Дегенмен де спиритизм дамып, тылсым алемнін сырлары ашылган сайын копшілік кауымнын омірге деген козкарасы озгере бастаган. Сондыктан спиритизм когамда оз багасын алып, ірі галымдардын назарына ілінеді. Бурын сенбей, назарын енді гана аударып, онын терен білім екеніне тан калган коптеген галымдардын пікірі баспасоз беттерінде жарык кореді. Бул туралы Шакарім шыгармасында былай деп жазады.
«Мунын (Аланкардын – Д.О.) кылган істері коп. Онын барін жазбай-ак сперттердін сырын табамыз деп ізіне тускен білімділердін бір созін айтайын. Морс Лошатый деген «Білім лугат» деген кітабында айтады: сперт туралы ойлаган ойлар бурынгы ойлаган ойды озгертіп, жогарырак ойлагандарды тан калдырады. Спиритизмнін тамам гылымды (білімді) журттын арасына кіріп кетуі, кешікпей-ак муны аныктап жарыкка шыгарушы Аланкарды 19 жуз жылдыктын ен зор гылым, онер шыгарушысы дегізер, дейді».
Еуропада ХІХ гасырда материалистік козкарас катты оріс алып, адамнын озінін коріп-білгенінен баска ештене жок, алемді жараткан да ешкім жок, ол атомдардын козгалысы кезінде олардын кездейсок бірігуімен оздігінен пайда болды, жан жок, олгеннен кейін омір жок, бул корінетін алемнен баска ештене жок деген сиякты сенім басым болды. Осы кезде мундай сынаржак тужырым тудырган турпайы заттык козкарастын жансак екенін далелдейтін аруактардын ыкпалымен спиритизм пайда болды. Спиритизм бул козкарастардын терістігін корсететін, бул корнеу алемнен баска да табигаттын екінші жагы, адам сезімдері кабылдай бермейтін корінбейтін алем барын білдіре бастады. Ауелгі кездері бул коріністерге галымдар жагынан да, шіркеу жагынан да улкен тоскауыл койылып, оган сенгендер кудаланып, коп кедергі жасалды.
Сперттердін ісін ашкерелеу ушін арнайы топтар курылып, сперттердін жасаган адамга тусініксіз арекеттерін гылми тургыдан, діни тургыдан тексеруге тырысты. Тексеру барысында олардын жасагандарынын, берген хабарларынын шындык екені аныкталды. Когамнын коптеген зиялы адамдары жана кубылыска коніл аударып, теренінен зерттеген. Солардын бірі Шакарім жазып отырган Аланкар еді. Ол озі сперт бола отырып, коптеген сперттердін жасаган істерін жинактап, бір жуйеге келтіріп, кітап кылып шыгарган. Бул кітапты Еуропа сперттері, асіресе француздар негізгі білім козі ретінде кабылдаган. Осылай, Шакарім созі бойынша, «кешікпей-ак муны аныктап жарыкка шыгарушы Аланкар 19 жуз жылдыктын ен зор гылым, онер шыгарушысы» деген атак тараган.
Сойтіп, спиритизм сол кезде катты оріс алган материалистік козкараска катты соккы болып, адамзаттын назарын имандылыкка карай аударды. Бугінгі кундері Батыста коптеген адамдардын Кудайга сенетіні, ал АКШ долларындагы «In Qod we trust» деген танбанын болуы да осынын салдары болса керек. Бул создін орысшаа магынасы «Мы на Бога надеемся», ал казакшасы «Біз Кудайдан уміт кутеміз».
Кудайдан уміт кутуді насихаттайтын, Онын нурына боленген мундай акшанын куаты да ерекше болуга тиісті. Егер оны Кудайды жокка шыгаруга кызмет еткен Кенес укіметі акшасымен салыстырып коретін болсак, онда тан каларлык натижеге козіміз жетеді. Бугінгі кундері АКШ доллары карыштап басып жер жузін тугелдей озіне каратып алып, букіл дуниежузілік экономиканын тірегі болып отыр. Ал Кенес укіметінін акшасы дуниежузі тугілі, тіпті оз елінін экономикасын да дурыс баскара алмады. Осылай Кудайдан уміт кутудін кандай манызы барын тусінеміз.
