О дуниедегі тозак ьу дуниенін азабы
Мен озімнін жогарыдагы айткан кітабімды коп жылдар бойы жаздым. Мундагы айтып отырган менін бар ойлауымнын натижесі мынада болып тур. Адамзаттын тарихи дамуында улкен бір кезен бітіп, жана кезен ашылгалы тур. Ал егер біз омірді ескі тургыдан ойлайтын болсак, онда, соз жок, біз тікелей тозакка бара жатырмыз. Бул, далелдеуді кажет етпейтін багыт, біздін коз алдымызда жайылып жатыр. Бул козгалысты, сонымен катар, ешкандай куш токтата алмайды. Міне, діни козкарастан барі осылай деп тусіндіріледі. Бірак буда шындыктын бар екені даусыз. Егер адам акшанын шексіз устемдігінен ойлау кабілетінен айырылатын болса, онда бул жолдан ол бурылып шыга алмайды, тубі азып-тозып жабайыга кайта айналады. Тозак деген адамдар ушін міне осы. Ал мундай тозакта жургендердін санын алі ешкім есептеп шыгарган жок. Бізде тек кана акшаны есептейді. Батыс аштыктан азып жаткан жок, кайта молшылыктан, байлыктан тозып барады. Ал естері ауыскан адамдардын санынын кобейуі осыны далелдеп тур. Коптеген зерттеулерге караганда, адамдардын анга айналып бара жатканы – копе-корнеу шындыкты корсетеді жане адамнын санасынын озіне келіп тіреліп турганын далелдейді. Бул дегеніміз, ендігі кезекте когамнын проблемаларынын озі адам проблемасын шешу аркылы гана жузеге асырыла алады дегеніміз. Дуниені жайына койып, акшага ие болган адам жагдайын ойлайтын кез келді. Казіргі адам Сократ пен Эпикурдын кезіндегі эстетиканын немесе этиканын тургысынан алып карайтын адам емес. Ол акшага айналган адам. Бул адамга казір тек кана акшанын билігінен кутылып, адам болып даму гана керек. Бул ай-куні жетіп, дамуы пісіп жетіліп, акшанын шенберінен шыга алмай, анасынын жатырында жатып шырылдаган адам.
Сондыктан енді будан былай карай адамнын, ягни ар адамнын жан жакты даму тарихы басталады. Менін бул ойыма сенбейтіндер аз емес шыгар. Бірак мен осынын барін ойлап тапкан жокпын. Бул омірдін тек кана танылатын занды даму жолы гана. Біздін омір бір орнында турып дамымайды, ол жылжып, козгалып турады. Козгалганда да ол жай козгалмайды, озінін карама карсылыгына каратай журеді. Когам байлыгынын, мысалы, оз бетінше шексіз дами беруі мумкін емес. Ол казір озінін карама карсылыгына отіп, жеке адамдардын байлыгына айналу барысында. Ал жеке адамдардын дамуынын сур-сипатын біз коріп турмыз – ол мулде ускынсыз турге айналган. Бул барлык жагынан осылай болып келген даму процессі. Ал енді ыкыласпен ойланып корініз, осы ускынсыз омірде адамдар алі каншама уакыт тура алады. 20 жыл, 50 жыл, 100 жыл? Кателесесіз. Олай болуы мумкін емес. Бул жерде де омір озінін карама карсылыгына карай жылжып, калай болган кунде де, дал казіргі ускынсыздыкты жойып, жана омірге кіреді. Бірак мен мунын нактылы уакытын ашып айта алмаймын. Ол емес, осы жагынан мен оз омірімді де болжай алмаймын. Бірак барінін мен айткандай болып жатканын анык білем.
Міне, бір кызыгы, сол омірге кіру ушін адамдар казір кедейленіп, дуниеден ажырап, жан-дуниесімен дайындалып жатыр. Демек когамнын бізге белгісіз жана багыты когам дамуынын жана денгейге кошуге дайындалып жатканын корсетеді. Дуниеге жабыскан адам болашакка бара алмайды, дуниеге байланып тура береді. Акшага мыктап байланган адам да болашакка бара алмайды. Адамнын акыл-ойы, сана сезімі, каблеті, барі мына киын, ускынсыз заманда онын еркінен тыс осіп дамуда. Адамнын киялы, арманы осуде. Ойткені бул ускынсыз омірмен ешкім келіспейді жане сонымен катар ешкім жана омірді де алі білмейді. Киын заманда ар адамнын коп ойлануы, киналуы, куйзелуі, ашынуы – осынын барі ар адамнын рухани дамуы жене аркімнін оз бетінше ойланып, оз бетінше даму жолы. Бул жерде ешкімді ешкім уйретпейді, аркім шындыкка, акикатка оз ойымен гана жетеді. Бул жерде когамнын да санасы теріс айналып кеткен. Неге когамдагы гылыми сана, философиялык таным социализм тонкерілісінен кейін аяк астынан токтап, енді міне мулде жоктын касында тур? Неге ол тек кана идеология болып турып, мын уйктасан тусіне кірмейтін отіріктерді курастырады? Казір галымдар кімге акыл айтып, кімге ертенгі кунге баратын жолды ашып корсетіп жатыр? Бул жерде де аркім оз кара басынын камымен кеткен. Бурынгы гулдеп турган когам омірі жане когам санасы ыдыраганнан кейін, казіргі кезенде галымдарга да айтатын еш нарсе болмай калган. Сондыктан сол «гулденуді» казіргі заманнын ускынсыздыгына келтіріп, «коркейуді» ойдан шыгарып курастыратын болган. Ал олар бурын-cонды омірді адам тургысынан адам омірі деп алі зерттеп корген жок. Адам мен когамнын арасында аспан мен жердей айырмашылыктын бар екенін алі кез келген адам біле бермейді. Ал бізде сондыктан шындыктан горі отірік айтканга жаксы акша толейді.
