Неразлучны квадрат
***
Раечка сядзела на падлозе і плакала. Побач з ёй ляжала лялька з трэснутым па шве чэрапам. Лялька бессэнсоўна, як і заўсёды, усміхалася: ёй не было балюча. Балюча за яе было Раечцы.
Крыху ў старонцы два хлопчыка, Лёша і Сярожа, гулялі са сваімі машынкамі ў дарогу са святлафорам. Часам яны аглядаліся на Раечку: іх здзіўляла, што яна плача з-за такой дробязі, як паламаная лялька.
Астатнія дзеці ў групе таксама гулялі ў разнастайныя гульні.
Адчыніліся дзверы, і ўвайшоў хлопчык, а за ім - выхавальніца Ала Яўгенаўна.
- Знаёмцеся, дзеці. - Сказала Ала Яўгенаўна, - У нас новенькі. Імя яго Гарык. Не крыўдзіце яго.
Гарык быў вельмі маленькі і вельмі худзенькі, на яго тонкай доўгай шыі сядзела вялікая шарападобная галава з вузкім падбародкам і шырокім ілбом. Галава была пакрыта кароткімі, кучаравымі валасамі. А вялікія цёмна-сінія вочы глядзелі на дзяцей даверліва і прыязна.
Усе дзеці павярнуліся ў бок новенькага, і нават Раечка перастала плакаць і стала глядзець на Гарыка. А Гарык, акінуўшы поглядам пакой, убачыў заплаканую Раечку і яе бяздольную ляльку, падышоў да дзяўчынкі і сказаў:
- Я яе папраўлю.
Лёша з Сярожам кінулі сваю гульню, і сталі глядзець, як ён гэта будзе рабіць.
Гарык узяў ляльку ў рукі, расправіў яе валасы, каб яны не траплялі ў шчыліну, і дужа сціснуў аберуч краі. Патрымаў так некалькі секунд, адпусціў і працягнуў ляльку дзяўчынцы. Лялька была цэлая.
- Ты, напэўна, чараўнік, - сказаў Лёша.
- Не, - адказаў Гарык, - ніякае гэта не чараўніцтва. Гэта ўсё проста. Я заўсёды так чыню свае цацкі.
***
У класе іх звалі неразлучным квадратам: Гарык Цукербеккер, Лёша Палтынг, Сярожа Лішай і Рая Яміна. Жылі яны ў адным доме, толькі на розных паверхах, пасябравалі яшчэ ў дзіцячым садзе, і па просьбе бацькоў іх вызначылі ў адзін клас.
Гарык быў душой кампаніі. Адзіны сын у бацькоў, якім ён быў як парушынка ў воку. У бацькі Гарыка - вядомага мастака - была майстэрня ў гэтым жа доме. І тут Гарык праводзіў шмат часу, спачатку гуляў, потым рабіў урокі, тутака ж ён стварыў сваю ўнікальную нестандартную мадэль чатырохмернага куба. Ідэя стварэння такой мадэлі паўстала ў Гарыка пасля таго, як на выставе ў Мастацкім музеі ён убачыў чорны квадрат Малевіча. Гэты квадрат яго так уразіў, што ён ніяк ад яго адысці не мог: усё глядзеў і глядзеў, пакуль бацька не ўзяў яго за руку, і ці ледзь не сілай адцягнуў.
- Па, - спытаў ён бацьку праз некалькі хвілін, як гэта ў мастака атрымалася намаляваць сямімерны куб?
- Які куб? - перапытаў бацька. - А, так ты пра Малевіча? Які там куб? Гэта проста чорны квадрат.
Тады Гарык зразумеў, што тое, што ён убачыў, астатнія чамусьці не бачаць, і замоўк, і больш не стаў задаваць пытанняў. А потым ён стварыў уласную мадэль четырохмернага куба, і нават адзін прафесар матэматыкі з універсітэта, татаў старадаўні прыяцель, прыязджаў глядзець і дзівіўся: як у такога маленькага хлопчыка атрымалася такая арыгінальная мадэль. Хто б на яе ні паглядзеў, усё бачылі, што гэта сапраўды чатырохмерны куб. А паўтарыць - ні ў каго не атрымлівалася, хоць спрабавалі многія. І гэта выклікала яшчэ большае здзіўленне.
