкин. Кишилар бу даврда хавотирда яшайдилар. Кучлилар, ёшлар яшаб колиши мумкин. Баъзиларнинг боши бу ислохотларнининг огирлигини «кутаролмайди». Шунинг учун юкоридаги гапни «бошинг ташвишдан чикмаслигини тилайман» деб хам тушуниш мумкин.
    Иккинчидан ислохотлар конунларни узгартирмасдан одамларнинг дунёкарашларни узгартириб хам содир булиши мумкин.
    Бунда конунлар жойида колаверади, бошликларнинг буйруги, топшириги, телеграммаси хал килувчи роль уйнайди. Бошликнинг буйруги бирон-бир салбий окибат олдини олиш учун булса, майли, аммо нафс йулида булса унинг окибати ёмон.
Битта хаётий мисол келтираман. Мустакиллигимизнинг илк йилларида Россиядан металл кувур келтириш камайган пайтларда, эскитдан шу иш билан шугулланиб юрган тадбиркор оборотидаги бор пулини сарфлаб бир неча рефрежираторли вагонга узимизнинг дала пиёзини жойлаб, Фукаролик кодексида назарда тутилгани каби бартер йули билан металл кувур олиб келиш учун шартнома тузиб, Россиядаги металлургия комбинатига жунатишга тайёрлаб, вагон музлатгич хароратини 18 градус иссикка куйдириб (ташкарида хаво харорати 30 даража иссикдан кам эмасди) хужжатларни расмийлаштириш учун, уша пайтларда янги ташкил булган божхонага борса, Вазирлар Махкамасининг биринчи уринбосаридан «полиз махсулотларини чикариш такиклансин» -деган мазмунда шошилинчнома келиб копти.
    Тадбиркор вагонлардаги пиёзини тушириб, харорат узгариши туфайли тезда сифати бузилиб, сувга айланаётган пиёзини  арзон-гаровга ошхоналарга сотишга мажбур бупти.
    Фукаролик Кодекси, конунлар, конуности норматив хужжатлар, шартнома интизоми каби мукаддас тушунчалар, биттагина шошилинчнома билан бекор булаётганига эътибор беряпсизми???!!!
    Хукуматимизнинг мана шунака шошилинчнома-ю, мажлис баённомалари оркали канчадан-канча конунларимиз обрусизлантирилаётгани, судлар мустакилликдан кура маъмурий органлигига кайтаётгандек, бунинг окибатида демократик тушунчалар оркага чекиниб Бухоро амирлиги даврига кайтмаяпмизми? деб уйлаб коламан баъзан. Шунинг учун хам мен узимизнинг эски колипимиз Бухоро амирлиги колипи яшовчанлигини таъкидлаяпман.
    Тадбиркорларнинг дард ва хасратлари очик-ошкора чоп этадиган янги сайт очилган холатда бунака мисолларни куплаб келтириш мумкин булади.    
Бунака шошилинчномалар хеч нарса эмас. Балки, уларнинг баъзилари тугриям булиши мумкин. Унинг тугри ёки нотугрилигини Суд (фукаролик, хужалик, конституцион) аниклаб бериши керак.
    Лекин одамларнинг дунёкарашини журналистлар, шоирлар, ёзувчилар, режессерлар хам узгартириб юбориши мумкин.
    Одамлар деганда хукукни мухофаза килувчи органларда фаолият юритаётган кишилар хам тушунилади. Конун химоячилари, адвокатлар, тергов органлари, прокурорлар, судьялар ана шу шоирлар, кинорежессерларнинг ижодий, бадиий тукималари дея, объектив холатдан четланишлари, нотугри ажрим, хал килув карори ёки хукм чикариб куйишлари барча учун – органлар, давлат, жамият учун зарарлидир.
    Хуп СССРда ахвол кандай эди?
    Юкорида айтиб утганимдек 1986 йилдан 1991 йилларгача мен СССР даврида яшаб, халк хужалиги сохасида ишладим.
