Куюнчак

Анвар Шукуров
I.СУЗБОШИ УРНИДА

     Ас Салому алайкум! Мехрибон ва Рахмли Аллох номи билан бошлайман!
     Биз янги шаркона замонавий бахслашув маданиятини  яратиш боскичидамиз. Бу маданият кадриятларимиз        чегарасида булиши керак. Аммо, чегара каердан бошланиб, каерда тугайди? Менимча бу борада энг тугри йул, тарихда булиб утган вокеаларга Таврот, Забур, Инжилдаги жавобларни Куръон призмаси оркали тафаккур килиб, хадисларга боглаб бахо бериш оркали эришилади.

     Бундан минг йил аввал Каффол Шоший бобомиз Румликларга Тавротни кадимги яхудий тили–ивритдан Куръон оятлари оркали тозалаб улар хохлаган тилга угириб берган эканлар. У кишининг килган ишларига етишга эришиш жуда мушкул. Юртимизда яшаган, халк орасида “чор китоб сохиби” деган унвон олган алломаларга тенглашишга хам йул булсин. Яна ким билади, юртимиз тинч, обод булиб, маърифат, маданият шу тахлитда ривожланиб бораверса бобомиз килган жасоратни такрорлаш яна кимгадир насиб этар.

     Муаллиф дин борасида олимликка даъвогарлик килолмайди, факат уз замонида укиган, эшитган, курган, билганларини тафаккур килишга уриниб курди холос. 
Хамма нарсанинг устида Коим булган Зот хакикатда хар бир ишимизнинг тадбирини белгилаб, барча вокеа ва ходисотларни Одиллик билан хар лахзада, тиним ва чарчок нималигини билмай бошкариб турибди.

     Ер ва етти кават осмондаги барча мулкнинг Эгаси, хамдга лойик ва сазовор, унинг огир юкини кутаргувчи – Аллохим гунохларимни магфират эт, асаримни химоянгга ол, ушбу киссани иложи борича хакконий, холис, бегараз, самимий баён этишимга мадад бер!


                II. КУРКИБ, КУРКИБ ЯШАШ КЕРАК...

     Кечкурун мехмонхона ресторанида овкатланиш пайтида Абдумаликнинг партиядош уртоги Аббос Алмардонов кутилмаган илтимос билан мурожаат килди:
– Абдумалик ака, эртадан кейинги хазина кумитаси мухокамасида фракция номидан узингиз гапирсангиз.
– Э, мен молиячи булмасам, кейин хазина моддаларини сизчалик тушунмасам, бундан ташкари бу иш фракция номидан сизга топширилган-ку.
– Абдумалик ака, хазина кумитаси раиси Дустмурод ака устозим булади. Партиямиз эса узини сул канот деб эълон килганидан сунг шунга яраша кескин фикрлар билдириш керак, мен гапирсам устоз хафа буладилар.
– Ха, майлику-я, тилидан кандай отилиб кетди бу сузлар Абдумаликнинг узи хам тушунмай колди. Аммо, енгилгина раддия билдириш максадида, “фракциядагилар нима дейди” дея олди холос.
        Аббос Алмардонов эса, “буёгини узим келиштираман”деди-ю юмушдан осон кутилганидан хурсанд булганча ресторанни тарк этди.
– Ха, деярли шундай гаплар булганди уртамизда,–дея хотираларини бошлади Абдумалик. 

        Шундай килиб, Абдумалик сиёсатда фаол беш йил ишлади. Бу давр кизикарли, мисли курилмаган ходисаларга бой йиллар булган экан. Биров бу хотираларни укиб “стакан ичидаги бурон”, яъни “хеч кандай ахамиятсиз вокеалар”,- дейиши мумкин. Биров эса “йуг-э, шундай булиши мумкинми?”, – дейиши мумкин. Биров эса... Турли туман одамдан хилма хил фикрлар юзага келиши табиий.

        Тугриси, бундан бир неча ой бурун Абдумалик уйимга телефон килганида менда хам аввал шубха гумонлар уйгониб, шу хотираларни биров укийдимикин деб уйлагандим.
Худди шу фикримни Абдумалик телефон нарёгида туриб укканидек:
– Сизнинг каламингиз уткир, хозирча ёзиб куяверинг-чи, хозир булмаса бироз кейинрок чоп этармиз,-деди.
–  Тугри-ку лекин, унинг учун вакт сарфлашим керак, кейин гонорар масаласини келишганимиз йук,–дедим ушанда мен.
– Канча сурайсиз?
– Агар беш минг кукидан булса.
– Э, унча пулим йук.
– Ундай булса маблаг йикканингизда учрашармиз,–дедим мен хам гапни калта килиб, гушакни жойига куймокчи булиб.  “Мана шунака, ошна, бозор иктисодиёти психологияси, дейдилар буни,– дедим узимга узим, булажак бош огригидан кутилганимни хис килиб. Бировларнинг хаётинин кейин берилажак маблаг хакидаги ваъдага ишониб ёзиб, кейин бир бало килиб китоб чикариб, китоблар эса сотилмасдан менинг чув тушган холатларим куп булганидан шу сафар катъий “йук” демокчиман”.
– Намозхон, яхшиликка шошадиган ёзувчи дейишгани учун сизни курмокчи булгандим,–деди Абдумалик, мени виждон софлигига даъват килмокчи булиб.
– Намознинг бунга нима алокаси бор?– хайрон булдим мен. – Инсон вакти, фикрлаши, унинг топган гояси, кейин эса ёзган асари – интеллектуал мулк хисобланади. Мулк эса сотилади ёки ишлаб топилади. Менда хам бола-чака бор агар билсангиз.
– Тушундим,-деди сухбатдошим ялингансимон. Лекин, сиз хеч кандай гоя топмайсиз, изланмайсиз, буларнинг хаммасини мен узим бажараман, сиз факат жумлалар киска, лунда, имло хатоларсиз, алалхусус (энди бу гапни Абдумалик айтгани йук, бу сузни мен кейинчалик Абдумаликка нисбатан тил масаласида устунлигимни билдириш учун ёзганман) укимишли чикишини таъминлайсиз, холос. Кейин, машхур ёзувчи булиб кетишингиз хам мумкин.
– Мана, шу “кейин” деган сузингиз ухшамай турибди, мен хозир хам етарли укувчилар базасига эга ёзувчиман, ишонмасангиз интернетдаги варакчамга бокинг, минглаб кишилар менинг асарларимни мутоала килиб ётишибди, -жахлим чика бошлади менинг.
– Узр, сизни ранжитиб куйдим, шекилли.  Сал паришонхотир булиб колганман. Сизни нега дараклатганим энди ёдимга тушди. Сизнинг асарларингиз нихоят даражада уткир сатира ва юмор асосида курилган. Мийигида кулиб укилади-ю, охирида бомбага ухшаш портлаш юз беради. Хамма хам асарларингиз юксак илхом остида ёзилганини тушунолмайди,-деди Абдумалик энди тилёгламаликка утиб.
– Сатира бор, лекин уткир эмас.
– Сиз шундай уйлайсиз, билсангиз сатиранинг жамиятда катта тарбиявий ахамияти бор.
– Масалан? – талмовсирадим мен. Унинг ахамиятини жуда яхши билсамда, сухбатдошимнинг канчалик самимийлигини билиб олиш ниятида. Агар яна юкоридагидек беухшов гапларни килса, сухбатни тугатиш пайида булдим.
– Масалан, Гоголнинг “Ревизор”ини олайлик. Шу асар ёзилгунга кадар Россия империясидаги ревизорлар, худди Хлестаков каби порахурлик килиб юришган. Асар ёзилганидан сунг энди ревизорлар хам, хокимлар хам, банкиру, почтачилар хам узларини тийиб, пора беришнинг куз илгамас турларига утишган. Балким канчасидир инсоф йулига кириб кетишгандирлар хам, аммо бу хакда статистик маълумот йук.
– Сатира хакидаги фикрингизга кушилса булади, лекин менинг асарларим оддий укувчилар учун эмас, инглиз юмори асосида, зиёли кишилар учун ёзилган.
– Зиёлиларни жасоратга, фидокорликка, халоллик ва мардликка чорлайди асарларингиз.
Абдумалик менинг ижодимдаги нозик ички даъватни куриб колгани мени хурсанд килди. Шунчалик фикрлайдиган киши бор экан, демак унинг ичида кандайдир дарди бор. Китоби чоп килинмаса килинмас, интернетга жойлаштириб куйсам биронта саховатпеша чикиб, “шу китобни чоп этайлик, канча маблаги дедингиз, ун минг? Куйсангизчи, мана сизга йигирма минг деворса борми барча харажатлар копланиб кетарди. Лекин, унинг бошидан кечирганлари хакикатда долзарбмикин? Бир эшитиб курсам мендан нима кетди,деган уй билан Абдумаликнинг манзилини ёзиб олиб телефон гушагини жойига куйдим.
 