Праўда Гарык сцвярджаў, што гэта сямімерны куб, а Раечка заяўляла, што яна бачыць яго васьмімерным. Але акрамя іх дваіх усё бачылі яго простым чатырохмерным кубам. А Раечцы не ўсё верылі, думалі, што яна проста з рахунку збілася, ці няправільна лічыла.
***
Лёша Палтынг рос у няшчаснай сям'і. Бацька яго, таленавіты фізік, расчараваўся ў сваёй прафесіі і жыцці, калі Лёша быў у трэцім класе, і стаў страшна піць. І аднойчы, у нецвярозым стане, сустрэўся і разгаварыўся на вуліцы ці то з баптыстам, ці то з індусам. Піць ён пасля гэтага кінуў і стаў рэгулярна наведваць ці то зборы, ці то малельні, і аднаго дня, не сказаўшы нікому ні слова, знік з дома ў невядомым кірунку. Маці Лёшы скарацілі па штатах, па прычыне расфармавання прадпрыемства, на якім яна працавала эканамістам. Працу па спецыяльнасці ёй знайсці не атрымалася, і яна пайшла працаваць прыбіральніцай у тую школу, дзе вучыўся Лёша. Лёша быў лагодным непаваратнем, моцным і дужым, з вадзяніста-блакітнымі вачамі, папялістымі рэдкімі валасамі і з постаццю, як быццам складзенай з некалькіх валуноў рознага памеру і формы. Калі Гарык быў душой кампаніі, Лёша быў яе абаронцам.
***
Бацькі Сярожы Лішая былі журналісты. І Сярожа яшчэ ў дзіцячым садзе пачаў пісаць вершы. Неяк раз ён папрасіў бацькоў купіць яму акардэон. Бацькі купілі і заадно аддалі яго ў музычную школу, у якой Сярожа навучыўся граць не толькі на акардэоне, але яшчэ і на дудзе, і на флейце. І здарылася так, што любімым інструментам у яго аказалася флейта. Сярожа, вельмі прыгожы хлопчык, стройны, з залатымі, буйнахвалістымі валасамі, рассыпанымі па плячах, быў падобны на юнага Леля, калі граў на сваёй любімай флейце.
***
Бацькі Раі Ямінай разашліся з мэтай атрымаць другую кватэру. Бацька, са старэйшым сынам Андрэем, застаўся на старой кватэры, а маці з дачкой пераехалі ў новую. І так атрымалася, што бацьку іх спадабалася жыць аднаму, без нагляду яго строгай, уладнай жонкі, што зваротна сыходзіцца ён не пажадаў. І сталі яны жыць у розных кватэрах: бацька з сынам у адной, а маці з дачкой - у другой. Рая была на першы погляд самай звычайнай дзяўчынкай. Ну, тоненькая, як трысціна, і ўсё. Праўда, валасы ў яе былі зусім светлыя, амаль белыя, з лёгкім блакітнаватым адлівам, густыя і доўгія, ніжэй пояса. І незнаёмыя з ёй пенсіянеры часта спынялі і дакаралі яе:
- Дзяўчынка, ну, навошта ты ў сівы колер валасы пафарбавала? Яшчэ паспееш пасівець, калі састарэеш. А цяпер - гэта непрыстойна, урэшце.
Не ведалі яны, што ў Раи гэта быў натуральны колер валасоў.
Яшчэ вочы. Проста велізарныя, ярка-зялёныя з доўгімі вейкамі і выразна акрэсленымі чорнымі бровамі, зрослымі на пераноссі, якія ўзляталі да скроняў, як крылы чайкі, а на канцы рэзка зламаныя, падалі уніз. Раечка займалася мастацкай гімнастыкай, і ўсе знаёмыя прадказвалі ёй светлую алімпіядную будучыню.
