9. Сулаймонлик даъвосида

Анвар Шукуров
Биринчи сирли вокеа

Энди айтмокчи булган биринчи сирли вокеани айтиб беришга тугри келди,-деди Абдумалик кайвадан хупларкан.
Шунча вактгача, мени интикиб куттирганингизга арзийдими, узи?-сурадим мен, айтиб бермокчи булган вокеада мен учун кандайдир бир номаълумлик, демакки сирлилик, демакки сенсация (!!!) борлигини хис килган холда.
Кунлар исиши керак эди,-деди бамайлихотир Абдумалик менинг энсамни котириб.
???
Ха, мен айтмокчи булган вокеа айнан халкимизнинг коммунал хизматлардан кандай фойдаланаётганлиги хакидадир.
Олдинрок айтишга бунинг нима богликлик томони бор? Бу мауммони хамма билади-ку.
 Хамма билади, лекин менинг олиб борган кузатувларим, аниклаганларим, келган хулосам, уни ечиш учун бермокчи булган таклифим бошка.
Мана якинда Осиё банки, иккиламчи энергиядан фойдаланиш буйича Узбекистонга катта микдорда кредит беришини эълон килди. Шу лойиха амалга ошадимикин?
Кунглимнинг тагида турган фикримни топдингиз, шоир-деди Абдумалик, – мана нечанчи бор, мени койил киляпсиз.
Ха, энди,-дедим мен хам ерга караб, бошим силкитарканман, – сиздан оз-моз юкади-да. “Яхшидан шарофат, ёмондан касофат”-да, уста.
Мен ана шу лойихага ишонаман, ният киламанки, бир неча йил утгач Бекободдан Куконгача булган худудда Европа мамлакатларидагидек шамол варраклари айлана бошлайди. Чул минтакаларимизда узимизнинг иклимга мос куёш батарейкалари томлар устини коплайди. Нихоят, куёшдан кувват олувчи автомобиллар, мотоцикллар, автобуслар шахарларимиз буйлаб кезади. Халкимиз тинч, фаровон, бахтли хаёт кечира бошлайди...
Вокеага кайтсак,-деб Абдумаликнинг юксакликка буй чузаётган хаёлларини булишга мажбур булдим.
Ха-я, сиз мени гапларимни хаёл, яъниким амалга ошмайдиган гап деб уйламанг. Мана мен якинда вилоятларда булиб кайтдим. Одамлар уз автомашиналарига пропан, метан ёкилгисидан фойдаланадиган ускуналарни куйиб олишиб, АЁКШларида улардан бемалол фойдаланиб келишмокда. Уларнинг сони жуда куп. Ахолининг купчилиги бензиндан фойдаланмай куйишибди, десам хато эмас. Куёш, шамол энергиясидан фойдаланиш хам шундай була...
Иншааллох,-дедим мен Абдумаликнинг гапини булиб.
Иншааллох шундай булсин, -рози булди у. Уяли телефонлардан фойдаланиш буйича алхамдулиллох дунёдаги энг етакччи уирнлардан биридамиз. Энди навбат  Интернет тармоги-га! Хозир кишлокларда хам интернет бор. Халкимиз интернетдан фойдаланишни урганиб олса, Хом ашё биржаси оркали истаган товарини, кучага чикмасдан савдо кила олади. Ана кулайлигу, мана кулайлик.
Сирли вокеа уз сирлигини йукотяпти!-деб Абдумаликни “ерга” туширишга мажбур булдим яна бир бор.
Сирли вокеа сиз учун сирлидир,-жахли чика бошлади Абдумаликнинг. Худодан куркадиган, унинг бу дунёни одилона бошкараётганини, аломатларни кура оладиган, Уни курмасдан эртага хар бир ишнинг жавобини бериш каби сурок борлигидан куркадиган киши учун у хечам сирли эмас.
 Менам Худодан куркаман, Унинг дунёни бошкариб турганини биламан. Демак, мен учун сизнинг хикоянгиз кизик эмас, десам булар-дедим мен хам уз “борлигимни” билдириб куйиш учун.
Рахмат сизга охиратга ишонганингиз учун. Биласизми Куръонда Охиратга ишонмайдиганлар хакида нима дейилади?
Хуш?
“Улар энг ёмон сифат эгаларидир” дейилади.
