Тракторчи Утаган. Мусибат

Анвар Шукуров
ТРАКТОРЧИ      УТАГАН   
(иккинчи кисм)

МУСИБАТ

             
Май ойида туман халки бошига том маънода мусибат тушди. Бир йил аввал «Хакикат» колхузи раислигидан бушатилиб, Москвага дайдиб кетган Шерниёз каззоб райкумнинг биринчи котиб булиб ишга киришди. Ха, бу уша Утаганни зор какшатиб, у тузатган тракторини бошкаларга пуллаб юборган, утакетган таъмагир ва порахур, кишда корниям аланга олдироладиган раис, ёз кунида осмондан чакмок чакканидек порлаб, туманга биринчи рахбар булиб келди.
Уни билган, таниган инсофли кишиларнинг барчаси кунгли уксиди. Чунки, коммунистик партиянинг бундай ахмокка ишонч билдириши, уларни хакорат килиш эди. Эл огзига элак тутиб буладими? Бу ахмокона тадбир эшик кокмай, барча яхши, ёмон уйларга кириб чикди. Бир хафта барча махалла-ю, кишлокларда, чойхона-ю, сартарошхонада, автовокзал, темир йул вокзалида, буфетларда, идораларда, хонадонларда Шерниёз раиснинг олдинги килгиликлари хакида гап булди. Туман ахлининг  партияга, В.И.Ленин бошчилигидаги партиянинг ижодкор, яратувчилик кучига булган ишончи сунди. Халк пролетар дохийси К.Маркснинг “Капитал”ини, В.И.Лениннинг 55 томлик тупланган асарларини укимаган булсаям, феодализм, капитализм, социализм деган гояларнинг фаркига бормасаям, «эзгу ният»сиз бошланган хар кандай иш яхшиликка олиб бормаслигини боболаридан эшитгани учун, узларининг эртанги кунига шубха билан карашга мажбур булаётганини англаб етди.  Фаровон ва бахтли турмушга бунака ахмоклар олиб бормаслигини ич-ичидан хис килган кишиларнинг барчаси узларини четга олиб, бошка манзилларга кетишни мулжаллай бошлади. Мажбурий колганларининг эса  кули ишга бормай колди, яшаши ва ишлаши зарурлар эса янги Ахмок рахбарга куникишга узини тайёрлай бошлади.
Шошилинч утказилган партия пленумида УзКП МК котибияти вакили билан бирга, обкумнинг биринчи котибиям келгани бугунги кунда Шерниёзнинг «орка»си кандай зурлигини билдириб турарди.
Ташкилий ишлар якунланиб Шерниёз котиб креслосига утиргач, эшик ортида пойлаб турган улфати, тумандаги энг колок «Зарбдор» колхузи раиси Эшмаматни чакиртирди. «Туман Эгалари» ачомлашиб куришдилар.
–Хуш, калай уддаладимми?-деди киноя билан Шерниёз коммунист.
–Уддаладим нимаси, койил килдинг!-деди Эшмамат.
–Кискаси, ташкилий булимни бошкарасан. Эртага ёки индинга колхузга янги раис куямиз, «дастурхон курган» йигитлардан бирини куямиз. Харажат купайиб кетди, ошна.
–Гап-суз булиши мумкин эмас, эртагаёк бир кишини топаман. Куригини келтириб бераман. Ахир, туман энди узимизники-ку (аслида, икковимизники демокчи эди, ийманди), тугрими?
–Тугри.
–Бу ишни кандай уддаладинг, дустим?
–Бу хакда кечкурун гаплашамиз, уйга утасан,-деди Шерниёз курсаткич бармогини лаби узра босиб.
Жураларнинг тунги сухбатида масалага бироз ойдинлик киритилди. Шерниёз Москвада ЦКда хайдовчилик килаётган армиядош дусти Яшкани топган. Яшканинг хотини тикувчи булиб, ЦК котибларидан бирининг хотинига шахсий тикувчилик киларкан. Уша котибнинг хотини такинчокларга уч булган. Шерниёз 25000 сумлик бриллиант кузли туморни тикувчи оркали у хотинга берган. У эса эрини кундириб, Тошкентга шахсан биринчи котибга телефон килдириб, «Шерниёзнинг муаммосини хал этиш»ни илтимос килган. Шерниёз Тошкентга келиб, керакли кишиларга учрашиб яна 25.000 сум сарфлаган ва муддаосини айтган. Бор гап шу. Айтмокчи, у хар ойнинг 5 санасида 5000 рублдан Москвага, Яшкага, унинг Карши шахрида яшовчи жияни спорт муаллими Тимофей оркали пул жунатиб туриши керак. Пулни жунатиш санаси икки ойдан сунг бошланади.