Бір кездегі Батыс елдердегі пайда болган спиритуализм тарізді казіргі кезде біздін елде де аруактар козгалысы дамып келе жатыр дедік. Егер онын магынасын дурыс тусініп, халыкка насихаттай білсек, келешек ушін улкен манызы болары анык. Ол ушін парапсихологтарга, философтарга, онер кайраткерлеріне, тагы баска зиялы когам адамдарына бул кубылыска коніл аударып, кыр-сырын жаксылап аныктаулары керек. Аруактардын барлык максаты оз халкына жаксылык акелу. Сол ушін олар бірігіп Казакстаннын ар онірінде оз жумыстарын жасап жатыр. Біздін міндет – енді соны тек кана дурыс кабылдап, кунделікті тіршілікте пайдалана білу. Ал аруактардын кунделікті тіршілікте оте улкен ыкпалы бары анык. Буган коз жеткізу коніл аударган адамга киындыкка сокпайды.
Мен озім «аккулармен» бірге коптеген аруактардын басында болып, буган толык козімді жеткізіп, пайдасын тусіндім. Аруактардын комегімен канша адамдар бурын айырылыскан жубайларын кайта тауып, отбасын жондеді! Канша адам озінін темекі, арак тарізді жаман кылыктарынан арылып, дурыс жолга тусті! Коп адамдар дарігерлердін колынан келмей, «жазылмайды» деп тунілген ауруларынан арылып, зардапсыз омірге кошті. Оздерінін омірдегі кателіктерін тусініп, енді оны кайталамуга берік бел буып, имандылык жолына тускендер де бар. Ен бастысы – бул адамдар омірдін осымен аякталмайтынын, алда да келесі омір барын тусініп, енді сол омірге аман отуді ойлай бастайды. Келесі омірін дурыс болу ушін – осы омірінді дурыста! Осылай ол имандылык жолга туседі. Карапайым адам ушін, міне, осыдан артык не керек? Аруактар Кудайга кайту жолына осылай тусіреді.
Назік болмыс зандылыктарын біліп, оларды дурыс устану фани алемде дурыс омір суруге мумкіндік береді. Назік болмыс зандылыктары адамнын психикасы, ой-орісі, мінез-кулкы тарізді онын назік болмысына асер етеді. Осылай жогарыда корсетілген бакытты омір формуласымен омір суруге мумкіндік туады.
Адамнын уш болмысын уш турлі адіс жонге келтіріп, емдей алады. Дарігерлер адамнын физикалык танін емдесе, ал аруактар онын назік танін емдейді. Адамнын рухани болмысын тек рухани тажірибе, рухани жол гана емдей алады. Осы уш адіс тогысканда салауатты омірдін шынына жетуге болады. Баска жол жок! Осынын озі аруактардын, спиритуализмнін кандай улкен манызы бар екенін корсетпей ме? Психикасы, назік болмысы таза адамды Шакарімнін «акылы сау» адам деп атауы тегін емес. Жаны таза адам «журегі таза адам» деп аталады. Казіргі материалдык прогресс оршіп, омір жылдамдыгы оскен кезде адамдардын ой-орісі былганып, жан дуниесі дертке шалдыгып жатыр. Шакарімнін бул шыгармасын дурыс тусініп, оны теренінен зерттеу осы маселенін шешу жолын корсетіп береді.
Шакарім спиритизмді кабылдау барысындагы Еуропа журтшылыгынын жеткен жетістіктері туралы созін былай жалгастырады.