Бу гапни эшитиб, баданим титраб кетганидан бир учиб тушдим. Лекин, сир бермаслик учун бошда берган саволимни такрорладим:
Хуш, бу вокеани айтишдан аввал нега бахор келишини кутдингиз?
Биласиз, бу йил киш анча каттик келди. Аммо, бу дегани чорванинг лалми ерларнинг йили келди дегани. Шу билан бирга наврузга кадар республиканинг турли жойларида энергияда, газ такчиллиги сезилиб турганлиги табиий. Шунинг учун менинг гапларим, сизнинг асарингиз одамларнинг дардини кузгаб, бузгунчиликдай булиб колиши мумкин. Кадриятларимизда  бузгунчилик кораланади.
Сиз айтдингиз-у, мен уни интернетга жойладим-у, уни ким укиб боряпти?
Жуда куп киши укийди. Бировлар сиздан хато топиш учун хам укийди.
Укиса укийверсин. Менинг асарларим факат савоб учун, бегараз ва халкка нисбатан мехр билан сугорилган. Ниятим самимийлиги Аллохга маълум.
Аллох сизни сакласин. Аммо, сиздаги бу гояни янада кучайтириш керак. Келажакда нима килиш керак лозимлиги хакида хам фикр юритишга урганинг.
Кандай килиб?
Купрок Куръоннинг магзини чакиш учун тафаккур килиб, сунгра оятдаги конунни дилга тугиб Аллохга таваккул килиб иш килинг, олга босинг.
Менинг асарларим шундай эмасми?
Сизнинг асарларингизда хаётий пассивлик устуворлик килади. Асарларингиз бир жойда депсиниб турган совет бошкарув тизимига ухшайди.
Масалан? “Совет замони депсиниши” деганда нимани назарда тутяпсиз, узи?
Мархамат. Совет бошкарув тизими депсиниши деганда, узунлиги елкангиз буйича, радиуси бир метрлик, огир труба ичида манзил сари югуришни тушунинг. Трубадан факатгина бошингиз чикиб турибди, холос. Югураверасиз, югураверасиз, сизнингча чопяпсиз, харакат киляпсиз, манзил сари интиляпсиз. Хакикатда эса бир жойда турибсиз, тез югурдингиз нима, секин югурдингиз нима, трубадан сакраб чикиб кетолмайсиз. Аммо, вакт кетяпти. Бебахо вакт.
       Бошкалар эса бундай югуришнинг бефойдалигини тушуниб етишди. Улар бир бало килиб, трубадан чикиб олиб, манзилга караб кетишмокда.
       Узимизнинг тарихдан мисол келтирсам, Тошкент трактор заводида пахта териш машинаси ишлаб чикариларди. Саксончи йилларда гох турт каторли, гох олти, гох саккиз каторли машиналар ишлаб чикиларди. Аммо, мотор 50 йиллигича колиб кетганди. Рахматлик кизикчи Хожибой Тожибоевнинг ут урувчи хакидаги латифаси хам мен айтган мавзуни берган булса неажаб.
Кизик... Яхши, аммо максаддан четлашаяпмиз, чамамда.
Ха, майли. Булмаса эшитинг. Шундай килиб, май ойининг биринчи жумасида республика энергетика тизими мутасадди рахбарлари билан 5-залда давра сухбати булиб утди.
       Барча вазирлик вакиллари узларининг утган йилги хисоботларини олиб келиб, барча ишлар рисоладагидек кетаётганлигини баён этишди.
       Улар гаплари мазмуни деярли шундай эди. Юртимиздаги энергия манбалари, ёкилги ва ёнилгилар дунёда энг арзони хисобланади. Коммунал фойдаланиш вазирлиги узини узи билан таъминловчи вазирликлардан булиб, хозирги кунда республика ахолисининг 90 фоиздан юкори кисми, деярли 100 фоизи газлаштирилган ва деярли шунча фоизи ичимлик суви билан таъминланганмиш. Аммо, ахоли газ ва сувнинг нархини уз вактида туламаётганмиш.
Шу пайт деновлик бир ноиб: “денов тумани газдан карзи йук, лекин хозирги кунда у ерга газ берилмаяпти?”-деган савол берди. Вазирлик вакили, хозиржавоблик билан “каердадир труба ёрилгани сабабидан шундай булди, хаммаси жойига тушяпти”-деди. Андижонлик бир ноиб, ута тагдор бир таклиф берди: “Ахолига кумир сотишни хам йулга куйсангиз яхши буларди”. Вазирлик вакили бунга хам ижобий жавоб берди.
