Fiat justitia. (лац) - Няхай здзейсніцца правасуддзе.
______________________________________________________
Пан і Пані пачакалі іх, прапусціўшы ніжэй, а самі ўсталі на ўзвышшы. Улада азірнулася, і ўбачыла, што ў траве мільгаюць мірыяды цьмяных агеньчыкаў, яны вагаліся і рухаліся, уздрыгваючы. Пан Магілеўскі махнуў рукой, і па баках пляцоўкі ўзніклі з ніадкуль ды запаліліся дзве паходні.
Пані падышла да міністра і працягнула яму нешта накшталт крэйды, але гэты дзіўны прадмет свяціўся, як гніляк.
- Прашу вас, пан канцлер, рысуйце...
«...круг», - у думках дагаварыла Улада. Але Пані не даказала, а міністр, узяўшы прадмет з паўпаклонам, адышоў і, нагнуўшыся, пачаў выводзіць прастакутнік. Крэйда у іх выпадку не падышла б, але ў траве заставаўся флюарэсцэнтны блакітнаваты след - у тон блукаючым агеньчыкам.
Чуваць было толькі шоргат галін і патрэскванне паходняў. Як ні дзіўна, але з імі зрабілася больш жудасна, як і з мяжою. Таму што зараз ужо не зліцца з асяроддзем, ёсць «ўнутры» і «звонку», «мы» і «яны».
Пані павяла рукамі, і кожны з іх адчуў нібы падштурхоўванне, якое паказвала, дзе ім ўстаць: Улада і міністр перамясціліся налева, Вышынскі пераплыў ў цэнтр, а Алеся перайшла на правы край.
- Ці гатовыя вы пачаць закліканне? - спытаў Пан.
- Гатовыя, - адказваў міністр і падышоў да мяжы. – Ці дазваляеце вы гэта зрабіць?
- Дазваляем.
Ён загаварыў. Ціха. На неразборлівым, нейкім старажытнаславянскім дыялекце з упляценнем скандынаўскіх формул - ці то акцэнт у яго быў занадта моцны, ці то мова занадта старая, і адзінае, што Улада магла разабраць, было слова «Хель». Прамаўляў ён усё гучней, напаўняючы раскацістым аксамітным рэзанансам сваё грубаватае, напорыстае вымаўленне - і паступова ўзнімаў рукі.
Улада ўскінула галаву - па вяршынях дрэў прабег шоргат, валасы на галаве заварушыліся, але аказалася, не туды трэба было глядзець: з шыпеннем вужакі, балотным чмяканнем, ўздыхамі і стогнамі гніласныя агеньчыкі пачалі адрывацца ад травы і запоўнілі цела цемры - і абдымала яна іх усё цясней, спыняючыся ля самай мяжы, стовочая, але сляпая, бясформенная, яна хавала амаль да непразрыстасці абрысы магільных пліт.
Дзяўчыны адскочылі да цэнтра, дзе Вышынскі, цьмяна міргочучы срэбрам, стаяў і кідаў ў цемру за мяжой позіркі, поўныя тугі.
- Што вы робіце, пан міністр? - прашаптала Улада з жахам.
Бо хіба не гэтае стварэнне яны толькі што перамаглі і развеялі, навошта было уваскрашаць яго?
- Тое, што неабходна, - адрэзаў ён. - Я выклікаю сведак і пацярпелых.
Паветра напоўнілася гукамі дыхання і ледзь чутных стогнаў.
- Выдатна, - вымавіў Пан. - Цяпер скажыце, для чаго вы звяртаецца да нашай міласці і да дапамогі мёртвых?
Стамброўская, з цяжкасцю вымаўляючы словы, сабралася з духам і звонкім голасам паведамiла:
- Пан Анджэй Вышынскі, шляхціц герба Ястржэмбец, намеснік канцлера Вялікага княства Літоўскага, абвінавачваецца ў дзяржаўнай здрадзе, ўчыненні смуты, шкодніцтве і шпіянажы, у знішчэньне нявінных душ і іх заняволенні, што вынікае з яго натуры бязбожнай, нахабства і гардыні сатанінскай. Акрамя таго, абвінавачваецца ў цёмным вядзьмарстве са злачыннымі намерамі і нанясенні сур'ёзнай шкоды здароўю пана канцлера, - дадала яна, азірнуўшыся на міністра.