         Лекин, менимча унга нега кераклигини сурадим. У буни аввало, ёдидан кутарилиб кетмаслиги учун, иккинчидан инсон Яратганнинг олдида шу даражада нимжон ва нотавонлигини хамда бандаларига баъзан кахрли, баъзан канчалик мехрибонлигини бошкалар билиб куйсин учун, учинчидан эса хар кандай янгилик хаётда уз урнини топиши учун машаккатли синовларга дош бериши лозимлигини унутмасликлари, хулосада барча бир-бирига кумакчи булиши учун ёзиш кераклигини айтди. Яна у утиниб илтимос килдики, мен бу киссани хеч кимнинг шахсиятига тегмасдан, иложи борича огрик нукталарни четлаб утиб сузлашим лозим экан, токи киссадаги персонажлар узлари килган хатоларни бошкаларга билдирмасдан узлари тузатсалар хамда уларнинг бурчи талаб киладиган эзгу ишларида янги куч ва иштиёк билан, барчамиз учун азиз булган Ватанда янада фаол иштирок этсалар...
Абдумалик билан булган вокеаларни эшитиб, уни каламга олгулик эканлигига амин булиш билан бирга, уни хар доим илохий бир куч куллаб юрганлигига ишонч хосил килгандай булдим. Шу сабабли, вокеани сузлаш баробарида, баъзи нарсаларни шархлашда уз фикр мулохазаларимни хам кушишни лозим топдим. Чунки, шундай килмасам укувчи  Абдумалик хикоясининг ахамиятини яхши англамайди, деб уйладим.

        Хуллас, Абдумалик мамлакатнинг энг олий минбарида сузлаш, мухокамада катнашиш, уз фикрларини айтиш бахтига муяссар булди. Бундан 8-9 йил аввал у хужалик судида судья булиб ишлаб юрган пайтида корхона ва ташкилотларнинг соликдан булган карзларини ундириш хукуки судларга берилганида, адолатсиз холатга дуч келгандай булувди. Шунда у мана шу Олий Мажлисга, конунларга тегишли узгартиш киритиш хакида таклифлар юборганди. Аммо, хеч кандай жавоб ололмади.

       Муаммо нимада эди? Мисол учун, курилиш ташкилоти – МКК (механизациялашган кучма колонна) мактаб биносини куриш хакида давлат буюртмаси буйича курилиш килади. Дейлик курилишнинг бахоси 1 млн. сум. Мактаб 1 сентябрда  туман халк таълими булимига топширилди. МКК хам тегишли хужжатларни расмийлаштириб, солик инспекциясига Шакл-2, Шакл-3 хисоботларни топширди.

      Энди солик инспекцияси хисоботга мувофик, МККдан бажарган ишларидан олган даромадига солик хисоблай бошлайди. Аммо, солик уз вактида туланмайди, табиийки унга тулов кечиктирилган кунлар учун кунлик пеня хисоблаб кетилаверади. Окибатда ушбу мактабни уз вактида топширган, аммо соликни туламаган курувчи 10-20 фоиз зарар билан чикади.  Нега уз вактида туламайди?

      Чунки, хазина параметрларида кейинги йилга мулжалланган объект махаллий хокимият кистови билан бир йил олдин бажариб куйилибди. Окибатда, молия муассасаси уз вактида курувчига пулни тулаб бермаган булади. Хазинага нисбатан курувчи кураша олмайди, чунки узи хам бу ишда айбдор. Ишчилари бекор туриб колмаслиги учун бу ишни олиб киска муддатда уни бажариб куйганди. Шунинг учун у энди индамай чидаб тураверади. Аммо, бундан кейинги курилиш объектини олаётганида энди атайин курилиш хизмати хаккини купайтириб курсатади. Шу билан курилиш таннархи ошиб кетаверади.

      Агар шундай хол нефть ва газ сохасида юз берса, курилиш килган корхона уз махсулоти –нефть ва газ нархини оширади. Бензин ва газ нархи оширилиши барча турдаги транспорт хизмати ошишига олиб келади. Бу эса бозордаги писта сотувчидан бошлаб, барча турдаги товар ва хизматлар таннархига таъсир килади. Кимдир контракт нархини кутаради, кимдир соч олдиришни, кимдир бешик нархини, кимдир сумак нархини оширади. Кимдир оширмайди. Эски товарлар нархи каердадир кутарилмайди ва аксинча. Кискаси, жамиятда халоват йуколади. Шунда Абдумалик хакикатнинг думидан ушлагандай булиб, аюханнос солиб, курилиш ташкилотларидан бажарилган иш учун даромад солиги, шакл-2 ва шакл-3 хужжатлари топширилганидан кейин эмас, балки пул келиб тушган кундан бошлаб хисобланишини кашф килган. Бу кашфиёти эса конуншуносларга тугри тушунтирилса сузсиз кабул килинади деб уйлаганди. Саъй-харакатларидан натижа чикмагач, “эх узим булганимда бормиди” деб уйлаб куйганди. Кейин малака ошириш учун укишга келганида Вакиллик идорасига саёхат килиб келишганида “мен хам шу ерда ишласам эди” деб ният килди.