     Бу гаплар ёлгон эди. Лекин расмий маълумотлар шундай булгач, нима дейсан? Кашкадарёда канчадан-канча кишлоклар газлаштирилмаган, ичимлик суви билан таъминланмаган. Буни биз биламиз-ку.
Аммо, хокимиятдан “шундайми?” деб суранг. “Йук” деган жавобни оласиз. Эмишки, бир вактлар, яъни совет замонида Москвага “хамма жой газлаштирилди” деган хисобот кетганмиш-у, бу хисобот шундайлигича колиб кетганмиш. Хеч ким уни узгартиролмасмиш.
Шунда мен тутакиб кетиб, газни сотишда воситачи вазирликларнинг кераги йуклигини, кашкадарё ахолиси республика газининг 98 фоизини бературиб, кандок килиб газдан карздор булиши мумкинлигини, ноябрь ойида сизни ушаёкка олиб бораман, одамлар, хусусан газчилар уз уйларида утин ёкишяпти” дедим. Албатта, бу гапларим жуда баланд овозда чикди. Кейинчалик уша нуткимни видеотасвирини хам менга беришди. Роса каттик гапирган эканман. Менимча, беш йил давомида хеч кайси ноиб бундай гап гапирмади.
Агар видеотасвири бор демаганингизда бу гапларингизга ишонмаган булардим.
Нега?
Чунки, бунака кишиларни “айбдор” курсатиб, узига очко олувчиларни хаётда куп учратганман. Ёки улар уша ерда йукмидилар.
Мен сизга айтяпман-ку, видеотасвирга туширилганди. Бу хеч нарса эмас. Бу видеотасвирни вилоятларда хам курсатишган.
Йуг-э?
Бунга нима сабаб деб уйлайсиз?
Бундай масалада энг оддий хакикат шуки, агар Парвардигор сизни саклайман деса, албатта сизга биров зиён еткизолмайди. Агар сакламайман деса, сизни биров куткаролмайди хам. Уша куни 6 май жума куни эди шекилли. Бу гапни айтдим-у мачитга югурдим.
Химоя сурадим демокчисиз-да.
Албатта, бу ишим нима билан якун топишини билмайман-ку. Яхши одамлар дуч булишса яхшилик билан ёмон одамлар дуч булишса ёмонлиу килишга интилиши аник-ку. Аммо, барибир хам ажрни Аллох беради.
Яхши, май утиб кетди, ноябрь ойи хам келди. Сиз вазирлик вакили билан она юртингизга бордингизми?
Йук. Партиямиз вакиллари ташаббус курсатиб 20 ноябрларда энергетика учун мутасадди вазирликларнинг барчаларини чигирикдан утказмокчи булишди.
Аммо, бошка партия вакилларидан бири, бизнинг ташаббусимизни кечиктириб, бу масалани бир ойга кечиктиришни, яъни саволларимизни уларга олдиндан юборишни, улар эса берилаётган саволларга обдон тайёргарлик куриб келиши лозимлигини айтди. Купчилик унинг гапини маъкуллади. Вазирларни эшитиш бир ойга кечиктирилди.
Нак чилла бошланган пайтда уларни чакирдиларингми?
Ха. Айнан шундай. Чамаси 22 декабрь куни эди. Биласизми узбек халки менталитетида орият кучли. Русчада бу сузни “чувство собственного достоинство” дейишади. Масалан, бизнинг кишлогимиз одамлари совет замони тугаётган пайтда хам колхуз идорасига “ёг”, “ун”, “шакар” беринг раис” деб бормаган. Электр энергияси учсаям нолимайди, газнинг узи йук, сувни ховузга солиб ичади, лекин бирон жойга арз-дод килиб бормайди. Купчилик узбеклар хам шундай. Шунинг учун узбек халкига кирк кун чиллада, яъни 21 декабрдан 5 февралгача газ билан электрни беринг, сиздан яхши одам йук.
Кечирасиз-у, бу йил ундок булмади.
Ха, энди бунака йиллар ун йилда бир келадими, йигирма йилда бир келадими? Вааллоху аълам. Ёки бизнинг кишлокдан сизни бирон киши газим йук, электр энергияси йук деб безовта килдими?
Йук, хатто шу йил хам хеч ким бу хакда гапирмади. Кишлогингиз ахли жуда чидамли, сабрли кишилар экан.
Ориятли!
