Мехр кузда курсатувига масаллик

Анвар Шукуров
    Бизнинг журналистларимиз, айникса телевидениедагилар Россия журналистларининг уйлаб топган курсатувларига таклидни боплаб куйишади.
    Таклид, бу ижодий мехнат эмас. Таклид килинган курсатув бироз давом этади-ю, кейин тухтаб колади. Нега дейсизми? Курсатув ижодий гурух томонидан уйлаб топилганидами, барча хисоб-китоблар жойига куйилиб, кейин иш бошланарди. Эх, ана россияликлар уддалашдими, биз хам амаллармиз билан иш битмайди.
    Россия телевидениесидаги “ЖДИ МЕНЯ” курсатувининг ухшашиши узимизда “МЕХР КУЗДА” деб аташганди.
    Россиядаги курсатувга маблаг яхши ажратилса керак-да, уз фукароларини чет эллардан хам топиб келишади, кишиларга кувонч бериб уларни йиглатиш баробарида телетамошабинларни хам юракларини хапкиратишади.
    Бизнинг “Мехр кузда” курсатувимизда бунаканги драматик вокеалар кам булди. Шахсан мен бу курсатувнинг узбеклар орасида оммабоп булишига ишонкирамай карадим. Чунки, узбеклар болажон халк, кариндошлари бир-бирини мехрибон, улар бир-бирини ташлаб кетиши мумкинлиги хакида бирон гап эшитсам, уша кишига таажуб ила олайиб карардим.
Аммо, узим билан якинда, тугрироги утган йили бир вокеа содир булди-ки, бу вокеадан сунг манманлик килиб, кариндошлар йуколиб кетиши мумкинлиги хакидаги фикримни узгартиришга мажбур булдим.
    Отам рахматлик “Биз асли Каттакургонликмиз, бир кисм кариндошлар Гузордаги Тагсарой кишлогида, бир кисми Камашидаги Ёртепа хужалиги Иккинчи ва Учтепа кишлогларида яшашади. Бобомнинг исми Жуман булиб у эл оксоколи булган, отамнинг исми Шукур булиб у амин булган. Революциядан кейин кулок килиниб камалган, кейин окланиб уйда 66 ёшида вафот этган”- дер эди.
   Отамнинг амакиваччаси Норкул амаки, тарих укитувчиси булиб, отамдан уч ёш катта булишига карамасдан бу гапларни билмасди (балким айтмасди), Камашидаги кариндошлар, яъни Учтепадагилар эсимни таниб олибманки, икки гурух- “бой авлод” ва “бек авлод”га булиниб олишиб, бири иккинчисига пичинг килишади. Лекин, тарих фанига кизикувчи мен каби, биронтаси “нега булар беклар-у, нега булар бойлар?”-деган саволни куйса, жавоб йук.
Узимнинг “бек авлоди”дан эканлигимни бир туйда билиб колдим. Мен таниб-танимаган кариндош менга арок сузиб таклиф килаверди, мен “ичмайман” деб катъий рад жавобини бергач, “Ха, сизлар бек авлод, биздан паст юрасизлар” деганга ухшаш гап килди. “Ха, майли биз пастдамиз” деб рози булиб, арок ичмадим...
   Анча йиллар олдин кизим богчани битириб, мактабдаги кандайдир танловда катнашаётган экан узини таништириш учун, шеър топиб ёдлаши ва шу шеърда узини таништириши хам керак экан. Бу юмуш ота сифатида бизга тушгач, мана бу жумлалар билан бошланувчи шеър битгандим:
     Бек элининг бегойиман, аслзода
     Исм шарифим Шукурова Шахризода...

    Отам бобомнинг бир укаси Самарканд атрофида колиб кетган дерди, бир марта 50-60 йилларда Каттакургонга бориб кариндошларини суриштирган, аммо отам излаган одам камокда булган. Камокдаги кишини сураб келибди, деган шубха уйготмаслик учун, индамай кайтган экан.
