Акшанын булдіру куші.
Букіл кенес укіметі тусындагы бар елді жарлыкаймыз, аркімді карык кыламыз деген багыт тек экономикалык дамуды гана коздеген. Ал казіргі кезендегі сол экономиканын ыдырап, адамдардын бытырауы, коптеп кангуга душар болган адамдардын пайда болуына алып келген, коптеген адамдардын боскындарга, бомжга айналдырган – осынын барі омірдін ыдырауын корсетіп турган жагдайлар. Бул жерде осы адамдардын бастарын мемлекет басындагы адамдарды ауыстыру ушін емес, омір ушін кайта біріктіруден баска жол жок. Сонда оз озіне ие болган адамдарга мемлекеттін де кажеті болмайды, ал жалпы когамнын козгалысын уйлестіріп туру ушін мемлекеттін орнына ондай мехнизмді біріккен адамдар оздері ушін жасап алады. Казіргі кезендегі адамдардын оз оздерін улауы, немен болса да, арак-шараппен, нашамен, билік немесе айелкумарлыкпен, комагайлыкпен, тойымсыздыкпен тагы сол сияктылар, - осынын барі адам омірінін магнасыздыгын корсетіп, тіршіліктін казіргі формасынын ман-жайынан айрылганын анык айтып тур. Мен айткан кітабымда адамдардын кайта бірігу маселесіне жане осы туста акшаны жана жолмен адам ушін пайдалану амалдарына бірнеше тарауды арнап, оз тусінігіммен ертенгі кунге баратын жолды карастырдым. Бул жай гана гылыми болжам емес. Бул омірдін шындыгы. Ал онын барі казіргі тыгырыктан емес, кияметтен шыгудын амалы. Бул жерде халыкка мемлекеттін зорлау куші емес, комегі керек. Бул жерде, сонымен катар, мемлекет басындагы адамдарды ауыстыру ушін кырлысудын да керегі жок. Ойткені бул жерде барін шешетін куш – мемлекет. Ал біздін мемлекет казір оз озіне де ие бола алмай, жеке адамдардын колдарындагы акшанын кушімен булінуге айналган саяси куш. Міне ойландыратын маселе осы.
Акшанын булдіру куші кейінгі кезенде гана туган. Когамдагы акшанын социализмнін пайдаланганы бізге малім жане онын натижесі де бізге белгілі. Ал біздін тусінігіміздегі когам деген «копшілік» дегенді білдіреді. Демек бул сол акшанын кушін копшілікке каратай буру деген соз. Бул жерде адамдардын колындагы акша копшілікке жумыс істеуі керек. Кенес укіметі кезінде акшаны мемлекет кана баскарып кадагалаган. Ал бул жерде адамдар оздері кадагалаулары керек, бірак бастарын біріктіріп, ужым болым, каумдык курап. Бул жерде барлыгы тек кана мемлекеттін гана комегімен журе алады. Мемлекет акшаны адамдарга каратай буруы ушін, оларды акша иелеріне айналдыруы керек. Ал ол адамдар біріккен гана адамдар болганнан кейін, акшаны баскаратын да солар болады. Егер социализм кезінде адамдарды мемлекет кана біріктіріп, баршанын омірін когам ондірісі аркылы уйымдастырган болса, бул жерде мунын барін адамдар оздері жасаулары керек. Сойтіп адамдар оз ара бірігулері керек. Егер осы жагдайда мемлекет нені болсада оз карамагына алатын болса, ол да тек кана адамдардын гана колында жумыс істейтін дуние гана болады. Осыны суреттейтін мен бір жагдайды сиппаттайын.