Хуп-э, ёкамни куйворинг, -дедим мен хазиллашиб. Агар мен асарларим учун мободо Нобель мукофоти олсам. Бир кисм иктисод килинган маблакка сизнинг кишлогингизни газлаштириб берардим, балким сув хам тортиб берсам нима буларди?
Эх,-хе. Шундай килсангиз борми?
Нима буларди?
Кишлок ахли сизнинг тириклигингизда хайкал куярди.
Хайкал шартмас. Дуо килиб турсин мен Нобель мукофоти олай. Узбекдан хам битта чиксин-да энди.
Жуда соз, кишлокдошларимизга бу гапларингизни албатта еткизаман. Битта сиз эмас, кишлокдошларим томонидан сизнинг етти пуштингизга етадиган дуога кафолат бор. Узингиз гапингиздан кайтмайсизми?
Нималар деяпсиз? Харакат киламан. Аввал олайчи.
Берган ваъдада турмасликни Аллох ёмон куради. Аюб алайхиссалом вокеасини биласиз-ку.
Кайси вокеани?
У киши бетоб ётганларида, хотинлари ранжийдиган бир иш килганларида, у киши узига-узи “тузалиб кетсам, хотинимни юз хивчин ураман” дейдилар.
Кейинчи?
Кейин тузалиб кетгач, Аюб алайхиссалом уз ваъдаларини бажармайман деб турганларида Аллохдан вахий келиб, “юзта хивчинни бир килиб, бир марта хотинингни ур, касамингни бузма” деган вахий келади.
Хеч ким, яъни одамлар эшитмаган ваъда хам бажарилиши керак эканда?
Ха, эзгу ниятлар булса бажаринг. Золимлик, бировга нисбатан ёмонликни кунглингизга туккан булсангиз ундан воз кечинг, зора гунохингиз кечирилса.
Майли бу  насихатларингизни уйлаб кураман.
Уйлаб курманг, бу сузларимни Куръонда битилган конунларга шарх дея, кабул килинг.
Яхши, вазирларни 22 декабрга чакирдиларинг, кейинчи?
 Ялпи йигилишдан бир неча кун олдин, вазирларга нима саволлар беришни партияда мухокама килдик. Шунда, дабдурустдан партиямиз рахбари: “кимдир минбардан чикиб, партиямиз нуктаи-назарини баён килиши керак. Бу ишни сизга топширамиз” деб мени курсатди.
Сиз, албатта рози булдингиз.
“Нега мен?” деб сураганимда, “бу масалада сиз “компетентний” деганга ухшаш гап килди.
Мен минбардан чикиб маъруза килишга тайёргарлик кура бошладим. Узбекнефтгазказибчикариш бирлашмасига бориб муаммони ургандим. Унинг ечимини хакида уларнинг фикрини олдим, дебитор кредитор карзлар хакидаги маълумотларни олдим, хулоса килдим.
Кейин маърузангизни партия рахбарига курсатдингиз?
Йук, курсатганим йук. Менинг нима хакда гапиришимни хеч ким билмасди.
Узингиз билардингиз-ку.
Сизга ёлгон булиши мумкин. Аммо, узимга чин. Маърузани ялпи йигилиш буладиган куни эрта тонгда ёзиб битирдим.
Кандай жанжал булиши тасаввур киляпман.
Хеч кандай жанжал булгани йук. Хаммаси силлик, чиройли чикди. Вазиятдан мен эсон-омон чикиб, етарлича обруй бонуси  олиб чикдим.
Ха, сирли иш булган экан.
Хуш, сирли вокеаликка арзирмикан?
Арзиркан.
Сиз учун сирлидир. Мен учун оддийгина вокеалиги шундаки, мен маъруза ёзишдан аввал тун соат 2-00да туриб адашмасам саксон ракаат тахажжуд намозини укиб Аллохимдан тадбир чиройли чикишини илтижо килиб сурадим. Кейин ният килиб, Куръонни очсам Сулаймон алайхиссалом хакидаги оятлар чикди.
Хуш, бунинг маъниси нима?
Бунинг маъниси шуки, эртага булаётган ишда мен Сулаймон алайхиссалом каби фикр билдираман, менинг саъй харакатларим Довуд алайхиссалом, яъни рахбарият томонидан маъкул топилади.
 Саксон ракаат намоз учун канча вакт кетди?
Деярли икки соатга якин вакт кетади.
Узингиз айтгандай дуо ижобат булган булса, унга хеч ким тусик булолмайди?
