Хакорат хакида

Анвар Шукуров
Расули Акрамдан дунёдаги энг ёмон суз нима деб сурашганида, Расули Акрам “киши уз онасини хакорат килиши” дебдилар. “Ё, расулуллох киши хам уз онасини хакорат киладими?”- сурашибди сахобалар. –“Бировнинг онасини хакоратлаганда” дебдилар Хотимул Анбиё.
Якинда бизнинг конунчилигимизда ЖПКга тегишли узгартишлар киритилаётганлиги ва бундан буён прокурорга, фукароларни хакорат килганлик учун, жабрланувчининг аризасисиз хам иш кузгатиш хукуки берилганлиги хакида Сенат ахборотидан эшитиб колдим. Яъники, бундан буёгига рахбар кул остидаги ходимни хакорат килса, прокурор унинг аризасисиз хам жиноий иш кузгатиши мумкин.
Бу бежизга эмас. Бу рахбарларимиз уртасидаги хунук бир тенденцияга карши курашки, бу гапни бошка биров эшитса, “шундай цивилизацион замонда-я?” дея энсаси котади.
Бу узгартиш жамият хаётида оламшумул янгилик булганлигини, мен хукукшунос сифатида хам, адиб сифатида хам таъкидлашни жоиз деб билдим.
Аслида сузламокчи булган вокеамни анча аввал айтиш лозим эди. Бирок “менга нима?” деган фикр устунлик килганидан бу гапни айтмай келардим. Нима килай? “Совет мактаби тарбиясини олганмиз” дея узимни овунтирмокчи булсам, ундан аввал хам шундай булмаганига далил йук. Якинда телевизорда бир отахон шундай деди: “шахримизни авваллари “гуллар шахри” дейишарди, аммо ундокмасди, мана энди гуллар шахрига айланди”. Отахоннинг бу гапида шаркона менталитет, яъники эхтиёткорлик мужассам.
 “Чиккан тепам омон булсин” ёки русчасига айтганда «моя хата с краю» деган маколлар хам хаётда уз тириклигини билдириб турибди. Бу узгартиш оламшумул эканлигини кайд этган холда,  “мабодо прокурорни биров хакорат килса, нима булади?” деган савол ёдимга тушиб мени ёзув столига етаклади.
Келинг, бу масалага кейинрок кайтамиз. Киши бир-бирини хакорат килишнинг нима яхшилиги-ю нима ёмонлиги борлигини хамма билади. Хакоратда яхшилик йук.
Узбек халки жуда ширинсухан халк. Водийда оталар уз болаларини хам сизлаб гапиришади. Якинда Ота Фаргонага бордилар, кичкинагина, аммо чемпион булган кизча билан “сиз”лашиб гаплашганларини хамма курди.
Угил болаларга мурожаатларимизни каранг:
Олимбой, Олимбек, Олимжон, Олимтой, Олимхон, Олимполвон.
Катта булгандаям биров-бировимиз билан танишсак “фалончининг иниси, кариндоши” жилла курса “махалладоши”ман дея узимизга нисбатан хурмат ёки бировнинг хурматини оширамиз.
Хуш шундай экан, охирги пайтларда рахбарларимиз уртасида уз кул остидагиларни хакорат килиш, кул кутариш одати каердан пайдо булиши мумкин?
Нунок ходимни рахбар уришади, хакорат килади.
Хуш нуноклик каердан пайдо булади? Бир суз билан айтганда нуноклик муаммоларда уша ходимнинг айби борми йуклигини текширмасликдан пайдо булади. Масалан, шурлаб кетган ердан хосил ололмагани учун фермер айбдорми? Мен узим курганман, баъзи жойларда фермернинг пахта етиштириш режаси гектаридан 14 центнер килиб белгиланган. Вахоланки, фермер хар гектар ердан 24 центнердан хосил олмаса, пахта узини узи копламайди. Дунёнинг кайси мамлакатида дехкон ерга уруг кадаётган пайтда “мен шу ердан, барибир зарар билан чикаман” деган психология билан харакат килади???
Ха, бундай фикр совет даврида бор эди. Бир ерга турт-беш марталаб хам уруг кадалаверарди. Бундай исрофгарчиликлар туфайли уша мамлакат тугаб кетди-ку.
Бу муаммони фермерни хакорат килаётган рахбар хам, хакоратни эшитаётган бошкалар хам яхши билишади. Аммо, индамай турверадилар...
Бу ерда энг катта муаммо, келиб чиккан муаммони ечиш учун жабрдийдалар фикрини эшитмасликда. Эшитиб, унинг ечимини топиб, топилган ХУЛОСАни керакли жойга бу гапларни етказмасликда.
Бировни эшитмаслик яхши эмаслиги Куръондаги Сод сурасида, жуда ажойиб тарзда бизга берилган...   
Ер юзида гунох ишларни килмай, халол ризк билан бола-чакасини бокиб тарбиялаётган, бошкаларни хам мудом яхшиликка чакираётган, узининг савоб ва солих амаллари билан Аллохнинг ризолигини олаётган шахслар авлиёлар дейилади.
