БІЗГЕ «РЕВОЛЮЦИЯ» КЕРЕК ПЕ?
Ал енді жогарыдыгы айткандарды саяси-алеуметтік жагдайлармен байланыстырып алып корейік. Мундагы оте-моте манызды жагдайдын бірі, ел арасындагы туатын наразылык болып тур. Бул наразылык казір букіл алемде осіп сыртка тебуде. Коптеген адамдар жагдайдын киындап, шиеленісуіне байланысты, ел арасында саяси-алеуметтік козгалыс тууы ыктимал деген болжамдарды айтады. Украинанын Майданынан кейін бул сенімге айналуда. Осыган коптеген адамдар уміт артып, тонкерілістін болуын ансауда. Мен бул жагынан тек оз пікірімді гана айтамын. Егер муны ансаган бірен-саран гана болмай, копшілік болса, онда бул козгалыс дамиды. Мундай сананын да саяси-алеуметтік денгейде пісіп жетілетін кезені бар. Мундай жагдайда уакыты келгенде, аркімнін кокірегінде гана уялаган наразылык бірігіп алеуметтік козгалыска айналады. Басынан ашып айтайын, егер когамда козгалыс болмаса, ойлауда да козгалыс болмайды жане болуы мумкін же емес. Алеуметтік козгалыстын тууы - бул когамнын даму кажеттілігінін белгісі. Демек бул толгату басталып жатыр деген магынаны білдіреді. Алдау-арбауга негізделіп, токырап турган омірде адамнын санасы да токырап турады. Когамдагы токырау, демек, ойдын да токырауы болады. Бірак, біздін жасаган кортындымыз бойынша, казіргі омірдін козгалысы барін сана мен акылга алып келіп тіреп тур. Бул жердегі негізгі козгалыс – ішкі дамуга оту. Осыган саяси-алеуметтік козгалыс себеп бола ма? Біз бул жерде ар баскан кадамымызды осы тургыдан ойланып жасауымыз керек. Сол себептен, кандай козгалыс болса да, ол саналы турге кошуі тиіс. Болмаса барі тартіпсіз козгалыска айналып, кантогіске алып келеді. Біздін когам алдымен кулдырау багытында турган козгалыс. «Рыночная экономиканын» шенберінде не болса да осы козгалысты тездетеді. Бул акша шенберінде, акшаны ауыздыктау барысында емес, акша ушін журетін козгалыс. Ал акшаны ауыздыктау мундай жолмен журмейді. Бул мемлекеттін кызметі. Сондыктан ол акшанын шенберінен шыкпай, кулдырауды гана терендетеді. Алдымен жалпы, философия тургыны карастырып алайык.
Егер теренде жаткан философиялык козкараспен алып карайтын болсак, онда казіргі кезеннін дамуы объективті турде ар адамнын ішкі жандуниесін, рухын болашак барысына дайындауда. Бул адамдардын санасынан тыс журіп жаткан когам дамуынын тарихи багыты. Бул процесске карапайым халык артурлі карайды жане артурлі бага береді. Жане сонымен катар муны артурлі кабылдап угынады. Бул жерде ешкандай теориялык концепция, гылыми ббагдарлама жок. Ал ол болмаса казіргі когам дамуына гылыми козкарас та жок. Бул бізді кызыктырмайды. «Революцияны» біз философиялык тургыдан гана тусіне аламыз. Онын мані мынада.
