Энергетикада инвестиция

Анвар Шукуров
Билмайдиганлар билан биладиганлар баробар булурми дейилади, Мукаддас Китобларда ёки “ишни уз эгаларига топширинг” дейилади Расули Акрамнинг хадисларида. Замонавий кишиларимиз тилида гапирилса бу гап «кадры решают всё» деганидир.
Якинда мамлакатимиз ижтимоий-иктисодий хаётида иктисодий ва ижтимоий сохалардаги муаммоларни хал килишнинг янги боскичига кутарилиш юз бериш аломатлари куринди. Бунга баъзи журналистлар эътибор берди, баъзилари эътибор бермади. Менга колса ушбу жараённи алохида курсатув килиб, ушбу жараёнга иложи борича купрок тадбиркорлар ва мутахассисларни жалб килиш тадорикини курган булур эдим.
Гап нима хакда кетяпти?
Якинда Юртбошимизнинг тадбиркорларга енгиллик яратиш учун лицензиялар сонини камайтириш буйича Фармони эълон килинди. Фармонга мувофик, Вазирлар Махкамасига тегишли топшириклар берилди.
Шунда “Ахборот”дан сунггими, олдингими рекламаларнинг бирида Республика Солик Кумитаси ушбу Фармон ижроси юзасидан семинар утказаётганини ва унга хохловчиларни таклиф килинишини айтиб колди. Энг кизиги семинар давом этиш муддати деярли ун кун эди-ёв (?!)
Агар менинг эшитганларим хато булмаса, семинарнинг давом этиш ун кунлик муддати, мамлакатимиз ижтимоий-иктисодий хаётида халк турмуш фаровонлигини кутариш буйича амалий кадам босишнинг ЯНГИ КУТАРИЛИШ БОСКИЧИга чикилилаётгани хакида биринчи ижобий сигналдир.
 Олмонияликларни хисоб-китобга уста халк сифатида яхши биламиз. Фалсафада «мюнхенча кураш» деган ибора бор. Бунинг маъноси нима? Икки ракиб курашчи, кайси устун эканлигини аниклагунча, охири икковидан бири таслим булмагунча курашаверади. Кураш ун соат хам 24 соат хам давом этиши мумкин. Лекин, барибир голиб аникланади. Мажозий маънода, дунёда ечими йук муаммонинг узи йук. Нега? Чунки, муаммоларнинг бошида инсон турибди, унинг келтириб чикарадиганлар хам улар, ечимиини топиш хам инсонлар тафаккури оркали юз беради.
Ёки яна бир мисол, Республика прокуратураси булими ходимлари, яширин кийим-кечак ишлаб чикариш цехини аниклади. Цех бошлиги камалмади, балки унинг бизнеси легаллаштирилиб, янги ишчи уринлар яратилди. Мана шу тенденциялар конунлаштирилиб, яъни уларнинг механизмини юритувчи мурватлар – процессуал хатти-харакатларни билдирувчи норматив хужжатлар кабул килиб куйилса, хукукшунослик сохасида хам, инсон хукуклари химояси сохасида хам ишларимиз кузга куринарли булиб колади. Факат, изланиш, тафаккур килишдан аввал ишга МЕХР билан, САВОБ ТАЛАБИДА ёндашиш керак.
«Зурдан зур чикади» дейилади, узбек моколларининг бирида. Бу макол хам «мюнхенча кураш» фалсафасига мос келади.
Варшава шартномаси мамлакатлари, шаркий европадаги собик социалистик мамлакатлар Евроиттифокка аъзо булишгач, энергетика сохасига инвестиция киритиб, ахволи ночорлашиб колганини куриб эшитиб турибмиз. Чунки, энергетика манбаларига белгиланган туловлар ошиб кетди. Хозирги замон кишиси учун электр энергиясидан фойдаланиш нафас олишдан кейин иккинчи уринда туради.