Алеся загаварыла распеўна, старажытнай мовай, нават змяніўшыся з твару.
- Ці гатовая вы пераканаць нас у тым, што грахі яго цяжкія? - Пытаннем Пані. - Пакляніцеся.
- Клянуся імем Гасподнім, каронай князя і роднай зямлёй, - вымавіла Алеся, выцягнуўшыся і прыняўшы рашучую паставу.
- Дык значыць, вы лічыце, што грахі абвінавачанага лямантуюць да нябёсаў? - дапытліва паглядзеў Пан, крыху адкінуўшы галаву і разглядаючы яе ў святле паходняў.
- Лямантуюць да нябёсаў, зямлі і людзей! - адчаканіла Стамброўская.
- Прадстаўце ж вашы абвінавачванні, сястра, - запатрабавала Пані.
Які дзіўны зварот... Алеся нахілілася і выцягнула з сумачкі даўнішні ліст.
- Яснавяльможны Пан і Яснавяльможная Пані! – з лёгкай дрыготкай у голасе пачала яна. - Звяртаюся да суда вашаму і заступніцтва - бо хто, як не вы, бачыць у свеце жывых і ў свеце мёртвых, каму, як не вам, дадзена зразумець усю брыдоту і зладзейства здзейсненага? Перад вамі Анджэй, або Андрэй, Вышынскі, і дзіўна, што душа яго, будучы вынятай з цела, яшчэ і серабрыцца, і мігоча, а не выглядае, як камяк чорнай слізі! Пачнем жа з пачатку, а раз наш абвінавачаны - двойчы народжаны, то з мінулага жыцця. Менавіта тут у роўнай ступені - вытокі яго злачынства і вытокі яго магутнасці. Гэта гісторыя пра таго, хто, прысвяціўшы сябе справядлівасці, тварыў самавольства, пра таго, хто, з юнацтва абраўшы закон, у сталыя гады вяршыў беззаконне, а храм Правасуддзя запляміў крывёю, шалеючы там у лютасці, як дзікі звер!
Яна, здаецца, увайшла ў ролю. І Улада, і міністр глядзелі на Стамброўскую і не маглі адарвацца. Шчокі яе пачырванелі, яна гаварыла і гаварыла, гледзячы прама ў твар Пану і Пані, часам паварочвалася і гнеўна паказвала на Вышынскага, які вісеў у паветры ў разгубленасці і журботным здранцвенні. Яна ўжо нават не глядзела ў свой лісток з крывяной каліграфіяй, ёй нібы проста ў галаву надыктоўвалі тое, што яна прамаўляла - і голас яе звінеў, але нагадваў не званочак, а лясканне шабляў. З бязлітаснай дакладнасцю яна акрэсліла храналогію жыццёвых фактаў і падводзіла да аднаго: да таго, як чалавек ператвараецца ў пачвару. Уладзе здавалася, што гукі цемры станавіліся гучней, а стогны вырываліся больш яўна. Алеся дайшла да Маскоўскіх працэсаў, перайшла да канвеера смяротных пакаранняў падчас «Вялікага тэрору» і з адкрытым здзекам, паказаўшы на Вышынскага, усклікнула:
- Паглядзіце на яго, мала таго, што паганец, дык яшчэ і няўдачнік! Вось ужо не думаў ён, выступаючы на судзе над Бухарыным, якая зыбкая глеба пад яго нагамі, які гнілы кожны яго тэзіс! Шкада глядзець на такую дурасць! Што ж казаў наш пан Вышынскі ў дачыненні да абвінавачанага? Што філасофіяй прыкрываецца шпіянаж, дыверсіі, шкодніцтва, забойства - ах не, памілуйце! Гэта недастаткова ўдалае пакрыццё! - Ледзь не рагатала Стамброўская ў нейкім злым, вясёлым захапленні. - Для спраў такіх самае ўдалае пакрыццё, панове - гэта закон! Закон! І дзяржаўная служба! Хіба параўнаюцца нейкія там мудрошчы з мячом Феміды?! Вось і арудаваў ён гэтым мячом направа і налева, упіваўся крывавымі пырскамі і лавіў ласкі ад тырана, як прагная, нахабная наложніца! Але закон чалавечы недасканалы, а закон Божы - нязломны, у жыцці справядлівасць зневажаецца, а ў смерці перамагае!..