Албатта, шундай.
Маърузам газетада хам чикди дерсиз.
Бир эмас бир неча газетада?
Хуш, энди маърузангиз нима хакдалигини билсак буладими? Вазирларга “пахта куйиш” булган булса, уни хаммаям чоп этаверади. Бундан осони борми?
Маърузамнинг асосий гояси хакикат, тугри суз эди. Маърузам шундай бошланганди. Якинда вилоятдаги бир уртогим бетоб булиб колибди. Шифокорлар унга диагноз куйишиб, битта буйрагини операция килиб олиб ташлаш лозимлигини айтишибди. Операцияга тайёргарлик курилаётган бир пайтда, бир таниши операциядан олдин Тошкентга бориб, малакали шифокорларга куринишни тавсия килибди. У маслахатга куниб Тошкентга келса, буйраги умуман касал эмас экан?
        Инсоннинг маданий даражаси, унинг хакикатга булган муносабатида аникланади. Мана сизлар республика кишлоклари деярли юз фоиз газлаштирилган, сув билан таъминланган деяпсизлар. Хакикий маълумотлар сизга керакми ва хоказо.
     Кискаси аччик хакикат эди.
–Бошка ноибларчи, сизгача гапиришмадими?
–Э, бошида роса хангома булган. Масалан кайсидир ноиб, Коракалпогистоннинг фалончи жойида газ йук деса, утирган вазир “йуг-э” деб ёзиб ола бошлади. Кейин бошка бир вазир энергетика вазирига “фалончи жойда электр соатлаб берилаяпти” деса, уям ишонмасди-да ёзиб оларди. Унинг айтишича, бизнинг республикамиз талабини 40 шартли улчов бирлиги деб олсак, биз 60 шартли улчов бирлиги микдорида энергия ишлаб чикарамиз, керак булса Тожикистондай республикаларни таъминлай оламиз деди. Унинг гапи тугри эди, лекин эски линиялар бошка республикаларда колиб кетганлигини у айтмасди.
         Кейин кийинчилик билан менга минбардан суз беришди, мен гапириб, аччик хакикатни очиб ташлагач, ноиблар мени гапимни олкишлар билан карши олишди, Маърузани эшитган Бош вазир уринбосари эса урнидан туриб кетди. Шу пайт ялпи йигилишга раислик килаётган Спикер уринбосари “Утириб гапирсангиз хам булади” деб таъкидлади. Аммо, Бош вазир уринбосари, “Бу маърузадан кейин утириб гапириб булмайди”-дея, урнидан турганча менга маърузам учун миннатдорчилик билдирди.
ОАВ иштирок этишдими?
Битта камера бор эди. Лекин газета журналистлари утиришган эди.
Бирдан интервью олишгандир.
 Йук. Партиямиз газетаси мухбири маърузамни олди. Хаммаси тинчиб булгач. Орадан 4-5 соат утгач, кечга якин Юля деган бир кизча келиб, узининг газета мухбири эканлигини айтиб, бугун нималар хакида гапирганимни суради.
Мен иложи борича маърузамни унга таржима килиб бердим. Кейин кизча менга суратга тушишни таклиф килди. Мен у айтган жойда турдим. У мени суратга олди.
Кейинчи?
Янги йилга якин газетамизга якин юрадиган бир киши билан учрашиб колдим. Ундан “мени маколамни эълон киласизларми?” деб сурадим. У кулиб, вазирлар бунга норози булишяпти, обунага ёрдам бериш буйича таклиф килишяпти, шекилли деб колди.
Обуна купайса хам розиман,-дедим мен.
Газетага ёрдамингиз тегибди-да.
Йук, афсуски ундай булмади.
Нега.
5 январь айни менинг тугилган кунимда энергетика вазирлигида ишловчи бир танишим менга телефон килиб, “Налоговые и таможенные вести” газетасини укидингми, деб сураб колди. Мен “йук” дедим. У менга “уки” деди-ю, бошка гапирмади. Пастга кутубхонага тушиб, газетани топиб укидим, Юля мени расмимни бериб, маколани шундай боплабдики, узимам хайрон колдим. Орадан беш кун утгач, партиямиз газетаси хам менинг маколамдаги асосий гапларни чиройли килиб эълон килди. Бу макола учун, маърузадаги сузлар учун партия пленумида оддий аъзолардан роса рахматлар эшитганмиз ушанда.