4. Герман кабилалари ота ватани каерда?

Анвар Шукуров
      «Янгилик – ёддан кутарилган эскилик» деган гап бор. Менинг узбек тилида баён этаётган ушбу фикрларимни Узбекистондаги расмий шахслар бадиий тукима сифатида кабул килишган. Майли бу уларнинг фикри. Менинг улар билан талашиш фикрим йук. Чунки, биз бошка – бошка улчовларда фикр юритамиз.
      Рус тилшуноси Б.А.Серебренников «хар кандай фикр тан олиниши учун, бошка фикрлар билан асослантирилган ёки уз-узидан куриниб турган булиши керак» дейди.
Мен энг ишончли манба сифатида Куръон оятларига таянаман. Ундаги баён этилган вокеаларни тарихий факт сифатида, пайгамбарларни эса тарихий шахс сифатида эътироф этаман. Куръон призмаси оркали Таврот, Забур, Инжилни хам Аллохнинг сузи сифатида инсониятга туширилганлигига шубха килмайман.
      Совет ёки мустакиллик атеистик дунёкарашдаги фан олимлари бу диний китобларни тан олмайди. Вахоланки, инсонни тафаккурга чорловчи бирон куч булмаганида, у вахшийликда хайвондан фарки булмас ва жуда кадим замонлардаёк бир-бирини йукотиб тугатар эди.
      Биринчи тафаккурга чорлайдиган восита – Китоб сахифалари Иброхим пайгамбарга туширилган эди. Иброхим пайгамбар замонида одамлар хак йулдан тойиб, уз болаларини узлари ясаб олган Бутлари йулида курбонлик килардилар. Иброхим пайгамбар билан Исмоил пайгамбар уртасида булиб утган курбонлик вокеаси ибратидан сунг, курбонлик учун одамларни улдириш ман этилди. Одам болалари вакти-вакти билан диндан тойиб кетар, ушанда уларни тугри йулга солиш учун Китоблар тушириб турилди.
      Мусо пайгамбар замонида Миср шохи Фиръавн узини Худо деб эълон килиб, уз халкини унга таъзим килишга мажбурлади.
      Мусо пайгамбарга илохий биринчи Китоб – Таврот туширилди. Фиръавн ва Мусо пайгамбар уртасидаги вокеа эса, одамнинг одамга сажда килиши нотугри, иккиси хам тенг хукукли эканлигини билдирди.
     Аммо, Таврот ворислари унинг матнларини узларининг нафслари йулида узгартира бошладилар, бу ходиса Довуд пайгамбарга туширилган Забурда хам, Исо пайгамбарга туширилган Инжилда хам кузатилди.
Куръон тушишидан олдинрок араблар ахлоксизлик бобидан тубанлашиб кетганлиги маълум. Улар узлари ясаб олган бутларига сигинишдан ташкари, ялонгоч тарзда Маккани зиёрат килишар, янги тугилган киз фарзандларининг баъзиларини тириклайин улдирар эдилар.
    Дарвоке, ер юзида яшаётган инсонлар учун охирги пайгамбар тушиши хакидаги конунлар Тавротда хам, Забурда хам, Инжилда хам бор эди. Охирзамон пайгамбарининг келиши аломатлари хам унда баён этилганди. Жумладан Инжил нозил килинган Исо пайгамбар, охирзамон пайгамбари хакидаги сузларни тафаккур килгач Аллохга муножот килиб, охирзамон пайгамбарига уммат булишдек бахтга мушарраф булиши учун, уни жонини олмай туришликни сурайди. Унинг илтимоси каноатлантирилган ва у киши осмонга олиб кетилиб, уринларига бошка шахс колдирилган. Киёматдан олдин Исо пайгамбар ерга ташриф буюрадилар. Исо пайгамбарни Аллохнинг угли ва уни хочга михлаш ходисани мухокама килиш оркали насронийлик дини келиб чикди.