Улада з цяжкасцю адвяла вочы ад сяброўкі і зазірнула за мяжу, і заўважыла, што міністр таксама туды глядзіць. Ёй стала ніякавата.
Цемра хісталася і білася аб нябачную перашкоду, як жахлівы матылёк ў акно, і дух захоплівала: а што здарыцца, калі прарвецца?
- Я трымаю, - павольна прамовіў міністр. Бледны, нахмураны, ён стаяў, сціснуўшы кулакі.
У наступны момант Уладзе стала яшчэ жудасней: таму што за мяжой зараз плёскалася не бясформенная чорная грамада - яна распалася на дзесяткі чалавечых фігур, зданяў, цёмных, як закуранае шкло. Усе яны выглядалі звычайна, як масоўка, набраная на вуліцы, толькі адзенне ў іх было, калі прыгледзецца, канца трыццатых. Было там больш мужчын, але былі і жанчыны, нават пару падлеткаў разгледзела там Улада. Вочы ва ўсіх няярка свяціліся мёртвымі белымі агнямі, як выпаленыя. Твары ў іх былі скажоныя невыносным болем, страхам і лютасцю. Прывіды ашалела біліся аб перашкоду, кідаліся з двума кулакамі, як у роспачы кідаецца на замкнёныя дзверы чалавек, які ратуецца ад пагоні, і працягвалі да іх рукі. Але, прыгледзеўшыся, Улада зразумела - яны цягнуцца да Вышынскага. Плакалі, выкрыквалі, сагнуўшы пальцы кіпцюрамі, у адным толькі жаданні - разарваць. А ў таго, нягледзячы на ўсю самнамбулічнасць стану, на твары цяпер застыла паніка. Ён стаяў нерухома ўжо не як лунацік, а як чалавек, паралізаваны перадсмяротным жахам.
Стогны і крыкі прывідаў зліваліся зараз у несціханае, страшэннае выццё. Але яно гучала прыглушана, так, што на гэтым пякельным фоне ўсё роўна звінелі словы Стамброўскай.
- ... Тое, у чым ён вінаваціў іншых, ён натхнёна тварыў сам! І здрады, і дыверсіі, і шпіянаж! Ён уступіў у змову з клікаў багацеяў, такіх жа бессаромных, як ён, і ўдзельнічаў у апісанай мною змове. Ён не жадаў заставацца на другіх ролях і прагнуў заняць добрае месцейка ў «новай дзяржаве». У гэтым мізэрным, вытрыбушаным, выхалашчаным напамінку пра нашае Княства, бо і яго-то, і Літву саму, ён ненавідзіць! І кроў яго чужая, і дух! Вы літвіны, о Яснавяльможны Пан і Яснавяльможныя Пані, хіба застанецеся вы абыякавыя да такога ліхадзейства?! Вось абодва канцлера перад вамі, і ўжо вы-то павінны разумець, хто першазваны, а хто самазваны!
Пан і Пані пазмрачнелі, ад іх гневу полымя паходняў ўскалыхнулася і ўзляцела вышэй, абсыпаўшы іскрамі. Узбліснулі гузікі на Алесіным мундзіры, яна рассеяна затушыла іскры, нават не апяклася, хоць прыхлопнула, прыціснула пальцамі, і працягвала:
- Але чаму не існуе апраўдання? Дараваць можна правіну па няведанні, але не па намеры, а пан Вышынскі толькі так і паступаў, падступна і жорстка, робячы тое, ад чаго кроў стыне ў жылах: увесь бруд, і кроў, і змрок свайго мінулага жыцця ён памятаў, ды не проста памятаў, а ў зброю ператварыць вырашыў! Ён душы, ім загубленыя, выняў, і зняволіў, і звярнуў ў цемру! Ці ёсць прабачэнне такому кашчунству?!