Казіргі кезде біз акшанын барі елдін колында дедік. Олар бар акшаны банклерде гана сактайды. Казіргі кездегі шаруашылыктын турлері озін озі алып журетін ондіріс орындары емес, олар тек кана несие аркылы гана журіп, жан багатындар. Біздін омір жалпы алганда алдекашан карызга кошіп кеткен. Бул жерде баскы кезде акшаны сактайтын да, карыз беретін де тек кана мемлекет кана болуга тиіс. Дагдарыстын барысында жеке банклер бірте-бірте курдымга кетеді. Акшанын кунсыздануы токтамайды. Олар оздерінін тойымсыздыктарынан оздері курып, біздін елде казір мемлекеттін колдауымен гана аман-сау тур. Жане онын устіне ол банклер «акшадан акша жасау» амалы гана. Дал казір ол жерде арамтамакка айналган мындаган жатыпішерлер отыр. Орысша казіргі банклерді «ростовшиктер» дейді. Олар тек кана жекелеген адамдардын тойымсыздыгына жумыс істеп турган каржы орындары. Елдер колдарындагы акшаларын жеке банклерге салатын жагдайдан кетеді. Бул тургыдан Батыстын озі осыган багытталган. Елдер бул жерде жекеменшік банктердін зорлык-зомбылыгынан кутылады жане олар акшаны не болса соган алганды токтатып, тек кана онім беретін ондіріске гана алатын болады. Бул ондірісті дамытудын бірден-бір жолы. Акша бул жерде ондіріспен бірігіп, адамдардан ажырауы керек. Мунын тупкілікті ман-жайы мынада. Когам ондірісі адамдарды ондіріс онімдерімен камтамасыз етуі керек. Оны адамдар енбекпен ала ма жок алде калауынша алама, оны ондірістін денгейі біледі. Казіргі технологиянын негізінде когам енбегімен камтылган ар адамнын енбегі 3-4 сагаттан аспайды. Ар адам бос уакытын пайдаланганды уйренеді. Бул сала баскы маселе болып турып, адам дамуы алга шыгады. Акшанын куші адамнан ажырап, кайтадан ондірісті козгайтын когамнын кушіне айналса, онда адам да тарихи, алеуметтік жане мадени дамудагы озінін орнын табады.
Ал екіншіден, біз жогарыда корсеткендей, бірте-бірте ондірісті гана емес, сонымен катар осы жолмен букіл тутыну саласын да несиеге кошіру. Мундай жагдайда ар адамга укіметтен карыз алуы ушін жумыс істеу міндет болады, ал бул адамдардын бірігуін талап етеді. Арине, онда казіргідегідей, несиені укімет кім болса соган бермейді, тек кана жобалары бар біріккен адамдарга гана береді. Казіргі кезенде бул асіресе ауыл шаруашылыгына кажет. Ауылды баскаша жандандырудын жолы жок. Ал ауыл жанданып, жанармаса, омір оз озінен когермейді.
Казіргі елді шырмап жаткан пайыздык (процентный капитал, росовщичество) капитал екенін естен шыгармау керек. Будан біз акшанын озінін тарихи шыгу тегіне кайтып оралганын коруіміз керек. Акшанын баскаша турде будан былай жумыс істемейтінін угуымыз керек. Социализм кезінде мемлекет адамдарды ондіріс аркылы баскарып, аркімді кол астында устаса, енді тарихта сонгы рет акшамен гана баскаратын болады. Тарихта пайыздык капитал акшанын басталу кезенін білдіреді. Ол феодалдык когамда осіп-онетін дан ретінде гана пайда болган. Ал біздін кезде ол акшанын кері каратай дамуындагы біткен жерін корсетіп тур. Будан томен тусетін жол да жок. Сойтіп акшаны колына алган мемлекет акшанын булдіру кушін ауыздыктайтын болады. Акша мемлекет ушін баскару куралы болуы керек. Бул жерде жеке адамдардын куштарлыгы занды кадагалауда болатын енбекке каратай бурылуы керек. Оз жагынан адамдар акшаларын сактауга казіргі ушыгып жаткан жагдайда тек кана мемлекетке гана сенетін болады. Мемлекет пен адамдар арасында сенімділік болуы керек. Бул жерде, мумкін, «элитанын» да кызметі озгеретін шыгар. Мунын толык жагдайын мен орысша жазылган кітапта карастырдым.