Жалпы алып караганда, біз ішкі даму мен сырткы дамуды бір бірінен ажыратып, аркайсысын оз алдына алып карай аламыз. Казіргі кезенге кажеттілік болып келетін сырткы даму емес, ішкі даму (внутренняя необходимость). Адамнын аштыгы баска, санасыз денгейде жатыр. Сондыктан дамудын экономикалык, алеуметтік, саяси жане мадени турлері тежеліп, кулдырау барысындгы когамдык кысымдыктар аркылы ар адамнын жандуниесі, ойлау кабілеті жане киялы оз алдына дамуда. Осыдан барып бытырап бастары бірікпей журген адамдардын аркайсысы жанын салып оз кундерін оздері коріп, озі ушін гана куресуде. Бул біреу ойлап тауып, арнайы орнаткан жагдай емес, объективті агымнын біздін санамыздан тыс калыптасу барысы. Осы козгалыс сырткы дамуды тежеу аркылы тубінде ішкі дамуды алга шыгарады. Сойтіп барып жана сананы тугызады. Бул калай болган кунде де толгак. Ал толгакты кайтармайды. Ол босанганда гана басылады. Сойтіп адамды осы уакка шейін козгап келген сырткы куш-куаттар ішкіге айналады да, бул дуниенін барысын курт озгертеді. Сонда бул жагдайдын дамуы сырткы дуниемен бірге дамитын сананын турін адамдык, ягни рухани санага айналдырады. Ал бул жерде бізді алда кутіп турган, омірді тубегейлі озгертіп, казіргі теріс айналган сананы он айналдыратын бірак революция бар. Ол осы жолда журген санада, ойлау тасілінде журетін рухани тонкеріліс. Ягни бул дуниені дурыс тусінуге келу. Кандай амалдармен когам козгалысы осыган келеді жане бул калай баскарылады.
Революция – саяси тонкеріліс. Ал казіргі болып жаткандар - мемлекет тонкерілісі (дворцовые перевороты).Демек мемлеке каз іргі кезенге сай озінін кызметін аткарып жаткан жок, алдынгы кезендегі булдіру багытында тур. Мундай тонкерілістер букіл адамзаттын откен шактарын камтыган – кул илену, орта гасыр замандарын. Талай талай мемлекеттер пайда болып жогалып отырган. Бір патшаны алып тастап екінші патшаны кою – бул ешкандай да омірді тубегейлі озгертетін саяси тонкеріліс емес. Ондай тонкерілістін казіргі заманда болуы да мумкін емес.
Тарихи дамуда ешкашанда саяси тонкеріліс алдымен болган жок. Ол курделі экономикалык жане рухани тонкерілістердін натижесінде гана болады. Ескі омірдін турінін кажеттілігінін таусылганын аркім сезінеді. Бул оз жагынан адамдарда наразылыкты тугызып кушейтеді. Сойтіп адамдар сокыр сезіммен бул когамнан оздері кашады. Осы кезде гана кандай болмасын когам іштей санасыз ыдырайды. Сойтіп барып кана кул илену заманы немесе феодалдык даму кезені іштей іріп барып куйреген. Сонан барып кана саяси тонкерілістер орын алган. Ал бізде іріп, ыдырап жаткан – экономика жане осы уакытка шейін калыптаскан когамнын саяси жане мадени карым-катынастары. Ал айткандардын натижесі – адамнын азгындауы. Бул жерде бірін бірі женетін ешкандай таптар катынасы жок. Бул бір бірімен кырлысып жаткан акша иелерінін когамы. Бул тек бытырап журген адамдар когамы. Бул жердегі осыдан барып кортындайтын баскы угым мынада. Азаматтар мен олардын мемлекеті арасындагы карым-катынас тулга мен когамнын арасындагы байланысты білдіреді. Ал тулга мемлекетпен, когаммен куресіп, оны озгерте алатын куш емес. Сондыктан казіргі кезенде бул бос киял. Мундай козгалыс, кайталап айтам, мемлекет басындагы адамдарды гана ауыстырып, аркімнін кара басынын кызыгына гана багытталган бакталас куресі. Акшага айналган адамнын жаксылап тамагын майласа, ол ойланбастан кез келгеннін желкесін узіп береді. Бірак булар мемлекетпен, когаммен алысып, оны озгертетін саналы адамдар емес. Кандай болмасын революциялык куштер тек кана оздерінін нактылы концепциясымен жане багдарламаларымен алга шыккан. Булар мемлекеттен ешнарсені талап еткен жок, кайта мемлекетті кушпен колдарына алып, оны когам дамуына каратай бурган. Біз келе жаткан революция баска.
