Панацея Пешкадамлик

Анвар Шукуров
    Янги очилган телеканалларимиздан бирида Германиядаги Фрайбург ярмаркасидан репортаж беришди. Бу ярмарка турт-беш асрдан буён мунтазам утказиб келиняпти экан! Ярмарка иштирокчиларидан, асосан немислардан бир йилда нечта китоб укишаётганини сурашмокда. Биттаси йилига 20 та, иккинчиси йилига 30 та, баъзилари 40 тагача китоб укишини айтяпти. Койил! Яна уртача хисобда хар бир китоб 15-20 евро туришини хам айтишяпти. Китобсеварлар йилига 500-600 евро маблагини китоб олиш учун сарфлашяпти экан. Бир кария китоб учун умуман пул сарфламаслигини айтди. Маълум булишича унинг хотини китоб дуконида ишлармиш. Бу ерда асосий гап гарбликларнинг китобсеварлигини таъкидлашни жоиз деб хисоблайман.
    Мундок уйлаб карасам, эллик ёшгаям кириб куйибман. Соат миллари чиккиллаб, умр хам утиб бормокда.
    Кадимги Румда кутубхонада Александр Македонский хакидаги вокеаларни укиб утирган Гай Юлий Цезар «Александр менинг ёшимда дунёни забт этган, мен йигирма ёшган кирдим-у хали хеч нарсага эришмадим» деб хунграган экан...
Синов оламида яшаб, иложи борича яхши, савоб амалларни купайтирсам, яхши ном колдирсам деган гаплар тез-тез миянинг кок марказида бонг ура бошлади, мен сизга айтсам. Эрта-индин кариндош уруглар мен хакимда фахрланиб гапиришларини истайман десам нокамтарликка йуйманг.
    Мана шунака мулохазаларга берилувчи, охиратини уйловчи кишиларга айтиб куяйки, бу боради сиёсат энг хавфли касб хисобланади. Айникса табиатан максималист гояси конига сингиб кетган биз скифларда. Европалик скифлар хам, биз каби осиёлик скифлар хам бир хил дастурланганмиз. Максималистмиз.
Хамма нарсанинг энг яхшиси, энг зурини хохлаймиз. Кейин оширворамиз. Бир танишим бундай деб колди. Биз узбеклар келин танласак, углимизнинг кунгли етарли эмас. Келин куёвнинг онасигаям, отасигаям, ака-укасигаям, холасигаям, тогасигаям, амакисигаям, бобо-бувисигаям ёкиши керак. Бирон-бир камчиликни аллакайси кариндошимиз билиб колиб туйни бузиб куйишиям мумкин.
    Шу китобсеварликдаги осиёлик ва европалик скифларнинг нуксонларини айтаколай.
    Мана Ленинни  олинг, биз болалигимизда унинг исми билан уйгонардик ва ухлардик. Ленин сиймоси шунака идеаллаштирилган эдики, уни энг якин, муътабар инсон сифатида билардик. Аммо, кейинчалик унинг хаётда килган баъзи-бир номакбул ишларини билиб ундан бутунлай юз угирдик. Унинг китобларини йук килиб юбордик. Хозир унинг узбек тилидаги китобларини топиш мушкул. Бирон-бир нашриёт унинг китобини босаётганини якин орада эшитмадим, курмадим, режалаштираётганиям йук. Марксизм гояси тарафдорларининг хам асарлари йук. Ха уларнинг асарлари йуклигини тушунса булади. Совет даврида яшаган, ижод килган ёзувчилар, шоирларнинг хам асарлари чоп этилмаяпти. Бутунлайига воз кечиб юбордик. Кайтар дунё дегани шумикан? Ахир уларнинг узлариям кадриятларимиздан озикланган асарларни йук килиб юборишган эди-ку. Улар эски меросимиздан бутунлай воз кечиб, узларича янги – социалистик реализм адабиётини яратгандилар.
