Альберт
Уступ
Прачытала апавяданне беларускага пісьменніка Генадзя Аўласенка "Казбек". Ён мне вельмі спадабаўся і вельмі не спадабаўся адначасова. Спачатку думала напісаць вялікі крытычны артыкул. А потым вырашыла не рабіць гэтага, і лепш пакінуць сваю крытыку пры сабе. А замест гэтага напісала свой аповяд на гэта ж тэму. Падчас стварэння я страціла ўладу над сваімі героямі, і аповяд атрымаўся зусім не такі, якім быў задуманы першапачаткова. Вось ён.
***
Да загадчыка аддзела адукацыі Нязавяртайлаўскага райцэнтра Бязручнікава Івана Пятровіча зайшоў мужчына невыразнага сярэдняга ўзросту. Іван Пятровіч, маленькі і кругленькі як шар, адарваўся ад стосу папер, які тым часам уважліва чытаў, і паглядзеў на наведвальніка. Стройны і падцягнуты, хутчэй нават сухарлявы, незнаёмец з арліным профілем і сівымі доўгімі і хвалістымі валасамі, завязанымі ў пучок на патыліцы, быў падобны на сярэднявечнага арыстакрата.
- Дазвольце прадставіцца, - сказаў незнаёмец глухаватым голасам, - Альберт Іванавіч Гэйзерберг. Я настаўнік нямецкай мовы, шукаю працу. І я чуў, што ў Баркоўскай школе цяпер ёсць вольнае месца.
Іван Пятровіч праззяў: у Баркоўскай школе быў востры недахоп настаўнікаў. Там кожны настаўнік вёў некалькі прадметаў. Напрыклад, настаўніца матэматыкі, Бярэжка Вольга Васільеўна, акрамя матэматыкі вяла яшчэ ўрокі па маляванню і спевам. К таму ж, адразу тром класам, першаму, другому і трэцяму. Вучні гэтых трох класаў сядзелі ў адным пакоі, кожны клас на асобным шэрагу. Сама Баркоўская школа размяшчалася ў былой сялянскай хаце, гаспадара якой у трыццаць дзявятым адправілі ў Сібір на ўборку снега.
Невялікая вёсачка Баркі, усяго толькі пяцьдзесят хат, у кампаніі пяці іншых, яшчэ больш маленькіх вёсачак згубілася сярод лясоў і балот: з трох бакоў яны былі акружаны лесам, а з чацвёртай знаходзілася балота, дзе вяліся торфараспрацоўкі.
- Так, нам патрэбен настаўнік нямецкай мовы. Вельмі патрэбен, - пацвердзіў Іван Пятровіч, - І на якіх умовах вы жадаеце там працаваць? Вёска глухая. Ніякіх выгод.
- Я жадаю, каб мне выдзялілі асобную хату, і каб не было ніякіх суседзяў, і, тым больш, сабак, - сказаў Альберт Іванавіч.
- Ну, гэта вы атрымаеце. Пустых хат там досыць. А сабакі там даўно ўжо не водзяцца: вёскі небагатыя, ахоўваць няма чаго, ды і злодзеяў няма.
Потым Іван Пятровіч дастаў мабільнік і сказаў у яго, абраўшы патрэбны нумар:
- Юры, зайдзі на хвілінку.
Вельмі хутка зайшоў малады, каротка падстрыжаны, светлавалосы чалавек і пытальна паглядзеў на Івана Пятровіча.
- Знаёмцеся, - сказаў Іван Пятровіч, - Юры Леанідавіч Літоўка, настаўнік фізкультуры Баркоўскай школы, і ваш новы настаўнік, - звярнуўся ён да маладога чалавека, - нямецкай мовы, Альберт Іванавіч Гэйзерберг. Юры, даставіш свайго новага калегу на месца?
- Абавязкова, Іван Пятровіч, - адказаў Юры.