«Магнетизмді, спиритизмді жадігойлік, мунын сырын ашып ;ам маскара кылайык деп Европа білімділері ізіне туссе де козі жеткен сон бір куаттын барлыгын еріксіз мойындады. Кейбіреуі озі істеп коріп аныктайды. Бірак туп себебін тапкан азір ешкім жок. Сол білімділердін кейбір созін айтайын. Ожен Воннер айтады: мен басында спиритизмге куліп едім, енді оным акымактык екенін білдім дейді. «Равель» газетінін гылым туралы жазушысы Виктор Моние айткан: спиритизм физиктердін (материалистердін) жаралыс туралы жарамсыз ойларына караганда балта кормеген каулап осіп келе жаткан орман тарізді. Сол газеттін бас жазушысы Август Багери айткан: алгашында Америкада таяк жеп, аягында аныктыгына он торт мын адам нанып кол койган спиритизмге озім тажірибе кылып, сынап, еріксіз нандым деген. Онын «Миед Дели Стуар» деген кітабы бар. Сонда белгілі сперт Дожерден деген айелдін істері туралы сойлейді. 1896 жылы Нансы дарігерлік факультетінін профессоры Брангайер магнетизм жолымен уйыктатып емдеуге бола ма екен деп бір адамды уйыктатып сынаганын айтады. С... уйыктатып оянган сон (оган) алдындагы столдагы куміс касыкты калтана тык, мені кормедім де дейді. Ол оянганда алдындагы куміс касыкты алып, жок бул урлык болады, бул жарамайды деп кайта койды дейді. Угындыруы нашар болганын біліп, келесі жолы тагы, алдындагы куміс касыкты урламаска лажын жак, калтана тык, мен кормедім де дейді. Ол оянганда алдындагы столга карап касыкты алды да, не болса да лажым жок деп касыкты калтасына тыкты. Мені кормедім деді».
Гипноз жасайтындар адамды уйыктатып, оган турлі буйрыктар беріп, озінін айтканын орындатады. Осылай оздері корген бір караганда тылсымды кубылыстардын шын манінде бар екеніне коздері жеткен адамдар кобейіп, оны зерттеу ушін турлі уйымдар курылып, тіпті, арнайы газеттер шыга бастаган. Бул Еуропада коптеген адамдардын спиритизмге коніл аудара бастаганын корсетеді. Сонын аркасында бурын белгісіз болмыс купиялары ашылып, адамзат санасын жана денгейге котерді.
Казіргі кезде коп зерттелген, бірак оз заманында жана гана зерттеле бастаган гипноз кубылысы туралы Шакарім былай деп жазады:
«1843 жылы Парижде шыккан «Клуб» газетінін 14 июньде шыккан номерінде Гартс Догасиен кол койган «Уйкыда кезу» деген макалада айтады: Валери Обал кошесінде 243 номірлі уйде доктор Коканнын ауру карайтын болмесінде гипнотизм жолымен катты уйыктатканды кордік дейді. Ламонтин деген гипнотизер 22 жасында бір айелдін шіріген тісін докторга алдыру ушін уйыктатып, денен бір нарсені сезе ме деп сураганда, сезбейді деп жауап берген сон, айелдердін калпак шалі бекітетін инелерін алгі айелдін бетіне, білегіне, тіліне сукса да тук сезбейді. Доктор адейі ауыртпак болып, тісінін етін кандауырмен тіліп, тісін суырганда каны буркыраса да айел тук білмей, оянган сон да тук ауырмаганын айтты. Сонда жиырма шакты кісі коріп турдык дейді».
Бул ангімені былай тусіндіруге болады. Назік болмысты танмен эфирлік кабат жалгастырады. Танге жасалган барлык асерлер эфирлік кабат аркылы сезімдерге беріліп, нерв жуйелері аркылы мига барып сезіліп, ол сезім рух аркылы жанга жетеді. Жан озіне унаган сезімнен лаззат алып, ал унамаса зардап шегеді. Осылай жан барлык кубылыстарды сезім мушелері аркылы кабылдайды. Егер эфирлік кабатты алып тастаса, онда тан мен сезімдердін байланысы узіліп, танге берілген асерлер жанга барып жетпейді. Сондыктан, танге кандай асер жасаса да адам ештенені сезбейді. Бул адамга турлі операциялар жасауга мумкіндік береді.
Гипноз кезінде адамнын назік болмысы мен онын танінін байланысы басендейді. Сондыктан эфирлік кабатты аластау онайлап, гипнотизерлер оны алып тастайды. Медицина эфирлік кабатты дарінін комегімен аластайды. Эфирлік кабат болмаган сон тан сезімдерден байланысын узіп, адам ештенені сезбейтін жагдайга келеді. Шакарім, міне, осы жагдай туралы мысал келтіріп отыр. Осындай гипноздын асерімен уйкыдагы айел инемен бетіне, білегіне, тіліне сукса да тук сезбейтін халге келген. Назік болмыс туралы хабары шамалы адамга, арине, бул тан каларлык, тусініксіз кубылыс.