    Укишга кирган 1981 йилда кейинчалик ном берилган тургунлик даврининг энг авжига чиккан палласи эди.
    Оддий халк ичида Хукуматнинг килаётган ишларидан норозилик кайфиятини англаса буларди. Лекин мен у пайтда бу жараённи англашдан йирок эдим. Чунки, 1981 йилда мен бор-йуги 16 ёшлик бола эдим.
    Катталар шундай кайфиятда булганлигини битта мисол билан тушунтириб берай. Тошкентдан Каршига самолетда келдим (уша пайтларда талабалар хам самолетда талабалик билети оркали чиптанинг ярим нархини тулаб бемалол самолётда учиши, поездда август ойидан май ойигача, балким июнгача мумкин эди) ёки Каршидан – Гузоргача булган йул зерикарли булганлиги поезддан тушиб, Гузор йулига чикиш учун, Карши шахар ГАИси ёнига кадар олиб бориш учун такси ёлладим. Таксичи киракаш рус кишиси булиб ВАЗ-2101 маркали «Жигули» машинасида эди.
    Мен айтиб бераётган вокеа 1982 йил булса керак, чунки Л.И.Брежнев хали тирик эди, мен хам биринчи курсда ёз ойида уйга келишим мантикка терс. Демак мен ушанда биринчи курсни тугатган эдим.
    Бироз лирик чекиниш. Мен 1981 йилда мактабни олтин медаль билан тугаллаб Тошкент Давлат университети юридик факультети кундузги булимига, битта имтихон топшириб укишга киргандим. Имтихон топширган фаним адабиёт булиб, унда иншо ёзганман. Иншонинг номи «В.И.Лении – хамиша бархаёт» булган. Иншони роса илхомланиб ёзганман, мана шу гапнинг узиёк менинг совет давлати, унинг авангарди булган КПССга уша пайтдаги ишончимни эслатади.   
   Самолётда ёки поездда борганимни аник эслай олмаётганимнинг сабаби Карши аэропортидан Карши шахар марказига борадиган автомашина ёки маршрут таксилар йук хисоби эди. Бор таксилар хам киммат нарх айтишарди. Шунинг учун аэропортдан Карши темир йул вокзалига кадар осма куприк оркали пиёда юриб билан келиш мумкин эди.
   Темир йул вокзалида хам битта-иккита таксилар бор эди. Улар купинча Армия сафидан келаётган аскарларни «овлаш»га ихтисослашган булиб, арзон нархга уринларидан кимирламасдилар.
   Мен урис кишисини танлаганимга жиддий асос бор эди. Отам рахматлик савдо ходими булиб, Россиянинг жуда куп шахарларида булган, урисларнинг камчиким туйлари-ю, битта бушлат билан кишни утказиб, камтарона яшашлари, бирон жойга ишга юборилса бутун лаш-луши бир чемодан булиши, шунинг учун уларнинг халолликлари хакида куп гапирганидан биз фарзандлардаям шундай фикр пайдо булганди.
   Иккинчидан биринчи курснинг узидаёк узаро сухбатларда, ёши катта уддабуррон курсдошларимиз юридик факультетда дарс берадиган укитувчиларнинг  харом лукма ставкасини айтиб беришарди. Ушанда узбек потогидаги укитувчиларнинг зачет ёки имтихон учун пул олмайдигани бармок билан санарли, рус потогида эса зачет ёки имтихон учун пул оладиганлари деярли йук эди. Бу фактнинг узиям отам айтган фикрларга хамоханг эди.
   Шунинг учун мен машина хайдаб кетаётган рус кишисини тухтатдим. Менимча йул хаккини бир сумга келишдик. Хайдовчи 40-45 ёшлар атрофидаги кичик буйли, малласоч, оддийгина кийинган, менимча «Каршистрой»нинг ишчиларидан бири эди.
Орадаги масофа унча узок булмаса-да, кандай килиб гап атроф-четимизда юз бераётган «безобразие»ларга караб кетиб колди эслолмайман.