Мен жогарыда айтканмын, мемлекет – осы азаматтардын мемлекеті деп. Ол тартіпті кадагалап, осы когамды аман-сау устап туратын куш. Бул жерде бірак зандылык жумыс істейді: адамдардын кулдыраудын негізінде азып-тозуы жане олардын озара кырлысуы. Ал бул кырлысуды революция деп тусінетін болсак, онда біз дуниені тен болісуге келеміз деген утопиялык оймен шектелеміз. Онда акшаны, жерді, бар байлыкты елдердін баріне кайтадан тен боліп беру керек болады. Ал омірдін негізінде жаткан акша озінін ісін ары каратай жалгастырып, айткан жолмен «тенескен» адамдарды кайтадан баз калпына алып келіп отырады. Сойтіп дуние ушін елдер кырлыса береді.
Тарихта ондай жагдайлар тек кана басы біріккен, ынтымактаскан, ауыз бірліктері болып, барлыгы бір максатка умтылган адамдардын, ягни таптардын арасында гана болган. Бул таптар арасындагы куресті корсетеді. Ал орта гасырларда ондай козгалыстар тек кана булдіруші, киратушы куштер ретінде гана дамып, айуандык, зорлык-зомбылыкпен карсыласуды гана білдірген. Казіргі кезенде де адамдар арасында айуандык, зорлык-зомбылык акшанын негізінде кобеюде, мемлекет пен азаматтар арасындагы наразылык та оршуде. Бірак мунын барі таптык карым-катынас емес, адамдар арасындагы акшадан туган кайшылыктар. Бул жерде адамдардын бір бірімен кырлысуы гана оседі жане ондай кырлысу улгая береді. Ондай куштер орта гасырда тек кана феодалдык когамдардын негізін шайкап, кайта, билеуші таптардын ныгаюына, устемдік таптардын куштерін жумылдыруына алып келген. Онын барі санасыз, сокыр гана козгалыстар болган. Ал шындыгында феодалдык когам іштей ыдырап барып жойылган. Феодалдык карым-катынастардын тозыгы абден жеткен кезде гана сол когамнын ішінде калыптаскан буржуазиялык таптар тонкеріліс аркылы билікке келіп, когам дамуын капиталистік жолга салган. Ал бізде когам козгалысы тусетін сондай жол бар ма? Капитализм жолына, «рыночная экономикага» тусу керек пе? Кандай партиялар ондай багдарламаларды жасап устап тур? Казіргі халык жокшылыктан ашыгып жаткан жок. Бул таза рухани аштык. Ал бул адамнын жандуниесінін канырап босаганы. Бул дуние-дуние деп калжыраган адамдар.
Сонда біздін жагдайымызда калай болмак, революцияны не ушін жасаулары керек? Мемлекетті немесе мемлекет басында отырган адамдарды жонге салу ушін бе? Жок алде миллиардерлер мен миллионерлерден акшаларын тартып алып, барлык халыкка тендей боліп беру ушін бе? Мунын ешкандай да кисыны жок. Біздін заманда ол билікті бір адамнан алып екінші біреуге беру гана болып, тубегейлі озгерістерге алып келмей, ретсіздікті улгайтады. Ойткені баскы тарихи маселе бул жерде адамдардын ойлауынан тыс турады. Акшага байланып каныраган адамнын аштыгы осе береді. Міне казір біз керемет тойысыздыкка кез болдык. Оны казіргі омірдін озі анык корсетіп тур. Постсоциалистік кеністікте орын алган ондай «тонкерілістер» осыны булжытпай далелдеп тур. Тіпті шетелдердегі козгалыстар да осыган келіп тіреліп тур. Алемдік капиталга кандай болмасын елді акшанын билігін орнатып, акшанын к у лдыг ына кіргізу керек. Сойтіп ол «рыночная экономика» кеністігін кенітуі керек. Казіргі кезенде кулдырау барысында турган капитал озімен бірге жер-алемді де ала кету керек. Ал енді осыдан кейін ойлап корініздер, мундай ретсіз козгалыста кім женеді, кім тірі калып, кандай тартіп орнайды?