Выццё і раз’юшанасць за рысай сталі невыноснымі і прабілі ўсю пляцоўку хвалямі інфрагуку. Улада адчула, як па ўсіх клетках прайшла дрыжыкі, як тады, пры ранішнім кашмары...
А Алеся прамаўляла. І нават міністр глядзеў на яе, з адценнем здзіўлення і - няўжо асцярогі? Яна відавочна ўпала ў экстаз, хоць рухі яе былі дакладныя, а позірк ясны. Але яна не глядзела больш ні на каго, ні на гаспадароў могілак, ні на сваіх спадарожнікаў, ні на Вышынскага, яна утаропілася ў адну кропку і перайшла на нейкую зусім іншую мову - разам з ёй з яе вуснаў нібы зляталі палаючыя галавешкі.
- Гэта яна на якой мове наогул? - узрушана прашаптала Улада.
- На латыні, - машынальна адказаў міністр. Але сам замер ў нейкім ашаламленні.
І тут Стамброўская рэзка змоўкла. Гэта ўдарыла па вушах, як выбух.
Яна адкінула за вуха плацінавую пасму і выдыхнула. На лбе яе праступіў драбнюткі пот. Алеся дыхала, як пасля спрынту - прагна, часта, глыбока, але з нясмелай далікатнасцю прытрымвала і прыцішала ўдыхі. І Улада, і міністр глядзелі на яе без слоў і чакалі. Затым яна, нарэшце, павярнулася да Пана і Пані і ранейшым, ветлівым, нават крышачку сарамлівым тонам мякка вымавіла:
- Я прашу вас прыняць рашэнне.
Іх абліччы казалі толькі адно: «Смерць».
Аднак Пані жэстам паклікала дзяўчат. Калі яны падышлі, то ўбачылі, што Пан трымае ў руках старадаўнія шалі, а Пані дастала аднекуль з-за спіны і падала ім два пяра: Уладзе белае, а Алесі чорнае.
- Я мяркую, вы ведаеце, што рабіць, - сказала яна. - Няхай здзейсніцца правасуддзе.
Заміраючы ад хвалявання, нібы баючыся выпусціць або пакласці неяк не так, абедзве дзяўчыны адначасова апусцілі пёры на чашы. Яны засталіся нерухомымі - пёры былі абсалютна аднолькавыя. Але тут раўнавага парушылася, і чорнае ледзь прыкметна пацягнула ўніз. Чаша вагаў апускалася, як у запаволенай здымцы, і вось нарэшце шалі перакасіліся - чорнае пераважыла.
- Чаго і варта было чакаць, - сама сабе прашаптала Алеся. Яе калаціла ў дрыжыках, хоць плячом яна ледзь не чапляла запаленую паходню.
Пан Магілеўскі памарудзіў і вымавіў:
- Вінаваты. Прысуджаецца да смерці. Памрэ пад судом, разадраны ўласнымі ахвярамі.
- Падыдзіце сюды, пан канцлер, - нягучна паклікала Пані.
Міністр наблізіўся.
- Нам патрэбны чарніла для справаводства. Бо прысуд таксама варта выкласці, - красамоўна паглядзела Пані.
Ён зразумеў. Падвярнуў рукаў, зняў павязку і звярнуўся да Уладзе:
- Давайце корцік. І - так, без гэтага таксама ніяк.
Пані пісала тым жа чорным пяром, абмакваючы яго проста ў раскрытую рану. Лісты абвінаваўчай прамовы віселі перад ёю ў паветры, і яна дапісвала тэкст прысуду знізу. Затым вельмі паўсядзённым жэстам памахала паперай, падсушваючы «чарніла», падзякавала міністру і дакранулася да надрэзу на яго руцэ так, што ён адразу зацягнуўся, пакінуўшы толькі ярка-ружовую палоску.