Лекин, хар кандай авлиё хам мартабада пайгамбарликка етишолмайди.
Пайгамбарлар Аллох томонидан танланади ва улар гунох иш килмайдилар. Бирок улар хато килганлар. Уз хатоларини тушунгач бошларини саждага куйиб тавба килгач, Аллох уларни кечирган.
Нега бу вокеалар юз берган ва улар хакида нечун Куръонда хабар берилмокда? Зийрак укувчи бу саволнинг жавобини дарров англади.
Ха биз бу вокеалрни хар томонлама уйлаб, ибрат олишимиз учун.
Мана шундай ибратли вокеалардан бири Довуд алайхиссалом хакидаги вокеадир. Бу хакда Куръондаги 38 – Сод сурасида шундай дейилади: 
26. 
О Дауд! Поистине, назначили тебя
Наместником (Своим Мы) на земле.
А потому между людьми по истине суди,
Страстям (своей души) не следуй,
Не то сведут они тебя с Господнего пути...

26. Эй Довуд! Хакикатан биз сени ер юзида
Вакилимиз (Подшо) килиб тайинладик.
Инчунун сен одамлар уртасида адолатли бул,
Уз нафсинг хохишига эргашма,
Илло, улар (нафсларинг) сени тугри йулдан адаштириб юборадилар...

Авлиёлар, пайгамбарларга тенглошолмаслигини айтдик. Энди, Пайгамбарларга нафс хохишидан огох булиш лозимлиги айтиляптими, демак нафс ИНСОНдан КУДРАТЛИ эканлигини тушуниб олсак булади.
Хуш Довуд алайхиссаломнинг уз нафси хохишига эргашиши окибатида килган хатолари нимадан иборат эди?
17.  Ты терпеливо речи их сноси, (о Мухаммад!),
И помни Нашего служителя Дауда,
Кто обладал великой силой, -
Ведь он (к Нам часто) обращался.
18.  И это Мы поставили ему на службу горы,
Что вместе с ним хвалу Нам воздавали
По вечерам и на восходе дня,
19.  И птиц, что, (стаями) собравшись вкруг него,
(С хвалебным пением) к Нам обращались.
20.  Мы укрепили его власть
И одарили мудростью и здравой речью.
21.  К тебе пришел о двух противниках рассказ?
Они проникли через стену,
Войдя в святилище (Дауда).
22.  Когда они вошли к Дауду,
Им овладел ужасный страх,
Но молвили они:
"Не бойся! Мы два противника, -
Один из нас зло причинил другому.
Ты рассуди с правдивостью меж нами
И к нам не будь несправедливым,
А укажи нам верную стезю.
23.  Вот это — брат мой, и владеет он
Овечьим стадом девяносто девяти голов,
А у меня (всего) одна овца.
Он говорит" "Ты мне ее доверь",
И, взяв ее, в последующем споре
В своих речах меня он одолел".
24.  Дауд сказал: "Он зло тебе принес,
Прося твою овцу к своим.
Ведь много тех, кто вместе в деле
Друг другу причиняет зло,
Помимо тех, которые уверовали (в Бога)
И добрые дела вершат.
Но как же мало их (на свете)!"
И тут пришло на ум Дауду,
Что Мы хотели испытать его.
Он возмолил прощения у Бога
И пал с поклоном,
Возвратясь (в раскаянье к Нему).
Мана курдингизми, биз учун (совет даври бошкаруви тарбиясини олганлар) жуда арзимас куринадиган, икки жанжаллашувчи, тугрироги тортишаётган томондан бирининг далиллари эшитиб, иккинчисиникини эшитмасдан хулоса чикарганлик учун Довуд алайхиссалом ХАТОга йул куйганлиги айтилиб, у кишига танбех тушмокда.
Бизда хокимлар, вазирлар фукароларнинг дардини эшитиш нарёгда турсин уларни кабул килмасликнинг турли хил услубларини уйлаб топганлар.
Бу услуб Хрушчевнинг асосий куроли булганлиги хакида матбуот сахифаларида укигандим. Узбекистонда иккита гурух хокимият талашиб, съездда тортишув килишаётганда Хрушчев иккинчи гурух рахбарини уз кабулига чакиради ва маккорлик килиб уни съезд утиб булганга кадар кабул килмай туради. Бу мисолни келтираётганим, азбаройи Хрушчевни ёмонлаш фикридан эмас, унинг килган иши Сталинникидан кура одамийлигини таъкидлаган холда айтмокчиман.
Аммо, бу услуб жуда эскириб кетди.