***
Гэта гісторыя адбылася, калі неразлучны квадрат вучыўся ў адзінаццатым класе. У суботу раніцай Лёша патэлефанаваў Гарыку і пачуў голас аўтаадказніка:
- Абанент заняты. Ператэлефануеце праз гадзіну.
Лёша цярпліва вычакаў гадзіну, ператэлефанаваў і пачуў:
- Абанент недаступны.
Лёша здзівіўся і патэлефанаваў Раечцы. І пачуў:
- Абанент па-за зонай дзеяння. Паспрабуйце патэлефанаваць пазней.
Тады Лёша патэлефанаваў Сяргею, і той адказаў:
- Ну, што?
- Так, вось Гарык з Райкай не адказваюць на званкі, трэба схадзіць, пазнаць, што такое.
Бацькі Гарыка сказалі, што Гарык у майстэрні.
Дзверы ў майстэрню былі расчыненымі. А ў майстэрні - нікога. І што дзіўна, мадэль чатырохмернага куба ператварылася ў звычайны шар, чорны і непразрысты, к таму ж, гэты шар вісеў у паветры сам па сабе, ні на што не абапіраючыся, і здавалася, што гэты шар шалёна круціцца ў паветры.
На фателі ляжала нядбайна кінутая Раечкіна куртка, і ўсё.
А шар на вачах паступова стаў ****нець, пакуль не знік, не растварыўся ў паветры.
Лешка і Сярожка яшчэ доўга б глядзелі на гэта пустое месца, толькі раптам у іх за спіной хтосьці нягучна кашлянуў. Тады яны здрыгануліся і адначасова павярнуліся.
Такога дзіўнага тыпа, які стаяў перад імі, бачыць ім раней не даводзілася. Высокі худы гарбун. Хоць горб зусім не псаваў яго выправу, горб – быў усё адно як заплечнік, высока падняты да шыі. Твар цёмнага, цаглянага колеру, і ўвесь нейкі пасечаны, як быццам чалавек гэты перахварэў воспай. І па цёмна-цаглянаму фону твара раскіданы нераўнамерна чорныя кропкі і чорныя плямкі рознага памеру.
- Ну, што ж, дзеткі, - сказаў незнаёмец, - нарабілі вы тут спраў, і мяне ўцягнулі ў непрыемную гісторыю…
Лешка з Сярожкам глядзелі на незнаёмца са здзіўленнем, не разумеючы пра што ён наогул кажа.
- Хто вы і як тут апынуліся? - першым апамятаўся Лешка.
- Я? - здзівіўся незнаёмец, а потым падумаўшы трохі, дадаў: - ах, так, я ж забыўся, што вы з прыцемненага сектара, і не ў курсе… Ну, тым лепш, усё абыйдзецца значна прасцей і танней… Мне патрэбна ваша дапамога. І вы не можаце адмовіцца. У мяне супраць вас ёсць кампраметуючыя фатаграфіі, што менавіта гэта вы вінаватыя ў выбуху ў мятро. Вось ты, - ён паказаў на Сярожку, - аднёс заплечнік на платформу, а ты, - паказаў на Лешку - націснуў кнопку на пульце, а потым доўга любаваўся наступствамі выбуху. - І ён працягнуў Лешку некалькі здымкаў. - Трымай, каб не забываў, і рабіў правільна, усё, што я скажу.
Лешка разглядаў здымкі. Так, гэта сапраўды былі яны. Лешка мог паклясціся любой самай страшнай клятвай, што яны гэтага не рабілі. А фатаграфіі паказвалі зваротнае…
Калі першы шок прайшоў, незнаёмец працягнуў:
- Вось яшчэ вам флэшка, на ёй фільм. Пра гэта ж. Я думаю, паўгадзіны вам на прагляд хопіць, і а чатырнаццатай гадзіне сёння падыходзіце да ГУМа, там я скажу, што далей рабіць…
***
Побач з ГУМам незнаёмец уручыў Сярожку планшэт.
- Мне трэба вярнуцца дадому, у сваю плоскасць. А для гэтага патрэбна энергетычная дапамога вялікай колькасці людзей. Таму мы цяпер спусцімся на станцыю мятро, і пачакаем, калі падыдзе цягнік. Як раз пры высадцы-пасадцы людзей і будзе патрэбная колькасць.
