Танкид хам шохларга хос булсин

Анвар Шукуров
            
          Етмишинчи йилларнинг охири, саксонинчи йилларнинг бошида Даниялик бир оила мотоциклда собик СССРни у бошидан кириб Хитойгача борган ва оркага кайтгани хакида “Киносаёхатчилар клуби”да  курсатув булганди. Саёхат иштирокчилари курсатувга таклиф килингандилар. Бу оила уч кишидан иборат эди. Эр, хотин ва ун-ун икки ёшлик киз бола. Уша курсатувдаги икки холат менинг хотирамда мухрланиб колган.
          Биринчиси. Курсатув бошловчиси,  оила бошлигига шундай савол берганди.
–Менинг билишимча, хозир Данияда укув мавсуми, кизингиз саёхатга чикиб, укув жараёнини сабабсиз колдирмаяптими?
Даниялик оила бошлиги, деярли бундай жавоб берганди:
–Биздаги конунларга кура, бола уйида мустакил таълим олиши мумкин, биз унинг китобларини саёхатга олиб чикдик ва буш вактларимизда, унга таълим беришни тухтатганимиз йук.
          Бу жавобнинг маънисини мен анча кейин, тугрироги мустакиллигимиздан кейин, тушуниб етдим, холос.
          Иккинчи саволга жавоб янада гайритабиий эди.
           Савол:
          –Мана сиз мотоциклда, СССРнинг европа кисмини хам, Урол атрофи, Марказий Осиё йулларини хам кезиб чикдингиз. Айтингчи, СССРнинг кайси худудидаги йул, сифатсиз экан?
            –Ленинграддаги йул (???).
           Бу нима деганини тушуняпсизми? СССРдаги энг яхши йуллардан бири айнан Ленинград хисобланган пайтда, хорижликнинг гапини каранг!!! Хорижлик сайёх, СССРдаги йул умуман талабга жавоб бермайди демокчи эди. Деди.
         Данияликлар хам скандинавияликлар. Геродот айтган шох скифлар авлоди хисобланадилар. Шунинг учун бировларнинг жигига тегмайдиган килиб, оксуяк шохларга хос равишда, чиройли суз билан узининг танкидий фикрини айтганди, ушанда.
          Шохлар авлоди хисобланган узбек халкига хам айнан шундай танкид маъкул келади. Бунинг мисоли хам узимизнинг хаётимиздан, тугрироги 1980 - йилларда булиб утган вокеа оркали етказсам.
          Водийда, райком котиби даладаги ишларни, колхуз раиси билан биргаликда куриб чиккан. Хеч кандай гап суз булмаган. Учрашув охирида, колхуз раиси котибни “бир пиёла чойга” таклиф килган. Агар котиб чой ичмаса, демак ишлар чаток.
           Мехмон кетгач, барча ишлар тафтиш килинган, хато-камчиликлар урганилган, тузатилгач, котиб яна бир бор чакирилган. Котиб чой ичса, демак ишлар яхши. 
           Кеча Юртбошимизнинг Жиззах, Сирдарё вилоятларига борган пайтларидаги курсатувни куриб, жуда хаяжонландим. Тугриси, давлат бошкаруви ривожида тугри йулда яна мустахкамланаётганимизни хис килдим. Шунинг учун, ушбу  фикрлар билан уртоклашмокчиман.
             Шу йил инглиз тилини биринчи синфдан узбек мактабларида укитиш жорий килинмокда. Телевидениедан инглизча – узбекча сузлар таржимаси олиб бориляпти. Юртбошимизнинг ушбу ташаббуслари тахсинга лойик.
             Амир Темур бобомизнинг дипломатик алокаларига багишланган фаолиятида айнан Англия кироллигининг Темур бобога ёзган мактубида “ота-боболаримиз олиб борган дипломатик алокаларни тиклаш хакида” фикр юртилгани факти хам бор экан! Ха, улар бизнинг юртимизни Трансоксания деб бежизга айтишмаганлигини куп гапирганман.
             Биологик нуктаи-назардан  инглизлар бизнинг энг якин кариндошларимиз хисобланадилар. Иш шу тахлитда кетаверса, ИншоОллох, инглизлар эрта бир кун бу сузлардан фахрланадилар, балким. Чунки, халкимизнинг, дунёдаги хар кандай халкка ибрат буларлик фазилатлари жуда куп. Факат уни ривожлантира билиш керак, холос.
            Аммо... Аммо, хозирча биз улардан урганишимиз керак.
            Нималарни? Хеч булмаса, бир-биримизни олийжаноб суратда танкид килиш оркали, камчиликларимизни бартараф килишни.
            Тугриси, бу жуда катта институт. Хазилакам иш эмас...