      Бу ниятнинг узи уша пайт Аллох томонидан хисобга олиб куйилганини Абдумалик  каёкдан билсин. Бундан ташкари давлат бошлигининг узи бундай муаммоларни ечиш учун харакат килувчиларни химояга олишини айтиб турган булса, бундан ортик имконият буладими? Аммо, ният, харакат, реал хаётга хар доим хам мос тушавермас экан...    
Чунки, бу масканда икки, уч, турт муддатдан буён ишлаётган 10-20 киши хакикатда мамлакатдаги конунчилик базаси шаклланишида тинимсиз, машаккатли, фидокорона мехнат килдилар. Уларнинг хизматлари эвазига конунчилик базаси тетапоя булди, унди, усди. Энди эса жахондаги ривожланган мамлакатлар билан буйлашув боскичида турибди. Буни энг биринчи англаб, уни тадбик этишни ният килган юртбоши икки палатали парламент ташкил килиш ташаббускори булди. Конунларга тегишли узгартишлар киритилди, партияларга сиёсий ва иктисодий эркинликлар берилди, давлат томонидан маблаглар ажратилди. Буларнинг хаммаси нима учун? Буларнинг хаммаси ривожланиб, тараккий этиб бораётган мамлакат хаёти, иктисодиётидаги муаммоларни адолатли конунлар оркали тартибга солиб бориш учун.
Энди эски совет тузумидан колган муаммоларни аниклаш, мухокама килиш, тугри хулосага келиб уларни хал этиш маданияти, давр талабига жавоб бермай колди.
Бу боскични барча Европа мамлакатлари, Америка Кушма Штатлари, ривожланган бошка барча мамлакатлар босиб утган. Лекин хамма мамлакат узининг менталитети, урф-одатларидан келиб чикиб конунлар яратган.

      Ривожланган Гарб мамлакатларида агар нотугри буйрук ёки фармойиш эълон килинса кимдир парламентда бакир-чакир килган, кимдир сенатда норозилик билдирган, кимдир давлат бошлигига буни билдириш учун телевизорда интервью берган, газетада чоп эттирган, кимдир бу фармойишни конституцион судга берган холатлари булади. Бу Паралментаризм, суд тизими, ОАВ ривожланган мамлакатларда оддий хол сифатида каралади ва хеч ким хайрон хам колмайди.

      Аммо, уларда хам бу процесс мукаддимаси булган, бошланган, улар жамиятда огриклар, жунбушга келишлар, ур-йикитлар, курбонлар оркали бу йулга кирганлар. Шунинг учун, хозирги пайтда уларнинг бошкарув тизими мамлакатдаги барча ахолининг хак-хукукига тегишли бирон-бир конун кабул килинишидан олдин, уларнинг муддатини икки-уч йил кейинга ташлаб куйишади. Бу пайтда, ноиб,сенатор,олимлар, ахоли ОАВ оркали уз нуктаи-назарини баён килиб утади. Халкни куниктиришади, шундан кейин конун кучга киради. Кучга киргач эса уни бузишни узларига ор деб билишади.   
– Модомики, сузида давом этди Абдумалик, биз хам шу мамлакатлар тизимидаги демократик институтларни яратиш йулида саъй-харакат килаётган эканмиз, биз хам бу боскични босиб утишимиз керак. Лекин улардаги каби бухронлар, фалажтерапия усуллари оркали эмас, шаркона узаро тафаккур килиб, тинч йул билан шу биринчи каватни ташлаб, иккинчи каватга сакраб олишимиз керак.
– Во, олингга,-деб юборганимни узим хам билмай колдим.

     Абдумалик менинг таажубимни тушуниб, мийигида кулди ва ёнида турган чойнакдаги чойни пиёлага куйиб, менга узатиб, мийигида кулганча гапида давом этди:
– Эътирозингиз тугри, эски тартиб-коидалар “хуш келибсиз!” дея янги тартиб-коидаларни кучок очиб кутиб тургани йук. Эскилик, узи эгаллаган мавкеини осонликча бериб куймайди. Ташки томондан бу кураш кузга ташланмаслиги мумкин, аммо совет замонидан мерос, “гиламости курашлари”, шафкатсиз ракобат юз беради ва кимдир голиб, кимдир маглуб булади...

      Майли, аввалги гапимизга кайтайлик. Хуш хозирги пайтда урнатилган конун-коидага эътироз билдириш маданияти бизда Гарбдагиларники каби шаклланганми?
–“Эх, инсон гарбдаги вазирга эътироз билдириш билан, бизда вазирга эътироз билдириш каерда ёзилган”–уйладим узимча. “Бундан бир неча йил аввал Голландияда ички ишлар вазири спиртли ичимлик ичиб машинани бошкаргани учун жарима тулаганди. Бизда вазирни тухтатиш эмиш, унинг кабулига киришга бир уриниб курчи, кулингдан келадимикин”. Менинг жим булиб колганимни англаган Абдумалик гапида давом этди:
– Келинг шу борада бир мулохаза килиб курайлик. Аввал, хозирги холатга холис бахо берайлик. Масалан, бизнинг менталитетимизда “эртага барча эркаклар ва аёллар катта айвонли мексика шляпасида кучага чиксин”, деган конун кабул килишимиз зарур деб, уз халкимизга мурожаат килсак. Сабр-бардошли узбек отахони ва онахони угил кизига бундай дейди: “ха, болам, шундай килиш керак экан, бошликларинг бир нарсани билса керак, уларга купам эътироз билдирма, лекин уйда бу шапкангни ечиб, дуппингни кийиб ёки румолингни ураб юр, бу замонлар утар кетар, мен эса кучага чикмай куявераман”.
Бизда хозирча деярли мана бунга ухшаш холат юз бериши мумкин. Мексика шляпасини барча кийиши хакидаги буйрук бирдан амалга киритилади. Кайсидир узини бошкаларга урнак килиб курсатмокчи булган “кахрамон”, кенг соябонли мексика шляпасининг кулайликларини мактаб мажлис утказиб каерлардадир жорий этиши мумкин, уша туман, шахар кучаларида хамма шундай юриши хам мумкин. Лекин асосий купчилик, бу фикрга ички бир норозилик, ижирганиш билан карайди ва кучага чикмай, бу масалани уйлаб топган кишига “рахмат” айтиб утираверади.
Бундай дунёкараш кеча ва бугун шакллангани йук. Минг йиллар давомида шаклланган.
   
        Совет замонида Амир Темурни мактаб куринг эди. А.Согунийнинг “Темур тузуклари” рисолачасини чоп эттириш машмашаларини бир укиб чиксангиз ёмон булмасди.

       Якинда Абдулла Каххорнинг 100 йиллик юбилейи катта тантана билан утказилди. А.Каххорнинг асарларини бировлар хозирги кунда эслай олмасалар хам керак. Лекин у асарлар уз даврининг энг кадрли асарлари булган. Бундан ташкари унинг фукаролик  позицияси хар кандай амалпарастга хам ёкавермаган. Шунинг учун унинг узбек зиёлиларига курсатган хаётий тажрибаси бекиёслигини Элбошиимиз жуда яхши билганидан, Хукумат карорлари оркали тадбирлар утказилди.
   
      Уша пайтда “А.Каххор нима деркин?” деб зиёлилар уни пойлашар экан. Чунки, у уз фикрини, мустакил, эркин баён этишда хеч кимни аяб утирмас экан. Унинг уша тузум учун килган энг катта гунох ишларидан бири, узининг 60 йиллик юбилейида узбекча нутк сузлагани эди (!!!).
    
      Майли бошликларга карши бормаслик, уларнинг нотугри буйругини хам индамай бажаравериш совет даври кусури десак, тугри булармикин? Утган кунлар фильмидаги Тошкент беки Азизбек билан отабекнинг отаси Юсуфбек хожи уртасидаги мулокотни эсланг.
Бекнинг амрига эътироз билдирилган гапни Юсуфбекдан эшитган бек “жаллод” дея бакиради. Вазиятни тугри англаган Юсуфбек: “амрингизга мунтазирман” деган эътирофидан кейин эса Азизбек “Юсуфбек хожига зарбоф тун ёпилсин” дейди. Юсуфбек хожи эса халк уртасига кириб, тунни узидан иткитиб, Азизбекка буйсунмаслик учун халкни оёклантиради.
Шунинг учун танкид нарёгда турсин, эътирозни хазм килаолмаслик одатимиз илгари хам булганини тан олиб куя колайлик.