Тарихта бір адам да, екі адам да омірді тубегейлі озгерткен. Алі кунге шейін адамзатты екі-уш процент кана адамдар алга суйрейді екен. Бірак біздін заманда омір кері кеткен сон, оны сол екі-уш-ак процент адам гана тежеп ірітіп жатыр. Калай болган кунде де казіргі оркениеттін дамып, кемеліне келген кезенінде, кандай болмасын жагдайды сондыктан кушпен шешпейді, тек кана акылмен гана шешеді. Кушпен шешетін заманнан біз алдекашан кеткенбіз. Бул акикат. Бул жерге тек кана саналы козгалыс керек. Мен муны дурыс тусіну ушін бір мысал келтірейін.
Жогарыда мен озімнін шаруашылыгым бар деп мысал ретінде айттым. Маган жумыс істеп журген 40 жумысшы жандарын арен багып жур, ал мен болсам байып жатырмын дедік. Бул жерде «аділетсіздікті» кім шешу керек, мен бе жок алде менін жумысшыларым ба? Мен бул маселені ешкашан да шешпеймін, бул маселені ешкашан да мемлекет те шешпейді. Мемлекет тек осы тартіпті сактап туратын куш. Мені баска бір бай басекеде жыгып, такырга отыргызуы мумкін, бірак менін 40 жумысшым менін байлыгымды тартып алып, оз ара болісіп ала алмайды. Ойткені мен сол мемлекеттін аркасында оз жагдайымды сактап, 40 жумысшыга кожа болып турган адаммын. Сонын аркасында мен жумысшылардын санын жузге де жеткізем, екі жузге де жеткізем. Сойтіп озімнін байлыгымды шексіз осіре берем. Менін басыма бір керемет ой келіп, кундердін-кунінде мен осы жумысшылардын камын жеп, солар ушін жанымды салатын болам деген ой, жай киял гана. Шарль Фурье мен Роберт Оуэн де сойтіп ойлаган. Роберт Оуэн ауелім озі осы ойын жузеге асырган да. Бірак бул когам жуйесін озгерткен жок. Капитализмнін тамырына балта шапкандар – коммунистер.
Совет укіметі кезінде мемлекет бар жаксылыкты жумысшыларга каратай бурган. Когам нагыз байыган кезде, осы уакытка шейін кара басынын камымен омір сурген миллиондаган адамдар, байып-байып, акыры сол байлыктын кушімен бытырап шашылып кетті. Енді міне омір сол еркіндік алган адамдардын барін оз алдарына койып, кундерінді калай корсендер солай коріндер деген жагдайга койды. Солардын ішінен шыккан неше турлі пысык, талаптылар акшага ие болды, ал акша жасай алмагандар маган келіп жалданды. Бул осындай тіршілік етудін амалы болып калыптасты.
Бул жерде маселені шешетін менін 40 жумысшым гана. Оларга ол ушін бастарын біріктіру керек. Сойтіп олар бір адамдай жумылып оздері кураган когамы ушін жандарын салуы керек. Аркімнін коскан улесі бул когамды оларга туган бауырынан да жакын кылады. Акшага байланган адамнын жаны акшасымен бірге журеді. Акша кайда болса ол сонда барады. Сонда олардын алдында мен тукке де турмай калам. Бул занды кимыл. Буган казіргі біздін омірдін есігі айкара ашылган. Ол олма, букіл заннын барі бізде осыган каратай жасалынып, бір бірінді тек занды жолдармен, ягни басекеде женіндер делінген. Ал 40 адамнын оз жандарын арен багып, маган карап жургендерінде менін ешкандай шатагым да, кінам жок. Сол сиякты бір де бір миллионерді немесе миллиордерді кіналауга біздін ешкандай хакымыз жок. Олардын барлыгы казіргі заманнын занымен омір суріп журген адамдар. Олар, ар адам сиякты, оздерінін олетін жерлерін де білмей, акшанын сонына тускендер. Бірак олар да, ар адам сиякты, ойлана алатын адамдар. Казіргі омірді озгертетін акша болса, онда оны калтасына акша барлар да озгерте алады. Бірак мундай дерек менде жок. Сондыктан, мен жогарыда айткан шар жарылганда, сонымен бірге олар да зым-зия болып, урім-бутактарымен жогалады. Олар соншалыкты байлыктын иелері болганнан кейін, оны калай жумсаса да оз еріктері біледі. Менін сана-сезімімде озінен озі, осы занды тартіпті елемей, ешкандай да адамшылык ой тумайды, тіпті туган куннін озінде де мен оны ешкандай да жузеге асыра алмаймын. Буган тек кана рухани тонкеріліс керек. Міне революциянын мані кайда жатыр. Ал бул казір когамда барынша іштей дайындалып жатыр. Жогарыда айткандай, толгак та басталып, букіл алемді камти бастады.