   Отам кариндошларини тополмай, 67 ёшида вафот этиб, армонда колди. Кейинчалик, мен хам Каттакургонга бориб “Сарой” кишлогини кидирдим, бу кишлок урнида хозир сувомбор барпо этилиб, одамлари таркаб кетишибди. Кишлокнинг бир карияси эса, Гузордаги кариндошимиз рахматлик Муким Жалиловнинг накд узи эди. Аммо, у кишидан деярли бирон янгилик ололмадим. Орадан бир неча йил утгач, бу гапларни афсус билан гапириб утирганимда, опам “отам уша камалган кариндошимиз, хотинини урок билан уриб улдириб куйган эканлигини айтганди” деб колди. Мен эса бу детални уша пайт билмаганимдан афсус чекдим.
2009 йилда момом онамнинг онаси 90 ёшида вафот этди. Вафоти олдидан у кишининг олдига зиёратга борганимда, момом бир гапириб, бир гапирмай ётарди. Мен тогам (момомнинг кенжа угли) билан у кишининг ёнига кирганимда, момом шундай деди:
-Анвар, сени буваларинг пошшо утган.
Бу гап мен учун жуда кизикарли туюлди ва мен у кишидан сурадим:
– Кандай подшо?
   Момом эса бошка гапирмади. Икки ёки уч кундан сунг у киши казо килдилар.
   Билишимча, амин дегани Кукон хонлигида давлат мансаби хисобланган ва у элликбоши, оксокол каби мансаблардан юкори турган. Бухоро амирлигида хам деярли шундай булгандир.
Шунинг учун момом Шукур амин бобомни пошшо деб, мени кунглимни кутараяпти дея, у кишининг гапларига эътибор бермадим...Бобомнинг акаси Тошмамат эса кучли фикхшунос, хозирги тилда адвокат булиб, Бухоро амирлигида катта бир мерос ишида галаба килганлигини (имкони булса кейинрок бу хакда айтарман) биламан.
   Камашидаги хам, Гузордаги хам кариндошларнинг етмиш-саксонга кирганлари хам учинчи отасини деярли билмасди. Билганлари иккита оталарини исмини айтарди холос.
Худди шунингдек, мен хам отам Йулдош, унинг отаси Шукур, унинг отаси Жуманни билардим. Шукур амин бобом 1934 йилда, отам 6 ёшида вафот этади (отамнинг онаси 1941 йилда отам 13 ёшида вафот этиб, отам рахматлик жуда кийин шароитда усади). Отма 1928 йилда тугилганлигини хисобга олсак, Шукур амин бобом 1868 йилда тугилган булиб чикади. Энг кизиги шундаки, Шукур бобом, отам, менинг мучалимиз бир хил – балик.
   2010 йилда эса отам эшитганида армони ушалиб, бехад кувонадиган вокеа юз берди. Отамнинг армони ушалганидан мен хам жуда хурсанд булдим. Кариндошлар топилди!
Аммо, улар Самарканддан эмас, Сурхондарёдан топилишди. Уларда хам кариндошларга кизикувчи Эргаш хожи (хозир у киши 72 ёшда) деган киши булиб, у кишининг оталари: -  “Совлигарда кариндошлар бор. Уларнинг исми Шукур амин, мулла Тошмамат” деб кетишган экан.
   Такдир такозоси билан шу Эргаш хожи Тошкентга дам олгани келиб колади ва Камашидаги кариндошларимизни танийдиган бир одам билан сухбатлашиб колади. Уяли телефон оркали сузлашиб, улар бир-бирларини топишади. Камашида мулла Тошмамат бобомнинг кизларининг фарзандлари яшашади. Уша кизларининг фарзанди Хусан муаллим (хозир 90га якинлашиб колди) уларни топиб, кейин бизларга курсатади.
   Ха, кариндошларимиз уртасида портрет ухшашлик хам, орият хисси хам бор экан. Улар уртасида деярли хаммаси такводор, беш вакт намозни канда килмайдигани куп экан. Арок нималигини “билмайдиган”лари куп булиб, улар оркали Жуман оксокол бобонинг отаси ким булганини хам билиб олдим.
   Вокеа эса 1861-62-йилларда Бухорода амир Музаффар хукмронлик килган пайтда булган экан.