***
Альберт Іванавіч пасяліўся ў вёсцы Козікі, якая знаходзілася ад Боркоў у двухстах метрах, у даўно пустуючай хаце Івана Шэдзькі. Гэта хата знаходзілася на процілеглым ад Баркоў канцы Козік, крыху наводшыбе. Альберт Іванавіч растлумачыў гэты выбар тым, што яму патрэбна цішыня.
Школьнікі далі мянушку Альберту Іванавічу - барон Майгель. Так, было ў ім нешта арыстакратычнае, хоць хадзіў ён звычайна ў простым класічным гарнітуры. Праўда, заўсёды ў белай кашулі, але без гальштука, старанна выгалены, з акуратна прычэсанымі і завязанымі ў пучок на патыліцы валасамі.
Альберт Іванавіч, паралельна з урокамі нямецкай мовы, узяў на сябе яшчэ і ўрокі па інфарматыцы. На ўроках нямецкай мовы ён таксама выкарыстоўваў кампутары: дзесяць уласных мініяцюрных нетбукаў, аб'яднаных у лакальную сетку, а таксама з доступам у інтэрнэт праз 3G-мадэмы. Ён арганізоўваў у класе віртуальныя вандраванні па Нямеччыне, сучаснай, казачнай і гістарычнай. І да яго на ўрокі сталі прасіцца шматлікія вучні малодшых класаў: у школе нямецкую мову пачыналі вывучаць з пятага класа. Таксама зацікавіліся некаторыя настаўнікі.
***
Юрый са здзіўленнем глядзеў у пустую, гулкую спартовую залу. Была ўключана толькі дзяжурная лямпачка ля дзвярэй, і ад гэтага зала выглядала неяк асабліва няўтульна.
Звычайна ў гэты час тут было уключана ўсё святло, і зала гула ад дзіцячых крыкаў і летаніны.
Ззаду паціху рыпнулі дзверы.
Юры абярнуўся. Увайшоў яго лепшы галкіпер і, крыху павагаўшыся, сказаў:
- Усе пайшлі да барона Майгеля. У яго сёння ў Кардоне ўвечар адкрыты ўрок нямецкай мовы. Я таксама туды пайду, і прыйшоў адпрасіцца…
***
Юры неяк заходзіў да Альберта па-суседску, за цукрам.
Барон Майгель жыў у старой пакрыўленай хатцы пад саламяным дахам. Дашчаная перагародка адлучала кухню з вялікай печчу ад жылога пакоя.
У кухні, насупраць печы, у акна, стаяў стол, два крэслы і шырокая драўляная лава са спінкай, канапа. Над канапай на сцяне вісела невялікая карціна, на якой быў намаляваны складаны арнамент з кругоў, квадратаў і трыкутнікаў, пераплеценых паміж сабой. На вольных месцах былі намаляваны фігуркі жывёл.
Самі сцены былі голыя, бярвеністыя, пацямнелыя ад часу.
У пакоі стаяў стары тапчан, пакрыты даматканым покрывам.
А на падлозе, перад тапчанам, ляжала шкура ваўка, старога сівога мацёрага ваўка. Здавалася, быццам жывы воўк разлёгся на падлозе, шырока раскінуўшы ў бакі лапы. Бурштынавыя вочы яго блішчэлі напышліва і пагардліва. Велізарныя беласнежныя іклы былі выскалены. Уздоўж хрыбта ішла цёмная паласа. Кончыкі сівой поўсці блішчэлі, і здавалася, што шкура злёгку прыпарушана снегам. І снег ляжыць і павольна растае…
Альберт сустрэў Юрыя ветліва і адразу ж запрасіў яго на кубак кавы і, заадно, згуляць пару партый у шахматы. Адчувалася, што немец незадаволены нечаканым візітам, што яго адарвалі ад справы, але ўслых ён гэтага не сказаў.
Юры пагадзіўся: у школе ён лічыўся лепшым шахматыстам. І не раз абараняў гонар школы на розных раённых і абласных змаганнях па шахматах.
