Фамилиялар келиб чикиши хакида

Анвар Шукуров
     Кадим тилимизда сузларнинг вакт утиши билан бошкача жаранглаши, бошкача маънода ишлатилиши кузатилади. Суз хам худди ер устида турган, оёгимиз остида ётган, бир-биримизга отаётган тошга ухшайди. Дарвоке маломат тошлари деганда айнан сузлар тушунилади. Суз хам, тош хам, дунё яралганидан буён бор.
     Суз хам худди уша тош каби жисм. Тоглар, тошлар йиллар утиши билан емирилиб, бошкача шаклга киргани каби сузлар хам йиллар утиши билан бошкача жаранглай бошлайди. Аммо, мантикан уйлаб каралганда хар кандай сузнинг келиб чикиш тарихи бор. Австралияга келган биринчи европаликлар ерлик халкдан корнидаги халтачига боласини солиб юрган хайвоннинг нималигини сурабди. Улар саволга «Кенгуру» деб жавоб беришибди. Шу важдан бу хайвоннинг номи шундай аталибди. Вахоланки, ерлик ахоли тилида «Кенгуру» сузи «Билмайман» деган маънони англатаркан.
     Шимолий Америкага борган европаликлар кизил танли ерлик ахолидан «кишлокларингни номи нима?» деб сурашибди. Улар келган кишиларга караб «Канада» дейишибди ва кишлок оксоколининг олдига олиб боришибди.
Шу-шу бу улка европаликлар тилида Канада атала бошлабди. Энди мантикан уйлаб курилса, Шимолий Америкалик ерлик ахоли-аборигенларнинг келиб чикиши асли туркий булганлиги бот-бт исботланаётганлиги далилини эътиборга олсак. Ерлик ахоли европаликларнинг саволига бир овоздан уларни «Хан Ата (Ханата)нинг ёнига олиб борайлик» деган булади ва бошлаб келишади. Руслар ва биз даврабоши сифатида ишлатаётган Тамаданинг келиб чикишиям асли Том Ота сузининг узгарган шакли-ку.
    Туйлардаги чавандозлар бахсини биз узбеклар – купкари деймиз. Кани бу сузнинг келиб чикиш изини топиб курингчи?
    Унинг келиб чикиш тарихи эса бундай. Кадим замонларда, от устида мохир чавандоз булган боболаримиз куйлари, корамоллари тудасига кирган буриларни кувиб уларни ушлаганлар. Нега улдирмасдан, ушлаганлар? Чунки, туркий халкларнинг афсонасига кура, улар Ашина – Бури авлодидан булганлар. Мана шу кулранг бурини улар кук бури дейишган.  Бу машк аввал бошда «КУК БУРИ» деб аталган. Козокларда «КОКПАРИ» дейилиши эски вариантни эслатади. Яна бир ривоятга кура, дунёнинг икки кутбини забт этган Угизхонни доим кукбури олга бошлаб юрган.
    Яна бир мисол биз узбеклар калдиргоч деган кушни биламиз. Бу сузнинг келиб чикишини топиш учун мантикий мулохаза юритсак, турли-туман фикрларга боришимиз мумкин. Энди бу сузни кардош халкларимиздан кидирсак, мантикий ечим топсак булади.
    Бу кушни гагаузлар «КИРЛАНГАЧ» дейишаркан. Демак кирлардан келувчи, кирларларга кунувчи куш маъносида десак тугри булади.
Масалан ин сузи, аввал бошда уй сифатида ишлатилган. Татар кардошларимиз фамилияси охиридаги ин кушимчаси хам уша уйга тегишлиликни англатган. Мисол учун Рахманин деган Рахмон исмли кишининг хонадонидан дегани.
Эв сузиям уйни билдирган. Урта аср тарихимизда Кочувли баходир деган жумлага дуч келамиз. Унинг асл исми КочЭвлидир. КочЭв деб эса кучиб юриб яшашга мулжалланган уй- аравага айтилган.
    Киев сузини олайлик. Бу суз туркий КияЭвдир. Кия деган суз энг четдаги маъносиниям беради. Демак, Киев деган Четдаги уй деганидир.
    Биз туркийлар синоним сузларни жуда куп ишлатамиз битта шамол сузининг 72 та шакли борлигини устоз Махмуд Йулдошев аниклаганлар. Гап Киев атамаси хакида кетар экан. Украина сузиям туркий илдизга эгалигини айтмокчи эдим. Окраина дегани славян тилларида - чет, чеккадаги маъносини беради. Кук Бури – Куп Кари сузига айланганини эсда тутиб фикр юритайлик. Унда Окра Ин сузи Орка ИН сузидан ясалганини куришимиз мумкин. Орка ин хам Кия Эв хам Четдаги уй маъносини бериб, хозирги Украина ва Киев сулари бир хил маънодаги синоним сузлар эканига гувох буламиз.
    Руслардаги Мамаев деган суз Мамай эви (хонадони)га тегишлиликни билдирган. Шунинг учун руслар оркали юртимизга кириб келган, фамилиямиз оркасига кушилаётган «ов», «ев» каби кушимчалар аслан туркий узакдан олингандир.

Давоми бор.