      Хуш, ислом дини, мусулмончиликка бошликка эътироз билдириш мумкинми? Нега буни диндан олаяпман, чунки ислом динидаги Куръон ва хадис курсатмалари узбек халки онги шуурига шунчалик кириб кетганки, купчилигимиз буни тасаввур хам килолмаймиз. Биз узимизни ахли сунна вал жамоа деб хисоблаймиз ва И.Бухорий туплаган хар бир хадисга ишонамиз ва унга амал килишга харакат киламиз.
Мана битта хадисни узингиз укиб куринг,
3342-хадис. Абу Зарр (рз.) ривоят киладилар: «Расулуллох (сав) бундай деб мархамат килдилар: «Мен Маккада эканлигимда уйимнинг шифти (томи) очилиб, Жаброил (ас) тушдилар. Сунг, кукрагимни очиб, уни замзам суви билан ювдилар. Кейин, хикмату имон тула олтин жом келтириб, уни кукрагим ичига бушатдилар. Сунг, кукрагимни ёпдилар-да, кулимдан ушлаб осмонга кутарилдилар. Энг якин осмонга (осмоннинг ерга якин каватига) етиб келганларида  Жаброил (ас) осмоннинг мазкур кавати коровулига: «(Эшикни) очинг!» – дедилар. Коровул: «Ким бу?» – деди. Жаброил (ас): «Бу мен – Жаброилман», – дедилар. Коровул: «Сиз билан бирга бирор киши борми?» – деди. Жаброил (ас): «Мен билан бирга Мухаммад (сав) борлар», – дедилар. Коровул: «Хузурларига юборилган эдими»» (яъни, «Аллох таоло сизни у зотни осмонга олиб чикишингиз учун хузурларига юборган эдими?») – деди. Хазрат Жаброил: «Ха, шундай, оч!» – дедилар. Биз дунё осмонга (осмоннинг энг якин каватига) кутарилганимизда бир кишига кузимиз тушди. Уша кишининг унг томонларида хам бир дунё, чап томонларида хам бир туда одамлар турган булиб, унг томонларидагиларга карасалар, кулар, чап томонларидагиларга карасалар, йиглар эдилар. Уша киши менга: «Эй солих пайгамбар, эй солих угил, хуш келибсиз!» – дедилар. Мен: «Ё Жаброил (ас), бу киши ким?» – дедим. Хазрат Жаброил: «Бу киши Одам (ас)дирлар, унг ва чап томонларидаги анави одамлар эса, у кишининг авлодларининг рухларидир. Булардан унг томондагилари жаннат ахли, чап томондагилари эса, дузах ахлидир. Шу боисдан у киши унг томонларига карасалар, хурсанд булиб куладилар, чап томонларига карасалар, ачиниб йиглайдилар», – дедилар. Кейин, Хазрат Жаброил мен билан янада баландрок кутарилиб, иккинчи осмонга (осмоннинг иккинчи каватига) етиб келдилар-да, унинг коровулига: «Эшикни оч!» – дедилар. Шунда коровул биринчи осмон коровули нима деган булса, шундай деди. Сунг, у эшикни очди».
«Жаноб Расулуллох, – дейдилар Анас (рз.), – осмонларда Идрис, Мусо, Исо ва Иброхим (ас)ларни учратганларини зикр килган эдилар, аммо Одам (ас)ни биринчи осмонда ва Иброхим (ас)ни олтинчи осмонда учратганлари ёдимда-ю, колганларнинг манзиллари кандай эканлиги сира хотирамда колмабди».
Анас (рз.) (яна) бундай дейдилар: «Жаброил (ас) Жаноб Расулуллох билан бирга Идрис (ас)нинг ёнларидан утиб кетаётганларида, Идрис (ас) (Жаноб Расулуллохга): «Эй солих пайгамбар, эй солих биродар, хуш келибсиз!» – деб айтибдилар. Жаноб Расулуллох бундай дедилар: «Шунда мен: «Бу киши ким?» – дедим. Хазрат Жаброил: «Идрис (ас) дирлар», – дедилар. Кейин, Мусо (ас)¬нинг ёнларидан утдим, у киши менга: «Эй пайгамбар, эй солих биродар, хуш келибсиз!» – дедилар. Мен: «Бу киши ким?» – дедим. Хазрат Жаброил: «Бу киши Мусо (ас)дирлар», – дедилар. Сунг, мен Исо (ас)нинг ёнларидан утдим, у киши: «Эй пайгамбар, эй  солих биродар, хуш келибсиз!» – дедилар. Мен: «Бу киши ким?» – дедим. Хазрат Жаброил: «Бу киши Исо (ас)дирлар», – дедилар. Кейин,Иброхим (ас)нинг ёнларидан утдим, у киши: «Эй пайгамбар, эй угил, хуш келибсиз!» – дедилар.  Мен: «Бу киши ким?», – дедим.  Хазрат Жаброил: «Бу киши Иброхим (ас)дирлар», – дедилар».
Ибн Аббос ва Абу Хайя ал-Ансорий (рз.): «Расулуллох (сав): «Кейин, мени шу кадар баландга кутардиларки, хатто Аллох таолонинг фармонларини битаётган каламларнинг (когоз узра юргандаги) шитир-шитир овозини эшитдим» – деб айтганлар», – дейишар эди.
Ибн Хазм ва Анас ибн Молик (рз.) ривоят киладилар: «Расулуллох (сав) бундай деб айтган эдилар: «Кейин, Аллох таоло менга эллик вакт намоз фарз килди, шунинг билан ортимга кайтиб, Мусо (ас)нинг  ёнларидан утиб кетаётган эдим, у киши менга: «Умматингизга нима фарз килинди?» – дедилар. Мен: «Умматимга эллик вакт намоз фарз килинди», – дедим. Мусо (ас): «Раббингизнинг кошига кайтиб бориб,   камайтиришини суранг, чунки умматингизнинг бунга токати етмайди», – дедилар. Мен кайтиб бориб, Парвардигоримга мурожаат килдим, у эллик вакт намозни ярмига камайтирди. Сунг, Мусо (ас)нинг олдиларига кайтдим. У киши яна: «Парвардигорингизга мурожаат килинг!» – дея аввалги гапларини кайтардилар. Мен Парвардигоримнинг кошига кайтиб бориб, мурожаат килдим, у яна ярмига камайтирди. Кейин, Мусо (ас)нинг олдиларига кайтиб, (Аллох таоло канчага камайтирганини) айтган эдим, у киши: «Парвардигорингизнинг кошига кайтиб бориб, яна мурожаат килинг, чунки умматингизнинг бунга хам токати етмайди», – дедилар. Мен яна кайтиб бориб, Парвардигоримга мурожаат килдим. Шунда Аллох таоло: Намоз беш вакт булса хам, ажрда у эллик вакт билан баробар булади. Менинг даргохимдаги суз (хукм) узгартирилмайди!» – деди. Сунг, мен Мусо (ас)нинг кошларига кайтдим, у киши (яна): «Парвардигорингизнинг кошига кайтинг!» – дедилар. Мен: «Раббимдан хаё килдим (Парвардигоримдан уяламан)», – дедим. Сунг, «Сидратул Мунтахо»  деган жойга етиб бордилар. Уни турли ранглар чулгаб олганлигидан, нималигини билолмадим. Кейин, мен жаннатга киритилдим, у ерда дур гумбазлар бор булиб, тупрогидан мушк хиди таралиб турибди».
Англаяпсизми пайгамбарларимиз – Мусо(ас) ва Мухаммад(сав)лар кимнинг хукмига эътироз билдиришаяпди???!!!

