Чингизхондан колган одатлар

Анвар Шукуров
        Тарих олдида капалак умричалик умр курган, аммо 32 йил давомида хукмронлик килган И.Сталинни хур фикрли совет интеллегентлари Чингизхонга менгзашганини биламиз. Бу хакда Кайта куриш даврида, тилига эрк берилган ва эълон килинган адабиётларда укиганмиз.
        Абдурауф Фитрат бир сузида: кани туркий саркарда – Чингизхон-у, Амир Темурлар деганиям тугри гап.
        Чингизхонга ухшатилган И.Сталин Чингизхоннинг тарафини ололадиган куч колмагач, биринчи маротаба уни ва унинг миллати мугулларни, туркийлар халклар таркибидан чикариб ташлади. Унинг курсатмасига амал килган совет мамлакати барча фанлари олимлари тарихни сохталаштира бошладилар.
       Лекин,  И.Сталиннинг узи Чингизхон урнатган тартиб коидаларга амал киларди. 1937 йилги репрессия адолатсизлиги, нохаклиги юзасидан Чингизхоннинг шафкатсизлигидан ошиб тушгандир-ов!
       Бизнинг тарихчи олимларимиз Чингизхонниг бизга алокаси йуклигини бот-бот таъкидлашади. Уларга гапим шу: купам Чингизхонни ёмонлайверманг! Баъзи бир туралармизнинг килаётган ишлари уникидан кам эмас. Масалан, катта мажлисда бирон-бир кишини пастга уриш ёки хакоратлаш ёхуд унга кул кутариш одамни улдириш билан тенглиги хадисларда айтилган.
       Майли, утганлар уз килмишлари учун жавоб беришади...
       Сузимизга кайтайлик. Чингизхон сиёсий ва харбий тартиб коиларни жамлаб авлодларига Ясок конунлари тупламини колдирган. Афсуски, бу конунлар тупламининг аслиятдан таржимасини тополмаганман ва укимаганман. Аммо, бир неча фрагментларини укиганман хамда шуларнинг узиям хаётчанлиги юзасидан мени тулкинлантирган.
      Шулардан бири харбий юришни чап оёкдан бошлаш.
      Иккинчиси унбоши, элликбоши, юзбоши, мингбоши ва туманбоши(ун минг одамга бошчи)ларнинг сайланиши. Туркий кушинларда эркаклар хам, аёллар хам ёй отишни, кураш тушишни яхши билгани ва арава – КучЭвларда эрлари билан биргаликда яшаб жангларда кумакчи булгани учун бу одат кундалик турмушгаям сингиб махалла институти келиб чикишига сабабчи булган.
     Учинчиси хайратланарли даражада кизик. Мажлисга келмаган кишини жазолаш!
Бир неча йил аввал бир ота фермер углининг хокимиятдаги мажлисга бормаганлиги учун жарима килинган (аввал бир-икки кунга камаб куйилган хам девдиям, шекилли)лигини деярли йигламсираб айтиб берди.
    Шунда мен у жабрдийда отага:
–Булиши мумкин эмас! Нима асос билан?-дедим.
    Шунда ота унинг угли суд томонидан Маъмурий хукукбузарлик тугрисидаги Кодекснинг 198-модда (Хокимият вакилининг конуний талабларини бажармаслик ёки хизмат вазифаларини бажаришига тускинлик килиш
Хокимият вакилининг конуний талабларини бажармаслик ёки хизмат вазифаларини бажаришига тускинлик килиш -
фукароларга энг кам иш хакининг иккидан бир кисмидан бир бараваригача, мансабдор шахсларга эса - бир бараваридан икки бараваригача микдорда жарима солишга сабаб булади.
Худди шундай хукукбузарликни маъмурий жазо чораси кулланилганидан кейин такрор содир этганлик -
фукароларга энг кам иш хакининг бир бараваридан уч бараваригача, мансабдор шахсларга эса - уч бараваридан беш бараваригача микдорда жарима солишга сабаб булади) асосан жаримага тортилиб чикди дегач, унинг гапларига ишонмай иложим колмади.
    «Койил-э Чингизхон авлодлари!» – дедим, узимга узим. Аслида мажлисбозлик нимага ва кимга керак? Интернет булса, космос оркали кайси фермер нима иш килаётганлиги кабинетдан куриниб турса, конун булса, суд булса. Бензин ва газни исроф килиб туман ёки вилоятнинг турли бурчакларидан фермерларни мажлисга келиш учун мажбурлашга на хожат?
    Марко Поло хакида ишланган бадиий фильмни ким курган булса, унда Марко Поло кейинчалик кунгил куйган кизнинг уз кишлогидан Угадайхон (Чингизхоннинг хонликни берган вориси, унинг кенжа угли) аскарларининг талон уюштириб олиб келиниши тасвирланган.
    Бундай талончиликни хам Чингизхон уйлаб топган десам нотугри. Чунки, аскарлари айнан шундай талончилик килавергач Чингизхондан деярли 1800 йил аввал яшаган Алп Эр Тунгаям даврида булган. Айнан мана шунинг учун, форсийлар унга захар бериб улдирганлигиям тарихий факт.
   Туркий тилда бунинг номи талончилик дейилмайди. Кундалик, куникилган ишларга бошкача ном куйилади. Масалан водийда заводдан бир вагон конденсат угирлашни оддий халк “ИШ” дейди, вохада бирон-бир вазифага кутарилиш учун бериладиган пора – “одамгарчилик” дейилади. Худди шундай талончиликни кадимги, баъзи золим боболаримиз “ТУРКТОЗ” деган деярли шоирона ном билан атаганлар.
Нега бундай гапларни гапиряпман?
   Утган маколаларимнинг бирида бундан бир неча йил аввал оптималлаштириш, яъни фермер хужаликларини катталаштиришда баъзи бир хукукий чалкашликлар юз бергани, баъзида ишлаб турган фермерларнинг ерлари олиб куйилиб, колок фермерларга берилиш холатлари, баъзи мансабдор туралар учун  бу узига хос уч олиш компанияси, хулласи калом ТУРКТОЗ эканлигини айтгандим.
   Бир неча кун бурун яна шунга ухшаш мажлис булганлиги, яна “оптималлаштириш” масаласи кун тартибига куйилаётганини айтиб колишди.
   Мен шу гапни айтган кишига, у мажлис баёни-ку Президент Фармони, Карори, Конун ёки Вазирлар Махкамаси карори эмас-ку, десам у менга “Мажлис баёнини махаллий туралар бошкача, узларининг нафслари йулида ишлатса, каршилик килиб куринг-чи”-деди.
– Хуш уша мажлис баёнида нима дейилган десам,
– Барча фермерлар, хатто богдорчилик фермерларининг ерлариям кайтадан хокимият захирасига олиниб, кайта ташкил килинармиш,-деди.
– Ха, “миш-миш” экан-ку, дедим унинг устидан кулиб, ахир конун химоячилари прокурорлар, суд ишлаб турган фермерлар тарафини олади-ку, дедиму, кпдимги урф одатимиз “ТУРКТОЗ” ёдимга тушиб, нафасимни ичимга ютдим.
Тугриси, мабодо, ун миллионлаб накд пулни банкка топшираётган уша фермер нохакликка дуч булса, нима дейишниям билмай колдим. 
   
 P.S. Айтмокчи, "Уполномоченный" - Вакил (халк тилида -Эгов) институтиниям Чингизхон жорий килган.