ЖАНА АДАМ ЖАНЕ ЖАНА САНА КАЖЕТ
Біз оз озімізді Батыспен немесе Шыгыспен теней алмаймыз, ойткені біздін омір экономикага емес, бірінші кезекте, жогарыда айткандай, адам оміріне негізделген. Томен немесе жогары журетін бізде адам гана. Белсенділік пайда болып, адамдар кимылдаса, онда когам да кимылга келеді. Ал тек кана жан багу ушін гана акша жасайтын болса, онда соган сайкес кана жылжу болады. Жиырма жылдан бергі біздін когамды сипаттайтын кимыл – тынымсыз куреске толы кара басынын камын жеген адамдардын омірді сактап калудын гана амалы. Біздегі баскы маселе, калай болган кунде де адамдарды акшанын кулдыгынан босату. Біздін акша деп отырганымыз – сол акшага ие болып отырган адамдар. Казіргі кезенде акша когамды козгаушы куш емес, крісінше, елдердін колдарында оны тежейтін ;ирату к;шіне айнал;ан. Сондыктан біздін алга басуымыз тубінде осы бытырап, шашылып журген елдін басын жана денгейде біріктіріп, адам когамын калыптастыру. Ал біздін жогарыдагы айткан азаматтар когамы деген осы адамдар когамы деген тусінікті білдіреді. Бул жалпы калыптаскан когам. Демек біз бугінгі танда экономикалык емес, тіпті саясаттык та емес, адамдар когамында омір суріп отырмыз. Бул тек кана уйымдаспаган когам. Ал бул жерде аркімге озіміздін омірімізге сайкес жана сана керек екені даусыз. Ал мундай сана аркімге озін озі танып біліп, оз тарихын тусіну аркылы гана келеді. Жогарыдагы айткан отірікті шындыкка айналдыру ушін, осынын акикат екенін танып білу керек.
Міне осы жерде біз Батыстын неге байлыкта азгындаганын ашып айта аламыз. Батыс экономика тургысынан болашакты кен молынан алдекашан жасаган ел. Ол жерде байлыктан адамдардын азгындауы олардын рухынын, жандуниесінін, санасы мен акыл ойынын алі сырткы дуниеге, байлыкка бірігіп, одан оз оздерін боліп алып карай алмайтынын корсетеді. Бул жерде де мол дуниенін ішінен, емін еркін ішіп-жеуден оз оздерін таба алмай ар адам адаскан. Олардын акша негізінде калыптасатын оз ара адамдык карым-катынастары бузылган. Сондыктан бул омірден кашып адамдар жер астын паналап жабайыга айналатын болган. Солардын ішінде анга айналып кеткендері де аз емес. Батыста айел мен еркектін арасындагы жакындыктын еркіндігінен жане араздыктын осуінен неке кию, от басын куру деген уакытша турге еніп, аркім оз басымен озі ауре болып кеткен. Менін жогарыдагы айткан Батыска адамдарды дамыту керек деген кажеттілік міне осындагы аркімнін азгындауынан корінеді. Сойтіп адамга бет бурмаган, оны ойламаган когамга казіргі кезенде шынында да жойылып кету каупі ашыктан ашык тоніп тур.
Сонымен біз жана сана деп бізді коршаган омірді дурыс тусінгенді айтамыз. Егер когам уйымдастырмаса, мемлекет уйымдастырмаса, онда казіргі акшага негізделген енбекті, омірді не уйымдастырады? Ар адам оз озіне жумыс істесін, озгеге істесін, бірігіп улкен немесе кіші бірлестікке істесін, тіпті мекемеге істесін, бул жерде барі ережелерге емес немесе белгілі бір тартіпке емес, аркімнін еркі мен калауына, білгеніне гана негізделген. Сондыктан бул жерде енбекті советтер кезіндегі аркімге ортак зандылыктар емес, аркімнін еркі мен калауы кадагалайды. Сондыктан бул жерде аркім ойына келгенін істейді.
Ал Шыгыска келетін болсак, ол жердегі адамдар арасындагы карым катынастар алі бузылмаган, ыдырамаган. Баз калпында сакталмаса да, ол жакта айелдер еркектерін сыйлайды, кіші улкенге багынады, адам адамга бурыннан калыптаскан улттык адет гурып, дастур тургысынан карайды. «Пайда», «тусім», «табыс» коздеу ол жерде біріші орында турып, адамдарды алі акшага айналдырган жок. Дін де ешкашан да адамдарды бір бірімен кырлыстырган жок, кайта табыстырып, тату татті омір сургенге уйреткен. Сондыктан Шыгыста діннін бузылмауы адамшылык карым катынастардын сакталып келуіне ыкпалын тигізеді. Казіргі кездегі адамдарды біріктіруге багытталган бірден бір куш – дін гана болып келеді. Мунда дуниежузілік діндердін ішінде мусылман дінінін алатын орны оте зор.
Осы айткандардын барі тарихтын адам дамуы аркылы болашак адам когамына багытталганын далелдейді. Ол ушін тарих сонгы рет акшанын кушін пайдаланып, адамды болашакка алдымен рухани, жандуниесімен дайындау устінде. Акша кай жагынан алып карасак та адамга рахат омір бермейді, ол тубінде ар адамды тек кана ойланып-толгануга багыттайды. Сойтіп ол ар адамнын оз игілігіне умтылуы, омірге деген куштарлыгы аркылы аркімнін оз бетінше дамуына себеп болады. Ал оз бетінше даму деген адамны4 ескі когамнан болініп, оз алдына болуды білдіреді. Сондыктан акшанын когамды койып адамга каратай бурылганы, оны омірдегі барлык байланыстарынан ажыратып, оз алдына озін койганы. Сойтіп адамнын дамуы тіршілік ушін куресте журіп, тубінде сол аркылы адамдар адамшылык карым катынаска келеді. Ойткені адам болганнан кейін адамдар кайта анга айналмай, калай болган кунде де тубінде соган келеді. Бул адамнын санасына тан касиет болмай, акшага гана тауелді жагдай болган сон, адамдар осы жолга акшанын билігін ауыздыктап туседі. Казір адамдар ескі когамнан болініп, жандуниесімен осыган дайындалып жатыр. Бул жерде акшанын да оз озінен жойылу процессі журіп жатыр. Біз оган тек еш ман бермейміз.