Пакуль яны не спяшаючыся пілі каву з маленькіх, кітайскага парцаляну, кубачкаў, немец увесь час глядзеў на расчынены перад ім нетбук і штохвілінна рабіў кароткія паведамленні пра надвор'е і навіны. На шахматную дошку ён глядзеў толькі тады, калі трэба было рабіць ход. Зірне, прыкіне нешта хутка, пераставіць фігуру і зноў уткнецца ў экран нетбука. У выніку, за паўгадзіну, пакуль яны выпілі па тры кубачкі кавы, яны паспелі згуляць не пару разоў, а цэлых сем. І ўсе сем партый Альберт выйграў, у сярэднім на дзясятым хаду.
Потым ён насыпаў у паўлітровы слоік цукру, закрыў яго пластыкавай накрыўкай, уручыў слоік Юрыю і бесцырымонна выставіў яго за дзверы.
- Прабач, братка, справы, - толькі і сказаў.
***
Ісці ў Кардон трэба было праз лес.
- Ну, што ж, пойдзем разам, - сказаў фізрук свайму лепшаму галкіперу.
***
Актавая зала была перапоўнена. Сюды прынеслі ўсе кампутары, наяўныя ў Кардоне.
За кожным кампутарам сядзелі і стаялі ўперамешку вучні і настаўнікі. У дзвярэй стаяла прыбіральніца, баба Клава. Яна прыйшла сюды мыць падлогу. Але як зайшла, так і забылася, навошта прыйшла. Вядро з вадой стаяла на падлозе, і вада ў ім павольна астывала. Швабра, з начэпленай на яе анучай, была прыпёртая да сценкі. А баба Клава застыла на месцы, і як і ўсе прысутныя, уважліва слухала барона Майгеля, і жаласна ківала галавой, калі ён на яе выпадкова глядзеў.
А барон Майгель хадзіў па сцэне ўздоўж навешанай на сцяну дошкі. Пісаў на ёй штосьці па-нямецку і гаварыў таксама толькі па-нямецку. І па тварах прысутных, і нават па твары бабы Клавы, было відаць, што ўсе ўсё разумеюць, пра што кажа немец.
Юры прыслухаўся: словы незразумелыя, але чамусьці сэнс сказанага незразумелай выявай станавіўся ясным.
***
Дахаты яны вярталіся ўдваіх. Усе разашліся раней, а Юрыю трэба было яшчэ забегчы да кладаўшчыка і замовіць партыю спартовых суколак для сваёй каманды. Там ён трохі затрымаўся: захацелася хоць з кімсьці падзяліцца ўражаннямі пра адкрыты ўрок нямецкай мовы.
Калі Юры выйшаў на ганак, ён убачыў барона Майгеля, які стаяў у брамкі і нацягваў на рукі тонкія скураныя пальчаткі.
***
Шлях іх ляжаў праз поле і лес і зноў поле, да вёскі. Яны ішлі і размаўлялі. Дакладней гаварыў адзін немец. Ён распавядаў, што апроч звычайных кантактаў з дапамогай слоў, існуе яшчэ некалькі ўзроўняў, пра якія мы не ведаем, а толькі смутна здагадваемся. Сёння, на ўроку, ён ужыў тры ўзроўні, якія сам трохі ведае. Таму ўсе яго так добра разумелі. А сумеснае выкарыстанне некалькіх узроўняў палягчае вывучэнне замежных моў.
Вечар быў ціхі, неба чыстае і зорнае. І толькі вецер сярод дрэў выў неяк тужліва.
Раптам немец нечакана перапыніў свой аповяд на паўслове і прыслухаўся. Вочы яго сталі трывожнымі. Ён паглядзеў на гадзіннік і сказаў:
- Прабач, я не магу ісці так павольна. У мяне сустрэча. Трымай ліхтарык, спатрэбіцца, - Альберт уручыў разгубленаму Юрыю электрычны ліхтарык на доўгай ручцы, а сам як ірвануў нечакана хутка і схаваўся за найблізкім завароткам дарогі.