   Амир Музаффар узининг кайсидир туманида аввал беклик лавозимида ишлаган Дускорабекнинг угли Ниёзбекнинг гузал бир кизи борлигини эшитиб колади ва узининг лашкарбошиларидан бири, бизга кариндош булган мансабдорга уша кизга совчиликка боришни таклиф килганида, у лашкарбоши, амирнинг тилидан бу суз отилган захоти: – “у кизни, мен укамга унаштириб куйибман, мана шу ковун пишигида туй киламан”-дея ёлгон гапиради. –“Укангга бошка киз олиб берамиз, сен биз айтган ишни кил”-дейди амир.
    Ноилож колган лашкарбоши Каттакургонга келади ва “амирнинг фалонта хотини булатуриб, сизларнинг кизингизни сураяпти” –дейди. Аммо, бу киз хакикатда бошка кариндошга (менинг тахминимча, бизнинг кариндошлардан бирига) унаштирилган булади.
Кискаси, амирнинг совчисига рад жавоби берилади. Уртада уруш жанжал чикиб, амир аскар юборади. Шундан сунг, Ниёзбек бобомиз ва унинг яна бир укаси кизларини олиб, Амударёдан кечувни мулжаллаб турганларида, кайсидир бир кариндошимиз, амирдан кариндошлар учун “омонлик”, хозирги тилда “амнистия” сурайди. Амир амнистия бергач, улар Сурхондарёни макон килиб яшаб колишади.
    Уларнинг ута такводорлигини айтдим. Уларнинг айтишича бир бобомиз кори булиб, уни Косим кори дейишарканлар. Уша кори гох-гохида “агар амир менга бир кунлик мансаб берса борми, бутун худуддаги етим билан есирни какшатганларни кунини кул килардим” деркан.
Уларнинг шархлашича уша бобомнинг гапи деярли бундок экан:
– Агар амир менга бир кунлик подшоликни берса, етимнинг хаккини еганлар билан, есир (эри улгач, бошка бировга эмас, айнан унинг укасига тегасан дегувчилар)ни кузига курсатаман.
Энди Сурхондарёлик кариндошларнинг ичида, худди бизларники каби, мулласи хам, полвони хам, чавандози хам угрисиям бор экан...
    Уларда такво куплиги факт. Хозирда саксонга кирган Пирим чавандоз, эл ичида “Пирим кишан” лакаби билан танилган амакининг  бир килигидан тугриси гурурландим ва бу хакда айтиб утмасам булмайди, деб уйлайман.
    Пирим бобонинг ёшлигида (1930 йиллар) талончилар келиб, уларнинг уйидаги барча йилки-ю, подаларини хайдаб кетади. Пирим бобонинг отаси уларнинг изига тушмокчи булганида, бошкалар “жонинг омонда копти-ку, мол топилади” дея унинг райини кайтаришади.
    Шунда отасининг бир тожик – Гулбачча исмли уртоги келиб, унга битта от совга килиб кетади.
    Йиллар утади 2005 ёки 2006 йили Пирим чавандоз отасининг уша дустининг угилларини топади. Улар Гузорда яшаб, Гулбаччаевлар экан. Пирим чавандоз биринчи марта      Гулбаччаевлар билан танишиб кетади.
    Иккинчисида эса битта от олиб келиб беради...
– Менинг нега бундай килидингиз, отангиз васият килиб кетувдими? –деган саволимга.
У киши:
– Отам васият килгани йук, отам гурида тинч ётсин дедим-да,-деб жавоб берди...
     Шундай килиб камашидаги кариндошларимиз нега бизларни беклар дегани тилсими нихоят ечилди ва мен туртинчи отам Дусткорабек эканлигини билиб олдим.
     - Ха, айтмокчи Самарканд атрофида кариндошлардан бири колиб кетганини улар хам айтишди. Агар улар хам топилиб колса бу хакда сизга албатта хабар беришга харакат киламан, иншааллох!...
     Ана шундай килиб, “Мехр кузда” телекурсатуви узимизда куйилаётганида мана шу вокеа жуда зур томоша буларди-да деб куйдим узимга узим.