–Яхши жура,-деди Шермамат дустининг сиридан вокиф булганидан мамнун холда. Эртага туман рахбарлари билан райкум мехмонхонасида зиёфат уюштирамиз, ташкилий ишларнинг хаммасини менга куйиб берасан. Ким зиёфатга келмаса, у сен билан менинг душманимиз хисобланади. Руйхатни оламиз. Шу зиёфатда Л.И.Брежнев хакида бироз купрок гапирасан, бу сенинг энди кимларга алокадор эканлигингни билдиради.
–Нималар деяпсан? - чучиб тушди Шерниёз.
–Э, сен айтганни кил, давр келдими, суриб кол жура, мана мансабдан тушдинг биронта дустинг сени «бери кел»?-дедими?
–Ха, сен бош агрономликка кел,-девдинг.
–Мени хисобга олма,-деди гурур билан Эшмамат, дусти унинг яхшилигини унутмаганидан кувониб, пулинг аскотди-ку. Демак, кунигга ярайдиган нарса, нима?
–Пул-да.
–Баракалла.
–Лекин ойига 5000 сумдан Москвага жунатишни эплаёламанми?
–Биргалашсак, эплаймиз.
–Халиям, сенга ишониб шундай девдим жура.
–Энди булмаса, тумандаги пулни йигиш буйича бош режамни эшит.    
Шерниёз аканинг биринчи килган иши тумандан чикиб кетадиган турт томонга ва туман марказига КПСС Марказий Кумитасининг Бош котиби, СССР Олий Совети Президиумининг раиси, СССР Министрлар Советининг Раиси, Социалистик Мехнат Кахрамони, бир неча марта Совет Иттифоки Кахрамони, Совет Иттифоки Маршали (улганидан сунг Москвадаги Кизил майдонда мавзолейда ётган В.И.Ленин ёнига куйилишга даъвогарлик килаётган) Л.И.Брежневнинг бахайбат портретини илдирди (Л.Брежнев улганидан сунг мавзолейга куйилиши мумкин эди. Бунинг учун у хаётлигидаёк барча чораларни курганди. Бу тадбирни амалга оширишига унга битта имкон булмади, холос. У улганидан сунг уз мотам маросимига рахбарлик килолмади) ва мазкур портретларни коровуллигини уша худудга тегишли колхуз, совхуз рахбарларига юклади. Туман марказидаги портрет тагини куриклаш кундуз куни мактаб пионерлари, кечкурун эса туман ички ишлар булими зиммасига юклатилди. Райкумпартия ёнига эса пролетар дохийси В.И.Лениннинг бахайбат хайкали урнатилди.
Брежневга курсатилаётган эътибор ва уни дам-бадам тилга олиб куйишлари, Шермаматнинг «кимга тегишли эканлигини бошкаларга билдириб куйиши» эди. Аввалбошда бу тадбирдан чучиб турган Шерниёз тура, Эшмаматнинг, “бемалол газини босавер жура, ким бу гапни тагига етиш учун Брежневга боролади? Радио, телевидение, газета хаммаси бу тадбирларни мактаса мактайдики, шубха остига ололмайдиям. Уларингни юраги нечта?”-деган далдасидан сунг авжига ола бошлади.
Бу маблаглар бюджет хисобидан булгани йук. Тумандаги рахбарман деган хамма Эшмамат раси режасига кура «хашар» учун чутал ташлади. Чутал беришга буйин бермаганлар, маънавий эзилгач, «ихтиёрий» равишда, баъзида «ватанпарварлик», баъзида «савоб ишга бош кушиш» илинжида топган-тутганини райкумпартия «чапакай» хазинасига тукиб солди.