    Албатта, ер юзидаги энг катта муъжиза охирзамон пайгамбари Мухаммад с.а.в.нинг келиши, унга Куръон нозил килиниши, у кишининг меърож кечасида еттинчи кават осмонга кутарилиш хакидаги вокеалар эди.
   Куръоннинг нозил килиниши, унинг матни мана 14 асрки узгаришсиз колиб келаётганлигининг узиёк тафаккурга чорлайдиган вокеадир. Умуман олганда барча акл юритишга чорлайдиган фанлар диний китоблардан келиб чикади.
Бу китобларни тан олмаслик эса илмда оркага колишга олиб келади. Бунинг ёркин мисли совет илми ва фанидир. 1917 йилдан 1991 йилгача булган даврни солиштириб куринг, бунинг яккол исботини курасиз. Собик СССР бирон-бир гуманитар фан – тарих, фалсафа, адабиёт, тилшунослик, санъат, маданият, технология сохасида кисман художуй Гарб, Япония билан ракобат кила олмас эди.  Молия, банк, кредит, сугурта ва бошка фанларда ва хоказолардаям Европа устун.
Суд, жамиятшунослик, конуншунослик, инсон хукуклари масалаларидаям диний илмни рад этмаган, балки унга суянган гарбнинг устунлигини курасиз.
Чунки, социалистик-худосизлик сиёсати даврига буйсундирилган тарих, фалсафа, адабиёт ва бошка гуманитар фанларнинг барчасида чукурлашиб боролмаслик табиий ходиса.
Европа ва Америкадаям атеистик фикрловчи, СССРга иштиёкманд кучлар бор эди, уларга куйиб берсангиз, советлар назарияси улардаям хукмрон булиши мумкин эди. Аммо, дунё тан олган олимлар диний Китобларнинг ахамиятини тугри ёритиб, худосизликка асосланган гуманитар таълим ёйилишига банд куйдилар.
Шундай олимлардан биттаси Халкаро Нобель мукофоти лауреати, физик ва файласуф Альберт Эйнштейн эди.
Эйнштейннинг фикрича – Дин, Санъат ва Фан  битта дарахтнинг шохларидир.
Нега дин бу ерда биринчи уринга куйилган? Чунки, барчаси Самовий Китоблардан бошланади. Агар Самовий Китоблар тушмаганида эди инсоният санъат билан хам фан билан хам шугулланмаган буларди. Бу аксиома.
СССРдаги расмий фан диний китоблар: Таврот, Забур, Инжил, Куръонни тан олмади. Аслида, «фан тан олмайди» деган гап мантиксиз. Чунки, мана шу фанларнинг барчаси Таврот, Забур, Инжил, Куръондан усиб чикканлигини А.Эйнштейн назарда тутяпти. Шунинг учун «фан бу Китобларни тан олмайди» дейиш, отасини тан олмаётган бола мисоли кабидир.
Файласуф Альберт Эйнштейннинг кейинги мулхазаларига эътибор беринг:
«Илм-фанни хакикатга етиш ва англаш туйгусига туйинган (шимдирилган, буктирилган) кишилар яратади. Лекин, бу туйгунинг манбаи диндан олинади. Бу дунёнинг хисобли эканлиги, яъни онг билан уни идрок килиш мумкинлигига ишончнинг манбаи хам диндир. Бу акидага катъий ишончсиз хакикий олимни мен тасаввур килолмайман. Мажозий маънода буни шундай тасвирлаш мумкин: илм-фан динсиз – чулок, дин илм-фансиз – сукир». 
Аммо, Альберт Эйнштейннинг талабига зид уларок диний илмга катъий ишончсиз олимлар куп. Атеистик дунёкарашга эга олимларни олсангиз хам бу руйхат жуда катта сахифаларни эгаллайди. Дахрийлар Самовий Китобларни одамларнинг ижод махсули деб хисоблашади ва шу билан уз тасаввур доираларини чеклаб куядилар.