     Хатто, учинчи бор умматларига енгиллик булиши учун чикканларида Аллох таоло  «Намоз беш вакт булса хам, ажрда у эллик вакт билан баробар булади. Менинг даргохимдаги суз (хукм) узгартирилмайди!»,десалар хам Мусо (ас) Мухаммад (сав)ни яна эътироз билдириш учун бутун оламни яратган Зот хузурига кайтармокчи булаяпдилар.

     Аллохнинг олийжаноблигини каранг, белгилаган 50 вакт намозни уч марта тенг ярмига кискартираяпди. Хулосада 50 вакт укиладиган намоз, объектив холат(инсоннинг токатсизлиги)ни эътиборга олиб 10 бараварга камайтирмокда. Бундан ташкари энди беш вакт намоз савоби, дастлабки 50 вактлик намоз савоби билан тенглаштирилмокда!!!

     Бу мисолни диний кадриятларимизнинг дур, гавхари деб хисоблайман.
     Бундан ташкари узбек миллати менталитетига хос яна бир томони бор. Майли бу фикрни менинг нуктаи-назарим деб куяколайлик.
Келинг буни хам мисол билан келтирай. Кишлокдаги узбек фермери эллик ёшдан утгач, угли унинг барча ишларини кила олишига кузи етса, автомашина калити, фермер хужалиги мухри, далани, ферма майда, корамолларини унга топширади-да, урнини углига бегараз бушатиб беради. Угил эса бир икки йилда узини тиклаб, отасига янги “Эпика” олиб бериб, хар олти ойда ота-онасини Республиканинг турли сихатгохларида дам олишларини ташкил килиб, уларнинг дуоларини олиб яшаши ва ишлаши керак.
Давлат хизматига кирган хар бир узбек хизматчиси узини худди мана шу фермернинг угли каби тутиши керак. У отаси(халки)га нисбатан хурмат эхтиром курсатиб, унинг талаб ва эхтиёжларини бажаришни узининг фарзандлик бурчи деб билиши керак. Давлат маблагини совуриш, соликни яшириш, отасини алдаб нотугри ахборот бериш, отасининг кариндошлари, кул остидагиларга, арзчиларга турли макр-хийлалар уйлаб топиб, отаси ишониб топширган вазифани барбод килиб отасини ранжитишни уят деб билиши керак.

    Комусимизда белгилаб куйилган конун чикарувчи хокимият, Олий Мажлиснинг иккига – Конунчилик палатаси ва Сенатга булиниш худди шундай эски тартибларга карши бош кутарилган узбек давлатчилиги тарихидаги оламшумул янгилик булди.

    Совет тузуми даврида хам хокимият учга булиниши хакида Комусда ёзилган, дарсликларда укитилган, умуман шундай эътирофлар бор эди. Аммо, бу ишнинг амалда кандай булишини купчилик рахбарлар тушунмасди ёки тушунишни истамасди. У пайтда бу уччала хокимиятнинг тепасида яна хеч кайси ривожланган тизим(социализмдан ташкари)да учрамайдиган ягона сиёсий куч – КПСС, унинг Марказий Кумитаси, Сиёсий бюроси турарди.
Баъзи сиёсатдан йирок оддий укувчилар кунглида хокимиятнинг булиниши нимага керак? – деган савол тугилиши мумкин.

    Оддийрок тушунтиришга харакат киламан. Бундан 50-60 йил аввал дунёда иккита антогонистик (карама карши) тузум мавжуд эди. Булар НАТО ва Варшава Шартномаси мамлакатлари. НАТОда АКШ бошчилигида капиталистик тузум мамлакатлари, Варшава Шартномаси мамлакатларида Совет Иттифоки бошлик социалистик мамлакатлар  эди. Буларнинг таъсир доирасига кирмайдиган жуда катта бетараф мамлакатлар гурухи хам бор эди, албатта. Аммо гап улар хакида эмас.

    Иккала тузум мамлакатлари хам бири-бирини устига магзава тукишиб, турли-туман гунохларда бир-бирини айблар ва уз таъсир доирасини кенгайтириш учун хеч кимга кушилмайдиган мамлакатларни уз томонига огдириш пайида буларди. Курол-ярог пойгасини куятурайлик, мамлакатлар ичидаги халк турмуш тарзини юксак даражага кутариш буйича хам ракобат бор эди.

    Энди тасаввур килинг океанда катта йуловчилар учун мулжалланган иккита кема тургун сузиб боряпди. Уларнинг теварак атрофида тишлари пулатни хам киймалаб юборадиган кит ва акулалар унга тажовуз килиб, вакти вакти билан унинг кисмларини шикаст едириб кетаяпди. Мана шу катта кемани мамлакат халки, кит ва акулаларни эса халк хаёти давомида юзага келадиган муаммолар деб тушунинг.

    Кемалардан бирининг олдида, унг ва сул канотида учта тиш-тирноги билан куролланган харбий кемалар кит ва акулаларни отиб, катта кемани мухофаза килиб бормокда. Мана шу учта мустакил кема, уч хокимият – конун чикарувчи, ижро этувчи ва суд хокимияти. Ривожланган капиталистик мамлакатлар хукук тизимида айнан шундай холат вужудга келганди.
Совет тизимида хам тиш-тирноги билан куролланган учта харбий кема бор эди. Лекин улар сувга туширилмасдан катта кеманинг ичида сакланарди. Пастда туширилган буржуа кемалари кит ва акулаларга якинлиги туфайли уларни жуда мулжаллаб бартараф этарди. Катта кемадаги ишчи-дехкон харбий кемалар масофаси йироклигидан отган уклари ха деганда мулжалга тегавермасди.

    Мабодо катта кит ва акулалар ашаддий хужум уюштиришса капиталистик мамлакатлар харбий кемалари хар бири узларини алохида химоя киларди, советларники эса хавфни бартараф этаман деб, куролланган кемаларини пастга туширгунча бутун кема ёниб кетиши мумкин эди.

     Бизнинг миллий кадриятларимиз нуктаи-назаридан иккала тизимнинг хам жирканч одатлари бор эди. Бирида зулм, катагон, бирида зуровонлик, маккорлик, иркчилик, фохишабозлик, бандитизм. Улар анча вактгача  “тинч хаёт” бобида ракобатлаша олмадилар. Ракобат бошланганда эса Аллох нисбатан диндор булган капиталистик мамлакатларнинг кулини баланд килди. Улар бунга хакли эканликлари кейинчалик хаммага маълум булди.
Катта кемага хавф соладиган кит ва акулалар галаси, бир суз билан айтганда  “МУАММО” уммонда мустакил равишда сузишга чиккан хар бир кемага хужум уюштираверади. Мана шу муаммоларга карши кураш бобида капиталистик тизим туртинчи хокимият ОАВ кучидан хам фойдаланар эди. Шунинг учун “МУАММО”ни турттала кема баъзан биргаликда, баъзан алохида-алохида жанг килиб, баъзан енгиб, баъзида енгилиб, умуман самарали курашиб келарди.