Осыган талай-талай киыншылыктар аркылы, талай кантогістер аркылы адамзаттын дамуы арен-арен дегенде жеткен. Ал егер алда-жалда ондай жагдайлар, яни буліктер, болатын болса, ол ешкандай да он натиже бермейтін кирату куші гана болады. Ал мундай жагдайлар жіберілген улкен саяси кателіктердін, алеуметтік жауапсыздыктардын салдарынан гана туады. Содыктан бул жерде алды-артына карай білетін, жумыс істейтін, ыкшамды жане сонымен катар букіл когамды камти алатын икемді мемлекет куші керек.
Ал бул жерде ендігі керегі – дурыс тусінік жане соган сайкес дурыс концепция мен гылыми багдар. Казіргі кезде когамнын дамуын дурыс сипаттайтын угымдар бар ма? Ешкандай нарыкка байланысты багдарламалар адамды елеп жаткан жок, баягы социализм кезіндегідей, ертен карындарын тояды деп иландыруга тырысады. Опозициянын озі «рыночная экономиканын» шырмауында журіп, осы уакытка шейін біздін омірдін нактылы негізіне, ягни акша карым-катынастарына, алі кунге шейін сыни козкарас калыптастырган жок. «Демократия» деген бізде жай уранга айналган. Ал кешегі кунді жокка шыгарган теріс айналган санамен біз шынында да копке бармаймыз, ойткені бугінгі куннін шенберінен шыга алмай, бір орнымызда тентек токты кусап шыр айналамыз да журеміз. Ал біз осылай айналып жургелі каншама уакыт болды? Осыны есептейтін болсак, бізді 20 жылдан астам уакыт нарык шыр айналдырыпты. Коммунизмнін шенберінен бізді нарык куткарса, онда нарыктын шенберінен не куткарады? Тек кана сана мен акыл гана. Тарихи даму барін осыган акеп тіреп тур.
Ал жалпы, казіргі когамнын дамуынын тубегейлі зандылыктарымен алып карайтын болак, онда жогарыдагы айткан наразылыктын ааеуметтік козгалыска айналуы, ол ескіден сакталган, экономикалык дамуга гана тан козкарас жане біздін дамуымыздын адам тургысынан алі козсіз журуінін салдары. Болашакка жолды ешкандай куш жауып турган жок. Адамдардын оз беттерінше бірігуіне, куштерін біртутас кылып жумылдыруына жане омір ушін бірігіп куресулеріне ешкандай тау болып турган кедергі жок. Ал барін мемлекеттен кутіп, мемлекет халыкты жарлыкайды деген ой, бізге совет укіметінен мурага алынган багыт. Бул дегеніміз, нарыктын шенберінде ондай куштер жумыс істемейді деген соз, ойткені акша иелері оздерінен оздері ыдырау процессіне ушырайды.