***
На станцыі мятро незнаёмец адправіў Сярожку на платформу і загадаў пакласці планшэт на лаўку, а самому вярнуцца зваротна, калі народу збярэцца дастаткова, і планшэт не будзе заўважны ў натоўпе.
- Гэта для накіравальнага прамяня, - растлумачыў ён, - для канцэнтрацыі энергіі.
Сам незнаёмец з Лешкам спыніўся перад эскалатарам, і яны сталі чакаць вяртання Сярожкі.
Лешку незнаёмец уручыў ліхтарык, і растлумачыў:
- Я стану тварам да эскалатара, а ты накіруеш святло ліхтарыка мне ў спіну.
***
Але атрымалася ўсё зусім не так, як было запланавана. Калі Сярожка спусціўся на платформу, там ужо было досыць народу, і чуўся шум падыходзячай электрычкі.
- Націскай, хутчэй, - камандным голасам сказаў незнаёмец, і павярнуўся тварам да эскалатара.
Лешка, запярэчыў, што Сярожка яшчэ не вярнуўся, але незнаёмец закрычаў страшным голасам:
- Націскай!..
Рука ў Лешкі здрыганулася, і ён націснуў на кнопку ліхтарыка. Прамень, прамы і тонкі, прайшоў скрозь незнаёмца, як быццам ён быў абсалютна празрысты, успыхнуў на планшэце яркім сонцам, і падарваўся са страшным грукатам. І ўсё на станцыі ператварылася ў хаос, напоўнены крыкамі і стогнамі параненым людзей. А Сярожка проста знік, як растварыўся. Незнаёмец зарагатаў і нырнуў у гэты хаос, прычым на спіне ў яго разгарнуліся вялікія чорныя крылы, і ён паляцеў, павольна плануючы ў эпіцэнтр выбуху, і знік…
…Усё было скончана, і гэта быў самы звычайны, пасрэдны, проста жудасны выбух. Лешка здранцвеў ад жаху, і не мог ссунуцца з месца…
***
Раптам там, у эпіцэнтры выбуху, ў паветры, з'явілася маленькая белая плямка. Яно расла-расла, пры гэтым круцілася, ператвараючыся ў шар, і па меры яго росту, Лешку здалося, што ўвесь свет з глузду з'ехаў, усё рушыла ў зваротным кірунку: і людзі і час. І калі шар дасягнуў паўтара метра ў дыяметры, ніякіх слядоў аварыі на платформе не было. Усе былі жывыя і здаровыя, толькі чамусьці застылі на месцы, як манекены. Адзін Сярожка з планшэтам у руках стаяў, і са здзіўленнем аглядаўся вакол.
***
З белага шара вынесла спіной наперад іх старога знаёмага незнаёмца, і панесла па эліпсе вакол шара, і ён знік з адваротнага боку. І пакуль ён ляцеў, паветраная хваля падхапіла Лешку з Сярожкам і ўцягнула ўнутр шара…
***
Ачуліся яны ў майстэрні Цукербекераў. Мадэль чатырохмернага куба была на месцы, а Гарык у ёй калупаўся, папраўляючы штосьці. Раечка яму дапамагала, прытрымваючы адну з граняў.
- Ну, усе сябры, - сказаў Гарык, скончыўшы рамонт. - Будзем зараз працаваць разам, адной камандай. Садоўнік прызначыў мяне вучнем творна чатырнаццатай катэгорыі. А я папрасіў, каб ён даў мне вас у памагатыя. У нашым былым свеце замест усіх нас засталіся звычайныя клоны. Гэта, каб бацькі не засмучаліся. Яны будуць жыць, вучыцца добрасумленна, працаваць не меней добрасумленна. Але ніякімі асаблівымі талентамі не вызначацца.
- А выбух? - спытаў Лешка.
- Які выбух? - здзівіўся Сярожка.
- Выбух своечасова прадухілілі, а Разбуральніка вярнулі на месца, адкуль ён выпадкова вырваўся. Так, што там усё ў парадку.