    Энди биз хам янги адабиёт яратмокчимиз. Замонавий ёркин асарлар йук деймиз.   Замон кахрамони йук деймиз. Вахоланки замонавий адабиёт бор. Замонавий адабиётнинг асосий шарти, персонажиям бор.
    Ким дейсизми?
    Замон кахрамони биз, узимиз-ку! Уша такик белгисини байрок килиб олган, иккиюзламачи, маддох, куркок, мансабдорларнинг кунглини овлаш учун реал вокеликни хаспушлаётган, салбий вокеаларни яшираётган, иллатларни яшириб, уларни шишираётган, амалдорларга мос ва хос адабиёт яратишни истаётган тобчилар узимиз-ку.
    Яна совет замони хатосини такрорлаяпмиз. Турли-туман назоратчилар оркали адабий асарларни бир хил колипга солмокчимиз.
    Энг ёмони муаллиф, босмахона, китоб дуконининг узаро богликлиги йук.
    Гарбда хусусан Германияда муаллиф, босмахона, китоб дукони занжири бир маромда ишлаб турибди. Германияда нашриётларда китобга булган талабни урганувчи мутахассислар хам бор экан. Улар халк орасида юриб уларни кизиктирган асарларни топар экан. Кейин нашриётга хисобот топшираркан. Нашриёт эса маълум муаллифни топаркан. У билан шартнома тузиб, мана шу мавзуда асар яратиб беришни сураркан.
Европаликларам худди биз каби максималист. Уларнинг баддий адабиётдаги тадбирлари пул билан тартибга солингани учун мантикан тугридай куринади. Аммо, бу алдамчи хаёл.
    Улар уз китобсеварларнинг онги-шуурини эгаллаб, чунтагидаги акчасини кулга киритиш учун аввал вампирлар, дахшатли сахналарга бой, шарм-хаёсиз, бир жинсли никохни таргиб этувчи асарларни ёзишди. Булар ичида энг даромадли, беозори бир жинслилар никохи эди. Адабий жараён жамият хаётига шу йуналишни таргиб кила бошлади. Кейин эса бир жинслилар никохи конунларигаям кириб, жамиятнинг энг олий кадриятлари хисобланган насронийлик урф-одатлариниям яксон килиб ташлаяпти. Насронийликнинг ишончли кургони хисобланмиш Англияям бир жинслилар никохига рухсат берди. Лут кавми нега халок килинганлиги яна унутилди.
    Гейларнинг намойишини такиклаган Россия нодемократик мамлакат дея кораланди. Европа Иттифокининг Россия билан зиддиятларнинг юзага келишига сабаблардан бириям айни шу холат эди. Хозирги кунда Европа Иттифоки мамлакатларидаги сафарбарлик шу даражага етдики, уларнинг ахолиси билиб-билмай Россия билан урушишгаям тайёр булиб колишди. Мана сизга адабиётдаги эркинликлар нимага олиб келишига ёркин мисол!
    Адабиётда чегара булиши керак! Адабий жараёнда иштирок этувчилар Узбекистон Республикаси Конституцияси (унда цензурага йул куйилмаслиги хакида алохида модда борлигини унутмасдан), Жиноят, маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексларни билишлари шарт. Улар узбек халкининг урф-одатларини хам яхши билиши лозим. Халкимиз урф-одатлари эса Куръон, Имом Бухорий хадислари. Бу иккала манба хам энг юксак мехр булогидан сув ичган манбадир. Мана шу икки китоб (айникса Куръон албатта) пойдеворини куйиб унинг призмаси оркали Европа мамлакатларига Таврот, Забур, Инжил оятларини тугри шархлаб берилса, дунёда яна мехр-окибат мафкураси пайдо булади.
    Бу масалада дунё ахлига устозлик киладиган, маънавий илмда пешкадамлик килоладиган биттагина миллат (халк деяётганим йук) бор холос. Бу узбекистонлик олимлардир. Майли Марказий Осиёликдир. Менимча бизнинг илмда пешкадамликдан бошка йулимиз йук.