Лекин хайдовчининг «наша время придет, а сынок, ну тогда мы тоже им покажем»-деди.
   Мен хам унинг гапини тасдикладим.
   Шунда у мендан каерда укишимни суради. Мен «юридик факультетида» дейишим билан унинг кайфияти 180 даража салбийга узгарди ва у бошка гапирмади.
Лекин уша ишчи айтган давр орамизда булиб утган сухбатдан сунг, уч-турт ой утгач келди! Бутун хокимият КГБ бошлиги Ю.В.Андропов кулига утди ва «безобразничать» килиб юрганларнинг купчилиги думи киркилди.
   Биз талабалар Ю.В.Андроповнинг килаётган ишларига хайрихох эдик. Лекин халк хужалиги ва иктисодни КГБ кулига топшириш бошданок, гоявий жихатдан нотугри эканлигини билмаганмиз, билишимиз мумкин хам эмасди.
   Аммо, Ю.В.Андропов бир нарсада хак эди. Хеч кандай сохани порахурлик, таниш-билишчилик, саводсизлик, махаллийчилик, миллатчилик, гирромлик, макр-хийла оркали бошкариб булмайди!
   Андропов даврида хамма иш билан таъминланиши лозим деган шиор кун тартибига чикди. Куча-куйда бекор юрганлар ушлаб кетиларди. Ишчи профессияси обруси оша бошлади.
   Унинг гаплари пролетар дохийси Карл Маркснинг «жиноятнинг онаси – кашшоклик, отаси ишсизлик» деган шиорига хамоханг эди.
   Лекин иктисодиёт каттиккулликни севмас экан. Ишлаб чикариш, яратиш, бунёд килиш ижодий мехнатни севаркан. Шу билан бирга у ута нозиктаъб, соддадил, химояга мухтож буларкан.
   КГБ бошлигидан иктисодиётдаги «харбий интизом»дан бошка ниманиям кутиш мумкин эди? Ахир пролетар дохийларининг хаммаси СССР ташкил этилгандан буён Диктатура - Зуравонликни ёклаб чиккандилар, таргиб килгандилар, куллагандилар.
   Уларга бу йулнинг хатарли эканлигини айтганлар аёвсиз киргинларга дуч булди, отилди, камалди, сургун килинди-ку.
   К.Г.Паустовский деган рус –совет ёзувчисининг 1930 йиллардаги, уша темир интизом пайти хакидаги мана бу фикрларига эътиборингизни каратаман:
«Когда кончилась гражданская война и началось «мирное строительство» («фронт труда») все сразу увидели, что «король голый» и вся сила его – только в войне, в разрушительной энергии злобы, в ужасе, в махновцах, одетых в колпаки из старых красных и зеленых портьер.
...Каждый день учеты, регистрации, допросы, реорганизации, сокращения штатов, слияния, аресты, боевые приказы, картавые мальчики с револьверами на заду, дурацкая суета и отупелое ничегонеделание – так живут советские учреждения.
Чтобы создавать, нужна свободная душа и детские пальцы, а не прокисший ум, изъеденный как молью партийной программой и трехлетным озлоблением».
Юксак истеъдод сохиби, ёзувчи К.Г.Паустовский бу гапларни ошкор айтмаган, шунчаки, атроф-четида булаётган ахмокона вокеаларни куриб азоб ва изтиробларга тулган пайтида ён дафтарчасига ёзиб куйган холос.
Айтиб курсин хам эди!!!
   Энди "Каждый день учеты, регистрации, допросы, реорганизации, сокращения штатов, слияния, аресты, боевые приказы, картавые мальчики с револьверами на заду, дурацкая суета и отупелое ничегонеделание – так живут советские учреждения" Жумласини узимиздаги фермерларнинг катталаштирилиши ёки кичиклаштирилиши жараёнлари билан таккослаб куринг? Ухшашми? А, лаббай?