Маънавий хужумнинг энг макбул йули, Совет Иттифоки пролетар диктатурасининг бемисл кашфиёти МАЖЛИСлар оркали уюштирилди. Шерниёз ака эса кунига турт марта, баъзида беш марта мажлис киларди. Мажлисдан максад “пул териш” эди. У бир хамла билан барча колхуз раисларидан «чутал» йигиб олди. Ким ун минг, ким йигирма минг сум олиб бориб берди. Колхузининг катталиги, ундаги мол, куй, чучка фермаларининг сони, ишчи, ходимлар, колхузчилар сони ва албатта, колхуз ер майдони инобатга олинди.
Буларнинг хаммасини ташкилий булим бошликлигига утган, кечагина узиям колхузни бошкарган Эшмамат раис ташкил килди.
Тошмамат раис хам вазиятга тугри бахо бериб «синди» ва йигирма минг сумни райкумпартия ташкилий ишлар булими бошлиги Эшмамат акага тортик сифатида етказди. Бундай килишига сабаб, Тошкентда яшовчи отасининг дусти Собирхужаев хам «Шермаматжон якинда Москвада булиб келгандилар, яхши одамлар билан учрашиб, кайтган. Шермаматжонни яхши йигит эканлигини курдик. Муомала килиб, яхши ишланглар»-деди.
Бу гаплардан Дадабой Собирхужаев Шермамат олдида ожизлигидан далолат берарди.
Шунинг учун, Тошмамат раис Брежнев портрети, Ленин хайкали каби хайрия тадбирлари учун нак 20.000 сумни Эшмамат кассирга олиб бориб берди. Пуллар «100»  сумлик купюраларда эди. Бундай килинишига сабаб, Партсеъзд колхузи раиси Ибодуллаев котибга «чутал»ни «5» ва «10» сумлик купюраларда олиб боргани эди. Шундан кейин хар куни 4-5 марта булаётган мажлисларда Шерниёз ака унга мурожаат килганида: «ха, майдача», «айтинг, майдача», «туринг майдача», «утиринг майдача» деб мурожаат киларди. Бу билан атрофдагиларга «менга олиб келаётган чутал пулларингни, каттарок купюрада олиб келинглар»-деяётганди.
Эшмамат хазинабон тумандаги 12 колхуз ва совхуздан бир ой ичида жами 200.000 сум йигиб булганида, Шерниёзтура унга 20.000 сумни иш хаки сифатида берди.
Шерниёз Туранинг хам Эшмамат кассирнинг хам иштахалари очилган сайин, кегая борди. Эндиги «хужум» тумандаги пахта заводи, дон комбинатига булди. Уларнинг хар бири 50.000 сумдан келтириб беришди.
Эшмамат хукукни мухофаза килувчи идораларда хам партия йигилишлари утказиб, “кайф” олиш учун прокурор ва ички ишлар булими бошлигидан хам «портрет учун»-дея 2000 сумдан «чутал» олишга эришди.
Хукукни мухофаза килувчи орган ходимларидан бу пулни кулга киритган куни кечкурун дустлар Эшмаматникида роса хиринглашиб кулишдилар.
–Э, бу ёкка кара, Эшмамат,-деди Шерниёзтура кайфлари тарак булгач, судья колиб кетибди-ку.
–Э, куй, уша курумсокни,-деди Эшмамат кул силтаб. Ундог десам, бундог дейди, бундог десам ундог дейди. Кейин билсам, бу калтафахмнинг на уйи, на машинаси бор экан. Бировнинг уйида ижарада туриб, коммунал туловлариниям узи туларкан. Кел, шундай пасткашларга хизмат айтамизми?
–Йук, Эшим жура адашяпсан? Принципиаллик нуктаи-назаридан хам ундан олиш керак эди. Кунгилчанглик бу ерда кетмайди. Бу биринчидан. Иккинчидан СССРда ойлик билан ишлаётган бирон бир рахбар йук! Мен бу хакда сенга юз фоиз кафолат бераман. Учинчидан, бу территория меникими?
–Ха, албатта.
–Территорияда ишлаб кун кураётган нафакат одам, балки хайвонлар, кушлар, кумурскалар «чутал» беришга мажбур. Агар кимки, рози булмаса, йук килиб юбораман. Тушунарлими?
–Тушунарли,-деди Эшмамат бош кимирлатиб, улфатининг адашаётганига бироз эътироз билдириб.
– Эртага чакир, пустагини кокиб, пулни кандай олиш кераклигини мен сенга курсатиб куяман.
–Бупти, эртага чакираман,-деди Эшмамат кассир, Эшниёз турани машисига кадар кузатаркан.