Осынын барін тусініп барып кана біз омірге деген козкарасымызды озгертеміз. Когам – мындаган жылдар бойы оз алдына дамыган, талай кезендерден откен, таптар катынасына негізделген, канаушы саяси экономикалык курлым. Бул белгілі бір алеуметтік курлым. Бул курлым оз бетінше ар кезендерде гулдеп коркейіп отырган. Осы курлым енді ыдырау барысында. Сол себептен, адамды адам канауда, когамдык экономикалык катынастан адамдар арасындагы катынаска айналып, омірді тубегейлі тежеп ыдыраткан. Ал адамдарга кауіп тонгізіп турган осы ыдырау гана. Буган арине, казіргі кезенге сай келетін, тек кана жана тусінік керек. Ойткені ескінін ыдырауы жананын дамуысыз журмейді. Ескі киіммен журген жана бул жерде жасырын жатып, теріс айналган санамен омір суреді. Сонда адамнын адамгершілікті ансап, суйіспеншілікке умтылганы, катыгездіктен кашып, мейірімділікті, аділеттікті іздегені, - осынын барі болашакка умтылыс емес пе? Осынын барі ешкашанда орындалмайтын, тек кана арман болып кала беретін тілек кана ма? Сонда казіргі технологиянын жетіліп турган кезенінде менін 30 жумысшым менін байыганыма маз болып, келешекте, кундердін кунінде, маган да акыл кіріп, солардын да камын жетін шыгармын деп, «жаркын болашакты» тосып журе берулері керек пе?
Осыдан барып кана біз жана тусінікке келеміз. Демек, адамнын тусіп кеткен енсесін котеру ушін оган казіргі кезде керегі тек кана тамак емес, ол ушін аркімнін бул омірге козін ашып, санасын ояту керек. Ойткені адамдар алдымен отіріктен, алдаудан, арбаудан жалыккан, «ертен-ертеннен» ертенді тосудан жалыккан, енді міне біз солардын жарык дуниеден опык жеп туніліп отырганын гана коріп отырмыз. Арине, мундай жагдайда бу дуниеден горі о дуние кызыгырак корінбейді. Бул адамдардын бір бірін тусіне алмай, жаттыктан жане надандыктан ашынатындарын гана корсетеді. Бул адамдардын о дуниедегі тозак деп тусінетін бу дуниедегі коріп журген азабы. Казір адамдардын адаскан кезені. Ойткені ескі тургыдагы олшемдер жойылган, ал жана тургыдан адамдар олшемі алі жасалынган жок. Біз казіргі кезенде адамдар турмак, тауарларды, заттарды, буйымдарды дурыс багалаганнан калганбыз. Адамга тан тойымсыздыктын кушімен адамнын енбегін де дурыс багалай алмайтын болганбыз. Акшанын кунсыздануы, тауарлардын багаларынын шарыктауы – осынын барі бузылган дуниені корсетіп тур. Тубінде біз сондыктан осы бузылган дуниені кайтып орнына келтіреміз деп ауре болып жаткан елді кореміз. Осыдан барып бурынгы кезді жумак деп тусініп, казіргі кездін тозакка айналып бара жатканын сеземіз, соган налып, карсы боламыз.
Ал шындыгында мунын негізінде де акшанын кушімен адамдар арасындагы карым катынастарынын бузылып жатканын аркім біле бермейді. Акша букіл когам байланыстарын ыдыратып, адам арасындагы бурыннан калыптаскан байланыстарды да ірітті. Ол казір букіл мемлекеттін кызметін капсырып, онын жумысын іштей ірітуде. Ал енді мунын барін саналы адамдар істеп жатыр, бул солардын «акымактыгы» немесе «акылдылыгы» деп, болып жаткан киыспайтын, ретсіз жагдайларды солардын іс-арекетімен байланыстырсак, онда дунетанымнан мулде журдай болганымыз. Бул жерде, кайта, адамдардын кимылын, олардын кылыктарын санасынан тыс, объективті тургыдан тусіну керек.