     Социалистик тизимда эса “МУАММО” деган хавфли кит ва акулаларнинг борлиги тан олинмасди. Душман булмаганидан кейин унга нисбатан кураш хам йук-да. Энг хавфли “МУАММО”  социалистик тизимнинг энг катта анжумани – съездида бартараф этиларди. 
Мамлакатдаги ягона сиёсий куч – Компартия съездлари даврнинг энг мухим вокеаси хисобланарди. Бутун мамлакат буйлаб 5.500-6.000 киши вакил булиб съездда катнашарди. Агар улар  вакил сифатида хар бири узини кийнаётган биттадан муаммони гапириш учун минбарга чикиб бир минутдан вакт сарфлаганида борми 6000 минут, ёки 600 соат, иш куни 10 соатдан белгиланганида хам 60 кун вакт керак буларди. Лекин биронта съезд бундай муддат давом этгани йук. Шунинг учун, Москвада утирган 20-30 борингки 90-100 киши съезднинг барча сценарийсини тузарди, ким нима гап гапиради, кандай карор килинади хаммаси олдиндан маълум буларди. Съездга вакил булиб келган урта маълумотли сут согувчи, кишлок хужалик сохаси бригадири, чупон, урмончи, курувчи ва бошка касб вакиллари шу бахонада Москвани томоша киларди, ул бул камёб товарларни сотиб оларди, шу билан хурсанд холда кишлогига кайтарди.

      Муаммолар? Муаммолар йук деб тасаввур килинарди, хамма бу таъкидни тасдикларди. Тан олмаганлар эса, тузум, халк душманига айлантириларди.

      Абдумалик хам уша дахрийлик мухитида усган, у пайтларни яхши эслайди. Янги иш жойидаги эски ходимлар Абдумаликдан кура ёши хам катта, тажрибаси хам ортик, куп вокеа ва ходисаларнинг гувохи хам булган. Иш ва хаёт тажрибаси уларнинг еттинчи сезгилари шакллантирган, улар гапирилаётган гапни курол килиб олиб, кай бирини каёкка, кимга бориб тегиши мумкинлигини, у ёкдан нима жавоб кайтиши ва натижа нима булишини хам билагон эдилар. Уларнинг нигохи уткир, уйлаган тадбирлари маккорона, сабрли, мулжални бехато урадиган устомонлар эди. Улар “узларини хон, куланкаларини майдон” билишиб, узларини шу ернинг об-хавосини яратгувчилар, хохласа оддий нафасни шабадага, хохласа ёмгир, корга, аччиги чикса туфон ва буронга айлантирадиган бизлар  деб хисоблардилар.

      Албатта, конуншунослик бобида устоз булишга арзигулик ушбу муътабар инсонларнинг маслахатига куниб, уларнинг айтгани ва бошдан кечирган тажрибасидан ибрат олиш бу ерда ишлашнинг энг максадга мувофиги эканлигини деярли барча биларди. Бу ерда шаклланган “олтин” коида – индамайгина утириш, сураганда уялинкираб жавоб бериш, барча тадбирларда, айникса туй-томошаларда узлуксиз катнашсангиз булди холос.
Ха, бошкалар учун балким шундайдир, лекин Абдумалик учун эмас. Чунки, Абдумалик узининг бу ерга келишини Аллохдан деб билар, шу сабабли энди унинг олдидаги карзини савоб амалларни чиройли килиб етказиш билан узишга харакат килиши лозим эди. Биринчи киладиган иши хар бир мусулмон киши учун бурч хисобланадиган беш вакт намозни канда килмасдан укиб, жума кунги ибодатларга катнашиб юриши эди.

     Бу фикрга у асло кунмасди. Чунки, у такводор киши эди. Худди шунингдек,   дунёдаги барча вокеа ва ходисалар факатгина Яратганнинг ихтиёри билан булиши, дарахтнинг куриган барги хам бекордан-бекорга ерга тушмаслиги хакидаги Аллохнинг сузини у яхши билар, унга шубха билдирмасдан, унинг ёрдамида, панохида яхшилик сари кадам ташламокчи эди. Кайсидир маънода бунга эришди хам, уйлаб курилса, ёзишга арзигулик масаллик бор экан.
Аллохга суяниб ишлаш, гапириш ва яшаш кераклигини билган бошка кишилар хам бу даргохда ишлашган, булишган, ишлашмокда хам. Аммо, Абдумалик билан уларнинг кисман  фаркли томони бор эди. Бу фарк Абдумаликдаги иктисодий хукукшуносликнинг бой тажрибаси эди.
У олийгохни битирганидан буён иктисодий муаммоларнинг хукукий ечимини топиш буйича бошидан куп савдоларни утказди. Такдир такозоси билан вилоят, кейин Республика хужалик судларида низоларни хал этишда катнашди. Собик Иттифок Хакамлик судида хам иккита чигал низо буйича катнашиб, уз фойдасига хал килинишига эришди.

    Кейин бироз сиёсатга хам аралашган жойи булди. Аввал ёшлар етакчиси булди, партия аъзолигига номзодликка кабул килинди. Кейин Республикада биринчилар каторида ёшлар ишлаб чикариш бирлашмасида ишлади. У ерда ижара тугрисидаги конун хужжатларини русчадан узбекчага таржима килиб, уни республика буйича сотувини йулга куйди.
Кейин бир танишининг таклифи билан газ сохасида хукукшунос булди,  уртада бир йил партия кумитасида ишлагач, яна газ сохасига кайтди. Газ сохасида хам тиниб-тинчигани йук, корхона кошида республикада биринчилардан булиб профессионал, юридик шахс макомига эга “Намактан” футбол командаси тузилишига эришди. Хукукшунослик билан биргаликда футбол клубида техник директор булди. Уша пайтларда Абдумалик катта маош оларди. Футбол клуби кошида лимонарий, сомсахона, новвойхона ишга туширилди. Кискаси топиш тутиш хам яхши, кунлари маишатда утар эди.

    Ха, бундан ташкари хам кичик корхона ва фирмаларнинг уставларини компьютерда ёзиб берар, корхона катта булгани туфайли кунора кимдир бировнинг тугилган куни, туйи томошаси булар, албатта спиртли ичимликларсиз зиёфат утмасди.

    1993 йилми ёки ундан кейинги йилми, бир куни зиёфатда Абдумалик спиртли ичимлик ичмади. Шунда атроф бирам бошкача булиб кетди-ки, асти куяверасиз. Бундан бир неча дакика дуппа-дуруст утирган улфатлари, феъл-атворида узгаришлар юз бера бошлади. Гаплар сохта, мактанчоклик, лоф уриш, менсимаслик, хамтовоклар уртасида утириш, худди газ тулатилган бочкада утиргандай куринди. Мабодо битта гугурт тугул, учкун чикса хам орадаги неча ун йиллик муносабатлардаги дустлик, мехр-окибат, садокат каби бинолар таг-туги билан йук булиб кетадигандек куринди.