Яна А.Эйнштейннинг фалсафий мушохадаларига кайтамиз:
«Тасаввур билимдан кура мухимрок. Билим чегараланган, тасаввур эса бутун борликни камраб тараккиётга сари етаклайди, тадрижий ривожланишни вужудга келтиради».
«Урганишимга тускинлик килаётган ягона сабаб, – бу менинг илгари (шу сохада) олган билимимдир».      
«Бу сохада янгилик килиб булмаслигини хамма билади. Лекин, бу сохадан бехабар битта саводсиз келади ва у янгилик яратади».       
«Инсониятнинг хакикий тараккиёти нафакат ихтироларга мойил акл, балки англашга кодир аклга хам боглик».
 «Илмий ихтиролар жараёни – нафсиламбрини айтганда, тинимсиз муъжизалардан кочишдир».      
«Аклга сигмас (галати)   уринишларни килувчиларгина, имконсиз нарсаларга эришадилар».      
 «Тасодифлар замирида Худо узининг борлигини яширади».      
Юкоридаги эътирофларни укигач бутун дунё тортишиш конунини кашф килган А.Эйнштейннинг диний ва дунёвий илмларни ёнма-ён олиб борганлигига гувох буламиз. Совет Иттифоки олимларининг фан-техника, илмий, бадиий, хукукий, маданий, маиший сохада ривожланиш жихатидан Гарб олимлари, мутахассисларидан оркада колиб кетишининг асосий сабаби хам айни шу диний ва дунёвий илмларнинг мутаносибликда олиб бормаганликларида эди.
Альберт Эйнштейннинг юкоридаги ажойиб мисраларига якун ясаган холда замонавий укувчи учун битта фикрни кушимча килиш мумкин. Хазрат Бахоуддин Накшбанднинг, «калбинг Аллохда, кулинг ишда булсин» акидасидаги «иш» сузини «илм»га узгартирсак Альберт Эйнштейннинг юкорида айтган гапларини бир мунчокка терган буламиз, менимча.
Бизнинг аждодимиз Ал Беруний хадисдаги ер планетаси туякуш тухумига ухшашлигини амалда исботламокчи булди. Шунинг учун у глобус яратди ва уша пайтдаги жугрофия, тарихга оид кулёзмаларни тахлил килиб, уларда акс эттирилган мамлакатларни глобусга жойлаб чикди.
Абу Райхон Беруний бу ишни кандай амалга оширганлигини америкалик олим А.Старр аниклаб берди. Маълум булишича, у киши узларида мавжуд илмий, географик маълумотларни йигиб глобус яратадилар. Глобусда хозирги Евроосиё, Африка китъаси акс эттирилади. Колган тарафлар эса сувликка ажратилади. Минераллар огирлигини хисобга олиб, бундай холатда шар (ер планетаси) муаллак туролмаслигини хисоблаб, Атлантика океанидан кейин хам курукликдан иборат китьа булиши кераклигини мантикан исботлаб берди. Айни шу мантикий хулосаларни далил килган Христофор Колумб орадан 500 йил утгач  океан буйлаб саёхатига хомийлардан маблаг йигиб, йулга тушди назарий томондан исботланган курукликни топди. Абу Райхон Беруний бобомиз эса, шоир айтганидек, «акл машъали» билан Америка китъаси мавжудлигини расмий фан тан олишидан беш аср олдин аниклаб берганди.
Абу Райхон Берунийнинг илмга канчалик чанкоклигини ушбу гикоядан хам билиш мумкин.
Ривоят килишларича улим тушагида ётган Ал Беруний бобомизнинг ёнига математик шогирди келибди. Ахволлашибдилар.
Соглиги жуда ёмон булишига карамай Беруний шогирдидан: -фалончи жумбок масалани ечдингми?-деб сурабди.
– Ха,-дебди шогирд
– Кани, ечимини менгаям айтчи?