- Замацуйце, - загадала яна Алесі, аддаючы дакумент.
Стамброўская рабіла рухі знарочыста акуратныя і дакладныя, як чалавек пад мухай, які ўсведамляе свой стан; яна паднесла ліст да паходні, і ён заняўся полымем. Пан і Пані задаволена пераглянуліся.
- Зарадзіце, - коратка папрасіла яна міністра і уручыла яму корцік.
Дзяўчатам было расказана не ўсё, і на гэты раз яны не ведалі ў дакладнасці, што будзе зроблена, а ён падышоў да рысы і працяў нябачную перашкоду. Бровы яго пакутліва ссунуліся ад болю і напружання. Прывіды сутаргава рынуліся да адной кропкі і, імкліва усмоктваючыся, хлынулі ў сталь. Уладу перасмыкнула, калі яна паспрабавала ўявіць, што ён адчуваў - магчыма, гэта нагадвала ўдар токам, а можа, было і яшчэ горай.
Ужо праз пяць секунд не засталося ніводнай здані, і наступіла аглушальная цішыня. Абрысы прадметаў зноў сталі бачныя, а мяжа ў траве пачала цьмянець. Блукаючых агнёў больш нідзе не было відаць.
Міністр крыху няцвёрдай хадой, збялелы, абціраючы лоб, падышоў да Стамброўскай і павольна працягнуў ёй зброю. Алеся вельмі насцярожана брала з яго рукі корцік, але не адчула нічога, акрамя цяпла дзяржальна.
- Ваша чарга, - глухавата, коратка прамовіў міністр.
Яна быццам не зразумела і пакутліва нахмурылася - яна заўсёды хмурылася, калі адчувала няёмкасць.
- Падыдзіце сюды, - загадаў Пан. - Вам трэба выканаць прысуд.
Ён паказаў на тумбу, і Стамброўская падышла бліжэй.
- Але як? - перапытала яна.
- Вельмі проста. Вы прамаўляеце фразу і робіце справу.
Алеся апусціла позірк. Перад ёю на гранітнай плоскасці ляжала кучка попелу ад ліста - завераны і зацверджаны прысуд, невялікі чорны гадзінннічак, вельмі падобны да яе ўласнага, і сырое сэрца. Невядома, чыё яно было; у рытуалах прадметы выкарыстоўваюцца сімвалічна, але па памеры ужо надта нагадвала чалавечае. Да таго ж яно брыдка трапяталася - білася само па сабе, уздрыгваючы ў лужынцы цемнаватай вадкасці. Самым дурным было тое, што спачатку Алеся схапілася за левае запясце, правяраючы гадзіннік, ледзь не ахнула, калі там яго не знайшла, і потым толькі ўтаропілася ў выдраны орган, што вільготна пабліскваў ў водблісках полымя.
- Ну? - патрабавальна падвысіла голас Пані. - Гадзіннік вашы мы і праўда ўзялі, над ім трэба было заклён стварыць, але вы яго назад возьмеце, і з ім жа справу завершыце. А зараз - што ж вы сталi? Не марудзьце!
Алеся глядзела на сэрца яшчэ пару імгненняў. Але потым плаўна падняла клінок.
- Андрэй Вышынскі, не пазбегнуць табе правасуддзя, - сказала Алеся і з размаху ўвагнала корцік ў пульсуючую плоць.
Пачуўся лямант. Усе павярнуліся: серабрыстая фігура іх ворага скурчылася і заміргацела, і шматамі, клубамі, што канвульсіўна ўспыхвалі, стала растварацца ў паветры, і хутка засталося толькі марыва накшталт цыгарэтнага дыму.
Улада зрабіла крок і адкрыла рот, асеклася і нерашуча спынілася. Алеся стаяла нерухома, сціскаючы корцік і адчуваючы, як спатнела далонь. Яна сказала нейкім тонкім голасам:
- Гэта ... всё?