    Ушанда Абдумалик спиртли ичимликдан тамоман воз кечишига хали ун йил борлигини билмасди. Шу йиллари Абдумаликни хужалик судига судьяликка таклиф килиб колишди. Отаси бу хабарни эшитиб, уша ёкка ишга утишига ёпишиб олди. Абдумалик бу ишни исташдан кура истамаслиги купрок эди. Чунки, бундан олдин вилоят прокурасига хам ишга кириб колишига сал колганди. Ички ишлар бошкармасида эса уни янги ходим сифатида бир булимдагилар билан таништиришгача бориб етишганди. Абдумаликнинг истаги булдими ёки бошка сабабларми, кискаси Аллох такдирига хужалик судига судьяликни битган экан, шу иш булди.
У Республикада биринчилар катори, вилоятда албатта биринчи булиб (олдин ишлаётганлар руйхат буйича утишган) Элбоши аппаратидан сухбатдан утган хужалик судининг судьяси булди.    Бу жараённи хам тилга олишга арзигулик жойлари бор.

     Давлат маслахатчисига сухбатга киришдан олдин хам бир неча булимлардан сухбатдан утиларди. Абдумалик узини эркин тутар ва кирган хоналарга ундан савол сурамокчи булганларнинг ёнига утириб, тенгма-тенг (узини эркин тутишни бир устози ургатганди) гаплашарди. Буни каранг омади чопди.

     Шундай килиб вилоятда биринчилар каторида Элбоши Фармойишига асосан ишга тайинланган судья сифатида ишни бошлади. Вилоят хокимиятидагилар, Элбоши фармойиши чикканидан сунг, бир неча кун уни ушлаб туришган. “Нега биздан бесурок бу ходим утиб кетди?” деган саволлар хам булган. Вилоят телевидениесидагилар, янглишиб, “Хужалик судига раис булиб келди” деб нотугри эълон хам бериб юборишган.

      Бир киши Абдумаликка инсон организмидаги касаллик хакида тиббиёт ходимлари килган кашфиётни айтиб берганди. Бу назариянинг маъниси шундаки, хамма инсонда, барча касалликларнинг хужайралари бор. Гап кайси хужайра качон уйгониб, качон ривожланишида экан факат.

      Худди шундай инсон атрофида хам, хар доим хар хил ёмон гап сузлар илакишиб юраверади. Гап кайси суз, кандай килиб кимгадир етиб боришида. Яхши одам шу гапни яхшилаб  етказиши хам мумкин, ёмон одам ёмонлаб хам.

      Бу гапнинг исботи Куръондаги  Вал- аср сурасида яшириб куйилган, масалан унда бундай дейилади: “Асрга касам. Инсон зиён-бахтсизликдадир. Факат иймон келтирган ва яхши амаллар килган, бир-бирларини хак йулига  ва сабрга чакирганлар (ундок эмасдир)”.
Хусрон сузи бор иккинчи оятни мухтарама В.И.Порохова рус тилига бундай таржима килган:
“Уверь, что человек всегда убыток терпит”.
      Яъни инсон доим зарар куради дейилмокда. Мушохада килинса, зарар инсоннинг атрофида булади. Юкорида касаллик хакида келтирилган конуниятнинг айни узи.
Утган беш йил давомида жуда куп гап сузлар булиб утди. Абдумалик эса дилидагини тилига чикариб юкори минбардан гапираверди. Тоталитар тузумдан колган маданият бутун танасига кириб, коришиб кетган бошкалар наздида бу гаплар жуда “огир” гаплар эди. Вахоланки, бирон-бир гап шахсий манфаат учун булгани йук. Абдумаликнинг гапларига ОАВ хам дош беролмади. Хамма ундан узини тортди. Бировлар уни мазах килишди. Узаро мухокамаларда пинхона шивирлашиб, “мана бугун, эрта Абдумаликни бир бало уради” деб уни кузатишди. Уни Аллох уз химоясига олгани учун, хеч бало урмади. Тугри унинг устидан кулишди, охири уни номзодини иккинчи бор сайланувчилар руйхатига киритишмай уч олгандай булишди. Кейин эса уни оломон ичида, кучалардаги автобус бекатларида, яёв юрганини куришиб, “шу йигит, бизни уз нуктаи-назаримиздан бурмокчи булиб юрганди, унинг гапига кирганимизда, биз хам кучада яёв колиб кетардик” деб таскин топишди.

        Абдумалик эса Аллохни, унинг пайгамбарларини, узининг халкини севишда хеч кайси хамкасби ундан ортик булишини истамай, кизганиб яшади, ишлади.

        Унга нисбатан кимлар каршилик килганини Абдумалик билмайди, тахмин килади холос, кизиги хам йук. Унга килинган барча душманларини у Аллох ихтиёрига топширди ва ёлгиз Аллохдан хифзу-химоя сурайди холос. Чунки, улар кимлигини Парвардигор билади ва уларнинг узи.
–Кискаси хазина йигилиши мухокамасида сузга чикдингизми?-дедим мен Абдумаликка амалий ишга утишни таклиф килиб.
–Ха, хозир шу хакда гапирмокчи эдим. Шундай килиб, эшитинг булмаса:

    Биринчи ишчи йигилиш.
    Март ойининг биринчи хафтаси эди чамаси. Барча йигилган. Журналистлар, телекамералар конунлар лойихалари буйича биринчи тортишувларни уз репортажларида акс эттиришга шай. Нафакат улар, балки барча вазирлик ва идоралар Элбоши олиб бораётган ислохотларни кузатиб боришмокда, энди икки палатали парламент ташкил этилиб, куйиси доимий ишлайдиган булгач, хамма уз вактида тегишли чора тадбирларни куриб олиши лозим эди. Чунки, Элбоши бу ерда ишловчиларга нотугри фикрлар оркали булса-да, тугри карор килиш мумкинлигини, бу ерда вакт чегараланмаслигини баён килиб, барча хазина(идора, муассаса,ташкилот, корхона) тармоклари рахбарларини огохлантирган эди.

    Кун тартибига хазина кумитасининг иш режаси ва улар томонидан кабул килиниши лозим конунлар мухокамаси булиши керак эди. Бу масалага хеч ким тайёр булмагани туфайли йигилишда икки кунлик танаффус эълон килинди.
Нега биринчи куни бу масала хакида хеч ким гапиришни истамади? Бу саволнинг жавоби Абдумалик учун жуда оддий – КУРКОКЛИК эди.Тугриси узлари ясаб олган мукаддас мавзу -бут, санам-хазина хакида гапиришдан куркиш эди.

    Лекин, купчилик буни ундай деб хисобламайди. Нега? Масаланинг бир мухим томони бор эдики, бу билан хисоблашмасликнинг иложи йук. Бизнинг ноибларимизда юкорида айтганимиз муаммоларни аниклаш, айтиш, ечиш маданияти Европа ва АКШдагидек шаклланмаган.
Бу ердаги энг катта кусур дахрийлик совет замонидан колиб кетган иллат – давлат идоралари фаолиятида ишловчи ходимларнинг диний билими, Таврот, Забур, Инжил,Куръон оятларини дунёвий ишга алокаси йук деган дунёкараш борлиги эди. Вахоланки, дунёдаги барча конуншунослик институтларининг  асосини мана шу китоблардаги принциплар ташкил этади.

    Совет конуншунослик мактаби эса Роман-герман хукуки асосида ташкил этилганди. Дахрийлик тузуми диний карашларни тан олмайди, Мукаддас китобларни рад этади, диний ёндошув шаклланмаганлиги туфайли, турли туман нарсалар – бир суз билан айтганда бутларни илох билиб, унга сигиниш хисси кучли эди. Хазина масаласига айнан худди шундай “ИЛОХ”лардан эди. Бу дегани хазина деярли мухокама килиниши мумкин эмас, балким мумкиндир, лекин хеч качон танкид килиниши мумкин эмас, чунки хазина “ИЛОХ”дек мукаддас булиб, унда хато ва камчилик булиши мумкин эмас. Кимки, бу коидадан четланса фаолияти яхшилик билан тугамайди. Ялпи йигилишдаги камералар хар бир куз караши-ю, нафас олинишини тасвирга тушириб турибди, шунинг учун жим турган маъкул.