– Устоз, согайиб кетганингиздан кейин айтсамчи?-сурабди,-шогирд.
– Масаланинг ечимини билмай улиб кетишимни тилаяпсанми?-дебди Беруний, жахли чикиб.
– Шогирд масаланинг ечимини тушунтириб берибди.
 Устоз шогирдидан мамнун булибди. Шогирд кучага чикиб, бир куча нарига утгач, Берунийнинг жони узилганлигини билдирувчи фарёд эшитилибди.
Шунинг учун хурматли укувчи дунёнинг иккала кутбини забт этиб, бундан 4800 йил аввал яшаган, Куръонда тилга олинган Зулкарнайн тарихий шахс. Унинг туркийдаги исми эса Угузхон. Бутун дунёда туркий исмларнинг сочилиб кетишиям унинг хизмати. Агар, Куръондаги ушбу жумбок ечилиши учун 1400 керак булса, айни шу давр келибди. Геродот айтган афсонавий шох Скит хам Угузхон (унинг бутун дунёга таркалган бошкача жарангловчи исмларини кейинрок келтириб утишга харакат киламиз).
Ана шу Шохдан таркалган авлодларнинг барчаси Шохлар авлоди хисобланади. Энди уларнинг менталитетидан келиб чикиб улар яшаган маконларда куйилган жой номларини урганамиз.
Шохликнинг биринчи куриниши албатта, куч-кудрат, тинчлик-хотиржамлик, тукин-сочинликда яшаш, бойлик. Тукин-сочинликка эришишнинг биринчи шарти чегарани билиш. Мана шу масалада туркий халкларнинг бошка миллатлардан фарк килувчи шохлик аломати бор. Бу фазилат – КАНОАТ. Шукрким туркийлар аввал хам, хозир хам ушбу фазилатдан йироклашганлари йук. Месопатамияда яшаган туркий шумерлар, улар билан яшаётган баъзи бошка миллат вакилларини «бу кишига битта уй етмайди» дея киноя килган эканлар. Форс шохи Доро хам Александр Македонскийга юборган номасида «форсийларнинг дабдабали хаётини ёмон курувчи, жасур балхликлар» хакида маълумот беради.
Александр Македонскийдан бир аср олдин яшаган юнон тарихчиси Эфор (м.а. 405-330 й.й.), хозирги туркий кавлар хакида бундай дейди:
«Куйбокар саклар - скиф кабилаларидан биридир. Улар дон кони булмиш Осиёда яшаб, хакикатпарвар чорвачиларга мансубдирлар. Скифлар бойлик кетидан кувмайдилар, бир-бирларига халол муносабатдалар, мол-мулк, аёллар (буйсуниш маъносида-А.Ш. Кариндошлар ичида энг тажрибалиси билан маслахатлашиб иш юритиш хозир хам узбек оилаларига хос), болалар, бутун оила уларда умумийдир. Уларга ташкаридан тажовуз хавф солмайди, чунки босиб оладиган нарсалари йук. Араваларда кучиб юрадилар ва сут билан озикланадилар. Шахсий мулк орттиришга йул куймайдилар, мол-мулк  ва бошка нарсаларга умумлашиб эгалик киладилар. Улардан баъзилари Осиёга кучиб жойлашган, у ерда уларни саклар деб аташади («Кадимги тарихчилар Урта Осиё хакида» терма парчалар «YURIST-VEDIA MARKAZI» нашриёти, 2008 й.58-бет)».
Туркийлар нисбатан совук улкаларда яшаганликлари сабабли, совук тушиши билан узларига пана жой ахтара бошлаганлар. Жой номига «кент» кушимчасини улаб айтиш утрок хаётни англатган.
Озгина тукин-сокин, тинчлик ва хотиржамликда яшаган туркий кавмлар узлари урнашган жойларни БОЙ шахарда яшаётгандек хис этганлар. Шунинг учун туркийларнинг уч кадимги шахарлари деярли бир хил ном билан аталган булар – БОЙКЕНТ (хозирги номи Пайкент), Семизкент (хозирги Самарканд), БайЛик (хозирги Балх).