Калайша? Келіссеніз де, келіспесенізде сол, акша жасауга кудырау кезеніндегі мажбур болган 1-2-ак урпак. Бір урпак беріліп, жанын салып акша жаспап, жана урпакка жагдай жасаган. Ал осы жагдайда калыптаскан жана урпак акша жасаганды акесіне немесе шешесіне карап уйренбейді. Оны буган жагдай мажбурлемеген. Бул токшылыкта, баршылыкта калыптаскан урпак тек баршылыкта гана омір сургенге уйренген. Оз жагдайынан айрылмас ушін акесінін мурасын ол кылмыска бурып, сонымен бірге озі де куриды немесе куруга айналады. Демек кылмыс когамды козгайтын куш емес, кайта, оны ыдырататын куш. Кылмыс акшаны ауыздыктайтын, казіргі заманда адамдардын санасынан тыс калыптаскан, акшаны сокыр жолмен ауыздыктау куші. Бул жеке адамнын колына тусіп, булдіру кушіне айналган акша. Батыста акша жасау ондірістін осуіне негізделген. Сонын нег ізінде аукатты адамдар калыптасты. Ал бізде ондай аукатты адамдар кирату барысында гана пайда болган. Демек, бул, акесі аяктамаган киратуды баласы аяктап, озі н е былай ш ыгады, не былай шыгады деген соз. Бул козкарастан революция – дуниені отка орау дег ен соз. Дагдарыстын екінші кезені – осы отка ораудын журуі жане удеуі. Муны тек кана сонан кейін гана кияметпен тенестіруге болады. Бул акшанын оз озінен осы жолмен козсіз жойылуы гана. Мемлекет басындагы адамдар казір, ар адам сиякты, бір бірімен байлыкка таласып, оз бастарымен алек болып жур. Олардын елді ойлауга муршасы жок. Бул жагдайдын озі кара басынын камына мемлекет орнын пайдаланганды, ондагы билік пен байлыкка таласудын озін мемлекет жуйесін іштей ірітетін кушке айналдырган. Бул жерде акша мемлекеттін озін масыл кушке айналдырып, когамды кадагалаушы куштен оны ірітуші кушке айналдырган. Бул жерде бірін бірі женетін таптар жок. Бул тек кана акша иелері жане солардын бір бірімен таласып кырлысуы. Ал біздін омір акшамен олшенетін болган сон, урланган акшалардын орнын халыктар гана жауып, олардын ал-аукаттары томендеуден арылмайды. Ал мунын натижесі немен тынатынын казіргі омірдін озі де анык корсетіп жатыр. Сонда елдер осы кырлысу букіл когамды толыгымен камтыганда гана ойлана ма?
Ал шетелдер, олардын ішінде батыс елдері де, алі экономикалык дамудан шыгып, тулганын дамуынын негізіне толыгымен кошкен жок. Сол себептен экономикалык кайшылыктар ол жактарда оздерінін кушін алі сактап келеді. Сондыктан оларда алеуметтік козгалыстар алі орын алуы мумкін. Бірак калай болган кунде де олар шешуші куштер емес, есткертуші гана куштер. Сондыктан ол жакта да жогарыдагы айткан «кырлысулар» орын алган. Ол жердегі ен улкен куш – адамдардын азгындауы жане озара кырлысуы. Муны кылмыстын кобейуі де далелдейді. Адамдардын осы негізде анга айналып бара жатканы казір баріне де малім жагдай. Муны ланкестік кимылдардын удеуінен-ак коруге болады.
Бул жердегі ен баскы маселе, акшаны жане онын кушін калай багындырып, калай адам игілігіне каратай бурып, ар адамнын дамуына саналы турде пайдаланудын жолын табу, сол аркылы когамдагы адамга карсы турган ен улкен кушті игеру. Міне мемлекеттін куші осы жерде керек.
Акшадан баска букіл алемде дал казіргі кезенде ар адамнын да, когамнын да устінен тоніп турган ешкандай да куш жок жане оны шешетін біз айтканнан баска жол да жок. Бугін бе жок ертен бе, кырылысып жойылуга айналып барып па жок алде акылга келіп пе, осы жолмен, осы жолмен гана адамзат адам когамына отеді. Ал енді мундай козгалысты біреулер «алеуметтік козгалыс» немесе «революция» деп тусінетін болса, онда мунын барі бізге тан шындык аркылы аныкталуы керек. Біздін когам талкандалып жаткан жуйе болганнан кейін, ода барінін де болуы мумкін.