- Не ўсё, - адказала Пані. - Вы яго не забівалі. Вы яго прыгаварылі, вось Пан агучыў, а цяпер вы за выкананне адказваеце. Вы пра гадзіннік свой турбаваліся - так бярыце яго. Адмерайце яму тэрмін.
- Але як яго вызначыць? - разгублена спытала Стамброўская.
- Дайце мне, - загадаў міністр.
Яна паслухмяна перадала яму свой «рамансон». Міністр узяў яго і пачаў асцярожна і крышачку нязграбна выстаўляць стрэлкі, а затым беражліва зашчоўкнуў, усталяваўшы час, і перадаў назад. Пры гэтым ён сказаў, не звяртаючыся ні да каго канкрэтна, а проста каментуючы факт, які адбыўся:
- Душа пана Андрэя Вышынскага ва ўладзе мёртвых па праве, а ў нашай - па абавязку. Суд людскі здзейсніцца над ім па вяртанні нашым, а суд смерці - калі панна Стамброўская спыніць гадзіннік.
Алеся ўзяла яго і надзела, як чалавек, якому давяраюць дарагую і небяспечную зброю.
Міністр павярнуўся да гаспадароў могілак. Нягледзячы на стан аглушанасці і змардаванасці, ён пастараўся надаць паставе годнасці, а голасу - пачуцця:
- Мы выказваем вам найглыбейшую падзяку за дапамогу ў справдлівай справе, о Яснавяльможны Пан і Яснавяльможныя Пані. Мы вашы пакорныя слугі.
Ён пакланіўся ў пояс, тое ж самае па яго прыкладу зрабілі і дзяўчаты. Пан Магілеўскі паглядзеў на іх, пагладзіўшы вус, і сказаў:
- Мы заўсёды рады дапамагчы годным і высакародным. Вашы вучаніцы далёка пойдуць, пан канцлер.
Цікава, ці заўважыла Алеся, што і яе - прылічылі? Дзіўна, але Улада не адчула рэўнасці, хоць трываць не магла, калі хтосьці занадта вызначаўся перад міністрам - яе міністрам, і хоць бы ў фантазіях сваіх песціла надзеі з часам перасягнуць ўсіх. Нават Канстанціна Сапегу.
Пан і Пані сталі павольна раставаць ў паветры, пакуль сілуэты іх не патухлі. Паходні засталіся гарэць.
Пасля секунднай паўзы Стамброўская ціха і дзелавіта пацікавілася:
- Так усё ж такі я яго забіла?
- Не, - паправіў міністр, - яго душа цяпер проста вярнулася ў цела, хоць ён ужо сапраўды амаль памёр. Шкада, што прыйшлося звярнуцца да такога сродку... Але вы выдатна далі рады з такімі няпростымі функцыямі. Дзякуй. І яшчэ вы прайшлі прысвячэнне.
- Мне здавалася, я ўжо ініцыяваная! - Яна залілася чырванню.
- Я раскажу вам пра гэта пазней, калі пойдзем дадому, - строга сказаў міністр. - Мне трэба вырашыць сёе-тое з Уладаю.
Ён павярнуўся да яе і паглядзеў ёй у вочы. Яна вытрымала доўгі позірк і гэтыя пяць секунд, якія прайшлі, як пяць гадоў. Не адважваючыся пытацца, яна проста стаяла ў чаканні і адчувала подых слабога цеплаватага ветрыку, ён зусім недарэчы заказытаў ёй шчаку тоненькай пасмачкай. Алеся цяжка ўздыхнула і адышла да саркафага, падабраўшы сумачку, - яна ледзь не валілася з ног. А міністр стаяў, баючыся пачаць, падбіраў, адкідаў, шукаў новыя словы. Але ў рэшце рэшт вельмі проста сказаў:
- Я даўно падгадваў магчымасць для размовы. Ведаеце, заўсёды здаецца, што ўсё не тое і ўсё не так, не ў пару... Але я зразумеў, што адкладаць не маю права. Ведаю, і так занадта шмат для адной-то ночы. Алеся вунь ледзь не падае, вы ледзь трываеце - не відаць, а я адчуваю, ды і сам гэтак жа... Але зрабіць гэта трэба. Калі, як не цяпер?