            Оддий мисол келтираман. “-Саксончи йилларда,-дейди стоматолог бир танишим,-институтда укиган пайтимизда, Европа мамлакатларида стоматологлар битта тиш учун бир хафтача вакт кетказишади,-деса хайрон колганмиз. Энди билсак, улар тишни биз (уша пайтдаги) совет стоматологлари каби сугуриб ташламасдан, уни тиклаб даволашарканлар!!!
           Бу вокеа символ сифатида, бадиий асарга жуда яхши сюжет булиши мумкин. Узбекни ким каерда кадрлаяпти, узи? Бир уйлаб куринг-а?
           Россияда куча супуриб юрган, Козогистонда иймонсиз баъзи каллоблар кулида, кулдек ишлаётган узбек кишиси, бизнинг барча ютукларимизга соя солади-ку.
          Худога шукрким, ютукларимиз жуда салмокли эканлигини олдинги маколаларимда айтиб утдим. Айтганда хам самимий гапирдим. Агар, кимки менинг гапларимни маддохликка йуймокчи булса, жуда каттик адашади.
          Узбек кишисини бошка мамлакатларда хам хурмат килишларига эришиш учун,     аввало, биз узбеклар, узимизнинг юртимизда узимизни кадрлашни урганайлик.
          Европа, хусусан АКШда барча Президентлар, умрининг охиригача Президент хисобланади. Давлат арбобларимиз ишдан бушатилаётганда уларни айнан жиноий жавобгарликка тортиш шарт эмас. Нега? Халк ким кандай ишлаётганини, ишлаганини жуда яхши билади.
         Баъзида аввал ишдан бушаган ходимлар, халк орасида улкан нуфузга эга холда турибдилар. Собик рахбарларнинг хаммасиям ёмон одамлар эмас. Собик хоким, собик вазирлардан баъзи бирларининг обруйи шу даражада юкорики, хозирам у билан саломлашишни кишилар орзу килишаётганини куряпмиз.
         Ёки совет замонида булгани каби, хукукни мухофаза килиш органларимиз фаолиятида планлаштиришни юлиб ташлаш керак!
         Бу идораларда хисобот урнини, жамиятдаги содир этилаётган жиноятлар анализи эгаллаши керак. Бу нима дегани? Кузгатилган жиноят иши, айнан судга бориб, бировнинг юзини коралаш учун хизмат килиши керак эмас. Асосий иш шу жиноят бартараф этилгани ёки иктисодий зарар коплангани билан тамом булиши лозим. Хукукни мухофаза килиш идораларида ойма-ой килинган ишлар хакида хисобот, бунинг оркасида мана шунча киши жиноий жавобгарликка тортилди, деган хулоса бизнинг максадимиз булмаслиги керак. 
           Хеч кайси узбекистонлик, конунни бузишни истамайди!!! Лекин шароит хам жиноят килишга мажбурламаслиги керак. Кискаси, бу борада акл юритиши лозим булган Конунчилик палатаси, партиялар, нодавлат-нотижорат ташкилотлар мавжуд ва бу мавзулар уларнинг иши булгани туфайли, мен бу мавзуга куп тухталмайман.
         Мени, кузга куринадиган узгартиришлар купрок кизиктиради. Масалан? Масалан бозорларда савдо растаси ортида турган барча сотувчиларнинг махсус формаси булиши керак. Бозорда арава ташувчиларнинг хам махсус кийими булиши керак. Кучаларда автобус хайдовчиларининг хам, билет сотувчи – кондукторларнинг хам, куча супурувчиларнинг хам, дуконда савдо килувчиларнинг хам, таксистларнинг хам, барча касб эгаларининг махсус либослари булиши шарт. Либослари булишидан ташкари улар тоза ва озода булиши шарт. Бу бизнинг кадриятларимизда бор. Куръондаги илк оятлардан бири хам “либосинигизни тоза тутинг” дейилгани ёддан чикмаслиги керак. Майли тикув цехларимизда ишлар купаяр, майли ишлар, хизмат тури бироз кимматлашар, аммо либослар тоза булиши шарт. Энди буни санэпидемназорат идорасидагилар курол килиб олиб, хаммани жаримага тортиши шарт эмас. Бу гаплар радио, телевидение оркали мухокама килингач, кишиларимизнинг онгига етказилгач амалга оширилиши керак.
     Бу шахар депутатлик гурухларининг иши. Менимча, Тошкент шахри ва вилоятларда, балким туманларда хам, худди Олий Мажлис Конунчилик палатаси каби доимий ишловчи махаллий депутатлик корпусларини ишларини жорий килиш вакти етиб келди. Бу гурухлар махаллий худуддаги тартиб-коидаларни ишлаб чикишлари, уларни амалда куллашлари, ижтимоий мухофазага боглик ишларни куриб чикишлари, накд пул тушумини купайтиришлари, уз амалини суистеъмол килаётган амалдорларни ишдан бушатиш хакида такдимнома киритишлари ва бошка долзарб масалалар билан шугулланишлари лозим булади...