Фізрук здзіўлена паціснуў плячыма і пайшоў далей адзін, павольна, як і раней, атрымліваючы асалоду ад супакою і свежага паветру. У руках ён трымаў ліхтарык, доўгая дзяржальня якога была цёплая, пакрытая мноствам дробных увагнутасцяў. Вецер па-ранейшаму выў неяк тужліва. Раптам паміж дрэвамі замігацелі агеньчыкі, і гэтыя агеньчыкі рухаліся, атачаючы Юрыя з усіх бакоў.
"Так гэта не вецер, а ваўкі, - у замяшанні падумаў фізрук, - ну і ўліп…"
А ў яго нічога няма, акрамя ліхтарыка. Юры накіраваў прамень ліхтарыка наперад, па дарозе. Воўк, які трапіў пад прамень, адступіўся, было, але потым вярнуўся на зыходную пазіцыю, калі ад яго адвялі святло. Ваўкі сядзелі моўчкі, чакаючы, напэўна, зручнага моманту, калі ахвяра страціць галаву ад страху.
Нейкі, напэўна, малады і неспрактыкаваны воўк не вытрымаў ці жадаў адрозніцца, кінуўся на фізрука. У Юрыя спрацаваў старажытны інстынкт, а таксама дапамагла трэніроўка (некаторы час ён займаўся барацьбой), ён паспеў схапіць правай рукой ваўка за шкірку і на ўсю моц шпурнуў яго ў бок. Воўк стукнуўся спіной аб ствол хвоі і жаласна заскавытаў, а на яго накінулася ўся зграя, разарвалі яго імгненна на кавалкі і тут жа зжэрлі.
Пакуль ваўкі гэтым займаліся, Юры паспеў прайсці метраў сто па дарозе. Бегчы ён баяўся.
Справіўшыся з недарэкай субратам, ваўкі зноў нагналі фізрука і зноў атачылі яго маўклівым кольцам.
Юры вадзіў вакол сябе прамянём ліхтарыка, але гэта толькі стрымлівала ваўкоў ад нападу. Яны ўсе зноў сядзелі, перыядычна адсоўваючыся, калі на іх пападала святло, і прысоўваючыся зваротна, калі святло сыходзіла ў бок.
Раптам ваўкі, усе зараз, устрывожыліся, заазіраліся, потым сарваліся з месца і хутка зніклі ў лесе, растварыліся, як быццам іх і зусім не было.
Фізрук паглядзеў наперад. З-за заваротку выскачыў велізарны сівы воўк. Яго бурштынавыя вочы свяціліся пагрозліва, пашча была адкрыта, і зубы, велізарныя і белыя былі проста жудасныя.
Воўк абабег Юрыя па крузе, перад прамянём ліхтарыка, сеў ззаду яго на дарогу. Сняжынкі апускаліся на сівую ваўчыную шкуру, ляжалі там, павольна распускаючыся… Воўк загыркаў. І ў яго гырканні была такая напышлівая пагарда, што фізрук не вытрымаў, і кінуўся на ўцёкі наперад, хутчэй, дахаты!.. Ліхтарык ён дзесьці ўпусціў.
***
З бегу на крок ён перайшоў толькі на ваколіцы сваёй вёскі. У хаце, дзе жыў Альберт, адчыніліся дзверы, і на парозе абазначыўся чорны сілуэт гаспадара.
- Заходзь, - сказаў Альберт, - адпачнеш і сагрэешся.
На стале стаяла бутэлька з каньяком. А таксама стаяў імбрычак і кубкі з ужо заваранай кавай.
А на канапе, бліжэй да стала, ляжаў электрычны ліхтарык, на дзяржальні якога былі відавочна бачныя ўвагнутасці ад зубоў.
Яны сядзелі за сталом, пілі каньяк і каву, а Юры ўвесь час глядзеў на шкуру ваўка. Тая ўсё так, як і раней, ляжала на падлозе, шырока раскінуўшы ў бакі лапы. Бурштынавыя вочы глядзелі напышліва і пагардліва, а на сівой шкуры блішчэлі і павольна раставалі сняжынкі…