Маселе бул жерде елдерді біріктіріп, олардын казір акша аркылы токырап турган кушін, ойын, акылын козгалыска келтіру. Кенес укіметі мунын когамдык турін гана колданып, когамнын игілігін жасаудын экономикалык жолдарын барынша пайдаланып, акімнін ой-орісін осірді. Ол ондірісті когам меншігіне айналдырып, адамдарды ондіріс иелері болудан куткарып, ол міндетті оз колына алды. Сойтіп мемлекет ондіріс иесі болды. Адамдарды ол когамдык енбекке ынталандырудын санкилы жолдарын ойластырды. Социализм ушін тек кана енбектін, енбек адамдарынын манызы болган. Ал біздін жагдайда экономиканы мемлекеттін комегімен адамдар оздері жасайды. Олардын оз алдына койылып, аркімнін оз бетінше дамуынын мані де осында жатыр. Социализм бул жолмен когамдык куш ретінде капиталды ыдыратып, кун, товар карым катынастарын ыдыратты. Бул жолмен ол капитализмнін ондіріс кушін, катынастарын жойды. Сойтіп ол адамзат ушін адамдар арасында адамдык байланыстардын дамуына жол ашты. Сонымен катар социализм тарихта алгашкы рет жер байлыгын, ондірісті жане ондіріс онімдерін когамнын меншігіне айналдырды. Осы ушін алемде миллиондаган адамдардын каны тогілді. Ал казіргі біз пайдаланып журген акша адамдардын колына тусіп, бекер жалпы байлыкты кураган жок, олар алгаш рет адамдардын арасындагы карым-катынастарын курап, букіл омірге уакытша гана негіз болып тур. Бул казір букіл алемде осылай болып калыптасып жаткан тарихтын багыты. Ал енді осы уакытша негіз болып турган акшаны калай пайдалану керек жане адамдар арасындагы озара байланыстарын акшадан ажыратып, калай оларды адамдык багытта дамыту керек - осынын жолын нактылы таным аркылы шешу керек. Казіргі адамдардын меншігінде акша гана бар. Олар акша иелері гана болып келеді, ягни олар жер иелері немесе ондіріс орындарынын иелері емес. Олар алдымен тек кана акша иелері. Бутіндей несиеге айналган акша осыдан барып жеке адамдар ушін озінін акшалык касиетін жогалтып, олардын карым-катынастарын курамайды. Мундай карым-катынас калай болган кунде де адамдык карым-катынаска айналады. Ал акшадан болінген адамдар осы негізде адамнын дамуына жететіні даусыз. Акша, сойтіп, когамдык катынаска айналып барып кана, адамдардан ажырап, белгілі бір уакытка шейін санада гана сакталып, адамдарды баскаратын куш ретінде жойылады. Осыдан барып жана негізде жана карым-катынастар, жана сана калыптасады. Бул жолы мемлекет ;зі гана акша иесі болады. Сойтіп «мемлекет» деген куш, осындай жуйе ретінде, акшаны ауыздыктаудын негізінде. Жана негізде керегі болмай, оз озінен жойылады (отмирает).
Ал енді осы жерден барып ойлап корініз. Егер барі, адамдардын санасынан тыс, акшанын негізінде болып жатса, онда халык революцияны кімге карсы жасайды? Ол сонда не ушін кан тогеді? Казір адамдарды буындырып, туншыктырып, олардын канын тогіп жаткан мемлекет емес, акша гана. Бул ар адамнын саналы турде акылмен шешілетін маселесі.
Шындыгында, акшанын куші букіл алемді матап тастауга жетеді жане онын ол куші уакыт откен сайын удейді, осы багыттын дамуына адамдар бытырап журіп емес, бірігіп кана карсы тура алады. Біз озімізді былай койганнын озінде, алемдік дамуга карама-карсы журу жане алемдік акшага тотеп беру – бул біріккен адамдардын гана куші. «Басеке» (конкуренция) деген біріккен адамдардын арасында жумыс істемейді, кайта олар жумылган кушпен алемдік басекеде де алга шыгатын болады. Казіргі кезенде басеке – ешкім озгерте алмайтын зандылык. Сондыктан басекеде женіп кана бір елдер алга шыгады, ал екінші елдер оларга тауелді болады. Ал козсіз дамудагы акшанын адамдарды бір бірімен кырлыстыруы букіл алемнін де кырлысуына алып келе алады. Ал енді бул дуниежузілік согыска алып барады деген ой, ескіден калган кате тусінік. Ол олай болган кунде тек кана адамдардын бір-бірімен оз ара кырлысып жойылуы гана болады. Акшанын негізінде калыптаскан ретсіздік тек кана осыган гана алып келеді. Ал муны кай жагынан «басеке» деп манерлем айтсак та, ол кырлысу болып кала береді. Сонда бізге «басекенін» тарихи магнасы белгісіз болып калады.