Бойкент, Семизкент, Тошкент, Чимкент, Бешкент номларидаги КЕНТ сузининг пайдо булиши хакида мулохаза юритиб курамиз.
Хаммамизга маълум булган Козогистон худудида Байканур (Бойкунур) деган космодром жойлашган. Мана шу шахар номининг этимологиясига назар солсак, туркийча «Бой»+ «Кунур» сузларидан ташкил топганини курамиз. Шу сузнинг ухшаши Узбекистонда икки жойда бор, бири Бойкунгир – сифатида Жиззах вилояти Бахмал туманидаги кишлок сифатида келади. Топономист олимимиз Суюн Кораевнинг фикрига кура:
«Бойкунгир этноним, асли кунгирот кабиласи таркибига кирса керак. Чунки, кунгирот сузининг узаги кунгир, от эса куплик аффикси. Козогистондаги Бойкунгир космодроми хам уша уруг номидан. Бойкунгир деган исм хам бор».
Шунга ухшаш бошка бир топоним эса, Кашкадарё вилояти Косон туманидаги Бойгунди кишлоги номида учрайди. Кадимда, хозир хам купкариси бор туйларда туйга келган мехмонлар – чавандоз, полвонлар ва бошкалар учун куни-кушниларнинг уйлари ажратилади ва мазкур мехмонхонани «куник» дейишади. Куник сузи «куни-кушни» сузида хам бор. Демак «кунур», «кунди»,  «куни» сузи муким яшаётган кишига нисбатан кулланилган.
Бобомиз Абулгозий Баходирхон кадимги туркий тилда «т» харфининг икки хусусиятини айтади. Биринчидан Тунгут сузидаги «тунгу»- хитойча «девор», туркий «т» кушилиши билан «девор+чи» (бу ерда девор курикчиси маъносида) шаклини олишини айтади.
Иккинчи хусусият сифатида «т» сузининг куплик маъносини англатишини маълум килади. Яъни: «каён» «тогдан окиб келаётган сел»ни англатса, «киёт» сузи «сел тупланадиган жой» маъносини ифодалайди»,- дейди. Устоз М.Закиев суз охиридаги «т» товушининг купчилик маъносини англатишини хозирги кунда Россиядаги болкор, корачой халкларида хам учрашини айтиб утади.
«Бой овуллар» сузи хозирги кунда Боёвут шаклида Сирдарё вилоятидаги туман номида учрашини хам айтиб утиш жоиз. Узбеклардаги исмларда хам «т» куплик, мустахкам маъносида келади. Масалан: Эшман, Маман, Нурман, Эрман, Бекман, Кулман, Шерман, Тошман маъносини берувчи сузлар бор. Бу сузлардаги ман – кишини англатади. Мана шу сузлардаги охирги харфни «т»га алмаштириш мумкин. Унда биз Эшмат, Мамат, Нурмат, Эрмат, Бегмат, Кулмат, Шермат, Тошмат каби исмларга эга буламиз. Бу исмлардаги охирги «т» мустахкамликни билдиради. Яъни, Эшмат – дустнинг зури, Тошмат – тошнинг  зури, Бегмат – бекнинг зури ва хоказо. Тилимиздаги Кува сузи нурни англатишини айтиб утган эдик. Ушбу сузнинг охирига «т» харфини кушсак, Куват (вакт утиши билан «в» товуши иккиланган) сузи пайдо булади ва у «Нурнинг ёркини» маъносини англатади. Шунинг учун эркаклар исми булган Эшкувват – Ута Нурли дуст маъносини англатади. Шу уринда Сургут – Сур(хон) авлоди угизлари, Ургут – Ур(хон) авлоди угизлари, Онгут–ун угузлар эканлигини кайд этишимиз мумкин.