90-йилларда бир гурух туристларимиз гарб мамлакатларидан бирига борган экан. Шунда саёхатчиларимиз кандайдир бир вазирлик (аник ёдимда йук)нинг мухташам биноси ёнидан чикиб колишибди. Шунда узимизнинг фукаролардан бири, “фалончи бошлик бизни кабул килолмасканми?” деб гидга хазиломуз савол килибди. Хазилни тушунмаган гид дархол уша мухташам бинога кириб кетибди ва бироздан сунг “бошлик соат 15-00дан 15-30 (вактиям ёдимдан кутарилди, аммо бу вакт уша куни, бир неча соатдан сунг юз бериши кераклиги ёдимда)га кадар кабул килиши мумкин экан” деб саёхатчиларимизни донг колдирибди.
Бизнинг вазирларчи? Вазирлар нима бупти! Вилоят бугинидаги рахбарларнинг кабулига бир киришга уриниб куринг-а?
Мен журналист эмасман, ОАВ ахлининг нонини булиб ейиш ниятим йук. Яхшиси улар яширин камера оркали барча вазирлик ва идоралар рахбарлари олдига кириш учун уз мухбирларини, оддий фукаро кийимида жунатиб курсинлар, УзТВ учун жуда марокли курсатувлар чиккан буларди.
Айтайлик сиз вазирлик бир ходими сизга нисбатан зулм килаётгани хакида ёки хакорат килгани хакида арз килиб бордингиз. Хуп, вазир сизни кабул килди хам дейлик. Иккала томонни хам юзма-юз килиб эшитадимикин?
Бу масалада дунёда нималар буляпти?
Англиянинг олдинги Бош вазири сайловолди учрашув утказаётганди. Бир нафакахур аёл унга уз нафакаси хакида савол беради. Бош вазир бир нарсалар дея, у аёлнинг кунглини таскин топадиган гап килади ва машинасига утириб жунайди. Аммо, машинага утираётиб, биров эшитар-эшитмас килиб, уша аёл хакида узича гудранади. Буни карангки, уша гудраниш журналисларнинг овоз ёзиш ускунаси (магнитофони) тасмасига тушиб колади.
Ана жанжал-у, мана жанжал. Бош вазир бечора ОАВ оркали уша кампирдан кечирим суради, хатто унинг уйига ташриф буюриб яна кечирим суради. Аммо, кеч булганди. Охир окибат мана шу кичкинагина фосиклик Бош вазир ишдан кетишига сабаб булди.
Мана хозирги кунда рахбарнинг маънавий киёфаси кандай булиши хакидаги дунё эталони. Совет замони ёки баъзи собик Иттифок республикалари рахбарлари маънавий киёфаси Сизу бизга урнак булолмайди.
Шу уринда бундан бир неча йил аввал, вилоятларнинг бирида руй берган вокеа ёдимга тушди. Тошкентдан келган вакил (русчасига “уполномоченный” институтини тарихда Чингизхон уйлаб топганини биласизми? ИншаАллох бу институт хозирги даврда керакми йукми хакида кейинрок фикр юритсак) хамманинг олдида туман прокурори ва ИИБ бошлигини хакорат килади. Улар бу нарсанинг жиноят эканликларини яхши билгани сабаб, далолатнома тузиб уз юкори ташкилотларига арз киладилар. Натижа? Натижа шуки прокурор хам, ИИБ бошлиги хам вазифасидан озод этилади, уша вакил уз мансабида яна бир неча йил муваффакиятли ишлаб, иккинчи бир мансабга “кучиб” утди холос.
Хар кандай муаммонинг ечими бор. Уни узаро маслахат оркали амалга оширса булади. Бунинг учун эса иккала томонни тинглашимиз кераклиги Куръонда бизга курсатилмокда.
Бир-бировларингни хакорат килманглар деб бакиргинг келади, киши. Японияда тажриба утказишибди. Айри хонлардаги икки идишга гуруч уругларини солишибди, бировига парваришлаш давомида яхши сузлар айтиб туришибди, иккинчисига хакаротомуз сузлар айтиб туришибди. Натижа яхши суз эшитгани мул хосил берибди, ёмон суз эшитгани бужмайиб ёмон хосил берибди.
Узимизда халкининг иймони суст вилоятлар, шахарлар бор. Улар рамазон ойи, руза пайтида хам туй килишиб, одамларга арок хам бераверадилар. Уларда ёмгир хам, кор хам кам ёгади, ёзда чанг-тузон кутарилади. Рахбарлари, одамлари сукинишни, гунох ишларга кул уришни иллат эмас, фазилат деб билгучилари хам бор.
Ана уша вилоятларда галла хам, пахта хам яхши  хосил бермайди. Ёки ута катта сарф харажат эвазига кийинчилик билан хосил оладилар.
Буларнинг хаммаси бежиз эмас, ишонмасангиз мана Куръондаги Сод сурасида бизга айтилган мана бу оятларни укиб тафаккур килинг:
27.  Мы не напрасно небеса и землю сотворили
И то, что между ними (суще).
Так думают все те, кто не уверовал (в Аллаха),
Но горе тем, кто не уверовал (в Него), — от О'гня!
28. Ужель Мы одинаково рассудим
Тех, кто уверовал и доброе творит,
И тех, кто на земле дурное сеет?
Ужель Мы одинаково рассудим
Благочестивых и поддавшихся распутству?