- Што зрабіць? - нясмела, сціхнуўшы, перапытала Улада.
- Пастаўцеся сур'ёзна, - сурова падкрэсліў міністр і не пашкадаваў, не адвёў позірку. - Ад гэтага залежыць ваш лёс. Дакладней, наш.
У яе забілася сэрца і крыху пацямнела ў вачах. Але ж і праўда: было пачуццё, што засталося нешта незавершанае.
- Пра вас кажуць, што вы мая пратэжэ. Шчыра кажучы, так яно і ёсць. А сам я з самага пачатку называў вас сваёй вучаніцай, - сказаў міністр, - але і гэта крыху не тое, дакладней, гэта далёка не ўсё. Пра што я хачу сказаць? Сёння мы не проста здзейснілі суд альбо атрымалі перамогу - мы змянілі лёс Айчыны. Вось аб гэтым-то і гаворка. Вас, Улада, я хацеў бы называць вас не проста вучаніцай, а спадчынніцай. Вы маглі б стаць скарбам нацыі і яе героем. Легендай нашай знешняй палітыкі.
- Мала хто мог бы засланіць вас, пан міністр, - апусціўшы галаву, сказала Улада.
Міністр усміхнуўся - стомлена, але па-змоўніцку.
- Норны прадказалі Тору, што яго сыну Магні прызначана вялікая будучыня, што ён ва ўсім перасягне бацьку, і яму ў далейшым будзе належаць М’ёльнір. Я вас так і пытаюся, Улада - вы б хацелі быць маім Магні?
Душа абамлела, затым у грудзях шуганула радасць, засыпаўшы ўсё зіхоткімі пялёсткамі, а потым накаціў страх, а потым зноў ўрачыстасць. І нарэшце Улада сашчапіла пальцы, глыбока ўдыхнула тры разы і адказала:
- Так. Так! - усклікнула яна.
Твар ў міністра азарыўся шчасцем гэтак жа, як тады, у купальскую ноч. А можа, ён з тых самых часоў і чакаў гэтага самага моманту? Вось толькі ён відавочна не ўсё сказаў. Ён зноў прыняў суровы выгляд і паглядзеў дапытліва:
- Але ж вы разумееце, гэта не толькі гонар, але і цяжар.
- Я буду старацца з усіх сіл! - з запалам сказала Улада.
- Вы і так стараецеся. Тут гаворка пра іншае, - сумна і збянтэжана вымавіў міністр і завагаўся перад тым, як працягнуць. - Каб я перадаў вам сваю Сілу, вы павінны знаходзіцца са мной у апошнія хвіліны. Так. Ад чаго б я ні памёр і дзе б ні быў. І... вы ж памятаеце, што я вам казаў пра дотыкі? Пры гэтым вы павінны трымаць мяне за руку.
Яму было цяжка гэта прамаўляць. Ён хацеў бы засцерагчы яе, Уладу, ад цяжкіх перажыванняў. Міністр цяпер дакладна, выдатна ведаў, наколькі моцныя пачуцці могуць ёя апаноўваць. Але ж гэта трэба, трэба было сказаць: яна б, хутчэй, не даравала яму скрытнасці або імкнення «берагчы» яе.
- Скажыце, Улада, - ціха паўтарыў міністр, - я шмат ад вас патрабую, але... вы будзеце са мной?
Яна памарудзіла. Не ад вагання - але быццам падбіраючы верную інтанацыю.
- Так, - як мага спакайней адказала яна. - Даю вам слова гонару. Хоць адчуваю, што і гэтага мала. Я хачу зрабіць штосьці, каб пераканаць вас, што я не падвяду.