Хулоса шуки, «кент» сузининг келиб чикиши аввалбошдаги «кунт», хозирги европаликлар тилида «конт» сузларига бориб такалади. Киргизистондаги Конт аэропорти номи бунга ёркин мисол. Яъни, «кунт» сузи  «кунганлар», «урнашганлар», «муким яшаётганлар» маъносида ишлатилиб, кейинчалик бу суз КЕНТ-шахар номини англатган.
Яна мавзуга кайтиб Афгонистонда азалдан туркийлар яшаб келаётган Хирот шахрининг этимологияси хакида фикр юритсак.
Кунгирот кадимги туркий кавмлардан хисобланиб, унинг этимологияси буйича турли фикрлар мавжуд. Фикримча бу сузнинг асл келиб чикиши «КУНУРFОТ» яъни бир жойда муким яшай бошлаган FОТ(FУТ)лар сузининг сал узгарган шакли. Шунинг учун Кунгирот сузи аста секинлик билан Fирот, Хиротга айланиб кетган булиши керак.
Герман олими Эммануил Кантнинг мана бу шеърига эътибор беринг-га:
Мен узим Олмони канд,
Мен узим иймонли ул,
Кийнаманг мени харчанд,
Очилгай сирим буткул.
Гётенинг конида хам
Огалигим аник бор,
Бор булсаки бир дирхам,
Турк деб чикаринг карор.
Кадимги туркий тилдаги «Т» харфининг куплик маъносида келиши хусусиятларини юкорида айтдик. Бу харф европада хам айнан шу маънони англатади. Масалан, кадимги Англиядаги КЕНТ кироллиги туркий узак оркали айнан КУНГАНЛАР, УРНАШГАНЛАР маъносида булиб, хозирги австрияликларнинг аждодлари кадимги КЕЛТ кабиласи этимологияси «КУЧИБ КЕЛГАНЛАР» маъносида булиши керак. Кентнинг синонимлари бизда ЖОМ, КАЛЪА, ТЕПА, ЛИК булса,  кейинчалик Кельт сузи билан кабила аталишини Европада кузатсак, туркий тилда хам бир кабила шунга ухшаш ном билан аталган. Бу суз «КОЛМОК»дир.
Угузхон авлодлари Англиядан Япония, Малайзиягача хукмронлик килиб таркалиб кетганлигини исботини дунёдаги бошка мамлакатлардаги «Бай» сузи кулланилган топонимларда хам курса булади
 Славянча Богемия (Bohemia)— 1) Чехия давлати ташкил топган худуднинг илк номи; 2) 1526—1918 й.ларда Габсбурглар империяси таркибига кирган Чехиянинг расмий номи. Богемия атамаси антик даврлардаёк (Воi(o) haemum («бойлар ватани») номи билан кайд этилган; мил.ав. 8-а.да Марбод рахбарлигидаги маркоманлар томонидан босиб олинган.   
2. Германиядаги Бавария (лот. Bai (u) varii — бойлар мамлакати ахолиси);
3. Ливан пойтахти БайРут (асл туркийда БайГут) шахри ;
4. Ирок пойтахти Богдод (туркийча Бойгот);
         5. Байя – Бразилиядаги шахар;
          6. Байя-Бланка – Аргентинадаги шахар;
           7. Байкальск – Россиядаги шахарча;
            8. Байлакан – Азарбойжандаги шахар;
            9. Байлен – Испаниядаги шахар;
            10. Байлот – Канададаги орол номи;
             11. Баймок – Бошкирдистондаги шахар;
             12. Байонна, Байё  - Франциядаги шахарлар;
             13. Байрёйт- Германиядаги шахар;
             14. Байшу-Алентежу- Португалиядаги шахар;
              15. Байя- Венгриядаги шахар.
               16. Бей-Сити – АКШдаги шахар номи ва бошка топонимларда хам учратамиз.

Давоми бор.