Оте зарлы, ана тіліне деген жанашарын шын журектен білдірген, адамдарга окпелеп, «кайран тілім...» деп, окініштен кайда баратын жер таба алмай журген, журегі сонын салдарынан «тілім –тілім» сиякты болып кеткен Халык Талгаттын «Кайран тілім» (http://proza.kz/work/20852)деген оленін окыганда жуйкем тозып, мен де сары уайымга салынып кете бердім, кете бердім.... ) )
Неге дейсіз? Мен де ана тілімнін озімше жанашыры боламын. Жана гана оз тілімді менгеріп, ана тілімде анау коне заманында омір сурген акын –жырауларынан калган адеби муралармен танысып, казак халкынын рухани омірінін дамуын бейнелеген Букар Жырау Калкаманулынын, Біржан сал Кожагулулынын, акем оз козімен Сырымбет тауынын етегінде корген Укілі Ыбырайдын, ата – бабам коныстаган , акем туып оскен жерінде туылган Шал акын Кулекеулынын, менін туган жерімде – Атырау олкесінін туындысы Махамбет Отемісулынын, Шернияздын, Одак кезінде маган кездеспеген Абайдын жане де коптеген казак акындарынын, жазушыларынын калдырган дуниелерін окыганда, окінішке баттым, неге оларды ертерек окымадым, неге солай болды деп...
Алгашкы окыганда бірден айткан- жазгандары маган оте тусінікті болып шыгып сол мені тан калдырды, магынасы да, создері де кандай карапайым, кандай гажайып болып шыкты!
Шал акыннын:
«Бул дуниенін мысалы
Ушып откен куспен тен.
Омірде корген жаксылык
Уйыктап откен туспен тен...» дегенін калай тусінбеуге болады?
Ал, Бухар Жыраудын мына создерін
«Ай, заман –ай, заман –ай
Тусті мынау туман –ай
Істін барі куман –ай
Баспак, тана жиылып
Фани болган заман –ай..» неге тусінбеске? Барі де тусінікті. Біздін заманымызды бейнелегендей, казіргі окигалар туралы айтып жаткан сиякты..
Осы Бухар Жырау айтканы, баска да окыгандарым барі де мені бір угымга итермеледі - ар заманынын оз талабы болады екен.
Сондыктан, адамдарга, коммунистерге , баска да нарселерге – теледидар, кино т.б. отіп кеткен заманнан, одан калган кемшіліктерді жабуга болмайды , оларды уакыт озі реттейді, озі жояды екен деп ойлаймын..
Каранызшы. Атам заманнан кейін революция, Совет укіметі, орыс тілі дамуы басталды, біз тудык...Улкендер казіргі біз сиякты «шала казак» емес «шала орыс» болып, кобісі орыс тілін мулдем білмегендіктен неше турлі корлык коріп, асіресе солардын ішінде каладагы тургындар, Улы Отан согысына катыскандар, билік орындарында отырган, т.б., балаларын тек орысшага уйретеміз деп, ясли, бала бакшага, мектепке беріп, орыс тіліне бала жасынан суйіспеншілікпен карасын деп тарбиеледі. Солай істеуге заманнын талабы мажбур етті.
Біз Одак мемлекетінде турдык, максатымыз – коммунизм орнату, оны бір халык болып –совет халкы, бір тілде сойлейтін- орыс тілінде орнатамыз деп шештік. Ол дурыс болмай шыкты. Заманнын талабы озі оны реттеген... Сондыктан, сол кезде оз тілінде сойлейтіндерге , казакша окимын дегендерге жол ашык болган.Осынын салдарынан казак тілі сакталып калды, Талгат сияктылар ана тілімізді бізге жеткізіп те улгерді. Улттык мадениет, білім, гылым т.б. барі де дамып, орлей берген. Сол кездегі ауылдагы адамдар, казіргі кездегі біз сиякты каладагы адамдар заман талабына сай тілді игермей кала берді, кала берді...Барі де кайтаналады екен...