- Я б мог сказаць, што гэта лішняе, - заўважыў міністр без усмешкі. - Але раз вы пагадзіліся, мы павінны заключыць дамову. І нездарма вы ўзялі з сабой у МЗС гэты корцік, як адчувалі: ён нам зноў патрэбны.
Міністр паднёс клінок да агню і тройчы правёў лязом ў полымі, каб ачысціць яго.
- Нічога не зробіш, некаторыя рэчы робяцца толькі на крыві, - прамовіў міністр і нанёс сабе ўдар - на гэты раз наўскос па правай далоні. Гарачыя кроплі пасыпаліся ў траву.
- Ваша чарга.
Ён працягнуў зброю Уладзе. Яна перасмыкнулася, уявіўшы, што ёй давядзецца зрабіць тое ж. Дыханне сперла. Сутаргава глынуўшы паветра, дзяўчына наводмаш рассекла сабе руку, і яе адразу абварыла чырвоным жарам. Ліпка пацякло па пальцах.
- Дамова змацоўваецца чым? Поціскам рукі, - адным кутком рота усміхнуўся міністр і працягнуў ёй руку.
Гэта было тое самае пачуццё, як тады, на паляне пад бярозамі - нібы іх целы здзяйсняюць дыфузію: кожнай малекулай, кожнай часціцай - з паколваннем і хвалямі салодка-пакутлівых разрадаў, з нязвычкі страшнаватых. У гэты раз выбухнулі пульсацыяй іх далоні.
- Я буду з вамі, - як зачараваная, аднымі вуснамі прашаптала Улада.
Кроў струменілася з ран і змешвалася, крапаючы на зямлю. Нарэшце яны разнялі рукі.
Стамброўская назірала за імі здалёк з глыбокай павагай, далікатна паглядаючы напаўпаварота і схіліўшы галаву набок: яна разумела, што робіцца нешта вельмі важнае, што яна зможа пра ўсё распытаць сяброўку, але яшчэ некаторы час пытацца нядобра.
Задумліва трымаючы выпрастанымі ўбок свае зраненыя рукі, міністр і Улада наблізіліся да дзяўчыны, крыху прывалокваючы ногі па траве ад знямогі. «Як ласі», - чамусьці падумала Алеся, хоць яна не ведала, як ходзяць гэтыя звяры, і не магла сказаць, што ласі ступаюць менавіта так.
Яна порылась ў сумцы і знайшла ім сурвэткі. Яны абодва заціснулі парэзы і ўзяліся самі сабе чытаць формулы для прыпынку крыві і гаення - гэта было відаць па іх засяроджаных тварах. Заклёны дзейнічалі ў гэтым свеце адчувальна павольней - але ўсё-ткі працавалі.
Неба пачынала ледзь прыкметна святлець. Няўжо яны столькі тут прабылі? Мабыць, з-за часавых скажэнняў так і ёсць. Не надта гучна перакінуўшыся нязначнымі фразамі, усе трое развярнуліся і пачалі падымацца па ўзгорку. Цемра раптам рабілася няўлоўна гусцейшай - гэта патухлі паходні за іх спінамі. Улада павярнулася: ад пляцоўкі не засталося і следу, зноў драмалі ў празрыстай начной сінечы зарослыя травой магілы з напаўсцертымі таблічкамі і даўно не фарбаванымі агароджамі - і туліліся яны гэтак жа цесна, як і раней: цвінтар бо стары.
Яны выбраліся тым жа шляхам, што прыйшлі. Дзіўнае было самаадчуванне: ўзбударажанае і спакойнае адначасова, калі гэта ў прынцыпе магчыма. Аднак не хацелася ні спаць, ні прысесці, хоць усе ўсведамлялі, што пачуццё гэта часовае. Шпацыр жа па начных могілках не выклікаў ніякага трапятання - мабыць, таму што самае жахлівае ўжо паспела адбыцца.
Не азіраючыся, яны выйшлі з Кальварыі і папляліся да праспекта Пушкіна, а ўслед ім глядзела з барэльефа на браме «браўншвейгская» чарапушка.