     Диний ёндошув шаклланмаган дегани нимаси дерсиз? Тугри бу балким янги терминдир. Диний ёндошув дегани, сигиниш факат Аллохга, ундан бошка барча нарсага сигиниш ман килинади дегани. Хатто, Куръонда хам якка-якка, жуфт-жуфт булиб Аллохнинг сузи-оятларни тафаккур килиш лозимлиги уктирилади. Европа мамлакатларида Христиан Социалистик Иттифок (русча ХСС), Христиан Демократик Иттифок (русча ХДС)партиялари мавжудлигини хамма билади, мана шунга ухшаш партиялар Таврот, Инжил таълимотидан келиб чикиб, масалага диний ёндошувни шаклланишида уз хиссаларини кушиб келишмокда. Америка Элбошии иннагурациясини курганмисиз?
–Ха, курганман.
–Бу ахир диний маросим-ку. “Не сотвори себе кумира” (узингга илох ясама) деган Таврот ояти уларда жуда каттик амалда.  Шунинг учун уларда ман килинган мавзу – ИЛОХнинг узи йук. Барча киши ва идора, тадбир хамда масала мухокама килинади, хатолар бетга шарт-шурт айтилади, муаммолар юзага келади, камчиликлар тузатилади ёки бизнинг кадриятларимиз учун  номуносиб (фохишахоналар ташкил этиш, бир жинслилар никохига рухсат этилиши каби), лекин бир тухтамга келинган карор кабул килинади.
–Менимча масаладан четга чикаяпмиз,-дедим мен Абдумаликни сухбат мавзуига кайтаришга ундан.
–Мени кисман тушундингиз деб уйлайман.
–Мен-ку тушундим, сиз хазина масаласи буйича гапирдингизми йукми?
–Хозир. Тугриси, эски бир ноиб билан кучада кетаётиб, хазина масаласида эхтиёт булишимни тайинлагани, хар бир гап стенограмма килиб борилиши, камералар эса хар бир карашни суратга олишини, микрофон тагида хам яширинча эшитувчи мослама булиши мумкинлигини, шунинг учун эхтиёт булишим лозимлигини айтиб, роса куркитганлиги ёдимга тушди.
–Демак, сиз хам куркиб юриш лозимлигини тушуниб етдингиз!
–Мен, доим куркиб юраман.
–Бундан чикди, бюллетен килиб ётиб олибсиз-да?
–Нега бундай хулосага келдингиз?
–Куркканингиздан кейин, бошка кандай чора булиши мумкин?

    Менинг саволим мантикан тугри ва хамсухбатимни нокулай ахволга солиб куйгани, унинг кизарган башарасидан маълум булди.
–Мен куркаман, доим куркаман лекин ерда яшайдиган одамлардан эмас мени яратган Аллохдан куркаман.
–Ердаги одамлардан куркмайсизми?
–Улардан хам кисман куркаман. Баъзи одамлар, бир томчи сувдан яралганини унутиб куйиб, Аллохга ракиб булиб унинг хадларига карши курашиб, одамларни Хакдан тусаётганларидан, уларнинг килмиши узларига эртага жазо булиб кайтишини билганимдан куркаман.
–Тушундим, гапингизга караганда хазина мухокамасида сузга чикканга ухшайсиз.
–Гапирдим.
–Танкидийми?
–Ундок демаган булардим. Аммо, самимий ва кескин десам тугри буларди.
–Хуш, хуш?
–Тухтанг, ичимдаги куркувни кандай енгганим сизни кизиктирмайдими? Ахир ёзувчи учун айнан шу ички туйгулар динамикаси кизик эмасми?
–Майли,–рози булдим ноилож мен,–айтаколинг.
–Эртаси куни кимдир бундан бир неча йил аввал бир ноиб айнан хазина масаласида танкидий гап килгани учун роса таъкибга учрагани, ахийри ишсиз колиб кетгани хакидаги вокеани айтиб беришиб, менинг хавотиримни зурайтиришди. Ёлгон гапиришдан куркаман, туннинг охирги учдан бирида укиладиган “тахажжуд” деган намозни укидимми йукми эслолмайман, лекин беш вакт намозимда роса Аллохга илтижо килиб, мени хифзу-химоясига олишни сураганим тугри. Энди уша куними ёки мажлис куними тушимда роса кора пашша улдириб чикдим. Бунинг таъбири омад эди. Яъни, мен нима тугрисида маъруза килмайин яхшилик билан тугашидан дарак берарди. 

      Менинг маърузам минбардан булиши керак эди. Гапимни купам чузишни истамадим, тезисларни ёздим-у уларга хам караганим йук. Минбарнинг салобати босди шекилли. Ахир, бундан деярли бир ой олдин шу минбардан Элбоши маъруза килганди, энди эса мен хам шу ерда гапиришим керак. Хозир тезис деяпман-у маъруза ёзган булсам керак. Лекин маърузага карай олмадим. Чунки, минбарга чикканимдан кейин залда гала-говур бошланиб кетди. Мен довдираб колишим учун шунинг узи етарли эди. Ха, айтмокчи мен иккинчи булиб маъруза килдим. Уша биринчи маърузани Дилбар опа килдими, Тамара опа килдими (аёлларнинг жасоратига койил колмай буладими), у киши нима дегани хам ёдимда йук. Кон босимим кутарилиб, кулогим шу пайтда битиб колган булса керак.
–Нима деганингиз ёдингиздадир?
–Ха, деярли. Гапимни бундок бошлагандим. “Кадимда араванинг оёги туртбурчак булган экан. Уни тортаётган хукиз куч билан тортавергач, оёклар емирилиб айлана булиб колган экан. Конунларни иктисодчилар ва хукукшунослар ёзади, улар уртасида олдиндан ракобат мавжуд, бу борада хамкорлик олиб борилса яхши буларди. Хазина масаласи хар чоракда мухокама килиниши керак. Хазинага тушаётган жарималарни хисоблаб чикиб, уларнинг келиб чикишини тахлил килиш керак ва хазина жарималарга таяниши керак эмас. Кейин конунлардаги терминлар бир хиллигини таъминлаш учун алохида комиссия тузилиши керак”.
–Хеч кандай танкидий хам кескин хам фикр эмас-ку, булар.
–Хозир шундай булиб колганидан хурсандман. Аммо, бу гаплар уша куниёк шундай фикр тарката бошлаганди.
–Яъни?
–Хамма гап шундаки, кечкурун ётокхонага борганимда рус ва узбек тилидаги “Хабарлар”дан мени минбардан туриб гапираётганимни курсатишди, Каршидан эса телефон килишиб, мени табриклашди. Яъни, Аллох менинг маърузамни бошкаларга хам манзур килиб, менга омад бахш этди. Шунинг учун Аллохдан куркиб яшаш керак. Агар у бировга жазо бераман деса, ер-у осмонда кочиб кутиладиган жой хам, уни тусадиган куч хам йук. Агар у бировни такдирламокчи  булса хам, у мукофотни тусувчи куч йук.