Ал казіргі батыстын ойшылдары (солармен бірге Россиянын да) ретсіздіктін (хаостын) теориясын жасап алек болуда. Сонда олар ретсіздіктен де адамзатка керекті бір он магна тауып, онын табигатагы гана емес, сонымен катар адамзатка да кажеттілігі бар екенін далелдегілері келеді. Ал белгілі бір жуйенін, сырткы куштерден тыс, оз озінен уйымдасып, озінін ішкі куштерімен дамуы казір адамга карасты алып карастырылмайды. Ар адамнын оз алдына бутіндей алем екені мунда ескерілмейді. Ал алемде адамнан баска бізді кызыктыратын еш нарсе жок. Алеуметтік денгейде оз бетінше дамитын жуйе болып калыптасатын адам гана. Адамзаттын осыган жетуі – тарихи дамудын максаты. Мундай гылым Батыста «синергетика» деген атпен туган. Біздін ретсіздіктен реттілікке отіп кана дамитынымыз – бурыннан белгілі жол. Ницше де омірдін булінуін, реттілігінен айырылуын жактайтындардын бірі болган. Бірак онын кокірегінде уялаган куш – ескі омірді талкандауга гана багытталган сокыр куштарлык болган, ал ол армандаган «ерекше адамдар» (элита), казіргі кездегі шындыкка айналган акшанын шексіз билігінін адамдардын колында улкен булдіру кушіне айналганын гана корсетеді. Біз казір ескі омірдін куйреу кезенінде гумыр кешіп отырмыз. Сондыктан бул жерде акшанын негізінде адамдар арасындагы туган араздык пен когам мен адамдар арасындагы орын алган наразылыктан кана тубегейлі козгаушы куштер болып, ар адамнын рухын карсыласу жане булдіруші кушке айналдырган. Бул аркімнін кокірегіне булдіруге дегеннен баска куштарлыкты тугызбайды. Ойткені тап кайшылыктары жойылганнан кейін бул кайшылык адам мен когам арасындагы наразылыкка жане адамдар арасындагы араздыкка айналган. Бул дуниенін адамдарга карсы туруынын салдары жане адамдардын арасында акша негізінде калыптаскан бір біріне жаттыгы, ботендігі. Бул дегеніміз, енді адамзат осы кайшылыктарды шешу аркылы гана, ягни казіргі омірдегі ретсіздікті жондеп, жана омірдін тартібіне кошіріп кана алга басады деген соз. Казіргі ретсіздік озіне тан сана да, рух та тугызган. Сондыктан казіргі адамзаттын рухынын озі осыган багытталган (дух разрушения). Бул казіргі заманда ар адамга бесіктен белі шыкпай жугатын ауру. Синергетика деген сана міне осыны сипаттап, сол аркылы омірдін ескі жуйесінін куйреуінін зандылык екенін корсетеді. Ал бізге керегі – даму зандылыгы, омірдін баска негізде жанаруы. Ал мундай даму тек кана ар адамнын еркін дамуымен гана корінеді. Синергетика осыдан барып магынасыз, мані жок, кур киялдау тасілі гана болады.
Мен жогарыда айтып корсеткендей, акшанын булдіру кушін тек мемлекет кана ауыздыктай алады. Біздін омірде казір акшаны ауыздыктауды ешкім ойламайды, барі де адамды ауыздыктауга багытталган. Окінішке орай, мемлекеттін куші де осыган багытталган. Адамды кушпен багындыру, зорлап кондіру, корлау, жазалау тагы сол сияктылар – мунын барлыгы бурыннан келе жаткан тасіл. Адам адам болуы ушін бірак кана жол бар: оны акшадан боліп алу жане оны когам енбегімен камту. Осыган сайуес идеология жасау. Бул жана сананы талап етеді. Сонымен катар буган жана саясат керек. Ал «адамдар барлыгын оздері жасайды, тубінде жететін жерлеріне оздері жетеді» деп, мунда мемлекеттін шатагы жок десек, онда жогарыдагы айткан «революция» шындыкка айналады, ал мунын натижесі – белгілі жайттар. Мундай козгалыстар – тубінде тек кана адамнын санасын жогары котеретін жане оны ойландыратын жагдай болып кана келеді.