Менимча, у ерда инвестиция дейилганда - электр энергиясини, газни, иссик ва совук сувни хисоблагич урнатиш тушунилган ва киритилган инвестицияни кайтариш вазифаси асосий истеъмолчи колиб кетиб, янги замонавий хисоблагичлар урнатган оддий кишилар зиммасига тушган.
Совет ва социалистик энергетика тизими В.И.Лениннинг ГОЭЛРО режасига асосланарди. Яъни, нима булсаям мамлакатни электрлаштириш керак эди, хар бир хонадонга «Ильич чироклари»ни олиб кириш - КАХРАМОНЛИК эди. Электр энергиясини ишлаб чикариш учун кумирдан хам, газдан хам, бензин-у, соляркадан хам, нефтдан хам фойдаланиларди. Шунинг учун электр энергетика сохасини ривожлантираман дея, нефть, газ ишлаб чикарувчи, кумир ишлаб чикарувчилар тинмай мехнат киларди.
Албатта энергетиклар нефтгазчилар олдида хам, кумирчилар олдида хам катта карздор булиб коларди. Бу карзни эса давлат кечиб юборарди ёки кумир билан нефтгазнинг бахоси жуда кам эди. Уз навбатида газ ишлаб чикариш хам, кумир ишлаб чикариш хам, барча саноат сохаси электр энергиясиз булмасди.
Окибатда электр энергиясининг хакикий истеъмолчиси САНОАТ СОХАСИ, яъни, катта хажмда истеъмолчиси булиб, фоизга нисбатан олганда ахолининг истеъмоли жуда кам эди. Агар тахминий цифраларга келсак электр энериясининг 80 фоизини саноат корхоналари, колган 20 фоизини ахоли истеъмол киларди. Хатто, ахолининг улуши бунданда камдир. Бозор иытисодиётига утилди. Энергоресурсларга туловлар хам бозор талаб-эхтиёжларидан келиб чикиб, кундан-кун оша борди. Энергия пулини тулолмаган саноат корхоналари банкрот булгач, асосий тулов ахоли гарданига тушиб колди. Бошкалар эса уз ишлаб чикараётган махсулотлари таннархини ошириб, нарх-наво кутарилишига олиб келди.
Гарбий Европа мамлакатларида энергетика сохаси Атом электрстанцияларидан, шамол, куёш энергиясидан фойдаланиш буйича катта тажриба туплаганидан уларда корхоналарнинг аксарияти, банкрот булмади. Аксинча,  собик социалистик мамлакатлардаги кечаги саноат ишчилари кучада колиб кетиши эвазига арзон ишчи кучи, гастарбайтерлар ёки оддийгина айтганда - куллар пайдо булиб, Европа мамлакатларига утиб, корнини туйдириш дея, хизмат килишга мажбур булдилар.
Бизнинг хам энергетика сохамизга инвестиция киритиш хакида гаплар буляпти. Яна счетчиклар хакида гапиришмокда. Бу масалани куриб чикишдан олдин, асосий масала энеретика сохасида истеъмолчиларнинг улуши кандайлигини аниклаб олиш керак. Агар саноат корхоналари улуши куп булса, билингки, эртага бюджетимиз киритилаётган инвестиция учун маблаг тулайди. Агар ахолининг улуши куп булса, унда ахолини ижтимоий мухофаза килиш чоралари кандай булади?
Энг яхшиси эса энергетика сохаси ходимлари, профсоюз, махалла фаоллари, оддий фукаролар иштирокида 10 кунлик семинар ташкил килиш керак ва муаммони «мюнхенча кураш» услуби билан енгиш керак.
Ундан яхши тадбир куйидагича булади:
Иккиламчи энергия - куёш, шамол, чикиндилардан фойдаланиш саноатини яратишни ХУСУСИЙ КОРХОНАЛАРГА ГРАНТ МАБЛАГЛАРИ БЕРИШ ОРКАЛИ ЕЧИШ КЕРАК… Инвестициялар ШАМОЛ ВАРРАКЛАРИ иккиламчи энергия яратиш асбоблари ёки инновацион гоялари булса, айни муддао буларди.