Сол кезде А.Пушкинді, Л.Толстойды, В. Гогольды, А.Чеховты тагы да коптеген орыс, украин, беларус, Союздагы 15 республикадагы акындардын, жазушылардын, композиторларынын жане де Шекспирді, Гете, Байрон т.б кездескен, аударылган адамзат дуниелерін орыс тілінде окып, кобісін жаксылап угып та алдык. Солай-солай, коптеген Союзда туратын халыктар бір тілде сойлеп, мен сияктылы жырлап та кетті. Осыган 70-тен астам жыл кетті. Ол заманнын талабы болды.
Біракта коммунизмге жеттік пе, жок па, соны білмей калдык, неге десеніз, жасалынган реформалар жане баска да жумыстардын натижесі дурыс болмай шыгып, Одак ыдырап - заманнын талабына сай он озгеріс болып, баска жолга шыктык...
Енді , сол жана жолда турмыз, жана дауірде халкымыз егемендік ел болып, оз тілімізге, дінімізге, салтымызга т.б. кошуге, тагы да озгерістерді кажет етті де етіп жатыр да. Тілдін маселесі бірінші орынга шыкты. Оны оз орнына орнату сол яслиден бастауды мажбурледі. Балаларды яслиден бастап оз тіліне, ана тіліне деген суйіспеншілікті уйрету заманнын бірінші талабы болып шыкты. Суйіспеншілік деген бала жастыктан басталады гой, сол суйіспеншілікті коргап, соны сактау –біздін, ата -анасынын, мектептін, халыктын, мемлекеттін міндеті деп ойлаймын.
Кіп -кішкентай біздін Ескен казакша сойлемейтін, бірак та соган тырысып, баласын казак бала бакшага берген ата -анасына сол - ак куні кешкісінде былай деген: "Мама, я уже знаю казахский -"аюка" и "куян"! Вот! " Ол бала тілді суймесе, жылап, "больше в садик не пойду" деген болар еді.
Казір коптеген бала бакшалар, жанаша оку орындары ашылып жатыр. Соларда тек кана казак тілінде балаларды уйретіп жаткан жок, агылшын тіліне де, орыс тіліне де, республикада турып жаткан баска улттардын тілінде де. Ол да заманнын талабы.
Улкендерге, біз сияктыларга уакыт керек деп ойлаймын. Біреуге оз тілінде окуга, сойлеуге бір ай уакыт жетеді, ал біреуге 70 жыл да аз болып корінеді...Оны уакыт шешеді, шешіп жатыр да. Білмейтіндері солай кала береді...Оларга ренжуге болмайды, ол откен заманнын талабымен туып оскен адамдар, олардын ешкандай кунасі жок. Олар заманнын талаптарына карай оздері озгереді алде заман оларды озі реттейді, озгертеді. Ал кобісі озгере алмай сол турінде омір суріп кала береді.
Бірак та, казак тілін білмегендерге, біліп, сойлемегендерге, мен сиякты, біліп, тілдері жетпегендерге жане де сойлеймін деп тырысып жаткандарга айтарым бір: туган елінді, туган жерінді, ата – ананды, жолдастарынды, баланды, Отанынды суйгендей оз тілінді сую керек. Жане де
Кокірек таза болмаса,
Дін тазасы не керек!
Денін таза болмаса
Тіл тазасы не керек... дегендей, адамнын кокірегі таза болу керек, оз заманымызга сай болуымыз керек, оз заманымыздын бізге койган, халыкка койган, мемлекетімізге койган талабын орындау керек.Сонда гана тіл де, дін де, мемлекет те, Отан да, оміріміз де барі де дурыс болады деп ойлаймын.
Ал, заманнын талаптарын кім кояды – оны Алла білсін.... ) )).
Осындай ойларга мені Талгат Халыктын «Кайран тілім..» деген олені итермеледі, казакша білемін дегендерге осы Талгаттын олендерін окып, уйрене берініз дегім келеді. Оте тусінікті, карапайым, окуга лайыкты шыгарма.
Созім жетпей, тек казакша жазуга тырысканымен, рецензиям эмоциялык макала сиякты болып шыкты ма, білмеймін. Мен окыган журналист емеспін, жазушы емеспін, жай гана окымаган автормын. ) ) Гулжан.